Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Azərgüşnasp məbədi və ya Adur Güşnasp— Atropatenanın Qazaka şəhərində yerləşən və zərdüştiliyin əsas məbədlərindən biri olan tarixi abidə. Uzun müddət öz əhəmiyyətini saxlayan məbəd, Bizans imperatoru I İraklinin Azərbaycana yürüşü zamanı (623-624) dağıdılaraq qarət edilmişdir. Qazaka şəhərində aparılan arxeoloji qazıntılar zamanı məbədin xarabalıqları aşkar edilmişdir.
| Azərgüşnasp məbədi | |
|---|---|
 | |
 | |
| Ölkə |  İran |
| Yerləşir | Qazaka |
| Aidiyyatı | Atropatena |
| Üslubu | Sasani memarlığı[…] |
| Material | kərpic[…], daş[d] |
| Vəziyyəti | Yaxşı |
| Rəsmi adı: Takht-e Soleyman | |
| Tipi | Mədəni |
| Kriteriya | i, ii, iii, iv, vi |
| Təyin edilib | 2003 |
| İstinad nöm. | 1077 |
| Dövlət | İran |
| Region | Asiya |
| | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Dini əhəmiyyəti
X əsrin səyyahı görə: "Qazakada olan atəşgah əhali arasında müqəddəs sayılmış, Şərqdə və Qərbdə olan atəşpərəstlər öz odlarını buranın odundan alışdırmışdır. Atəşgahın gümbəzinə gümüş hilal yapışdırılmışdır. Bir neçə hakimin həmin hilalı qoparması cəhdi baş tutmamışdır. Güman edildiyinə görə bu tilsimdir". Müəllifin yazdığına görə heyrətləndirici cəhət atəşgah odunun 700 il müddətində fasiləsiz yanması və külünün olmamasıdır.
İran tarixçisi İ.Purdavud qeyd edir ki, Avestanın bir nüsxəsi də Azərgüşnasp məbədində saxlanılmışdır. O, Dinkorda istinad edərək belə bir fikri irəli sürür: "Şübhəsiz, Avestanın bir nüsxəsi Azərbaycanın Şiz (Qazaka) şəhərində olan məşhur Azərgüşnasp məbədində, digər nüsxəsi isə Təxt-i Cəmşiddə (Persepolis) olan dövlət arxivində saxlanılırdı".
Xurda Avestada göstərilir ki, Əsnund dağında yerləşən Azərgüşnsp məbədi hərbçilərə məxsusdur. Bu səbəbdən də Atropatenada olan cəngavərlər igid və qorxmazdırlar. Bəhmənqalada olan Azərgüşnasp Keyxosrov tərəfindən bərpa edilmişdir.
Firdovsi Şahnaməsində 61 yerdə Azərgüşnasp məbədinin adını çəkir. Bu fakt özü belə həmin atəşgahın əhəmiyyətini göstərən amildir.
Məsudi Azərgüşnasp məbədini belə təsvir edir: "Gözəl və heyrətli binaların qalıqlarında göyün,ulduzların və abad yerlərin, bitki və heyvanat aləminin surətləri aydın görünməkdədir. Azərgüşnasp atəşgahı şahlar arasında dərin hörmətə malikdir. Ona görə də onlar atəşgahı ziyarət etmək üçün bura piyada gəlirlər."
həmin atəşgahı təmir etdirmişdir. V Bəhram türk xaqanının (Ağ hun xaqanı) tacını və çoxlu miqdarda daş-qaşını atəşgaha vermişdir. Xosrov da buraya çoxlu qiymətli hədiyyələr bağışlamışdı.
Tarixi
Sasanilər dövrü mənbələrindən biri olan "Karnameyi Ərdəşire Papakan"da həmin dövrün üç adlı-sanlı atəşgahı haqında məlumat verilir. Bu atəşgahlar Azərgüşnasp, Azərfərinbuğ və Azərbərzinmehr məbədləridir. Hər üç məbəd müxtəlif silklərə – hərbiçilərə, kahinlərə və əkinçilərə aid olmuşdur. Bunların tikilməsi tarixini Əhəmənilərdən əvvəlki dövrlərə aid edirlər. Bəzi müəlliflər isə Azərgüşnasp məbədinin tarixini əfsanəvi hökmdar olan Keyxosrovla əlaqələndirirlər. Ümumiyyətlə bütün pəhləvi dilli mənbələrdə Azərgüşnasp məbədi haqqında məlumatlara rast gəlinir.
Dinkordun VII kiatbının müqəddiməsində deyilir: "Şahlıq məqamı Siyavəxşin (Siyavuşun) oğlu Keyxosrova çatdı. O, əzəmətilə cadugər, Turanlı Əfrasiyab (Alp Ər Tunqa) və onun pis niyyətli hökmdarlarına qalib gəldi. Bundan sonra Kərsivəz və onun dünyanı idarə edən qoşunlarına qalib gəlmək üçün qorxunc Çiçest gölü (Urmiya gölü) yaxınlığındakı bütgədəni uçurdu. Gördüyü xeyirxah işlərin qarşılığında cah-cəlallı taxtda oturub, əbədi olaraq qiyamətə qədər gizli surətdə onu mühafizə edəcəkdir."
Pəhləvi dilində yazılmış "Minokexurd"da deyilir: "Keyxosrovun ən görkəmli işlərindən biri Çiçəst gölü yaxınlığındakı bütxananı viran edib Gəncək qalasını (Şiz qalası) bərpa etməsidir. Qadir yaradıcı gələcəkdə ona kömək edəcəkdir."
Dağıdılması
İraklinin şəhərdəki əzəmətli binaları, o cümlədən Azərgüşnasp məbədini qarət etməsindən sonra şəhər əvvəlki əhəmiyyətini itirmişdir. Erməni dilli tarixçilər Favstos Buzand və Ananiya Şiraklı və erməni tarixçisi Sebeosun yazdığına görə İrakli Naxçıvanı tutduqdan sonra Qazaka şəhərinə gəlib orda olan Azərgüşnasp ( Vəşnəsp) məbədini dağıtmışdır.
Bizans tarixçisi (750-817) görə Kiçik Asiyada Lidiya şahı Krzesin xəzinəsinə oxşar Azərgüşnasp məbədinin külli miqdarda olan var dövləti bizanslılar tərəfindən qarət edilmişdir.
Tədqiqi
1937-ci ildə aparılan arxeoloji qazıntılar zamanı divar qalıqları aşkar olunmuş, burdan Parfiya və hətta ondan əvvəlki dövrə aid məlumatlar əldə edilmişdir.
Qazaka şəhəri və Azərgüşnasp məbədinin tarixinin müəyyənləşdirilməsində və M.Kayeni tərəfindən yazılmış "Taxte-Süleyman" adlı kitabın böyük elmi dəyəri var. Burada deyilir: "İran və Almaniya arxeoloqlarının 8 il müddətində apardıqları axtarışlar nəticəsində mühüm tarixi əhəmiyyətə malik olan Azərgüşnasp məbədinin taleyi həll edilmiş oldu." Müəlliflərə görə Təxti Süleymanın əhəmiyyəti iki səbəbə görə diqqəti cəlb edir. Tarixi və coğrafi məlumatlara görə Qazaka şəhəri Azərbaycanın əzəmətli paytaxtı olmuşdur. Məşhur Azərgüşnasp məbədi bu şəhərdə yerləşirdi.
Qədim dövr tarixi ilə məşğul olan bir sıra tədqiqatçılar şəhərin yerini müəyyənləşdirməyə çalışarkən müəyyən səhvlərə də yol vermişlər. Bəzilərinə görə atəşgah Urmiya gölü yaxınlığında (V.MinorskiV. və Markvart), bəzilərinə görə Şiz (Qazaka) şəhərində, bəzilərinə görə isə Təxti Süleymanda yerləşirdi. Lakin Təxti Süleymanda aparılan arxeoloji qazıntılar bütün bu mübahisələrə son qoymuş və sübut etmişdir ki, Təxti Süleyman qədim Qazaka (Şiz) şəhəridir və Azərgüşnasp məbədi də buradadır. Beləliklə vaxtilə burada olmuş Raulinson, Yusti, Cekson, Fundrasten və Numenin Azərgüşnasp məbədinin Təxti Süleyman xarabalıqları arasında olması fikri bir daha təsdiqlənmiş oldu.
İstinadlar
- https://iranicaonline.org/articles/adur-gusnasp-an-atas-bahram-see-atas-that-is-a-zoroastrian-sacred-fire-of-the-highest-grade-held-to-be-one-of-.
- https://iranicaonline.org/articles/takt-e-solayman.
- https://whc.unesco.org/uploads/nominations/1077.pdf.
- A. Fazili - Atropatena (e.ə. IV - b.e VII əsri), Bakı, Elm, 1992
- İ.Purdavud - A Brief Review of Iranian History, The Iran League, 1962, səh 12
- "АЛ-МАСУДИ - Книга наставления и пересмотра, Публикация 1939 г". 2022-04-17 tarixində . İstifadə tarixi: 2013-04-29.
- И. Алиев - Очерк Истории Атропатены, Баку, Азербайджанское Государственное Издательство, 1989
- В. Н. Левиатов - Азербайджан в V в. до н. э. - I в.н.э. "Изв. АН Азерб. ССР, 1950, №1
- İ. Mənuçehr - Qozareşhay-e Həffari-ye Təxt-e Süleyman məcəlləye bastanşenası, Tehran, 1338
- Ə. Sərəfraz, M. Kayeni - Taxte-Süleyman, Təbriz, 1968, səh 21
- Д. А. Ахундов Храмы Ирана в эпоху первых Ахеменидов, их реставрация реконструкция, Изв. АН Азерб ССР, сер. ист., фил. И права, 1978,№2, табл.1
- Ə. Sərəfraz, M. Kayeni - Taxte-Süleyman, Təbriz, 1968, səh 19
- F. Minorski - Şəhre Marağa, Məcelleyi "Yəğma", Tərcümə Ə. kərəngindir, Sale XVIII, N3, Tehran, 1965
- Markvart, İranşəhr, Tehran 1910, səh 125
- Г. Г. Раулинсон - Заметки о городах Атропатены - Экбатана, Журнал Королевского Географического общества, Париж, 1940, Х
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Azergusnasp mebedi ve ya Adur Gusnasp Atropatenanin Qazaka seherinde yerlesen ve zerdustiliyin esas mebedlerinden biri olan tarixi abide Uzun muddet oz ehemiyyetini saxlayan mebed Bizans imperatoru I Iraklinin Azerbaycana yurusu zamani 623 624 dagidilaraq qaret edilmisdir Qazaka seherinde aparilan arxeoloji qazintilar zamani mebedin xarabaliqlari askar edilmisdir Azergusnasp mebedi36 36 18 sm e 47 14 05 s u Olke IranYerlesir QazakaAidiyyati AtropatenaUslubu Sasani memarligi Material kerpic das d Veziyyeti YaxsiUNESCO Umumdunya IrsiResmi adi Takht e SoleymanTipiMedeniKriteriyai ii iii iv viTeyin edilib2003Istinad nom 1077DovletIranRegionAsiyaAzergusnasp mebedi Vikianbarda elaqeli mediafayllarDini ehemiyyetiX esrin seyyahi gore Qazakada olan atesgah ehali arasinda muqeddes sayilmis Serqde ve Qerbde olan atesperestler oz odlarini buranin odundan alisdirmisdir Atesgahin gumbezine gumus hilal yapisdirilmisdir Bir nece hakimin hemin hilali qoparmasi cehdi bas tutmamisdir Guman edildiyine gore bu tilsimdir Muellifin yazdigina gore heyretlendirici cehet atesgah odunun 700 il muddetinde fasilesiz yanmasi ve kulunun olmamasidir Iran tarixcisi I Purdavud qeyd edir ki Avestanin bir nusxesi de Azergusnasp mebedinde saxlanilmisdir O Dinkorda istinad ederek bele bir fikri ireli surur Subhesiz Avestanin bir nusxesi Azerbaycanin Siz Qazaka seherinde olan meshur Azergusnasp mebedinde diger nusxesi ise Text i Cemsidde Persepolis olan dovlet arxivinde saxlanilirdi Xurda Avestada gosterilir ki Esnund daginda yerlesen Azergusnsp mebedi herbcilere mexsusdur Bu sebebden de Atropatenada olan cengaverler igid ve qorxmazdirlar Behmenqalada olan Azergusnasp Keyxosrov terefinden berpa edilmisdir Firdovsi Sahnamesinde 61 yerde Azergusnasp mebedinin adini cekir Bu fakt ozu bele hemin atesgahin ehemiyyetini gosteren amildir Mesudi Azergusnasp mebedini bele tesvir edir Gozel ve heyretli binalarin qaliqlarinda goyun ulduzlarin ve abad yerlerin bitki ve heyvanat aleminin suretleri aydin gorunmekdedir Azergusnasp atesgahi sahlar arasinda derin hormete malikdir Ona gore de onlar atesgahi ziyaret etmek ucun bura piyada gelirler hemin atesgahi temir etdirmisdir V Behram turk xaqaninin Ag hun xaqani tacini ve coxlu miqdarda das qasini atesgaha vermisdir Xosrov da buraya coxlu qiymetli hediyyeler bagislamisdi TarixiSasaniler dovru menbelerinden biri olan Karnameyi Erdesire Papakan da hemin dovrun uc adli sanli atesgahi haqinda melumat verilir Bu atesgahlar Azergusnasp Azerferinbug ve Azerberzinmehr mebedleridir Her uc mebed muxtelif silklere herbicilere kahinlere ve ekincilere aid olmusdur Bunlarin tikilmesi tarixini Ehemenilerden evvelki dovrlere aid edirler Bezi muellifler ise Azergusnasp mebedinin tarixini efsanevi hokmdar olan Keyxosrovla elaqelendirirler Umumiyyetle butun pehlevi dilli menbelerde Azergusnasp mebedi haqqinda melumatlara rast gelinir Dinkordun VII kiatbinin muqeddimesinde deyilir Sahliq meqami Siyavexsin Siyavusun oglu Keyxosrova catdi O ezemetile caduger Turanli Efrasiyab Alp Er Tunqa ve onun pis niyyetli hokmdarlarina qalib geldi Bundan sonra Kersivez ve onun dunyani idare eden qosunlarina qalib gelmek ucun qorxunc Cicest golu Urmiya golu yaxinligindaki butgedeni ucurdu Gorduyu xeyirxah islerin qarsiliginda cah celalli taxtda oturub ebedi olaraq qiyamete qeder gizli suretde onu muhafize edecekdir Pehlevi dilinde yazilmis Minokexurd da deyilir Keyxosrovun en gorkemli islerinden biri Cicest golu yaxinligindaki butxanani viran edib Gencek qalasini Siz qalasi berpa etmesidir Qadir yaradici gelecekde ona komek edecekdir Dagidilmasi Iraklinin seherdeki ezemetli binalari o cumleden Azergusnasp mebedini qaret etmesinden sonra seher evvelki ehemiyyetini itirmisdir Ermeni dilli tarixciler Favstos Buzand ve Ananiya Sirakli ve ermeni tarixcisi Sebeosun yazdigina gore Irakli Naxcivani tutduqdan sonra Qazaka seherine gelib orda olan Azergusnasp Vesnesp mebedini dagitmisdir Bizans tarixcisi 750 817 gore Kicik Asiyada Lidiya sahi Krzesin xezinesine oxsar Azergusnasp mebedinin kulli miqdarda olan var dovleti bizanslilar terefinden qaret edilmisdir Tedqiqi1937 ci ilde aparilan arxeoloji qazintilar zamani divar qaliqlari askar olunmus burdan Parfiya ve hetta ondan evvelki dovre aid melumatlar elde edilmisdir Qazaka seheri ve Azergusnasp mebedinin tarixinin mueyyenlesdirilmesinde ve M Kayeni terefinden yazilmis Taxte Suleyman adli kitabin boyuk elmi deyeri var Burada deyilir Iran ve Almaniya arxeoloqlarinin 8 il muddetinde apardiqlari axtarislar neticesinde muhum tarixi ehemiyyete malik olan Azergusnasp mebedinin taleyi hell edilmis oldu Muelliflere gore Texti Suleymanin ehemiyyeti iki sebebe gore diqqeti celb edir Tarixi ve cografi melumatlara gore Qazaka seheri Azerbaycanin ezemetli paytaxti olmusdur Meshur Azergusnasp mebedi bu seherde yerlesirdi Qedim dovr tarixi ile mesgul olan bir sira tedqiqatcilar seherin yerini mueyyenlesdirmeye calisarken mueyyen sehvlere de yol vermisler Bezilerine gore atesgah Urmiya golu yaxinliginda V MinorskiV ve Markvart bezilerine gore Siz Qazaka seherinde bezilerine gore ise Texti Suleymanda yerlesirdi Lakin Texti Suleymanda aparilan arxeoloji qazintilar butun bu mubahiselere son qoymus ve subut etmisdir ki Texti Suleyman qedim Qazaka Siz seheridir ve Azergusnasp mebedi de buradadir Belelikle vaxtile burada olmus Raulinson Yusti Cekson Fundrasten ve Numenin Azergusnasp mebedinin Texti Suleyman xarabaliqlari arasinda olmasi fikri bir daha tesdiqlenmis oldu Istinadlarhttps iranicaonline org articles adur gusnasp an atas bahram see atas that is a zoroastrian sacred fire of the highest grade held to be one of https iranicaonline org articles takt e solayman https whc unesco org uploads nominations 1077 pdf A Fazili Atropatena e e IV b e VII esri Baki Elm 1992 I Purdavud A Brief Review of Iranian History The Iran League 1962 seh 12 AL MASUDI Kniga nastavleniya i peresmotra Publikaciya 1939 g 2022 04 17 tarixinde Istifade tarixi 2013 04 29 I Aliev Ocherk Istorii Atropateny Baku Azerbajdzhanskoe Gosudarstvennoe Izdatelstvo 1989 V N Leviatov Azerbajdzhan v V v do n e I v n e Izv AN Azerb SSR 1950 1 I Menucehr Qozareshay e Heffari ye Text e Suleyman mecelleye bastansenasi Tehran 1338 E Serefraz M Kayeni Taxte Suleyman Tebriz 1968 seh 21 D A Ahundov Hramy Irana v epohu pervyh Ahemenidov ih restavraciya rekonstrukciya Izv AN Azerb SSR ser ist fil I prava 1978 2 tabl 1 E Serefraz M Kayeni Taxte Suleyman Tebriz 1968 seh 19 F Minorski Sehre Maraga Mecelleyi Yegma Tercume E kerengindir Sale XVIII N3 Tehran 1965 Markvart Iransehr Tehran 1910 seh 125 G G Raulinson Zametki o gorodah Atropateny Ekbatana Zhurnal Korolevskogo Geograficheskogo obshestva Parizh 1940 HHemcinin baxGuney Azerbaycan Atropatena Qazaka Siz qalasi