Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Avropa zeytunu (lat. Olea europaea) — bitkilər aləminin dalamazçiçəklilər dəstəsinin zeytunkimilər fəsiləsinin zeytun ağacı cinsinə aid bitki növü.
| Avropa zeytunu | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||||
| Domen: Klad: Ranqsız: Aləm: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Dəstə: Fəsilə: Triba: Yarımtriba: Cins: Növ: Avropa zeytunu | ||||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||||
| ||||||||||
Botaniki xarakteristikası
"Köhler’s Medizinal-Pflanzen", (1887) kitabından illüstrasiya
Hündürlüyü 12 m-ə çatan, geniş çətirli, həmişəyaşıl ağac bitkisidir. Yarpaqları qısa saplaqlı və tam kənarlı olub, gövdə üzərində qarşı-qarşıya düzülürlər. Yarpaq ayası uzunsov formalı, yaxud lansetşəkilli bəzən də tərsinə, yumurtavari olub, uzunluğu 5-8 sm-ə çatır. Yarpaqlarının alt səthində gümüşü rəngli pulcuqlar yerləşir. Xırda və ağımtıl rəngli çiçəkləri salxımşəkilli çiçək qrupu əmələ gətirirlər. Dişiçiyi qısa sütuncuqlu, iki yuvalı və üst yumurtalıqlıdır. Tac borucuğunun divarlarına birləşmiş iki erkəkciyi vardır.
Meyvəsi uzunsov, yaxud girdə formalı ətli çəyirdək meyvədir. Bitki aprel-may aylarında çiçəkləyir. Meyvəsi oktyabr-noyabr aylarında yetişir.
Yayılması
Qiymətli dərman bitkisi olan zeytunun hansı ölkədən yayılması haqqında iki fikir mövcuddur. Onlardan birinə görə müdriklik və zəhmət ilahəsi Afina Attikaya sahib olmaq üçün Poseydonla mübahisədə hirslənərək öz nizəsini qayaya sancmış və nizə möcüzəli ağaca çevrilmişdir. Göründüyü kimi, bu fikirdə Zeytunun vətəninin Yunanıstan olmasına işarə edilir. Digər fikrə görə isə Aralıq dənizi hövzəsi ölkələri — Suriya, "Cənubi Antaliya və s. zeytun bitkisinin vətəni hesab olunur. Bu mənbələrə əsasən zeytun buradan Kiçik Asiyaya, Yunanıstana, Misirə və s. yayılmışdır. Zeytun bitkisinin ömrü 300-400 ildir. Əlverişli şəraitdə 1000 il yaşaması məlumdur. 500-dən çox növü var.
Hazırda Avropa zeytunu dünyanın əksər tropik və subtropik iqlimə malik ölkələrində, o cümlədən Azərbaycanda becərilir. Sülh və xoşbəxtlik rəmzi hesab olunan bu qiymətli bitkinin Abşeronda plantasiyaları salınmışdır.
Yarımnövləri
Sinonimləri
- Olea alba Lam. ex Steud.
- Olea amygdalina Gouan
- Olea angulosa Gouan
- Olea angustifolia Raf. [Illegitimate]
- Olea argentata Clemente ex Steud.
- Olea arolensis Clemente ex Steud. [Invalid]
- Olea atrorubens Gouan
- Olea bifera Raf.
- Olea brevifolia Raf.
- Olea buxifolia (Aiton) Steud. [Illegitimate]
- Olea cajetana Petagna
- Olea cayana Raf.
- Olea communis Steud. [Invalid]
- Olea craniomorpha Gouan
- Olea europaea var. buxifolia Aiton
- Olea europaea var. communis Aiton
- Olea europaea subsp. europaea europaea
- Olea europaea var. ferruginea Aiton
- Olea europaea var. latifolia Aiton
- Olea europaea var. longifolia Aiton
- Olea europaea var. obliqua Aiton
- Olea europaea subsp. oleaster (Hoffmanns. & Link) Negodi
- Olea europaea var. sativa (Weston) Lehr
- Olea europaea subsp. sativa (Weston) Arcangeli
- Olea europaea var. sylvestris (Mill.) Lehr
- Olea europaea subsp. sylvestris (Mill.) Hegi
- Olea europaea var. sylvestris (Mill.) Lehr.
- Olea ferruginea (Aiton) Steud.
- Olea gallica Mill.
- Olea hispanica Mill.
- Olea lancifolia Moench
- Olea latifolia (Aiton) Steud. [Illegitimate]
- Olea longifolia (Aiton) Steud.
- Olea lorentii Hochst.
- Olea obliqua (Aiton) Steud.
- Olea oblonga Gouan
- Olea odorata Rozier ex Roem. & Schult.
- Olea officinarum Crantz
- Olea oleaster Hoffmanns. & Link
- Olea pallida Salisb. [Illegitimate]
- Olea polymorpha Risso ex Schult.
- Olea praecox Gouan
- Olea racemosa Gouan
- Olea regia Rozier ex Roem. & Schult.
- Olea sativa Weston
- Olea sativa Hoffmanns. & Link [Illegitimate]
- Olea sphaerica Gouan
- Olea sylvestris Mill.
- Olea variegata Gouan
- Olea viridula Gouan
- Phillyrea lorentii Walp.
Dünya üzrə istehsalı
| Dünya üzrə istehsalı (2004) | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| № | Ölkələr | İstehsalı (min ton) | Yeri | Ölkə | İstehsalı (min ton) |
| 1 | İspaniya | 4.556 | 11 | Əlcəzair | 170 |
| 2 | İtaliya | 3.150 | 12 | Liviya | 148 |
| 3 | Yunanıstan | 2.300 | 13 | Argentina | 95 |
| 4 | Türkiyə | 1.800 | 14 | İordaniya | 85 |
| 5 | Suriya | 950 | 15 | ABŞ | 77 |
| 6 | Mərakeş | 470 | 16 | İran | 43 |
| 7 | Tunis | 350 | 17 | Peru | 38 |
| 8 | Misir | 320 | 18 | Xorvatiya | 33 |
| 9 | Portuqaliya | 270 | 19 | Albaniya | 30 |
| 10 | Livan | 180 | |||
Təbabətdə
İstifadə olunan hissəsi
Tibbi məqsədlə Avropa zeytununun yarpaq (Folium oleae) və yetişmiş meyvələrindən alınmış yağından (Oleum olivarum) istifadə edilir.
Tərkibi
Zeytun meyvəsinin tərkibində piyli yağlar (40-60%), enzimlər, boyaq və acı maddələri, yarpaqlarında isə , , , açı maddələr, , və s. aşkar edilmişdir.
Zeytun yağı — olein, linol, palmitin və stearin turşularının qliseridlərindən ibarət sarımtıl rəngli, duru, zəif xarakter iyə və xoş yağlılıq tamına malik yağdır. Tibbi, yeyinti və texniki zeytun yağlarına ayrılır. Tibbi zeytun yağı əsasən trioleindən ibarət, rəngsiz və şəffaf yağdır. Onun turşuluq ədədi 2-yə yaxın, yod ədədi isə 75-88-dir. Zeytun yağının texniki sortu sabunbişirmə sənayesində istifadə olunur. Yeyinti zeytun yağı isə orqanizm üçün çox faydalı olan qiymətli ərzaq məhsuludur.
Əsas təsiri
Yağı ödqovucu. Yarpağı hipotenziv və antiaritmik.
Son zamanlar zeytun yarpaqlarından oleuropein maddəsi alınmış və farmakoloji cəhətdən öyrənilmişdir. Heyvanlar üzərində aparılan təcrübələrdən məlum olmuşdur ki, oleuropein qan təzyiqini əhəmiyyətli dərəcədə aşağı salır. Onun hipotenziv təsir etmə müddəti beş saata qədər davam edir. Bundan əlavə oleuropein ürəyin taç damarlarını genişləndirir, ürəkdəki aritmiyanı götürür. Belə hesab olunur ki, zeptun yarpaqlarından alınmış dəmləmə və spirtli duru ekstrakt ürək-damar sistemi xəstəliklərinin müalicəsində istifadə oluna bilər.
Zeytun yağı yaxşı ödqovucu maddə olmaqla yanaşı, həm də zəif işlədici təsirə malikdir, Mədə-bağırsaq xəstəliklərində yaxşı effekt göstərir. Öd daşlarının orqanizmdən kənar edilməsinə səbəb olur. Kamfora, cinsiyyət hormonları, onların analoqlarının və digər inyeksiya məhsullarının hazırlanmasında çox gözəl həlledicidir.
Almaniyada zeytun yarpaqlarından alınan "Olivysat" adlanan standartlaşdırılmış ekstrakt buraxılır. O, hipotenziv maddə kimi, qan təzyiqi yüksək olanlara (gündə 3 dəfə, hər dəfə 40 damcı) məsləhət görülür.
Fransada Avropa zeytununun yarpaq tumurcuqlarından alınmış spirtli cövhər hipertoniya, ateroskleroz və piy mübadiləsi pozğunluğuna qarşı istifadə olunur.
Rus xalq təbabətində zeytun yağından ödqovucu, öd daşlarını xaric etmək, həzmi yaxşılaşdırmaq, habelə yüngül işlətmə məqsədilə istifadə edilir.
Əbu Əli İbn Sina duza qoyulmuş zeytunun mədəni möhkəmləndirdiyini, iştahı artırdığını, zeytun yağının herpes və qızılyel xəstəliklərində, oturaq sinirinin iltihabında faydalı olduğunu qeyd etmişdir.
İstifadə qaydası
Zeytunun qurudulmuş yarpaqlarından10,0/200,0 nisbətində hazırlanmış isti sulu çıxarışdan hipotenziv, aritmiyanı götürən və tac damarları genişləndirən maddə kimi istifadə edilir. Alınmış çıxarışdan gündə üç dəfə, hər dəfə 1/3 hissəsi qəbul edilir. Bu məqsədlə onun öksəotu və digər bitkilərlə qarışığından da istifadə edilir. Mədənin və qaraciyərin fəaliyyətini yaxşılaşdırmaq məqsədi ilə yemək zamanı və ya ondan sonra zeytun meyvələrindən hazırlanmış konservlərdən istifadə etmək məsləhət görülür.
Xalq təbabəti mənbələrində öd daşlarının orqanizmdən kənar edilməsi üçün zeytun yağından istifadənin müxtəlif qaydaları göstərilir:
I. Güclü öd ifrazına nail olmaq və öd daşlarını orqanizmdən xaric etmək üçün, bir neçə gün səhər-səhər acqarına hər dəfə 60 ml zeytun yağı qəbul edilir. Bu zaman ürəkbulanma və qusmanın qarşısını almaq üçün, yağı qəbul edən kimi üstündən qreypfrut şirəsi içilir. II. Öd daşlarının orqanizmdən kənar edilməsi məqsədilə zeytun yağının miqdarı tədricən artırılır. Bunun üçün yeməkdən 30 dəqiqə əvvəl zeytun yağı içilir. Yağın miqdarı yarım çay qaşığından başlanır və 15-20 gün ərzində tədricən artırılmaqla bir stəkana (200 ml) çatdırılır.
III. Başqa bir reseptə görə öd daşlarını orqanizmdən kənar etmək üçün 24 saat ac qalmaq (bu müddətdə yalnız su içmək olar), sonra bağırsaqları imalə etməklə təmizləmək məsləhət görülür; imalədən bir saat sonra bir stəkan zeytun yağı, onun üstündən isə bir stəkan qreypfrut şirəsi içib uzanmaq lazımdır. Qusma hissi əmələ gələrsə, limon sormaq olar (su içmək olmaz). Yağı içəndən 15 dəqiqə sonra işlədici qəbul edilir. Aclığı davam etdirməklə, yuxarıdakı prosedura 5 gün təkrar edilir.
Qalereya
İstinadlar
- Linnaeus C. Species Plantarum (lat.): Exhibentes plantas rite cognitas ad genera relatas. 1753. C. 1. S. 8.
- Mənbə: Die Welt in Zahlen, 2005
- V.Petkov, 1988
- Абу Али Ибн Сина (Авиценна). Канон врячевной науки. Изд. 2-е, Ташкент, изд. "Фан", 1980.
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Avropa zeytunu lat Olea europaea bitkiler aleminin dalamazcicekliler destesinin zeytunkimiler fesilesinin zeytun agaci cinsine aid bitki novu Avropa zeytunuElmi tesnifatDomen EukariotlarKlad DiaphoretickesRanqsiz ArxeplastidlerAlem BitkilerKlad StreptofitlerKlad EmbryophytesKlad Klad Klad Toxumlu bitkilerKlad Cicekli bitkilerKlad Klad Klad Klad AsteridsKlad Deste DalamazciceklilerFesile ZeytunkimilerTriba Yarimtriba Cins ZeytunNov Avropa zeytunuBeynelxalq elmi adiOlea europaea L 1753Sekil axtarisiITIS 32990NCBI 4146EOL 579181Botaniki xarakteristikasiAvropa zeytunu Kohler s Medizinal Pflanzen 1887 kitabindan illustrasiya Hundurluyu 12 m e catan genis cetirli hemiseyasil agac bitkisidir Yarpaqlari qisa saplaqli ve tam kenarli olub govde uzerinde qarsi qarsiya duzulurler Yarpaq ayasi uzunsov formali yaxud lansetsekilli bezen de tersine yumurtavari olub uzunlugu 5 8 sm e catir Yarpaqlarinin alt sethinde gumusu rengli pulcuqlar yerlesir Xirda ve agimtil rengli cicekleri salximsekilli cicek qrupu emele getirirler Disiciyi qisa sutuncuqlu iki yuvali ve ust yumurtaliqlidir Tac borucugunun divarlarina birlesmis iki erkekciyi vardir Meyvesi uzunsov yaxud girde formali etli ceyirdek meyvedir Bitki aprel may aylarinda cicekleyir Meyvesi oktyabr noyabr aylarinda yetisir YayilmasiQiymetli derman bitkisi olan zeytunun hansi olkeden yayilmasi haqqinda iki fikir movcuddur Onlardan birine gore mudriklik ve zehmet ilahesi Afina Attikaya sahib olmaq ucun Poseydonla mubahisede hirslenerek oz nizesini qayaya sancmis ve nize mocuzeli agaca cevrilmisdir Gorunduyu kimi bu fikirde Zeytunun veteninin Yunanistan olmasina isare edilir Diger fikre gore ise Araliq denizi hovzesi olkeleri Suriya Cenubi Antaliya ve s zeytun bitkisinin veteni hesab olunur Bu menbelere esasen zeytun buradan Kicik Asiyaya Yunanistana Misire ve s yayilmisdir Zeytun bitkisinin omru 300 400 ildir Elverisli seraitde 1000 il yasamasi melumdur 500 den cox novu var Hazirda Avropa zeytunu dunyanin ekser tropik ve subtropik iqlime malik olkelerinde o cumleden Azerbaycanda becerilir Sulh ve xosbextlik remzi hesab olunan bu qiymetli bitkinin Abseronda plantasiyalari salinmisdir YarimnovleriOlea europaea subsp europaea Olea europaea subsp cerasiformis amp syn Olea europaea var cerasiformis amp syn Olea europaea var maderensis Olea europaea subsp cuspidata Wall ex syn Mill syn Olea europaea subsp africana Mill syn Olea chrysophylla Lam syn Olea cuspidata Wall ex syn Olea ferruginea syn Olea verrucosa Willd Link syn Olea sativa var verrucosa Willd amp Olea europaea subsp guanchica Olea europaea subsp laperrinei amp syn Olea laperrinei amp Olea europaea subsp maroccana Greuter amp syn Olea maroccana Greuter amp SinonimleriOlea alba Lam ex Steud Olea amygdalina Gouan Olea angulosa Gouan Olea angustifolia Raf Illegitimate Olea argentata Clemente ex Steud Olea arolensis Clemente ex Steud Invalid Olea atrorubens Gouan Olea bifera Raf Olea brevifolia Raf Olea buxifolia Aiton Steud Illegitimate Olea cajetana Petagna Olea cayana Raf Olea communis Steud Invalid Olea craniomorpha Gouan Olea europaea var buxifolia Aiton Olea europaea var communis Aiton Olea europaea subsp europaea europaea Olea europaea var ferruginea Aiton Olea europaea var latifolia Aiton Olea europaea var longifolia Aiton Olea europaea var obliqua Aiton Olea europaea subsp oleaster Hoffmanns amp Link Negodi Olea europaea var sativa Weston Lehr Olea europaea subsp sativa Weston Arcangeli Olea europaea var sylvestris Mill Lehr Olea europaea subsp sylvestris Mill Hegi Olea europaea var sylvestris Mill Lehr Olea ferruginea Aiton Steud Olea gallica Mill Olea hispanica Mill Olea lancifolia Moench Olea latifolia Aiton Steud Illegitimate Olea longifolia Aiton Steud Olea lorentii Hochst Olea obliqua Aiton Steud Olea oblonga Gouan Olea odorata Rozier ex Roem amp Schult Olea officinarum Crantz Olea oleaster Hoffmanns amp Link Olea pallida Salisb Illegitimate Olea polymorpha Risso ex Schult Olea praecox Gouan Olea racemosa Gouan Olea regia Rozier ex Roem amp Schult Olea sativa Weston Olea sativa Hoffmanns amp Link Illegitimate Olea sphaerica Gouan Olea sylvestris Mill Olea variegata Gouan Olea viridula Gouan Phillyrea lorentii Walp Dunya uzre istehsaliDunya uzre istehsali 2004 Olkeler Istehsali min ton Yeri Olke Istehsali min ton 1 Ispaniya 4 556 11 Elcezair 1702 Italiya 3 150 12 Liviya 1483 Yunanistan 2 300 13 Argentina 954 Turkiye 1 800 14 Iordaniya 855 Suriya 950 15 ABS 776 Merakes 470 16 Iran 437 Tunis 350 17 Peru 388 Misir 320 18 Xorvatiya 339 Portuqaliya 270 19 Albaniya 3010 Livan 180TebabetdeIstifade olunan hissesi Tibbi meqsedle Avropa zeytununun yarpaq Folium oleae ve yetismis meyvelerinden alinmis yagindan Oleum olivarum istifade edilir Terkibi Zeytun meyvesinin terkibinde piyli yaglar 40 60 enzimler boyaq ve aci maddeleri yarpaqlarinda ise aci maddeler ve s askar edilmisdir Yarpaq ve cicekleri Zeytun yagi olein linol palmitin ve stearin tursularinin qliseridlerinden ibaret sarimtil rengli duru zeif xarakter iye ve xos yagliliq tamina malik yagdir Tibbi yeyinti ve texniki zeytun yaglarina ayrilir Tibbi zeytun yagi esasen trioleinden ibaret rengsiz ve seffaf yagdir Onun tursuluq ededi 2 ye yaxin yod ededi ise 75 88 dir Zeytun yaginin texniki sortu sabunbisirme senayesinde istifade olunur Yeyinti zeytun yagi ise orqanizm ucun cox faydali olan qiymetli erzaq mehsuludur Esas tesiri Yagi odqovucu Yarpagi hipotenziv ve antiaritmik Son zamanlar zeytun yarpaqlarindan oleuropein maddesi alinmis ve farmakoloji cehetden oyrenilmisdir Heyvanlar uzerinde aparilan tecrubelerden melum olmusdur ki oleuropein qan tezyiqini ehemiyyetli derecede asagi salir Onun hipotenziv tesir etme muddeti bes saata qeder davam edir Bundan elave oleuropein ureyin tac damarlarini genislendirir urekdeki aritmiyani goturur Bele hesab olunur ki zeptun yarpaqlarindan alinmis demleme ve spirtli duru ekstrakt urek damar sistemi xesteliklerinin mualicesinde istifade oluna biler Zeytun yagi yaxsi odqovucu madde olmaqla yanasi hem de zeif isledici tesire malikdir Mede bagirsaq xesteliklerinde yaxsi effekt gosterir Od daslarinin orqanizmden kenar edilmesine sebeb olur Kamfora cinsiyyet hormonlari onlarin analoqlarinin ve diger inyeksiya mehsullarinin hazirlanmasinda cox gozel helledicidir Almaniyada zeytun yarpaqlarindan alinan Olivysat adlanan standartlasdirilmis ekstrakt buraxilir O hipotenziv madde kimi qan tezyiqi yuksek olanlara gunde 3 defe her defe 40 damci meslehet gorulur Fransada Avropa zeytununun yarpaq tumurcuqlarindan alinmis spirtli covher hipertoniya ateroskleroz ve piy mubadilesi pozgunluguna qarsi istifade olunur Rus xalq tebabetinde zeytun yagindan odqovucu od daslarini xaric etmek hezmi yaxsilasdirmaq habele yungul isletme meqsedile istifade edilir Ebu Eli Ibn Sina duza qoyulmus zeytunun medeni mohkemlendirdiyini istahi artirdigini zeytun yaginin herpes ve qizilyel xesteliklerinde oturaq sinirinin iltihabinda faydali oldugunu qeyd etmisdir Istifade qaydasi Zeytunun qurudulmus yarpaqlarindan10 0 200 0 nisbetinde hazirlanmis isti sulu cixarisdan hipotenziv aritmiyani goturen ve tac damarlari genislendiren madde kimi istifade edilir Alinmis cixarisdan gunde uc defe her defe 1 3 hissesi qebul edilir Bu meqsedle onun okseotu ve diger bitkilerle qarisigindan da istifade edilir Medenin ve qaraciyerin fealiyyetini yaxsilasdirmaq meqsedi ile yemek zamani ve ya ondan sonra zeytun meyvelerinden hazirlanmis konservlerden istifade etmek meslehet gorulur Xalq tebabeti menbelerinde od daslarinin orqanizmden kenar edilmesi ucun zeytun yagindan istifadenin muxtelif qaydalari gosterilir I Guclu od ifrazina nail olmaq ve od daslarini orqanizmden xaric etmek ucun bir nece gun seher seher acqarina her defe 60 ml zeytun yagi qebul edilir Bu zaman urekbulanma ve qusmanin qarsisini almaq ucun yagi qebul eden kimi ustunden qreypfrut siresi icilir II Od daslarinin orqanizmden kenar edilmesi meqsedile zeytun yaginin miqdari tedricen artirilir Bunun ucun yemekden 30 deqiqe evvel zeytun yagi icilir Yagin miqdari yarim cay qasigindan baslanir ve 15 20 gun erzinde tedricen artirilmaqla bir stekana 200 ml catdirilir III Basqa bir resepte gore od daslarini orqanizmden kenar etmek ucun 24 saat ac qalmaq bu muddetde yalniz su icmek olar sonra bagirsaqlari imale etmekle temizlemek meslehet gorulur imaleden bir saat sonra bir stekan zeytun yagi onun ustunden ise bir stekan qreypfrut siresi icib uzanmaq lazimdir Qusma hissi emele gelerse limon sormaq olar su icmek olmaz Yagi icenden 15 deqiqe sonra isledici qebul edilir Acligi davam etdirmekle yuxaridaki prosedura 5 gun tekrar edilir Turkiyenin bolgesinde zeytun bagiQalereyaIstinadlarLinnaeus C Species Plantarum lat Exhibentes plantas rite cognitas ad genera relatas 1753 C 1 S 8 Menbe Die Welt in Zahlen 2005 V Petkov 1988 Abu Ali Ibn Sina Avicenna Kanon vryachevnoj nauki Izd 2 e Tashkent izd Fan 1980 Hemcinin bax