Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Zərdüşt, Zaratuştra və Zoroastr — zərdüştçülük dininin yaradıcısı, İranın ən böyük tarixi şəxsiyyətlərindəndir. İndiki İranın şərqində e.ə. VI–V yüzilliklər arasında yaşaması ehtimal edilir. Bəzi mənbələrdə Zərdüştün doğulduğu yer Bəlx, bəzən isə Raqa göstərilir.
| Zərdüşt | |
|---|---|
 | |
| Doğum tarixi | ən tezi e.ə. 1500 və ən geci e.ə. 550 |
| Doğum yeri |
|
| Vəfat tarixi | ən tezi e.ə. 1500 və ən geci e.ə. 520 |
| Vəfat yeri |
|
| Vəfat səbəbi | bilinmir |
| Həyat yoldaşı |
|
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Avesta kitabı Orta əsrlərdə ən möhtəşəm tarixi olması barədə məlumat verilir. Avestanın qatlarında verilən moizə-nəğmələrdə Zərdüşt tək Tanrıya sitayiş edən qədim Ariya (Əryan) dinlərinin əsaslarını yenidən qaytarmağa çalışır, qanlı qurbanlara və "xaum" ayininin həyata keçirilməsinə qarşı çıxır. Öz moizələrində Zərdüşt təbiətcə bir-birinə zidd və daima mübarizə aparan iki qüvvə – Xeyir və Şəri Tanrının iki başlanğıc enerjisi kimi qələmə verir. İnsanlara Xeyirə tabe olub (xeyirli işlər görüb) Şərdən qaçmağı təbliğ edirdi. Zərdüşt Peyğəmbər bəşəriyyətin ümumi yaşam konsepsiyasını bircə cümlədə ifadə etmişdir – Doğru Düşüncə, Doğru Söz, Doğru İş! Bütün dinlərin mahiyyəti, insanlığın mənası, Allahı dərk etməyin yolu bu fikirdə ifadə olunub..
Həyatı
Orta əsrlərdə yaranmış "" adlı kitabda deyilir ki, uşaqlıqda Zərdüşt yaşıdlarından heç zaman ağlamaması və daim öz gülüşü ilə evlərini ilahi nura qərq etməsi ilə seçilirmiş. Erkən yaşlarından ruhanilərdən dərs alan Zərdüşt on beş yaşından kamil bir din xadimi kimi həqiqət axtarışı ilə dünyanı dolaşmağa başlayır..
Peyğəmbərliyə yüksəlməsi
Otuz yaşında Tanrıdan bilik alan Zərdüşt artıq yeni dinin yaradıcısı kimi peyğəmbərlik səviyyəsinə yüksəlir. Öz vətənində həmfikirlər tapmayan Zərdüşt yeni təlimini yaymaqdan ötrü şərqə tərəf üz tutur. O səhər müqəddəs çayı keçərkən səmavi ruhlardan Brahman onun qarşısında nazil olur və Zərdüştü Tanrının – Ahura Məzdanın yanına qaldırır. Dərgahda Zərdüşt ilahidən vəhy alır. Buradan cəhənnəmə düşən Zərdüşt onu öz dinindən döndərmək istəyən şər ruhu Anhra Manyu (Əhrimən) ilə görüşür. Əhrimən istəyinə çata bilmir və Zərdüşt göylərdən enərək öz təlimini "Avesta" adlı müqəddəs kitabda ifadə edir. İlhamını göylərdən alan Zərdüşt ağ libasa bürünüb əlinə müqəddəs od və sərv ağacından əsa alaraq şah Viştaspın (bəzi müəlliflərə görə Midiya hökmdarı Astiaqın) sarayına yollanır və onu öz dininə gətirir.
Şər ruhlar onu burada da təqib edirlər, lakin hər dəfə Zərdüşt müqəddəs kitabdan – Avestadan dualar oxumaqla onları qova bilir. Zərdüştün təlimi təkallahlılığı irəli sürür və dünyada iki əbədi başlanğıc – Xeyirlə Şər arasında daimi mübarizənin getdiyini və bunların Uca Tanrının enerjiləri olduğunu təbliğ edirdi. Bu təlimə görə insan ömrünün mənası Əhrimənlə mübarizədə Ahura Məzdaya xidmət etməkdir. Son nəticədə insan şərə qələbə çalmalı və şəri yer üzündən biryolluq silməlidir.
Zərdüşt Peyğəmbər öz Müqəddəs Missiyasını – dünyanın ən qədim biliklər sistemini, əbədi dinini və ruhi elmləri, tarixin hansı zamanındasa itirilmiş mədəniyyəti bütün insanlara yenidən qaytarmağa çalışır, Tanrı və yaradılış haqqda biliyin bərpasına can atırdı. Bu bilik ona Şəxsən Tanrının Özü tərəfindən verilmişdi və o bunu etməyə borclu idi. Bu qədim və mohtəşəm ideologiya ən ali prinsipə əsaslanırdı – Xeyirxah Fikir, Xeyirxah Söz, Xeyirxah Əməl. Tanrıya sonsuz məhəbbətlə xidmət və bütün canlılara hörmət. Budur elm və budur din (Rabindranat Taqor).
Qonşu hakimlər Viştaspın ata-baba dinindən dönməsindən narazı qalaraq, onun üzərinə hücuma keçirlər. Viştasp qələbə çalır və Zərdüştün təlimi onun ölkəsində möhkəmlənir. Viştasp Baktriyada atəşgahlar tikdirir. Öz ömrünün son illərini burada yaşayan Zərdüşt ya şər sehrbazlarının, yaxud da düşmən əskərlərinin əli ilə 77 yaşında öldürülür.
Zərdüşt mənbələrdə
Zərdüşt haqqında ilkin məlumat verən yunan tarixçisi Xsanti (e.ə. 465–425) olmuşdur. Kiçik Asiyanın Sard şəhərində yaşayan Xsanti Herodotdan da əvvəl Urmiya gölünə qədər olan əraziyə bələd olmuşdur. İlk əvvəl Herodot, sonralar isə onun yazılarından istifadə edib məzdəizm haqqında məlumat vermişdir.
On yeddi il Əhəməni sarayında yaşayıb, əsərini dövlət arxivinin sənədləri əsasında yazan (e.ə. 464–358) istifadə edən Diodor Zərdüştün Bəlx şahı olduğunu bildirmişdir.
Ammian Marsellin yazdığına görə Zərdüştün dövründən etibarən xüsusi ailədən xüsusi ailədən olan maqlar nəsildən-nəsilə din başçılığına təyin edilmişlər (Ammian Marselli, XXIII, 6). Ona görə ilk əvvəl onların sayı az olsa da sonralar get-gedə artmışlar. Maqlar adət-ənənələrinə görə digər təbəqələrdən fərqlənirdilər. Onlar xüsusi hörmət və nüfuza malik olmuşlar.
istinad edən Ammian Marsellin davam edərək yazır ki, "maqların təriqəti və dünyagörüşü yüksək olmaqla bərabər, həm də onların Allaha ibadət etmələri sırf və ciddidir. Bu dünyagörüşünün banisi Bəlxdən olan Zərdüştdür. Belə ki, onun ideologiyasını Daranın atası Gəştasib qəbul edib, onun dininə inanmışdır. Dara Bisütun qayasında atasın aişarə edərək yazmşdır: "Part və Varkan mənim əleyhimə çıxaraq Frasyakın tərəfinə keçdilər. Atam Part ölkəsində idi, orada yaşayanlar ona qarşı çıxdıqda o, ordusu ilə geri çəkildi. Partlarla olan vuruşmada atam Hörmüzdün köməyi ilə onlara qalib gəldi (e.ə. 521-ci il 5 fevralda). Mən isə Raqadan (indiki Rey şəhəri) Pars ordusunu atamın köməyinə göndərdim. Onlarla birlikdə düşmənə qarşı çıxan Gəştasib (e.ə. 520) üsyan edənləri darmadağın etdi." Kitabədə Dara atasını şah deyil, bir əyalətin satrapı adlandırır.
III Artakserks (Ərdəşir 356–338) kitabəsində öz əcdadı haqqında yazır: "Böyük şah, şahlar şahı, ölkələr şahı, bu ərazinin şahı. Mən şah I Artakserksin oğluyam. Artakserks Xaşayarşanın, Xaşayarşa Daranın, Dara isə Gəştasibin, Gəştasib isə Arşamın oğludur". qeyd edir ki, şübhəsiz adı bu kitabədə çəkilən Gəştasibi Zərdüştün himayədarı hesab etmək mümkün deyil. Ona görə ki, bütün dövrlərdə Gəştasib adlı şəxslər olmuşdur. Müasir dövrdə Zərdüşt dininə (daha doğrusu atəşpərəstliyə) inananların əqidəsinə görə Zərdüşt e.ə. 660–589-cu illər arasında yaşamışdır. Bu ehtimal həmçinin pəhləvi mənbələrində az fərqlə təsdiq edilir.
Ardavirafnamənin I fəslində deyilir ki, "müqəddəs və pak din olan bu dinin banisi Zərdüşt öz ideologiyasını əhali arasında yayıb təbliğ etmişdir. Məzdəizm 300 il müqəddəs və toxunulmaz qala bilmişdir. Nəhayət şər rəmzi olan Əhrimənin köməyi ilə Makedoniyalı İsgəndər Əhəmənilər imperiyasına hücum edib oranı dağıtmışdır".
Zad Sparam əsərində deyilir: "Zərdüşt dininin yarandığı gündən 300 il sonra pərs taxt-tacı əldən getmişdir". Şübhəsiz ki, burada da Makedoniyalı İsgəndərin Əhəmənilər imperiyasına yürüşü nəzərdə tutulur.
Bəndhüş adlı başqa bir mənbədə deyilir: "Kəyan sülaləsinin (Əhəmənilər) hakimiyyət başına keçməsindən İsgəndərin vəfatına qədər olan müddət 329 ildir. Buna görə də Zərdüşt e.ə. 595-ci ildə peyğəmbər olmasını elan etmişdir. Bəhdhüşə görə İsgəndər on dörd il hökmdarlıq etmişdir".
Ərəb müəllifi Məsudi deyir: "maqların rəvayətinə görə onların peyğəmbəri olan Zərdüşt ibn Spitmanın dövründən İsgəndərə qədər olan müddət 258 ildir".
Əbu Reyhan Biruni də Zərdüşt ilə İsgəndər arasında olan müddəti 250 il hesab edir.
Həmçinin bax
İstinadlar
- "Arxivlənmiş surət". 2022-03-30 tarixində . İstifadə tarixi: 2008-09-12.
- M. A. Dandamayev – İran pri pervıx Axemenidax, Moskva, 1963, səh 41–79
- İ. Purdavud – Qatha, Bombey, 1927, səh 120 – 130
- Abdulla Fazili – Atropatena, Bakı, 1992, səh, 164
- Ardavirafnamə, IV–XII
- Zad Sparam, XIII fəsil, 12-ci vərəq, Zərdüşt haqqında
- Bəndhüş, 44 Fəsil, 7 – 8 vərəqlər
- Əl Məsudi – Müruc əz zəhəb və əl məadin əl cövhər, Paris, 1861
- Əbu Reyhan Biruni, səh 267
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Zerdust Zaratustra ve Zoroastr zerdustculuk dininin yaradicisi Iranin en boyuk tarixi sexsiyyetlerindendir Indiki Iranin serqinde e e VI V yuzillikler arasinda yasamasi ehtimal edilir Bezi menbelerde Zerdustun doguldugu yer Belx bezen ise Raqa gosterilir ZerdustDogum tarixi en tezi e e 1500 ve en geci e e 550Dogum yeri bilinmirVefat tarixi en tezi e e 1500 ve en geci e e 520Vefat yeri bilinmirVefat sebebi bilinmirHeyat yoldasi Hvovi d Vikianbarda elaqeli mediafayllar Avesta kitabi Orta esrlerde en mohtesem tarixi olmasi barede melumat verilir Avestanin qatlarinda verilen moize negmelerde Zerdust tek Tanriya sitayis eden qedim Ariya Eryan dinlerinin esaslarini yeniden qaytarmaga calisir qanli qurbanlara ve xaum ayininin heyata kecirilmesine qarsi cixir Oz moizelerinde Zerdust tebietce bir birine zidd ve daima mubarize aparan iki quvve Xeyir ve Seri Tanrinin iki baslangic enerjisi kimi qeleme verir Insanlara Xeyire tabe olub xeyirli isler gorub Serden qacmagi teblig edirdi Zerdust Peygember beseriyyetin umumi yasam konsepsiyasini birce cumlede ifade etmisdir Dogru Dusunce Dogru Soz Dogru Is Butun dinlerin mahiyyeti insanligin menasi Allahi derk etmeyin yolu bu fikirde ifade olunub HeyatiOrta esrlerde yaranmis adli kitabda deyilir ki usaqliqda Zerdust yasidlarindan hec zaman aglamamasi ve daim oz gulusu ile evlerini ilahi nura qerq etmesi ile secilirmis Erken yaslarindan ruhanilerden ders alan Zerdust on bes yasindan kamil bir din xadimi kimi heqiqet axtarisi ile dunyani dolasmaga baslayir Peygemberliye yukselmesiOtuz yasinda Tanridan bilik alan Zerdust artiq yeni dinin yaradicisi kimi peygemberlik seviyyesine yukselir Oz veteninde hemfikirler tapmayan Zerdust yeni telimini yaymaqdan otru serqe teref uz tutur O seher muqeddes cayi kecerken semavi ruhlardan Brahman onun qarsisinda nazil olur ve Zerdustu Tanrinin Ahura Mezdanin yanina qaldirir Dergahda Zerdust ilahiden vehy alir Buradan cehenneme dusen Zerdust onu oz dininden dondermek isteyen ser ruhu Anhra Manyu Ehrimen ile gorusur Ehrimen isteyine cata bilmir ve Zerdust goylerden enerek oz telimini Avesta adli muqeddes kitabda ifade edir Ilhamini goylerden alan Zerdust ag libasa burunub eline muqeddes od ve serv agacindan esa alaraq sah Vistaspin bezi muelliflere gore Midiya hokmdari Astiaqin sarayina yollanir ve onu oz dinine getirir Ser ruhlar onu burada da teqib edirler lakin her defe Zerdust muqeddes kitabdan Avestadan dualar oxumaqla onlari qova bilir Zerdustun telimi tekallahliligi ireli surur ve dunyada iki ebedi baslangic Xeyirle Ser arasinda daimi mubarizenin getdiyini ve bunlarin Uca Tanrinin enerjileri oldugunu teblig edirdi Bu telime gore insan omrunun menasi Ehrimenle mubarizede Ahura Mezdaya xidmet etmekdir Son neticede insan sere qelebe calmali ve seri yer uzunden biryolluq silmelidir Zerdust Peygember oz Muqeddes Missiyasini dunyanin en qedim bilikler sistemini ebedi dinini ve ruhi elmleri tarixin hansi zamanindasa itirilmis medeniyyeti butun insanlara yeniden qaytarmaga calisir Tanri ve yaradilis haqqda biliyin berpasina can atirdi Bu bilik ona Sexsen Tanrinin Ozu terefinden verilmisdi ve o bunu etmeye borclu idi Bu qedim ve mohtesem ideologiya en ali prinsipe esaslanirdi Xeyirxah Fikir Xeyirxah Soz Xeyirxah Emel Tanriya sonsuz mehebbetle xidmet ve butun canlilara hormet Budur elm ve budur din Rabindranat Taqor Qonsu hakimler Vistaspin ata baba dininden donmesinden narazi qalaraq onun uzerine hucuma kecirler Vistasp qelebe calir ve Zerdustun telimi onun olkesinde mohkemlenir Vistasp Baktriyada atesgahlar tikdirir Oz omrunun son illerini burada yasayan Zerdust ya ser sehrbazlarinin yaxud da dusmen eskerlerinin eli ile 77 yasinda oldurulur Zerdust menbelerdeZerdust haqqinda ilkin melumat veren yunan tarixcisi Xsanti e e 465 425 olmusdur Kicik Asiyanin Sard seherinde yasayan Xsanti Herodotdan da evvel Urmiya golune qeder olan eraziye beled olmusdur Ilk evvel Herodot sonralar ise onun yazilarindan istifade edib mezdeizm haqqinda melumat vermisdir On yeddi il Ehemeni sarayinda yasayib eserini dovlet arxivinin senedleri esasinda yazan e e 464 358 istifade eden Diodor Zerdustun Belx sahi oldugunu bildirmisdir Ammian Marsellin yazdigina gore Zerdustun dovrunden etibaren xususi aileden xususi aileden olan maqlar nesilden nesile din basciligina teyin edilmisler Ammian Marselli XXIII 6 Ona gore ilk evvel onlarin sayi az olsa da sonralar get gede artmislar Maqlar adet enenelerine gore diger tebeqelerden ferqlenirdiler Onlar xususi hormet ve nufuza malik olmuslar istinad eden Ammian Marsellin davam ederek yazir ki maqlarin teriqeti ve dunyagorusu yuksek olmaqla beraber hem de onlarin Allaha ibadet etmeleri sirf ve ciddidir Bu dunyagorusunun banisi Belxden olan Zerdustdur Bele ki onun ideologiyasini Daranin atasi Gestasib qebul edib onun dinine inanmisdir Dara Bisutun qayasinda atasin aisare ederek yazmsdir Part ve Varkan menim eleyhime cixaraq Frasyakin terefine kecdiler Atam Part olkesinde idi orada yasayanlar ona qarsi cixdiqda o ordusu ile geri cekildi Partlarla olan vurusmada atam Hormuzdun komeyi ile onlara qalib geldi e e 521 ci il 5 fevralda Men ise Raqadan indiki Rey seheri Pars ordusunu atamin komeyine gonderdim Onlarla birlikde dusmene qarsi cixan Gestasib e e 520 usyan edenleri darmadagin etdi Kitabede Dara atasini sah deyil bir eyaletin satrapi adlandirir III Artakserks Erdesir 356 338 kitabesinde oz ecdadi haqqinda yazir Boyuk sah sahlar sahi olkeler sahi bu erazinin sahi Men sah I Artakserksin ogluyam Artakserks Xasayarsanin Xasayarsa Daranin Dara ise Gestasibin Gestasib ise Arsamin ogludur qeyd edir ki subhesiz adi bu kitabede cekilen Gestasibi Zerdustun himayedari hesab etmek mumkun deyil Ona gore ki butun dovrlerde Gestasib adli sexsler olmusdur Muasir dovrde Zerdust dinine daha dogrusu atesperestliye inananlarin eqidesine gore Zerdust e e 660 589 cu iller arasinda yasamisdir Bu ehtimal hemcinin pehlevi menbelerinde az ferqle tesdiq edilir Ardavirafnamenin I feslinde deyilir ki muqeddes ve pak din olan bu dinin banisi Zerdust oz ideologiyasini ehali arasinda yayib teblig etmisdir Mezdeizm 300 il muqeddes ve toxunulmaz qala bilmisdir Nehayet ser remzi olan Ehrimenin komeyi ile Makedoniyali Isgender Ehemeniler imperiyasina hucum edib orani dagitmisdir Zad Sparam eserinde deyilir Zerdust dininin yarandigi gunden 300 il sonra pers taxt taci elden getmisdir Subhesiz ki burada da Makedoniyali Isgenderin Ehemeniler imperiyasina yurusu nezerde tutulur Bendhus adli basqa bir menbede deyilir Keyan sulalesinin Ehemeniler hakimiyyet basina kecmesinden Isgenderin vefatina qeder olan muddet 329 ildir Buna gore de Zerdust e e 595 ci ilde peygember olmasini elan etmisdir Behdhuse gore Isgender on dord il hokmdarliq etmisdir Ereb muellifi Mesudi deyir maqlarin revayetine gore onlarin peygemberi olan Zerdust ibn Spitmanin dovrunden Isgendere qeder olan muddet 258 ildir Ebu Reyhan Biruni de Zerdust ile Isgender arasinda olan muddeti 250 il hesab edir Hemcinin baxZerdustculuk Avesta Azergusnasp mebedi Urmiya golu UrmiyaIstinadlar Arxivlenmis suret 2022 03 30 tarixinde Istifade tarixi 2008 09 12 M A Dandamayev Iran pri pervix Axemenidax Moskva 1963 seh 41 79 I Purdavud Qatha Bombey 1927 seh 120 130 Abdulla Fazili Atropatena Baki 1992 seh 164 Ardavirafname IV XII Zad Sparam XIII fesil 12 ci vereq Zerdust haqqinda Bendhus 44 Fesil 7 8 vereqler El Mesudi Muruc ez zeheb ve el meadin el covher Paris 1861 Ebu Reyhan Biruni seh 267