Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Monoteizm (yun. μόνος — tək, yun. θεός, Tanrı) — təktanrıçılıqla bağlı dini dünyagörüş və nəzəriyyə. İslam, Xristianlıq və Yəhudilik ən məşhur monoteist dinlərdir. Bunları "İbrahimi" monoteistik dinlər adlandırırlar, çünki rəvayətlərdə onların hamısının mənşəyi İbrahim peyğəmbərdən gəlir. Monoteizmə başqa baxışlar da vardır.
|
İbrahimi təlimlərdə monoteizm
Təməlçi monoteistik dini təlimlərdə Tanrı insan tərəfindən dərk edilməyən şəxsiyyət kimi qəbul edilir. Onun zatı ya da mahiyyəti birdir. Tanrının konkret adları və sifətləri vardır. Onların çoxluğuna baxmayaraq, hamısı bir Tanrıya aiddir və başqa tanrıların mövcud olmasına işarət etmir. Bir olan Tanrı hər şeyin yaradıcısıdır və insan tərəfindən dərk edilə bilməz. O bütün varlığı idarə edir və hər şeyə qadirdir.
İbrahimi monoteisminə xas olan xüsusiyyətlər aşağıdakılardır:
- Bütün varlığı tanrı yoxluqdan Öz sözü ilə yaratmışdır;
- Tanrı yaratdığı maddi dünyada hər an mövcuddur və onu idarə edir. O təzahürlər vasitəsilə yox, hər an şəxsən kainatda mövcuddur və onu idarə edir.
- Monoteist təlimlərində şərti olaraq iki mərhələyə bölünür: a) Bütün dünyanın 6 günə yaradılılmış; b) Mövcud dünyada daim baş verən yaradılış. Hər bir canlının həyata gəlməsi, ağacların çiçək açması və s. hallar bunun örnəyidir.
- Tanrı dünyanı yoxdan öz kamil iradəsi ilə yaratmışdır. İbrahimi monoteizmində isə iddia edilir ki, Tanrı Öz sözünü müqəddəs kitablar vasitəsilə insanlara peyğəmbərlər vasitəsilə çatdırmışdır və orada yaradılışın necə baş verməsi haqqında məlumat vardır.
- Kainatın idarə edilməsində Tanrının heç bir yardımçıya ehtiyacı yoxdur. O özü, heç bir kömək olmadan bütün dünyanı idarə edir və hər bir prosesi nəzarət altında saxlayır. Onun razılığı olmadan heç nə baş verə bilməz. Tanrı tərəfindən yaradılan məlakələrin azad iradəyə malik olub-olmaması ilahiyyatçılar arasında mübahisəli məsələdir. Onlar bir-biri ilə onda razılaşırlar ki, mələklər özbaşına heç bir qərar qəbul edə bilməzlər və Tanrının iradəsini yerinə gətirirlər.
- Tanrının əzəli sifətləri (atributları) vardır. Onların vasitəsilə O dünyada təzahür olunur.
- Tanrı bütün insanlarla bilavasitə ünsiyyətə girmir. Onun sözü yalnız xüsusi insanlar – elçilər (peyğəmbərlər) tərəfindən insanlara çatdırılmışdır.
- Bütün ibadətlər yalnız Tanrıya edilməlidir. Ondan başqa heç bir ibadətə layiq varlıq yoxdur.
- Tanrı ilə insanların arasında heç bir vasitəçi varlıqlar və ya obyektlər yoxdur. Vasitəçiliyə hər bir iddia politeizmin əlaməti sayılır.
Başqa təlimlər
Monoteizmi başqa cür təqdim edən təlimlər də vardır. Onların çoxunda Tanrı birdir. Ancaq o dünyanı yoxdan deyil, artıq əzəldən mövcud olan yaradılmamış materiyadan yaratmışdır.
Qeyri-ibrahimi monoteistik təlimlərin baxışları aşağıda verilmiş kimidir:
- Bir olan Tanrı dünyanı yaradandan sonra onun inkişafını təmin edən prinsiplər və səbəb-nəticə ki qanunlar qoyaraq ondan aralanmış və artıq dünyanı bilavasitə idarə etmir. Bu kimi təlimləri deistik adlandırırlar.
- Bütün varlığın Tanrının hissələri olması və varlığın vəhdəti haqqında təlimlər də vardır. Onlar da bir olan Tanrı ideyası ilə çıxış edir, ancaq təməlçi dini təlimlərdən fərqli olaraq onu varlıqda görür. Onlara panteist deyirlər.
- Qeyri-ibrahimi inanclarda çoxlu tanrıların olmasına baxmayaraq, onları bir olan Tanrının təzahürləri ya da simvolları kimi təsəvvür edənlər də var (örnək üçün hind dinlərində). Bu kimi baxışların sonda bir Tanrıya bağlandığından, onları da monoteizmlə bağlayırlar.
Mənbə
- Aydın Əlizadə. İbrahimi ənənələrində və krişnaizmdə monoteist konsepsiyasının müqayisəli təhlili. Bakı: AMEA Fəlsəfə və Hüquq institutunun "Şərq-Qərb: Sivilizasiyaların dialoqu" jurnalı, N1(2). 2006, s. 190–192.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Monoteizm yun monos tek yun 8eos Tanri tektanriciliqla bagli dini dunyagorus ve nezeriyye Islam Xristianliq ve Yehudilik en meshur monoteist dinlerdir Bunlari Ibrahimi monoteistik dinler adlandirirlar cunki revayetlerde onlarin hamisinin menseyi Ibrahim peygemberden gelir Monoteizme basqa baxislar da vardir DinMonoteizm Dualizm Politeizm Deizm Teizm Panteizm PandeizmTotemizm Animizm Fetiszm SamanizmBuddizm BehailikIbrahimi dinlerIudaizm Xristianliq IslamInduizm Caynizm Siqhizm BuddizmDaoizm Konfutsicilik SintoizmDiger dinlerTenqricilik ZerdustilikTanri Ruh Gunah Iman Olumden sonraki heyat MebedDinlerin siyahisig Ibrahimi telimlerde monoteizmTemelci monoteistik dini telimlerde Tanri insan terefinden derk edilmeyen sexsiyyet kimi qebul edilir Onun zati ya da mahiyyeti birdir Tanrinin konkret adlari ve sifetleri vardir Onlarin coxluguna baxmayaraq hamisi bir Tanriya aiddir ve basqa tanrilarin movcud olmasina isaret etmir Bir olan Tanri her seyin yaradicisidir ve insan terefinden derk edile bilmez O butun varligi idare edir ve her seye qadirdir Ibrahimi monoteismine xas olan xususiyyetler asagidakilardir Butun varligi tanri yoxluqdan Oz sozu ile yaratmisdir Tanri yaratdigi maddi dunyada her an movcuddur ve onu idare edir O tezahurler vasitesile yox her an sexsen kainatda movcuddur ve onu idare edir Monoteist telimlerinde serti olaraq iki merheleye bolunur a Butun dunyanin 6 gune yaradililmis b Movcud dunyada daim bas veren yaradilis Her bir canlinin heyata gelmesi agaclarin cicek acmasi ve s hallar bunun orneyidir Tanri dunyani yoxdan oz kamil iradesi ile yaratmisdir Ibrahimi monoteizminde ise iddia edilir ki Tanri Oz sozunu muqeddes kitablar vasitesile insanlara peygemberler vasitesile catdirmisdir ve orada yaradilisin nece bas vermesi haqqinda melumat vardir Kainatin idare edilmesinde Tanrinin hec bir yardimciya ehtiyaci yoxdur O ozu hec bir komek olmadan butun dunyani idare edir ve her bir prosesi nezaret altinda saxlayir Onun raziligi olmadan hec ne bas vere bilmez Tanri terefinden yaradilan melakelerin azad iradeye malik olub olmamasi ilahiyyatcilar arasinda mubahiseli meseledir Onlar bir biri ile onda razilasirlar ki melekler ozbasina hec bir qerar qebul ede bilmezler ve Tanrinin iradesini yerine getirirler Tanrinin ezeli sifetleri atributlari vardir Onlarin vasitesile O dunyada tezahur olunur Tanri butun insanlarla bilavasite unsiyyete girmir Onun sozu yalniz xususi insanlar elciler peygemberler terefinden insanlara catdirilmisdir Butun ibadetler yalniz Tanriya edilmelidir Ondan basqa hec bir ibadete layiq varliq yoxdur Tanri ile insanlarin arasinda hec bir vasiteci varliqlar ve ya obyektler yoxdur Vasiteciliye her bir iddia politeizmin elameti sayilir Basqa telimlerMonoteizmi basqa cur teqdim eden telimler de vardir Onlarin coxunda Tanri birdir Ancaq o dunyani yoxdan deyil artiq ezelden movcud olan yaradilmamis materiyadan yaratmisdir Qeyri ibrahimi monoteistik telimlerin baxislari asagida verilmis kimidir Bir olan Tanri dunyani yaradandan sonra onun inkisafini temin eden prinsipler ve sebeb netice ki qanunlar qoyaraq ondan aralanmis ve artiq dunyani bilavasite idare etmir Bu kimi telimleri deistik adlandirirlar Butun varligin Tanrinin hisseleri olmasi ve varligin vehdeti haqqinda telimler de vardir Onlar da bir olan Tanri ideyasi ile cixis edir ancaq temelci dini telimlerden ferqli olaraq onu varliqda gorur Onlara panteist deyirler Qeyri ibrahimi inanclarda coxlu tanrilarin olmasina baxmayaraq onlari bir olan Tanrinin tezahurleri ya da simvollari kimi tesevvur edenler de var ornek ucun hind dinlerinde Bu kimi baxislarin sonda bir Tanriya baglandigindan onlari da monoteizmle baglayirlar MenbeAydin Elizade Ibrahimi enenelerinde ve krisnaizmde monoteist konsepsiyasinin muqayiseli tehlili Baki AMEA Felsefe ve Huquq institutunun Serq Qerb Sivilizasiyalarin dialoqu jurnali N1 2 2006 s 190 192