Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqalədəki məlumatların olması üçün əlavə mənbələrə ehtiyac var. |
Tanrı — Bir çox dinlərdə (xüsusilə monoteist dinlərdə) Ali Qüvvə və yaradıcı olaraq qəbul edilən varlıq.
|
Anlam
Fövqəlbəşər və insanlar üzərində suverenliyi olan varlıq. Yaradıcı, ilah. Müxtəlif türk birliklərində Tənri, Tənqri, Tanqrı, Tənqəre, Tanqara, Teneqere, Tinqir şəklində istifadə olunur. Monqollar Tənqir ve ya Tenqər deyirlər. Ulu Tanrı, Xan Tenqri kimi ifadələr tez-tez keçər. Bəzi türk boylarında qoruyucu ruhlar üçün də istifadə edilər; Su Teyrisi, Yer Teyrisi kimi. Əslində kainatın hər yanındakı bu ruhlar bir bütündür və bir-birinə bağlıdır. Tanrıçılıq sistemli bir quruluşa sahib olaraq bütün ictimai həyata işləmişdir. Türklər tanrıların adlarının sonuna Toyun və ya Bator sifətlərini gətirərkən, monqollar daha çox Saqan (Saqağan) "ağ", Ulan (Ulağan) "qırmızı" sifətini istifadə edərlər. Etrusklarda Thanr adlı, digər tanrıların doğumunda rol oynayan üstün bir Tanrı vardır.
Tanrıça
Xüsusilə Anadolu türkcəsində dişi tanrı mənasını verər. İlahə deməkdir. Tanrıça sözünün törətmə formasının aşağıdakı nümunələrə də uyğun olduğu deyilə bilər.
- — Kral (Kıral) və Kraliça (Kıralça): Kişi hökmdar və qadın hökmdar
- — Tigin və Tiginçə: Kişi şahzadə və qadın şahzadə
- — Bəy və Biyçə: Kişi idarəçi və qadın idarəçi
Ad və sifətlər
Tanrının dəyişik xüsusiyyətləri xarakterizə edilər: Bağışlayan, Əsirgəyən, Güdən, Bilən… Tanrı müxtəlif ad və sifətlərlə xatırlanmışdır. Ən əhəmiyyətliləri aşağıdakı kimi sıralana bilər.
- Bar: Var olan deməkdir.
- Oğan: Rəbb, Var edən, yaradan deməkdir.
- Quday: Xuda, yaradıcı deməkdir.
- Çalap: Qüdrətli deməkdir.
- Yalap: Nur deməkdir.
- Yaradan: Yoxdan var edən deməkdir.
- Bayar: Zəngin, ulu deməkdir.
- Bayat: Əzəli deməkdir.
- Buyan: Əziz, comərd deməkdir.
- Olcay: Hər şeyi edə bilən, gücü çatan deməkdir.
- Yazqan: Qədəri təyin edən deməkdir.
Meyrü
Əzəli yəni əvvəli olmayan, başlanğıcı olmayan deməkdir. Beyrü (Mayru, Bayru, Bayrı) şəklində də deyilər. Öncəsizlik yalnız Tanrıya məxsus bir xüsusiyyət olaraq görülməkdədir. İlk başda mövcud olan tək odur. Ancaq onun yaratması ilə hər şey bədən tapmışdır. Bayrı (sonsuz) sözüylə əlaqəlidir.
Mengü
Əbədi, sonu olmayan, sonsuza qədər var olacaq olan deməkdir. Mengi (Bengü, Bengi) şəklində də deyilər. Moğollar Monge və ya Münhe deyərlər. Əbədi olma anlayışı yalnız Tanrı üçün nəzərdə tutulur.
Etimologiya
(Dan/Tan) kökünden törəmiştir. Təəccüblənmə, heyrət etmə mənaları vardır. Şumercə mənşəlidir. Şumercədə Dingir və ya Tingir olaraq istifadə olunub. "Tanımaq", "tan" kimi sözlərlə əlaqəlidir. Köhnə türkcə, monqol və hətta tungus-mançur dillərində saymaq, hesablamaq, bilmək, məlumat sahibi olmaq mənaları ehtiva edən bir köktür. Monqol "Tenreh" feli gücləndirmək, Təngər isə göy mənası daşıyır.
İstinadlar
Mənbə
- Türk Əfsanə Sözlüyü, Dəniz Qaraqurd, Türkiyə, 2011, (OTRS: CC BY-SA 3.0) (türk.)
 | Din ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaledeki melumatlarin yoxlanilabiler olmasi ucun elave menbelere ehtiyac var Daha etrafli melumat ve ya meqaledeki problemlerle bagli muzakire aparmaq ucun diqqet yetire bilersiniz Lutfen meqaleye etibarli menbeler elave ederek bu meqaleni tekmillesdirmeye komek edin Menbesiz mezmun problemler yarada ve siline biler Problemler hell edilmemis sablonu meqaleden cixarmayin Tanri Bir cox dinlerde xususile monoteist dinlerde Ali Quvve ve yaradici olaraq qebul edilen varliq DinMonoteizm Dualizm Politeizm Deizm Teizm Panteizm PandeizmTotemizm Animizm Fetiszm SamanizmBuddizm BehailikIbrahimi dinlerIudaizm Xristianliq IslamInduizm Caynizm Siqhizm BuddizmDaoizm Konfutsicilik SintoizmDiger dinlerTenqricilik ZerdustilikTanri Ruh Gunah Iman Olumden sonraki heyat MebedDinlerin siyahisig AnlamFovqelbeser ve insanlar uzerinde suverenliyi olan varliq Yaradici ilah Muxtelif turk birliklerinde Tenri Tenqri Tanqri Tenqere Tanqara Teneqere Tinqir seklinde istifade olunur Monqollar Tenqir ve ya Tenqer deyirler Ulu Tanri Xan Tenqri kimi ifadeler tez tez kecer Bezi turk boylarinda qoruyucu ruhlar ucun de istifade ediler Su Teyrisi Yer Teyrisi kimi Eslinde kainatin her yanindaki bu ruhlar bir butundur ve bir birine baglidir Tanriciliq sistemli bir qurulusa sahib olaraq butun ictimai heyata islemisdir Turkler tanrilarin adlarinin sonuna Toyun ve ya Bator sifetlerini getirerken monqollar daha cox Saqan Saqagan ag Ulan Ulagan qirmizi sifetini istifade ederler Etrusklarda Thanr adli diger tanrilarin dogumunda rol oynayan ustun bir Tanri vardir TanricaXususile Anadolu turkcesinde disi tanri menasini verer Ilahe demekdir Tanrica sozunun toretme formasinin asagidaki numunelere de uygun oldugu deyile biler Kral Kiral ve Kralica Kiralca Kisi hokmdar ve qadin hokmdar Tigin ve Tigince Kisi sahzade ve qadin sahzade Bey ve Biyce Kisi idareci ve qadin idareciAd ve sifetlerTanrinin deyisik xususiyyetleri xarakterize ediler Bagislayan Esirgeyen Guden Bilen Tanri muxtelif ad ve sifetlerle xatirlanmisdir En ehemiyyetlileri asagidaki kimi siralana biler Bar Var olan demekdir Ogan Rebb Var eden yaradan demekdir Quday Xuda yaradici demekdir Calap Qudretli demekdir Yalap Nur demekdir Yaradan Yoxdan var eden demekdir Bayar Zengin ulu demekdir Bayat Ezeli demekdir Buyan Eziz comerd demekdir Olcay Her seyi ede bilen gucu catan demekdir Yazqan Qederi teyin eden demekdir Meyru Ezeli yeni evveli olmayan baslangici olmayan demekdir Beyru Mayru Bayru Bayri seklinde de deyiler Oncesizlik yalniz Tanriya mexsus bir xususiyyet olaraq gorulmekdedir Ilk basda movcud olan tek odur Ancaq onun yaratmasi ile her sey beden tapmisdir Bayri sonsuz sozuyle elaqelidir Mengu Ebedi sonu olmayan sonsuza qeder var olacaq olan demekdir Mengi Bengu Bengi seklinde de deyiler Mogollar Monge ve ya Munhe deyerler Ebedi olma anlayisi yalniz Tanri ucun nezerde tutulur Etimologiya Dan Tan kokunden toremistir Teeccublenme heyret etme menalari vardir Sumerce menselidir Sumercede Dingir ve ya Tingir olaraq istifade olunub Tanimaq tan kimi sozlerle elaqelidir Kohne turkce monqol ve hetta tungus mancur dillerinde saymaq hesablamaq bilmek melumat sahibi olmaq menalari ehtiva eden bir koktur Monqol Tenreh feli guclendirmek Tenger ise goy menasi dasiyir IstinadlarMenbeTurk Efsane Sozluyu Deniz Qaraqurd Turkiye 2011 OTRS CC BY SA 3 0 turk Din ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin