Bu məqalə Masallı rayonu haqqındadır. Masallı şəhəri üçün Masallı səhifəsinə baxın. |
Masallı rayonu — Azərbaycan Respublikasında inzibati-ərazi vahidi. İnzibati mərkəzi Masallı şəhəridir.
Rayon | |
Masallı | |
---|---|
| |
Ölkə | |
Daxildir | Lənkəran-Astara |
İnzibati mərkəz | Masallı |
Tarixi və coğrafiyası | |
Yaradılıb | 8 avqust 1930 |
Sahəsi | 721 km² |
Hündürlük | 917 m |
Saat qurşağı | |
Əhalisi | |
Əhalisi | 225 800(2022) nəfər |
Rəsmi dili | Azərbaycan dili |
Rəqəmsal identifikatorlar | |
ISO kodu | AZ-MAS |
Telefon kodu | 994 25 |
Poçt indeksi | AZ4400 |
Avtomobil nömrəsi | 44 |
Rəsmi sayt | |
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar |
Masallı rayonu Lənkəran ovalığı və qismən Talış dağlarında cəmlənmişdir.
İnzibati-ərazi bölgüsü
Əhalinin orta sıxlığı — 158 nəfər kv/km. Ən böyük kəndləri: Boradigah, Ərkivan (artıq qəsəbədir) və Mahmudavardır.
Tarixi
Masallı ərazisində qədim insanlar 15–20 min il bundan əvvəl yaşamışlar. Abbasqulu ağa Bakıxanovun "Gülüstani-İrəm" (1841), oğlunun "Cavahirnameyi Lənkəran" (1896), səlnaməçi oğlunun "Əxbarnamə" (1882) əsərlərində, həmçinin bir sıra Avropa və rus səyyahlarının səyahətnamə qeydlərində Masallının tarixinə dair qiymətli məlumatlar öz əksini tapmışdır.
"Masallı" coğrafi adının meydana gəlməsi haqqında bu vaxta qədər bir çox mülahizə və rəvayətlər söylənilmişdir. Tarixi mənbələrdə bu toponimi "məsəlli-məsəl çəkilən yer, məsəl çəkənlər" mənasında səciyyələndirirlər. Masallı sözünün "Mosullu" sözündən yaranması da ehtimal edilir. Bəzi mənbələrdə isə bu torpaqlarda Masal adlı bir xanın yaşadığı və buraların onun şərəfinə Masallı adlandırıldığı qeyd olunur.
Toponimika ilə məşğul olan alimlərimizdən R.Yüzbaşov və Ş.Sədiyevin birgə yazdığı "Azərbaycanın coğrafi adları" kitabında "Masallı-Masal nəslinə mənsub" şəklində qeyd olunmuşdur. Bakı Dövlət Universitetinin dosenti, coğrafiya elmləri doktoru N.Məmmədov isə bu yaşayış yerinin yaranmasını Masal bəy adlı bir şəxslə əlaqələndirir. Bəzi tarixi mənbələrdə qeyd olunur ki, yaşayış məntəqəsinin sakinləri İranın "Masal" əyalətindən köçüb gəldiklərindən bu yer Masallı adlandırılmışdır. Beləliklə, "Masallı" toponimində "Masal"-Yer ərazi "Lı"isə məkan bildirən şəkilçidir.
Masallı antik dövrdə Midiya, Midiya-Atropatena, sonralar Qafqaz Albaniyasının Kaspiana vilayətinin, XVI–XVIII əsrin ortalarına qədər Səfəvilər dövlətinin, XVIII əsrin ortalarından Talış xanlığının tərkibində olmuşdur. XIX əsrin ortalarında Astara, Lənkəran, Lerik, Masallı, Yardımlı və Cəlilabad rayonlarının ərazisi adlanırdı. 08 avqust 1930-cu ildə Masallı inzibati rayonu yaradıldı və Masallının adı Azərbaycan SSR-nin xəritəsinə rayon mərkəzi kimi daxil oldu.
Qədim tarixə, zəngin mədəniyyətə malik, intellektual səviyyəsi yüksək olan Masallıya maraq tarixin müəyyən dövrlərindən artmağa başlamışdır. Görkəmli siyasi xadimlərin, dövlət və mədəniyyət adamlarının Masallıya gəlişi məhz belə bir münasibətin ifadəsi idi. 1274-cü ildə Səfəvilər sülaləsinin banisi Şeyx Səfiəddinin, 1501-ci ildə Şah İsmayıl Xətainin Ərkivan kəndində, görkəmli dövlət xadimi, yazıçı Nəriman Nərimanovun 1922-ci ildə Masallıda və onun bir sıra kəndlərində olması barədə çoxlu əsərlərdə məlumatlara rast gəlmək olar. Doktor N.Nərimanov Masallıda olarkən bu ərazinin təbii imkanları və üstünlüklərindən danışmaqla yanaşı, həm də taxılçılığı və çəltikçiliyi inkişaf etdirməyi vacib saymışdır. Azərbaycanın keçmiş prezidenti Heydər Əliyev iki dəfə, prezident İlham Əliyev isə bir neçə dəfə Masallıya səfər etmişlər. Masallının ən qədim kəndlərindən biridə təxminən 7 əsr yaşı olan NİNƏLOV kəndidir.
Coğrafiyası
Masallı rayonu Lənkəran, Lerik, Yardımlı, Cəlilabad, Neftçala rayonları ilə həmsərhəddir. Şərqdə Xəzər dənizi, Qərbdə isə Talış dağları, Burovar silsiləsi ilə həmsərhəddir. Sahəsində maksimal hündürlük 917 m-ə çatır, ən aşağı ərazisi Xəzər dənizi sahillərində −26,5 m.dir. Mineral və geotermal mənbələr var. Yanvar ayının orta temperaturu 2,5 °C, iyul ayının orta temperatur 25,6 °C. İllik yağıntının miqdarı — 600–800 mm. arasında dəyişir. Ən böyük çayı Viləşdir.
Rayon Ələt–Astara yolunun 232-ci kilometrliyində yerləşir. Şərqdən Xəzər dənizi, Qərbdən Talış sıra dağları ilə əhatə olunmuşdur. Masallı qədim qalaları, Yanardağı, İstisuyu, nadir ağaclarla zəngin meşələri, büllur bulaqları ilə diqqəti cəlb edir. Meşələrin ümumi sahəsi 16,9 hektardır. Ağac növlərindən şabalıdyarpaq palıd, vələs, palıd, fıstıq, əzgil, gavalı, dəmirağac, Lənkəran akasiyası, şümşad kimi növlər var. Əksəriyyəti endemik növdür.
Əhali
AzStat-ın 1 yanvar 2014-cü il tarixinə olan rəsmi məlumatına əsasən rayonda 211.951 nəfər əhali yaşayır.
Etnik tərkibi
Masallı rayon İcra Hakimiyyətinin rəsmi veb-saytında rayonun əhalisi haqqında verilən məlumata əsasən 1 yanvar 2014-cü il tarixinə rayonun əhalisi 211.9 min (1 km²-ə 294 nəfər əhali düşür) nəfərdir.
Bələdiyyələri
Masallı rayonunda 36 bələdiyyə fəaliyyət göstərir. Ümumi bələdiyyə üzvlərinin sayı 842 nəfərdir. Fəaliyyətdə olan bələdiyyələrin 1-i şəhər ərazisində, 2-i qəsəbədə, qalanları isə (33 bələdiyyə) kənd yaşayış məntəqələrində fəaliyyət göstərir.
İnzibati bölgüsü
Ləğv edilmiş yaşayış məntəqələri
- Kosagül kəndi
Qoruqlar
Respublikanın ən böyük və ən zəngin qoruqlarından olan Qızılağac Dövlət Təbiət Qoruğu əsasən Qızılağac körfəzi və "Pirman" adlanan sahələrdə yerləşir. Qoruqda adları "Qırmızı kitab"a düşən quşlar və vəhşi heyvanlar var. Bundan başqa dünyada ən nadir ağaclardan olan "Qızılağac" ağacı (el arasında ona Razdar da deyilir) qorunur.
Tarixi və memarlıq abidələri
Masallı tarixinin güzgüsü 1952-ci ildən rayonun Hişkədərə kəndində fəaliyyət göstərən tarix-diyarşünaslıq muzeyidir. Muzeyin palentologiya, etnoqrafiya, numizmatika, arxeologiya şöbələrində 19 mindən çox qiymətli eksponat toplanmışdır. Rayonun Ərkivan, Hişkədərə, Boradigah, , Hacıtəpə, Şəhriyar, Xırmandalı, Mahmudavar, Bambaşı, Çaxırlı, Ərəb, Qızılağac, Qəriblər, Öncəqala, Köhnə Alvadı kəndlərinin yaxınlığında qədim şəhər, qala kurqanı, türbə məqbərə yerləri aşkar edilmişdir.Bu ərazilərdən tunc, dəmir, antik və orta əsrlər dövrünə aid xeyli miqdarda maddi-mədəniyyət nümunələri toplanmışdır. Bütün bunlar Masallı (Hişkədərə) Tarix-Diyarşünaslıq muzeyində mühafizə olunur. Muzeyin yaradıcısı mərhum əməkdar müəllim olmuşdur.
Masallı ərazisi 168 qədim, sirli abidələr, qalalar, saraylar, ziyarətgahlar, hamamlar, bulaqlar, məskənidir. Bunlardan 51-i tarix və memarlıq, 70-i arxeloji, qalanları isə XX əsr abidələridir.
Masallı rayonunda aşağıdakı tarixi və memarlıq incəsənət abidələri mövcuddur
- XIV əsrə aid Hişkədərə kəndində Nəzirə Xanım türbəsi;
- III – IX əsrlərə aid Mahmudavar kəndində yaşayış yeri arxeoloji abidə;
- IX – X əsrlərə aid "Ərkivan qalası";
- Orta əsrlərə aid Qarğalıq ərazisində Şəhriyar yaşayış yeri;
- XIX əsrə aid Masallı şəhər Cümə məscidi;
- XIX əsrə aid Boradigah məscidi;
- XIX əsrə aid Qızılavar məscidi;
- XIX əsrə aid Masallı şəhərində hamam;
- XIX əsrə aid Güllütəpə kəndində Əmir türbəsi;
- XIX əsrə aid Ərkivan kəndində Mehti bulağı;
- VII əsrə aid Sığdaş kəndində Mürsəli ocağı;
- XVI əsrə aid Mahmudavar kəndində Baba Seyidağa türbəsi;
- XIX əsrə aid Şıxlar, Qodman, Mahmudavar, Yeddioymaq və Hüseynhacılı kəndlərində dağ-qoç fiquru;
- Tunc dövrünə aid Hişkədərə kəndində Qaraxantəpə, Qoşatəpə, Allahqulutəpə və Mirzətəpə kurqanları;
- Tunc və Dəmir dövrlərinə aid Təzə Alvadı kəndində Məmmədtəpə, İstiottəpə, Alıtəpə kurqanları;
- XXI əsrə dair Ərkivan kəndində Mir Seyid Sadiq Ağa məqbərəsi;
- Hişkədərə kəndində iyirmi minə yaxın eksponatı olan Tarix-Diyarşünaslıq muzeyi;
- Orta əsrlərə dair Ninəlov kəndində Səhhət qalası;indidə Səhhət qalasının daş qalıqları qalmaqdadır Ninəlov kəndi özü XIII–XIV əsrlərdə salınıb
- XX əsrə dair Ərkivan kəndində Şəhsəfi bulağı;
- XIX əsrə aid Şərəfə məscidi və hamamı ;
- Tunc dövrünə aid Şərəfə kurqanı.
Masallının qəhrəmanları
1941–1945-ci illərdə Böyük Vətən Müharibəsinə getmiş 10 914 nəfər Masallı sakinindən 4 248 nəfəri qayıdıb, 1573 nəfəri itkin düşüb, 5 mindən çoxu şəhid olub.
Qarabağ muharibəsində 5 min nəfərə yaxın Masallı sakini vuruşub. Onlardan 150 nəfəri şəhid olub, 30 nəfəri itkin düşüb, 500 nəfərdən çoxu yaralanıb. Onlardan 4 nəfəri — Səfəralı Məmmədov, Elşad Hüseynov, Elşad Əhədov və Səfa Axundov Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı adına layiq görülüb. 3 nəfər Masallı döyüşçüsünə Azərbaycan Bayrağı ordeni verilmişdir.
Masallının görkəmli şəxsləri
XX əsrdə Masallı Azərbaycana və dünyaya 230-dan çox elmlər doktoru, elmlər namizədi, 6 general, 100-ə yaxın yazıçı və şair, müxtəlif sahələrdə çalışan nüfuzlu şəxslər verib. İqtisadiyyat sahəsindəki uğurlarına görə SSRİ dövründə 50 nəfərdən çox Masallı Sosialist Əməyi Qəhrəmanı fəxri adına və Lenin ordeninə layiq görülmüşdür.
- Məmməd Kazım — Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin, şair, yazıçı, dramaturq, jurnalist, publisist, "Qızıl Qələm" mükafatı laureatı.
- Qubad Nəsirov — Sosialist Əməyi Qəhrəmanı.
- Teymur bəy Bayraməlibəyov — etnoqraf.
- Fərahim Sadıqov — Naxçıvan Universitetinin rektoru, Azərbaycan Universitetinin rektoru, Beynəlxalq Türk Akademiyasının həqiqi üzvü, akademik, dövlət mükafatı laureatı, pedaqoji elmlər doktoru, professor.
- Baloğlan Əşrəfov — Azərbaycanın əməkdar artisti.
- Zəbi Quliyev — Azərbaycan SSR dövlət xadimi.
- Elşad Əhədov — Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı.
- Elşad Hüseynov — Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı.
- Səfa Axundov — Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı.
- Səfəralı Məmmədov — Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı.
- Qulamhüseyn Əlibəyli — Aydınlar Partiyasının sədri.
- Vaqif Yusifli — Tənqidçi, ədəbiyyatşünas alim, professor, AMEA-nın Ədəbi tənqid şöbəsinin müdiri, Əməkdar incəsənət xadimi.
- Əsədulla Cəfərov — Tarix elmləri doktoru, professor, AMEA-nın Arxeologiya və Etnoqrafiya institutunda şöbə müdiri, beynəlxalq İNTAS-2000 proqramının qrant lauretı.
Qalereya
İstinadlar
- "Arxivlənmiş surət". 2020-06-07 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-05-02.
- Azərbaycan Respublikasının Dövlət Statistika Komitəsi 2014-07-02 at the Wayback Machine: Masallı rayonu 2014-02-20 at the Wayback Machine (yenilənmə: 1 yanvar, 2014-cü il) — yoxlanılıb: 13.02.2015
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqale Masalli rayonu haqqindadir Masalli seheri ucun Masalli sehifesine baxin Bu adin diger istifade formalari ucun bax Masalli deqiqlesdirme Masalli rayonu Azerbaycan Respublikasinda inzibati erazi vahidi Inzibati merkezi Masalli seheridir RayonMasalli39 02 sm e 48 39 s u Olke AzerbaycanDaxildir Lenkeran AstaraInzibati merkez MasalliTarixi ve cografiyasiYaradilib 8 avqust 1930Sahesi 721 km Hundurluk 917 mSaat qursagi UTC 04 00EhalisiEhalisi 225 800 2022 neferResmi dili Azerbaycan diliReqemsal identifikatorlarISO kodu AZ MASTelefon kodu 994 25Poct indeksi AZ4400Avtomobil nomresi 44Resmi sayt Vikianbarda elaqeli mediafayllar Masalli rayonu Lenkeran ovaligi ve qismen Talis daglarinda cemlenmisdir Inzibati erazi bolgusuEhalinin orta sixligi 158 nefer kv km En boyuk kendleri Boradigah Erkivan artiq qesebedir ve Mahmudavardir TarixiMasalli rayonu Masalli erazisinde qedim insanlar 15 20 min il bundan evvel yasamislar Abbasqulu aga Bakixanovun Gulustani Irem 1841 oglunun Cavahirnameyi Lenkeran 1896 selnameci oglunun Exbarname 1882 eserlerinde hemcinin bir sira Avropa ve rus seyyahlarinin seyahetname qeydlerinde Masallinin tarixine dair qiymetli melumatlar oz eksini tapmisdir Masalli cografi adinin meydana gelmesi haqqinda bu vaxta qeder bir cox mulahize ve revayetler soylenilmisdir Tarixi menbelerde bu toponimi meselli mesel cekilen yer mesel cekenler menasinda seciyyelendirirler Masalli sozunun Mosullu sozunden yaranmasi da ehtimal edilir Bezi menbelerde ise bu torpaqlarda Masal adli bir xanin yasadigi ve buralarin onun serefine Masalli adlandirildigi qeyd olunur Toponimika ile mesgul olan alimlerimizden R Yuzbasov ve S Sediyevin birge yazdigi Azerbaycanin cografi adlari kitabinda Masalli Masal nesline mensub seklinde qeyd olunmusdur Baki Dovlet Universitetinin dosenti cografiya elmleri doktoru N Memmedov ise bu yasayis yerinin yaranmasini Masal bey adli bir sexsle elaqelendirir Bezi tarixi menbelerde qeyd olunur ki yasayis menteqesinin sakinleri Iranin Masal eyaletinden kocub geldiklerinden bu yer Masalli adlandirilmisdir Belelikle Masalli toponiminde Masal Yer erazi Li ise mekan bildiren sekilcidir Masalli antik dovrde Midiya Midiya Atropatena sonralar Qafqaz Albaniyasinin Kaspiana vilayetinin XVI XVIII esrin ortalarina qeder Sefeviler dovletinin XVIII esrin ortalarindan Talis xanliginin terkibinde olmusdur XIX esrin ortalarinda Astara Lenkeran Lerik Masalli Yardimli ve Celilabad rayonlarinin erazisi adlanirdi 08 avqust 1930 cu ilde Masalli inzibati rayonu yaradildi ve Masallinin adi Azerbaycan SSR nin xeritesine rayon merkezi kimi daxil oldu Qedim tarixe zengin medeniyyete malik intellektual seviyyesi yuksek olan Masalliya maraq tarixin mueyyen dovrlerinden artmaga baslamisdir Gorkemli siyasi xadimlerin dovlet ve medeniyyet adamlarinin Masalliya gelisi mehz bele bir munasibetin ifadesi idi 1274 cu ilde Sefeviler sulalesinin banisi Seyx Sefieddinin 1501 ci ilde Sah Ismayil Xetainin Erkivan kendinde gorkemli dovlet xadimi yazici Neriman Nerimanovun 1922 ci ilde Masallida ve onun bir sira kendlerinde olmasi barede coxlu eserlerde melumatlara rast gelmek olar Doktor N Nerimanov Masallida olarken bu erazinin tebii imkanlari ve ustunluklerinden danismaqla yanasi hem de taxilciligi ve celtikciliyi inkisaf etdirmeyi vacib saymisdir Azerbaycanin kecmis prezidenti Heyder Eliyev iki defe prezident Ilham Eliyev ise bir nece defe Masalliya sefer etmisler Masallinin en qedim kendlerinden biride texminen 7 esr yasi olan NINELOV kendidir CografiyasiMasalli rayonu Lenkeran Lerik Yardimli Celilabad Neftcala rayonlari ile hemserheddir Serqde Xezer denizi Qerbde ise Talis daglari Burovar silsilesi ile hemserheddir Sahesinde maksimal hundurluk 917 m e catir en asagi erazisi Xezer denizi sahillerinde 26 5 m dir Mineral ve geotermal menbeler var Yanvar ayinin orta temperaturu 2 5 C iyul ayinin orta temperatur 25 6 C Illik yagintinin miqdari 600 800 mm arasinda deyisir En boyuk cayi Vilesdir Rayon Elet Astara yolunun 232 ci kilometrliyinde yerlesir Serqden Xezer denizi Qerbden Talis sira daglari ile ehate olunmusdur Masalli qedim qalalari Yanardagi Istisuyu nadir agaclarla zengin meseleri bullur bulaqlari ile diqqeti celb edir Meselerin umumi sahesi 16 9 hektardir Agac novlerinden sabalidyarpaq palid veles palid fistiq ezgil gavali demiragac Lenkeran akasiyasi sumsad kimi novler var Ekseriyyeti endemik novdur EhaliAzStat in 1 yanvar 2014 cu il tarixine olan resmi melumatina esasen rayonda 211 951 nefer ehali yasayir Etnik terkibi Esas meqaleler Azerbaycan ehalisinin siyahiyaalinmasi 1999 ve Azerbaycan ehalisinin siyahiyaalinmasi 2009 Masalli rayon Icra Hakimiyyetinin resmi veb saytinda rayonun ehalisi haqqinda verilen melumata esasen 1 yanvar 2014 cu il tarixine rayonun ehalisi 211 9 min 1 km e 294 nefer ehali dusur neferdir Belediyyeleri Masalli rayonunda 36 belediyye fealiyyet gosterir Umumi belediyye uzvlerinin sayi 842 neferdir Fealiyyetde olan belediyyelerin 1 i seher erazisinde 2 i qesebede qalanlari ise 33 belediyye kend yasayis menteqelerinde fealiyyet gosterir Inzibati bolgusuLegv edilmis yasayis menteqeleri Kosagul kendiQoruqlarRespublikanin en boyuk ve en zengin qoruqlarindan olan Qizilagac Dovlet Tebiet Qorugu esasen Qizilagac korfezi ve Pirman adlanan sahelerde yerlesir Qoruqda adlari Qirmizi kitab a dusen quslar ve vehsi heyvanlar var Bundan basqa dunyada en nadir agaclardan olan Qizilagac agaci el arasinda ona Razdar da deyilir qorunur Tarixi ve memarliq abideleriBoradigah Cume MescidiBoradigah Eli Mescidi Masalli tarixinin guzgusu 1952 ci ilden rayonun Hiskedere kendinde fealiyyet gosteren tarix diyarsunasliq muzeyidir Muzeyin palentologiya etnoqrafiya numizmatika arxeologiya sobelerinde 19 minden cox qiymetli eksponat toplanmisdir Rayonun Erkivan Hiskedere Boradigah Hacitepe Sehriyar Xirmandali Mahmudavar Bambasi Caxirli Ereb Qizilagac Qeribler Onceqala Kohne Alvadi kendlerinin yaxinliginda qedim seher qala kurqani turbe meqbere yerleri askar edilmisdir Bu erazilerden tunc demir antik ve orta esrler dovrune aid xeyli miqdarda maddi medeniyyet numuneleri toplanmisdir Butun bunlar Masalli Hiskedere Tarix Diyarsunasliq muzeyinde muhafize olunur Muzeyin yaradicisi merhum emekdar muellim olmusdur Masalli erazisi 168 qedim sirli abideler qalalar saraylar ziyaretgahlar hamamlar bulaqlar meskenidir Bunlardan 51 i tarix ve memarliq 70 i arxeloji qalanlari ise XX esr abideleridir Masalli rayonunda asagidaki tarixi ve memarliq incesenet abideleri movcuddur XIV esre aid Hiskedere kendinde Nezire Xanim turbesi III IX esrlere aid Mahmudavar kendinde yasayis yeri arxeoloji abide IX X esrlere aid Erkivan qalasi Orta esrlere aid Qargaliq erazisinde Sehriyar yasayis yeri XIX esre aid Masalli seher Cume mescidi XIX esre aid Boradigah mescidi XIX esre aid Qizilavar mescidi XIX esre aid Masalli seherinde hamam XIX esre aid Gullutepe kendinde Emir turbesi XIX esre aid Erkivan kendinde Mehti bulagi VII esre aid Sigdas kendinde Murseli ocagi XVI esre aid Mahmudavar kendinde Baba Seyidaga turbesi XIX esre aid Sixlar Qodman Mahmudavar Yeddioymaq ve Huseynhacili kendlerinde dag qoc fiquru Tunc dovrune aid Hiskedere kendinde Qaraxantepe Qosatepe Allahqulutepe ve Mirzetepe kurqanlari Tunc ve Demir dovrlerine aid Teze Alvadi kendinde Memmedtepe Istiottepe Alitepe kurqanlari XXI esre dair Erkivan kendinde Mir Seyid Sadiq Aga meqberesi Hiskedere kendinde iyirmi mine yaxin eksponati olan Tarix Diyarsunasliq muzeyi Orta esrlere dair Ninelov kendinde Sehhet qalasi indide Sehhet qalasinin das qaliqlari qalmaqdadir Ninelov kendi ozu XIII XIV esrlerde salinib XX esre dair Erkivan kendinde Sehsefi bulagi XIX esre aid Serefe mescidi ve hamami Tunc dovrune aid Serefe kurqani Masallinin qehremanlari1941 1945 ci illerde Boyuk Veten Muharibesine getmis 10 914 nefer Masalli sakininden 4 248 neferi qayidib 1573 neferi itkin dusub 5 minden coxu sehid olub Qarabag muharibesinde 5 min nefere yaxin Masalli sakini vurusub Onlardan 150 neferi sehid olub 30 neferi itkin dusub 500 neferden coxu yaralanib Onlardan 4 neferi Seferali Memmedov Elsad Huseynov Elsad Ehedov ve Sefa Axundov Azerbaycanin Milli Qehremani adina layiq gorulub 3 nefer Masalli doyuscusune Azerbaycan Bayragi ordeni verilmisdir Masallinin gorkemli sexsleriXX esrde Masalli Azerbaycana ve dunyaya 230 dan cox elmler doktoru elmler namizedi 6 general 100 e yaxin yazici ve sair muxtelif sahelerde calisan nufuzlu sexsler verib Iqtisadiyyat sahesindeki ugurlarina gore SSRI dovrunde 50 neferden cox Masalli Sosialist Emeyi Qehremani fexri adina ve Lenin ordenine layiq gorulmusdur Memmed Kazim Azerbaycan Yazicilar Birliyinin sair yazici dramaturq jurnalist publisist Qizil Qelem mukafati laureati Qubad Nesirov Sosialist Emeyi Qehremani Teymur bey Bayramelibeyov etnoqraf Ferahim Sadiqov Naxcivan Universitetinin rektoru Azerbaycan Universitetinin rektoru Beynelxalq Turk Akademiyasinin heqiqi uzvu akademik dovlet mukafati laureati pedaqoji elmler doktoru professor Baloglan Esrefov Azerbaycanin emekdar artisti Zebi Quliyev Azerbaycan SSR dovlet xadimi Elsad Ehedov Azerbaycanin Milli Qehremani Elsad Huseynov Azerbaycanin Milli Qehremani Sefa Axundov Azerbaycanin Milli Qehremani Seferali Memmedov Azerbaycanin Milli Qehremani Qulamhuseyn Elibeyli Aydinlar Partiyasinin sedri Vaqif Yusifli Tenqidci edebiyyatsunas alim professor AMEA nin Edebi tenqid sobesinin mudiri Emekdar incesenet xadimi Esedulla Ceferov Tarix elmleri doktoru professor AMEA nin Arxeologiya ve Etnoqrafiya institutunda sobe mudiri beynelxalq INTAS 2000 proqraminin qrant laureti QalereyaIstinadlar Arxivlenmis suret 2020 06 07 tarixinde Istifade tarixi 2020 05 02 Azerbaycan Respublikasinin Dovlet Statistika Komitesi 2014 07 02 at the Wayback Machine Masalli rayonu 2014 02 20 at the Wayback Machine yenilenme 1 yanvar 2014 cu il yoxlanilib 13 02 2015Hemcinin baxMasalli seheriVikianbarda elaqeli media fayllar