Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Emil Fişer (9 oktyabr 1852[…] – 15 iyul 1919[…], Berlin, Almaniya Federativ Respublikası) — Almaniya kimyaçısı, 1902-ci il Kimya üzrə Nobel mükafatının laureatı.
| Emil Fişer | |
|---|---|
| alm. Hermann Emil Fischer | |
 | |
| Doğum tarixi | |
| Doğum yeri | , Almaniya |
| Vəfat tarixi | (66 yaşında) |
| Vəfat yeri | Berlin |
| Elm sahəsi | Kimya |
| Elmi dərəcəsi | |
| Elmi adı | Professor |
| İş yerləri |
|
| Alma-mater | Bonnda gimnaziyası |
| Təhsili | |
| Elmi rəhbəri | Adolf fon Bayer |
| Tanınmış yetirmələri | Otto Dils, Adolf Vindaus, Frits Preql |
| Üzvlüyü |
|
| Mükafatları |  Kimya üzrə Nobel mükafatı(1902) |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyatı
O, 1852-ci ildə Almaniyanın Oyskirxen şəhərində dünyaya gəlmişdir. Bonn gimnaziyasını fərqlənmə diplomu ilə bitirmiş, oradakı universitetinə daxil olmuşdur. Dövrün məşhur alimləri-Fridrix Kekule, Avqust Kundt və Paul Qrotdan dərs almışdır. Müəllimi Kekulenin təsirilə kimyadan ayrılıb fizika sahəsinə keçsə də, 1872-ci ildə Strasburq Universitetində təhsilini davam etdirərkən Fişer yenidən kimya ilə maraqlanmağa başlamış, keçirdiyi müxtəlif təcrübələr nəticəsində fenilhidrazini (ətirli hidrazinlər qrupuna aiddir) ixtira edərək məşhurlaşmışdır. 22 yaşında elmlər doktoru adına layiq görülmüş və Strasburq Universitetində müəllim kimi fəaliyyətə başlamışdır.
Fəaliyyəti
Bir müddət burada çalışdıqdan sonra Münhen Universitetinə təyinat almış, burada bir sıra təcrübələr aparmışdır. Üzvi boyaların quruluşunu öyrənən alim onları fenilhidrazinin köməyilə araşdırmışdır. Uzun müddət Münhendə çalışdıqdan sonra Erlangen Universitetində kimya professoru vəzifəsinə keçmişdir. Orada da elmi tədqiqatlarını davam etdirən Fişer kofein, teobromin, quanin və sidik turşusu kimi üzvi birləşmələr üzərində təcrübələr aparmışdır. O, nuklein turşularının tərkibindəki quaninin rəngsiz kristal maddədən ibarət olduğunu ixtira etmiş və ona "purin" adını vermişdir.
Bu sahədə tədqiqatlarını davam etdirərək, purin qrupundan bir sıra üzvi birləşmələrin sintezinə müvəffəq olmuşdur. O yazırdı: "İnsan orqanizmi müdhiş laborotoriyadır. Burada ağlagəlməz sayda maddələrin sintezi baş verir. Zülallar, yağlar, karbohidratlar digər maddələri yaratmaq və onlara enerji vermək üçün parçalanırlar. Bəşəriyyət bu proseslərin sirrini açmaq istəyir, lakin biz məqsəddən hələ də xeyli uzaqdayıq. Bu sirləri açmaq üçün iki yol var, ya orqanizmin həyat fəaliyyəti nəticəsində əmələ gəlmiş maddələri tədqiq etmək, ya da hüceyrənin istehsal etdiyi maddələri sintez etməyə çalışmaq".
1885-ci ildə Vürtsburq Universitetində işləyən Fişer burada da purinlə bağlı tədqiqatlarını davam etdirmiş, həmçinin şəkər molekullarında stereokimyəvi problemlərlə də məşğul olmuşdur. 1874-cü ildə Yakob Vant-Qoffun karbon atomlarının asimmetrik yerləşməsi barədə hazırladığı nəzəriyyəyə əsaslanan Fişer şəkər qrupu atomlarının bütün mümkün transformasiya üsullarını tapmışdır.
1890-cı ildə o, laboratoriya şəraitində mannoza, fruktoza və qlükozanı sintez etməyə müvəffəq olmuşdu. Alim tədqiqatlar zamanı üzvi turşuları beşxlorlu fosforla birləşdirərkən yüksək reaksiya qabiliyyətlərinə malik yeni xloridləri aşkar etmişdir. Təcrübələr zamanı Fişer sidik turşusundan trixlopurini, onu kalium və yodlu hidrogenlə birləşdirərkən isə ksantini almışdı. Ksantini metil turşusu ilə birləşdirən zaman o, rəngsiz, kristallik, acı dadı olan və təbiətdə qəhvə dənələrində, çay yarpaqlarında mövcud olan kofeini əldə etmişdi. Sonrakı təcrübələr zamanı kimyəvi kofeinin təbii olanla eyniliyi aşkar edilmişdi.
1892-ci ildə Berlin Universitetinin Kimya İnstitutunun direktoru təyin edilən alim ömrünün sonunadək bu vəzifəni yerinə yetirmişdi. Burada çalışarkən fermentlərlə də məşğul olmuş və onların yalnız özlərinə uyğun gələn maddələrlə reaksiyaya girdiyini aşkar etmişdir. Zülalların tədqiqatı zamanı, onların tərkibindəki aminturşuları tapmış, daha sonra peptidləri (aminturşuların kombinasiyalarını) sintez etmiş, hidroliz (kimyəvi əlaqənin pozulduğu və suyun birləşdiyi kimyəvi reaksiya) zamanı aminturşuların sayına və tiplərinə əsaslanaraq zülalların qırxdan artıq növünü sinifləndirmişdir.
Emil German Fişer 1902-ci ildə "saxarin və purin qrupu maddələrinin sintezi sahəsində əldə etdiyi uğura görə" Nobel Komitəsi tərəfindən Nobel Kimya Mükafatına layiq görülmüşdü. O, təltifetmə mərasimində gördüyü iş haqqında demişdir: "Təbiətin sirlərini qoruyan pərdə tədricən qalxmaqdadır, lakin bu fikri hələlik yalnız karbohidratlara aid etmək olar. Əldə edilmiş bütün uğurlara baxmayaraq üzvi kimya elmi daha çətin maddələri-zülalları tam öyrənməyənədək həyatın sirri ortadan qalxmayacaqdır". Fişer Rokfeller fondunun yardımı ilə 1911-ci ildə Fiziki Kimya və Elektrokimya, üç il sonra isə Kömürün Araşdırılması İnstitutlarını yaratmışdır, lakin Birinci dünya müharibəsi zamanı kimyəvi maddələr çatışmadığına görə laboratoriya işini dayandırmışdı.
Elmi – təşkilati fəaliyyəti
- Prussiya Elmlər Akademiyasının üzvü və Almaniya Kimya Cəmiyyətinin prezidenti olmuşdur.
- 1899-cu ildə Fişer Peterburq Elmlər Akademiyasının xarici müxbir üzvü seçilmişdir.
Təltif və mükafatları
- Emil Fişer London Kral Cəmiyyətinin Devi medalı,
- Prussiyanın "Xidmətlərinə görə" və Maksimillian ordenləri,
- Oslo, Mançester, Brüssel və Kembric universitetlərinin fəxri doktoru adına layiq görülmüşdür.
- Elmə verdiyi töhfələrə görə Fişer 1906-cı ildə Alman kimya cəmiyyətinin Hoffman adına medalına layiq görülmüşdür,
- 1913-cü ildə Franklin Institutunun Eliot Kresson Qızıl medalına layiq görülmüşdür.
Elmi kəşfləri
- 1875-ci il - fenil hidrazinin sintezi. Bu birləşmə aldehid və ketonlar üçün reaktiv kimi istifadə olunmuş, sonra da mo- nosaxaridlərin identifikasiyası üçün tətbiq edilmişdir.
- 1882-ci il - purin birləşmələrinin qurulu- şunun öyrənilməsi. Bu işlər sonralar kofeinin, teobrominin və s. sintezinə gətirib çıxardı.
- 1884-cü ildən başlayaraq karbohidratların miqyaslı tədqiqi, tərkibin və strukturun təyin edilməsi, nomenklaturanın işlənib hazırlanması.
- 1890-cı il - üzüm və meyvə şəkərinin sintezi.
- 1894-cü il - kimyəvi birləşmələrin sintezi üçün fermentlərin istifadəsi.
- 1899-cu ildən başlayaraq zülalların kimyası üzrə tədqiqatlar.
- 1901-ci il – amin turşuların analizinin efır metodunun işlənib hazırlanması, valin, prolin və oksiprolin amin turşuların kəşfı.
- 1902-cü il - dietilbarbitur turşusunun (veronal, barbital) kəşfi.
- 1907-ci il - polipeptidlərin kəşfi.
Ölümü
1919-cu ildə ölmüşdür.
İstinadlar
- Hermann Emil Fischer. 2009.
- Emil Hermann Fischer // Brockhauz Ensiklopediyası (alm.).
- www.accademiadellescienze.it (it.).
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Emil Fiser 9 oktyabr 1852 15 iyul 1919 Berlin Almaniya Federativ Respublikasi Almaniya kimyacisi 1902 ci il Kimya uzre Nobel mukafatinin laureati Emil Fiseralm Hermann Emil Fischer Dogum tarixi 9 oktyabr 1852Dogum yeri AlmaniyaVefat tarixi 15 iyul 1919 66 yasinda Vefat yeri BerlinElm sahesi KimyaElmi derecesi professorElmi adi ProfessorIs yerleri Munhen Ludviq Maksimilian Universiteti Vurtsburq Universiteti Humboldt adina Berlin Universiteti Erlangen Nurnberq Universiteti d Strasburq UniversitetiAlma mater Bonnda gimnaziyasiTehsili Bonn Universiteti Strasburq UniversitetiElmi rehberi Adolf fon BayerTaninmis yetirmeleri Otto Dils Adolf Vindaus Frits PreqlUzvluyu London Kral Cemiyyeti 1899 Gottingen Elmler Akademiyasi d Isvec Kral Elmler Akademiyasi Amerika Incesenet ve Elmler Akademiyasi Dei Lincei Akademiyasi Rusiya Elmler Akademiyasi Prussiya Elmler Akademiyasi d Bavariya Elmler Akademiyasi d ABS Milli Elmler Akademiyasi 1904 Mukafatlari Kimya uzre Nobel mukafati 1902 Vikianbarda elaqeli mediafayllarHeyatiO 1852 ci ilde Almaniyanin Oyskirxen seherinde dunyaya gelmisdir Bonn gimnaziyasini ferqlenme diplomu ile bitirmis oradaki universitetine daxil olmusdur Dovrun meshur alimleri Fridrix Kekule Avqust Kundt ve Paul Qrotdan ders almisdir Muellimi Kekulenin tesirile kimyadan ayrilib fizika sahesine kecse de 1872 ci ilde Strasburq Universitetinde tehsilini davam etdirerken Fiser yeniden kimya ile maraqlanmaga baslamis kecirdiyi muxtelif tecrubeler neticesinde fenilhidrazini etirli hidrazinler qrupuna aiddir ixtira ederek meshurlasmisdir 22 yasinda elmler doktoru adina layiq gorulmus ve Strasburq Universitetinde muellim kimi fealiyyete baslamisdir FealiyyetiBir muddet burada calisdiqdan sonra Munhen Universitetine teyinat almis burada bir sira tecrubeler aparmisdir Uzvi boyalarin qurulusunu oyrenen alim onlari fenilhidrazinin komeyile arasdirmisdir Uzun muddet Munhende calisdiqdan sonra Erlangen Universitetinde kimya professoru vezifesine kecmisdir Orada da elmi tedqiqatlarini davam etdiren Fiser kofein teobromin quanin ve sidik tursusu kimi uzvi birlesmeler uzerinde tecrubeler aparmisdir O nuklein tursularinin terkibindeki quaninin rengsiz kristal maddeden ibaret oldugunu ixtira etmis ve ona purin adini vermisdir Bu sahede tedqiqatlarini davam etdirerek purin qrupundan bir sira uzvi birlesmelerin sintezine muveffeq olmusdur O yazirdi Insan orqanizmi mudhis laborotoriyadir Burada aglagelmez sayda maddelerin sintezi bas verir Zulallar yaglar karbohidratlar diger maddeleri yaratmaq ve onlara enerji vermek ucun parcalanirlar Beseriyyet bu proseslerin sirrini acmaq isteyir lakin biz meqsedden hele de xeyli uzaqdayiq Bu sirleri acmaq ucun iki yol var ya orqanizmin heyat fealiyyeti neticesinde emele gelmis maddeleri tedqiq etmek ya da huceyrenin istehsal etdiyi maddeleri sintez etmeye calismaq 1885 ci ilde Vurtsburq Universitetinde isleyen Fiser burada da purinle bagli tedqiqatlarini davam etdirmis hemcinin seker molekullarinda stereokimyevi problemlerle de mesgul olmusdur 1874 cu ilde Yakob Vant Qoffun karbon atomlarinin asimmetrik yerlesmesi barede hazirladigi nezeriyyeye esaslanan Fiser seker qrupu atomlarinin butun mumkun transformasiya usullarini tapmisdir 1890 ci ilde o laboratoriya seraitinde mannoza fruktoza ve qlukozani sintez etmeye muveffeq olmusdu Alim tedqiqatlar zamani uzvi tursulari besxlorlu fosforla birlesdirerken yuksek reaksiya qabiliyyetlerine malik yeni xloridleri askar etmisdir Tecrubeler zamani Fiser sidik tursusundan trixlopurini onu kalium ve yodlu hidrogenle birlesdirerken ise ksantini almisdi Ksantini metil tursusu ile birlesdiren zaman o rengsiz kristallik aci dadi olan ve tebietde qehve denelerinde cay yarpaqlarinda movcud olan kofeini elde etmisdi Sonraki tecrubeler zamani kimyevi kofeinin tebii olanla eyniliyi askar edilmisdi 1892 ci ilde Berlin Universitetinin Kimya Institutunun direktoru teyin edilen alim omrunun sonunadek bu vezifeni yerine yetirmisdi Burada calisarken fermentlerle de mesgul olmus ve onlarin yalniz ozlerine uygun gelen maddelerle reaksiyaya girdiyini askar etmisdir Zulallarin tedqiqati zamani onlarin terkibindeki amintursulari tapmis daha sonra peptidleri amintursularin kombinasiyalarini sintez etmis hidroliz kimyevi elaqenin pozuldugu ve suyun birlesdiyi kimyevi reaksiya zamani amintursularin sayina ve tiplerine esaslanaraq zulallarin qirxdan artiq novunu siniflendirmisdir Emil German Fiser 1902 ci ilde saxarin ve purin qrupu maddelerinin sintezi sahesinde elde etdiyi ugura gore Nobel Komitesi terefinden Nobel Kimya Mukafatina layiq gorulmusdu O teltifetme merasiminde gorduyu is haqqinda demisdir Tebietin sirlerini qoruyan perde tedricen qalxmaqdadir lakin bu fikri helelik yalniz karbohidratlara aid etmek olar Elde edilmis butun ugurlara baxmayaraq uzvi kimya elmi daha cetin maddeleri zulallari tam oyrenmeyenedek heyatin sirri ortadan qalxmayacaqdir Fiser Rokfeller fondunun yardimi ile 1911 ci ilde Fiziki Kimya ve Elektrokimya uc il sonra ise Komurun Arasdirilmasi Institutlarini yaratmisdir lakin Birinci dunya muharibesi zamani kimyevi maddeler catismadigina gore laboratoriya isini dayandirmisdi Elmi teskilati fealiyyetiPrussiya Elmler Akademiyasinin uzvu ve Almaniya Kimya Cemiyyetinin prezidenti olmusdur 1899 cu ilde Fiser Peterburq Elmler Akademiyasinin xarici muxbir uzvu secilmisdir Teltif ve mukafatlariEmil Fiser London Kral Cemiyyetinin Devi medali Prussiyanin Xidmetlerine gore ve Maksimillian ordenleri Oslo Mancester Brussel ve Kembric universitetlerinin fexri doktoru adina layiq gorulmusdur Elme verdiyi tohfelere gore Fiser 1906 ci ilde Alman kimya cemiyyetinin Hoffman adina medalina layiq gorulmusdur 1913 cu ilde Franklin Institutunun Eliot Kresson Qizil medalina layiq gorulmusdur Elmi kesfleri1875 ci il fenil hidrazinin sintezi Bu birlesme aldehid ve ketonlar ucun reaktiv kimi istifade olunmus sonra da mo nosaxaridlerin identifikasiyasi ucun tetbiq edilmisdir 1882 ci il purin birlesmelerinin qurulu sunun oyrenilmesi Bu isler sonralar kofeinin teobrominin ve s sintezine getirib cixardi 1884 cu ilden baslayaraq karbohidratlarin miqyasli tedqiqi terkibin ve strukturun teyin edilmesi nomenklaturanin islenib hazirlanmasi 1890 ci il uzum ve meyve sekerinin sintezi 1894 cu il kimyevi birlesmelerin sintezi ucun fermentlerin istifadesi 1899 cu ilden baslayaraq zulallarin kimyasi uzre tedqiqatlar 1901 ci il amin tursularin analizinin efir metodunun islenib hazirlanmasi valin prolin ve oksiprolin amin tursularin kesfi 1902 cu il dietilbarbitur tursusunun veronal barbital kesfi 1907 ci il polipeptidlerin kesfi Olumu1919 cu ilde olmusdur IstinadlarHermann Emil Fischer 2009 Emil Hermann Fischer Brockhauz Ensiklopediyasi alm www accademiadellescienze it it