Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Seyid Feyzullah Əfəndi (1639, Ərzurum – 3 sentyabr 1703, Ədirnə) — Osmanlı alimi, şair və şeyxülislamı.
| Seyid Feyzullah Əfəndi | |
|---|---|
| Əvvəlki | Dabbaqzadə Mehmed Əfəndi |
| Sonrakı | Dabbaqzadə Mehmed Əfəndi |
| 25 may 1695 – 27 iyul 1703 | |
| Əvvəlki | İmam Mehmed Əfəndi |
| Sonrakı | Başmaqçızadə Əli Əfəndi |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | |
| Doğum yeri | Ərzurum, Osmanlı imperiyası |
| Vəfat tarixi | |
| Vəfat yeri | |
| Uşaqları | Murtuz Əfəndi Mustafa Əfəndi Seyid İbrahim Əfəndi Çələbi Mehmed Əfəndi |
Həyatı
1639-cu ildə Ərzurumda dünyaya gəlmiş, əsl adı Mehmeddir. Atası Ərzurum müftüsü Seyid Mehmed Əfəndi, anası isə Şərifə Xatundur. İlk təhsilini atasından almışdır. Ərzurumda ikən ərəbcə, farsca və din təlimi dərslərini almışdır.
Müəllimi Mehmed Vani Əfəndinin təkidiylə 1664-cü ildə İstanbula, daha sonra Ədirnəyə gələn Feyzullah Əfəndi ardından müəlliminin kürəkəni oldu. Şeyxülislam Minkarizadə Yəhya Əfəndinin müdərrislik təklifini müəllimi və qaynatası olan Mehmed Əfəndinin rəyi ilə qəbul etməyərək həccə getdi. (1687–1688) Döndükdən bir müddət sonra Mehmed Əfəndinin vasitəsiylə IV Mehmedin oğlu Şahzadə Mustafaya lələ təyin olundu. (1669) Bundan sonra Feyzullah Əfəndi üləma zümrəsində sürətli bir şəkildə irəliləməyə başladı. Üsküdar Mihrimah Sultan, Sahn-ı Səman və Aya Sofiya mədrəsələrində müdərrislik etdi. 1674-cü ildə İstanbul qazısı olaraq Sultanəhməd məscidinə, 1678-ci ildə isə Rumeli başqazısı olaraq Şahzadə Əhmədin lələsi seçildi. 7 noyabr 1686 tarixində naqibüləşraf, IV Mehmedin taxtdan endirilişi və II Süleymanın cülusu ilə 14 fevral 1688 tarixində şeyxülislam oldu. Feyzullah Əfəndinin 17 günlük ilk şeyxülislamlığı hərbi çalxantılar səbəbilə sona çatdı. 2 mart çərşənbə axşamı günü Sədrəzəm Siyavuş Paşa əleyhinə ayaqlanan yeniçərilər sədrəzəmi qətlə yetirib, Feyzullah Əfəndidən də şeyxülislam möhürünü alıb, Ərzuruma sürgün etdilər.
7 il burada yaşayan Feyzullah Əfəndi vaxtıyla lələliyini etdiyi Şahzadə Mustafanın taxta çıxmasının (1695) ardından onun dəvəti ilə Ədirnəyə gələrək ikinci dəfə şeyxülislam seçildi. (25 may 1695) Bu dəfə 8 il boyunca bu vəzifədə qalan Feyzullah Əfəndinin II Mustafa üzərində olduqca güclü nüfuzu vardı. Bundan faydalanaraq dövlət işlərinə qarışmağa başlayan Feyzullah Əfəndi yüksək dini rütbələrə oğlanlarını və öz yaxın adamlarını gətirdi. Hətta Osmanlı tarixində ilk dəfə olaraq oğlu Fətullah Əfəndinin özündən sonra şeyxülislam olması üçün padşahdan xüsusi bir fərman almışdı. Ancaq Feyzullah Əfəndinin dövlət işlərinə və vəzifə təyinatlarına qarışması xalq arasında və sarayda yaxşı qarşılanmadı. Onsuz da pis vəziyyətdə olan maliyyə və sosial vəziyyət, Ədirnənin paytaxt funksiyası daşımağa başlaması ilə daha da şiddətləndi. Nəticədə İstanbul əhalisi ordunun böyük bir qismi ilə birləşərək üsyan başlatdı. (1703, Ədirnə hadisələri)
Tarixdə Ədirnə hadisələri vəya Feyzullah Əfəndi hadisələri adlanan bu üsyan əvvəlcə İstanbulu, ardından Ədirnəni əhatə etdi. Ədirnədə olan Şeyxülislam Feyzullah Əfəndi və oğlu naqibüləşraf Fətullah Əfəndi üsyançıların təkidiylə vəzifələrindən alındı. (27 iyul 1703) Feyzullah Əfəndi qaçmaq istəsə də, Pravadi yaxınlarında ələ keçirilərək yarı çılpaq vəziyyətdə döyülərək Ədirnəyə gətirildi. İşgəncə edilə-edilə eşşək üzərində gəzdirilən Feyzullah Əfəndi ardından qətlə yetirildi. Kəsilən başı taxtaya keçirildi və Ədirnə küçələrində gəzdirildi. Cəsədi isə ayaqlarına ip bağlanaraq xristian keşişləri tərəfindən sürükləndi və ardından Tunca çayına atıldı. (3 sentyabr) Bir rəvayətə görə, daha sonra cəsədi çaydan çıxarıldı və Sitti Xatun məscidinə dəfn olundu.
9 oğlu və çoxlu sayda qızı olan Feyzullah Əfəndinin nəslindən daha sonra şeyxülislamlığa yüksələnlər də olmuşdur. Qızlarını isə məşhur vəzir ailələrinə ərə verən Feyzullah Əfəndi daha çox Körpülü və Minkarizadə ailələri ilə yaxınlıq qurmuşdu. Oğullarından Murtuz Əfəndi və Mustafa Əfəndi özü kimi şeyxülislam, digər oğlu Seyid İbrahim Əfəndi isə Rumeli qazəsgərliyinə qədər yüksəlmişdir. Bir digər oğlu Çələbi Mehmed Əfəndi (ö. 6 aprel 1748) 1732-ci ildə Ədirnə və 1741-ci ildə İstanbul qazısı oldu.
İstinadlar
- Bibliothèque nationale de France BnF identifikatoru (fr.): açıq məlumat platforması. 2011.
- M. Serhan Tayşi, "Şeyhülislâm Seyyid Feyzullah Efendi ve Feyziyye Medresesi", TDA, sy. 23 (1983), s. 9–100;
- Naîmâ, Târih, VI. cildin sonundaki "Feyzullah Efendi Vak’ası" ilâvesi, s. 1–58;
- Defterdar Sarı Mehmed Paşa, Zübde-i Vekāyi‘ât (haz. Abdülkadir Özcan), Ankara 1995, tür.yer. (bk. İndeks);
Mənbə
- Şefik Mehmed, Şefiknâme, İstanbul 1282;
- Silâhdar, Târih, II, 242, 323–324;
- a.mlf., Nusretnâme, II, 140 vd.;
- Şeyhî, Vekāyiu’l-fuzalâ, II–III, 247–249, ayrıca bk. tür.yer.;
- Râşid, Târih, II, 586;
- Murâdî, Silkü’d-dürer, IV, 6;
- Devhatü’l-meşâyih, s. 74–76;
- İlmiyye Salnâmesi, s. 491–493;
- Sicill-i Osmânî, IV, 33–34;
- Osmanlı Müellifleri, I, 393–394;
- Osman Nuri Peremeci, Edime Tarihi, İstanbul 1939, s. 136;
- Uzunçarşılı, Osmanlı Tarihi, III/2, s. 482-.485;
- Huriye Gerçek, Feyzullah Efendi, Âilesi, Ecdâdı, Evlâdı ve Akrabaları (lisans tezi, 1950), İÜ Ed. Fak.;
- S. F. Messervey, Feyzullah Efendi: An Ottoman Şeyhülislâm (doktora tezi, 1966), Princeton University;
- Fahri Ç. Derin, "Şeyhülislâm Feyzullah Efendi’nin Nesebi Hakkında Bir Risâle", TD, X/14 (1959), s. 97–104;
- a.mlf. — Ahmed Türek, "Feyzullah Efendi’nin Kendi Kaleminden Hal Tercümesi", a.e. sy. 23 (1969), s. 205–218;
- Orhan F. Köprülü, "Feyzullah Efendi", İA, IV, 593–600;
- Abdülkadir Özcan, "Edirne Vak’ası", DİA, X, 445–446
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Seyid Feyzullah Efendi 1639 Erzurum 3 sentyabr 1703 Edirne Osmanli alimi sair ve seyxulislami Seyid Feyzullah Efendi58 Osmanli seyxulislamiEvvelkiDabbaqzade Mehmed EfendiSonrakiDabbaqzade Mehmed Efendi65 Osmanli seyxulislami25 may 1695 27 iyul 1703EvvelkiImam Mehmed EfendiSonrakiBasmaqcizade Eli EfendiSexsi melumatlarDogum tarixi 1639Dogum yeri Erzurum Osmanli imperiyasiVefat tarixi 3 sentyabr 1703Vefat yeri Edirne Osmanli imperiyasiUsaqlari Murtuz Efendi Mustafa Efendi Seyid Ibrahim Efendi Celebi Mehmed EfendiHeyati1639 cu ilde Erzurumda dunyaya gelmis esl adi Mehmeddir Atasi Erzurum muftusu Seyid Mehmed Efendi anasi ise Serife Xatundur Ilk tehsilini atasindan almisdir Erzurumda iken erebce farsca ve din telimi derslerini almisdir Muellimi Mehmed Vani Efendinin tekidiyle 1664 cu ilde Istanbula daha sonra Edirneye gelen Feyzullah Efendi ardindan muelliminin kurekeni oldu Seyxulislam Minkarizade Yehya Efendinin muderrislik teklifini muellimi ve qaynatasi olan Mehmed Efendinin reyi ile qebul etmeyerek hecce getdi 1687 1688 Dondukden bir muddet sonra Mehmed Efendinin vasitesiyle IV Mehmedin oglu Sahzade Mustafaya lele teyin olundu 1669 Bundan sonra Feyzullah Efendi ulema zumresinde suretli bir sekilde irelilemeye basladi Uskudar Mihrimah Sultan Sahn i Seman ve Aya Sofiya medreselerinde muderrislik etdi 1674 cu ilde Istanbul qazisi olaraq Sultanehmed mescidine 1678 ci ilde ise Rumeli basqazisi olaraq Sahzade Ehmedin lelesi secildi 7 noyabr 1686 tarixinde naqibulesraf IV Mehmedin taxtdan endirilisi ve II Suleymanin culusu ile 14 fevral 1688 tarixinde seyxulislam oldu Feyzullah Efendinin 17 gunluk ilk seyxulislamligi herbi calxantilar sebebile sona catdi 2 mart cersenbe axsami gunu Sedrezem Siyavus Pasa eleyhine ayaqlanan yeniceriler sedrezemi qetle yetirib Feyzullah Efendiden de seyxulislam mohurunu alib Erzuruma surgun etdiler 7 il burada yasayan Feyzullah Efendi vaxtiyla leleliyini etdiyi Sahzade Mustafanin taxta cixmasinin 1695 ardindan onun deveti ile Edirneye gelerek ikinci defe seyxulislam secildi 25 may 1695 Bu defe 8 il boyunca bu vezifede qalan Feyzullah Efendinin II Mustafa uzerinde olduqca guclu nufuzu vardi Bundan faydalanaraq dovlet islerine qarismaga baslayan Feyzullah Efendi yuksek dini rutbelere oglanlarini ve oz yaxin adamlarini getirdi Hetta Osmanli tarixinde ilk defe olaraq oglu Fetullah Efendinin ozunden sonra seyxulislam olmasi ucun padsahdan xususi bir ferman almisdi Ancaq Feyzullah Efendinin dovlet islerine ve vezife teyinatlarina qarismasi xalq arasinda ve sarayda yaxsi qarsilanmadi Onsuz da pis veziyyetde olan maliyye ve sosial veziyyet Edirnenin paytaxt funksiyasi dasimaga baslamasi ile daha da siddetlendi Neticede Istanbul ehalisi ordunun boyuk bir qismi ile birleserek usyan baslatdi 1703 Edirne hadiseleri Tarixde Edirne hadiseleri veya Feyzullah Efendi hadiseleri adlanan bu usyan evvelce Istanbulu ardindan Edirneni ehate etdi Edirnede olan Seyxulislam Feyzullah Efendi ve oglu naqibulesraf Fetullah Efendi usyancilarin tekidiyle vezifelerinden alindi 27 iyul 1703 Feyzullah Efendi qacmaq istese de Pravadi yaxinlarinda ele kecirilerek yari cilpaq veziyyetde doyulerek Edirneye getirildi Isgence edile edile essek uzerinde gezdirilen Feyzullah Efendi ardindan qetle yetirildi Kesilen basi taxtaya kecirildi ve Edirne kucelerinde gezdirildi Cesedi ise ayaqlarina ip baglanaraq xristian kesisleri terefinden suruklendi ve ardindan Tunca cayina atildi 3 sentyabr Bir revayete gore daha sonra cesedi caydan cixarildi ve Sitti Xatun mescidine defn olundu 9 oglu ve coxlu sayda qizi olan Feyzullah Efendinin neslinden daha sonra seyxulislamliga yukselenler de olmusdur Qizlarini ise meshur vezir ailelerine ere veren Feyzullah Efendi daha cox Korpulu ve Minkarizade aileleri ile yaxinliq qurmusdu Ogullarindan Murtuz Efendi ve Mustafa Efendi ozu kimi seyxulislam diger oglu Seyid Ibrahim Efendi ise Rumeli qazesgerliyine qeder yukselmisdir Bir diger oglu Celebi Mehmed Efendi o 6 aprel 1748 1732 ci ilde Edirne ve 1741 ci ilde Istanbul qazisi oldu IstinadlarBibliotheque nationale de France BnF identifikatoru fr aciq melumat platformasi 2011 M Serhan Taysi Seyhulislam Seyyid Feyzullah Efendi ve Feyziyye Medresesi TDA sy 23 1983 s 9 100 Naima Tarih VI cildin sonundaki Feyzullah Efendi Vak asi ilavesi s 1 58 Defterdar Sari Mehmed Pasa Zubde i Vekayi at haz Abdulkadir Ozcan Ankara 1995 tur yer bk Indeks MenbeSefik Mehmed Sefikname Istanbul 1282 Silahdar Tarih II 242 323 324 a mlf Nusretname II 140 vd Seyhi Vekayiu l fuzala II III 247 249 ayrica bk tur yer Rasid Tarih II 586 Muradi Silku d durer IV 6 Devhatu l mesayih s 74 76 Ilmiyye Salnamesi s 491 493 Sicill i Osmani IV 33 34 Osmanli Muellifleri I 393 394 Osman Nuri Peremeci Edime Tarihi Istanbul 1939 s 136 Uzuncarsili Osmanli Tarihi III 2 s 482 485 Huriye Gercek Feyzullah Efendi Ailesi Ecdadi Evladi ve Akrabalari lisans tezi 1950 IU Ed Fak S F Messervey Feyzullah Efendi An Ottoman Seyhulislam doktora tezi 1966 Princeton University Fahri C Derin Seyhulislam Feyzullah Efendi nin Nesebi Hakkinda Bir Risale TD X 14 1959 s 97 104 a mlf Ahmed Turek Feyzullah Efendi nin Kendi Kaleminden Hal Tercumesi a e sy 23 1969 s 205 218 Orhan F Koprulu Feyzullah Efendi IA IV 593 600 Abdulkadir Ozcan Edirne Vak asi DIA X 445 446