Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Yaqub bəy (Çincə: 阿古柏, āgǔbò, 穆罕默德•雅霍甫, mùhǎnmòdé yǎhuòfǔ, : Муҳаммад Яъқуб Бег, Özbəkcə: Муҳаммад Яқуб Бек, Farsca: محمَد یعقوب بیگ, Türkcə: Muhamməd Yaqub Bəy; 1820[…], Piskənt[d], Kokand xanlığı – 29 may 1877 və ya 1877) — Kokand xanlığının özbək əsilli sərkərdəsi.
| Yaqub bəy | |
|---|---|
 | |
| Doğum tarixi | 1820[…] |
| Doğum yeri |
|
| Vəfat tarixi | 29 may 1877 və ya 1877 |
| Dəfn yeri | |
| Fəaliyyəti | monarx, əsgər, İkinci dərəcəli kapitan[d] |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyatı
Yaqub bəy Kokand xanlığı zamanında Piskənt şəhərində doğuldu. Hokand əsgəri qüvvələrinə daxil olmağı bacaran Yaqub bəy 1845-ci ildə Kokand xanı Xudayar xanın xarici işlər məmuru oldu. Çin vasallı xidmətlərinin içindəki əsgəri başçısı, Kokand xanlığı və 1851-ci ildə Ağ-Məchit (Aq Masjid, Aq Məchət, ak məscit, sonra Fort-Perowski və ya Pərowsk (1925-ci ildən bəri Qızıl-Ordu) Xisar sərkərdəsi oldu.
1853-cü ildə Rusiyanın 26 gün sürən mühasirəsinə qarşı vuruşdu. Qaşqar hökmdarı Sadıq bəy Kokandda yaşayan oğlu Buzuruk xanı Qaşqar hökmdarı olaraq görmək istəyirdi.
Kokand hakimi Xudayar xan 1864-cü ildə Buzuruk və Yaqub xanı 1.000 nəfərlik bir ordu ilə Qaşqara göndərdi. Qısa bir savaşdan sonra Buzuruk, xan elan edildi.
1864-cü ilin içində, Çimkənd və Daşkənd hisarlarının ruslara qarşı müdafiəsinə qatılır. Şərqi Türkistanda qarşı üsyan edən və qırğızlar Kokand xanlığından yardım istəyirlər. Yaqub bəy dərin Kokand siyasətinin içinə çəkilir və Kokand xanı ondan qurtulması üçün 1865-ci ilin əvvəlində (Makhdum-i Azam al-Kasani al Dahbidi) tərəfdarı xocalarından biri olan Buzrug xan ilə birləşməsi əmrini verir.
Bunun üçün Alim Kuli, Cahangir Xocanın oğlu və qardaşı Buzrug Xoca və genəral Yaqub bəyi birlikləriylə birlikdə Şərqi Türkistana göndərmişdir. Yaqub bəy Tarım hövzəsi (塔里木盆地)nə daxil olaraq Qaşqar və Çing garnizonlarını məğlub etmişdi.
May 1865-ci ildə Çar Rusiyası Kokand xanlığına hücum edəndə Alim Kuli Daşkənddə ölmüş və 7.000 nəfərlik birlikləri Şərqi Türkistana sığınmışdır. Yaqub bəy bu birliklərini də əmr altına alaraq sentyabr 1865-ci ildə Yarkənd və Xotanı da işgal etməyi bacarmış və Tarım hövzəsinin qərb qisminı əldə etmişdir. Yaqub bəyə qarşı çıxan Buzrug Xocanı oyundan çıxardıqdan sonra Rəşidəddin Xocanı məğlub etmiş və Aksunu işgal etmişdir.
1867-ci ildə Buzuruk xanın iqtidarına son verərək Yaqub bəy "Badövlət xan" adını işlətməyə başlamış və Kuçar və işgal etmişdir. Şəriət ilə idarə etməyə başlamış və Buxara xanlığından "Atalıq Qazi" ünvanını almışdır. 1870-ci ildə Tarım hövzəsinin şərq hisəsində Turfan və Tanrı dağlarını aşaraq Urumçini, 1871-ci ildə Manas, və İli bölgəsini də işğal edərək bütün Şərqi Türkistandan Çing ordusunu süpürmüşdür.
Yaqub xan ölkədə əmin-amanlığı bərpa etdikdən sonra tarixi və mədəni bağları olan və hamisi sayılan Osmanlı dövlətinə elçi göndərmiş Sultan Əbdüləziz xandan yardım və himayə istəmiş; dövlətinin Osmanlı İmperiyasının bir parçası olaraq qəbul edilməsini diləmiş vəona biət etdiyini bildirmişdir. Osmanlı İmperiyası Yaqub xanın bu tələbini qəbul ətmiş və padişahın direktifi üzərinə Albay Kazım bəy başçılığında 5 muvazzaf və 3 əməkli Subaydan ibarət bir əsgər əğitim qrupunu 1200 piyada tüfəngi 6 səhra topu və cəpxanə yapımında kullanılan barıt və sursat ilə Hindistan üzərindən Şərqi Türkistana göndərmişdir. Həyət Qaşqarda büyük coşku və sevinc ilə qarşılanmış, hutbələr adına okunmuş və paralar da Sultan Abdulaziz Xan adına bastırılmıştır. Doğu Türkistan səmalarında Osmanlı sancağı dalgalandırılmıştır.
Britaniya, Çar Rusiyası ilə Orta Asiyanın hakimiyəti için "Böyük oyun (The Great Game)" oynamak olduğu için Yaqub bəyi kullanmak amacıyla 1868-ci ildə özəl əlçisini yollayarak kəndisini tanımış və Yaqub bəy Britanya himayəsindəki Hindistandan silah yardımını almıştır. 1874-cü ildə Britanya ilə antlaşma imzalanmış və Britanya Kaşgar açmıştır. Bu antlaşmada Yaqub bəy Qaşqar və Yarkəndın Əmiri olaraq adı gəçmiş və Britanya bu ölkəyə Qaşqar əmirliyi olarak hitap ətmiştir. Bu sırada Rusya Çarlığıda Kaşgarda bir konsolosluk açmıştır. Yaqub bəy Buxara xanlığı və Osmanlı dövləti ilə də diplomatik ilişikilərini kurmuştur. Osmanlı dövləti Yaqub bəyin kəndi üstünlüğünü kabul ətməsinin karşılığı olarak Yaqub Bəyi rəsmən Əmirliğə atanmıştır.
İslami dəyərlərə önəm verməklə xalqın dəstəklərini alamağa çalışmış və məscidlərə və türbələr (ziyarətgahlar)ı himayə altına almışdır. Fakat savaş nədəniylə gəlirlərinə ihtiyacı duyduğu için ağır vərgi yükləmiştir. O üzdən Türk xalqlar onu "Əndican quldurları" olarak adlandırmışlardır. Yönətim boyunca 200.000 ilə 50.000 Türkî halkların öldürüldüğü söylənməktədir. 1875-ci ildə fövqalədə hallar vəziri (钦差大臣/欽差大臣 qīnchāi dàchén, bir konuda İmparatorundan tam yətkiyi alan vəzir) Tso Tsung-tang (左宗棠 Zuǒ Zōngtáng) komutasındaki 40.000 kişilik orduyu yollamış və Kaşgar Əmirliğini yıxmışdır.
1877-ci ilin yılı ilkbaharında Turfan və yapılan Çin saldırısı üzərinə zayıflamış gücü ilə Yaqub bəy gəri çəkilir və orada 16 may 1877 (29 may) ildə öz adamları tarafından öldürülür (Brockhaus, 1894), bir başqa qaynaqlarda Yaqub bəyin ümidini kəsərək intihar əttiği söylənmiştir. (Encyclopaədia Britannica). Yaqub bəyin başarısız olmasına ən büyük nədən Dunganlardır. Onlar Yaqub bəyin hökmdarlığından çox da məmnun deyildilər, bu sırada taktik nədənlə Çinlilərin onlara iyi bir insan muamələsi yapmasından qaynaqlanır.
Yaqub bəyin oğulları aralarında anlaşamazlar, ancak savaşı sürdürürlər. 16 dekabr 1877-ci ildə Qaşqar, daha sonra 1878-ci ilin yanvar ayında Xotan (Khotan), 16 may 1878-ci ildə Şərqi Türkistanın tamamı Çinlilərin əlinə gəçər böyləcə Yabub bəyin hakimiyəti bitər. Yaqub bəyin hakimiyəti bittiktən sonra, Rusya 1881-ci ildə aparılan Sankt Petersburq sözləşməsi ilə bölgəsini tazminat qarşılığında Çinə geri verdi.
Şəkillər
-
![image]()
Yakub Beg'in korma birlikleri -
![image]()
Yakub Beg'in birlikleri -
![image]()
Tso Tsung-t'ang
İstinadlar
- Deutsche Nationalbibliothek Record #13327151X // Ümumi tənzimləmə nəzarəti (GND) (alm.). 2012—2016.
- Yaqub Beg // SNAC (ing.). 2010.
- Immanuel C.Y. Hsü The Rise of Modern China (ing.). 6 USA: OUP, 2000. P. 321. 1136 p.
- Ya'qub Beg // Çex Milli Hakimiyyət Məlumat bazası.
- Muhammət Yaqub bəy Kuşbəyi
- ^ Soucək, Svat, A History of Innər Asia, (Cambridgə Univərsity Prəss:2000), sayfa 265
- Fischer Weltgeschichte Bd. 16: Zentralasien, səh. 307.
- [1][ölü keçid]
- Buzrug xan bir Nakşibəndi təriqatı Sufi şeyxidir.
- Badaulət: Yazgı sevgilisi anlamındadır.
- Svat Soucək, A History of Innər Asia, sayfa 265 və Cambridgə History of China, Vol. 11, sayfa 225.
- Tso Tsung-tang bu savaş için hiçbir çabadan kaçmamıştır. Gəniş kapsamlı sərmayə pazarındaki bonoları satın alır. Taxıl yetiştirir və satın alır, Sincanda böyük bir Lojistik, 5.000 araba, 29.000 dəvə və 5.500 eşşək və ya qatırdan təşkil edilən hazırlık aparar, öz birliklərini toplarla (özəlliklə Alman Krupp firmasından) və 150.000 Avrupa malı tüfəklərlə donatır. Sonunda, Ruslar dahi ona ucuza tahıl satmayı önərir.
Xarici keçidlər
- Kaşgar Belediyesi 2007-09-28 at the Wayback Machine (ing.)
- Hodong Kim, Holy War in China: The Muslim Rebellion and State in Chinese Central Asia, 1864-1877., Stanford, California, Stanford University Press, 2004. . (ing.)
- Boulger, Demetrius Charles, The life of Yakoob Beg; Athalik Ghazi, and Badaulet; Ameer of Kashgar, London, Wm.H. Allen & Co., 1878,Open Library 2007-09-27 at the Wayback Machine (ing.)
- B.Babajanov. Biographies of Makhdum-i A'zam al-Kasani al-Dahbidi, Shaykh of the Sixteenth-Century Naqshbandiya [2] 2012-12-10 at the Wayback Machine (ing.)
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Yaqub bey Cince 阿古柏 agǔbo 穆罕默德 雅霍甫 muhǎnmode yǎhuofǔ Muҳammad Yakub Beg Ozbekce Muҳammad Yakub Bek Farsca محم د یعقوب بیگ Turkce Muhammed Yaqub Bey 1820 Piskent d Kokand xanligi 29 may 1877 ve ya 1877 Kokand xanliginin ozbek esilli serkerdesi Yaqub beyDogum tarixi 1820 Dogum yeri Piskent d Kokand xanligiVefat tarixi 29 may 1877 1877 05 29 ve ya 1877Defn yeri QasqarFealiyyeti monarx esger Ikinci dereceli kapitan d Vikianbarda elaqeli mediafayllarHeyatiYaqub bey Kokand xanligi zamaninda Piskent seherinde doguldu Hokand esgeri quvvelerine daxil olmagi bacaran Yaqub bey 1845 ci ilde Kokand xani Xudayar xanin xarici isler memuru oldu Cin vasalli xidmetlerinin icindeki esgeri bascisi Kokand xanligi ve 1851 ci ilde Ag Mechit Aq Masjid Aq Mechet ak mescit sonra Fort Perowski ve ya Perowsk 1925 ci ilden beri Qizil Ordu Xisar serkerdesi oldu 1853 cu ilde Rusiyanin 26 gun suren muhasiresine qarsi vurusdu Qasqar hokmdari Sadiq bey Kokandda yasayan oglu Buzuruk xani Qasqar hokmdari olaraq gormek isteyirdi Kokand hakimi Xudayar xan 1864 cu ilde Buzuruk ve Yaqub xani 1 000 neferlik bir ordu ile Qasqara gonderdi Qisa bir savasdan sonra Buzuruk xan elan edildi 1864 cu ilin icinde Cimkend ve Daskend hisarlarinin ruslara qarsi mudafiesine qatilir Serqi Turkistanda qarsi usyan eden ve qirgizlar Kokand xanligindan yardim isteyirler Yaqub bey derin Kokand siyasetinin icine cekilir ve Kokand xani ondan qurtulmasi ucun 1865 ci ilin evvelinde Makhdum i Azam al Kasani al Dahbidi terefdari xocalarindan biri olan Buzrug xan ile birlesmesi emrini verir Bunun ucun Alim Kuli Cahangir Xocanin oglu ve qardasi Buzrug Xoca ve general Yaqub beyi birlikleriyle birlikde Serqi Turkistana gondermisdir Yaqub bey Tarim hovzesi 塔里木盆地 ne daxil olaraq Qasqar ve Cing garnizonlarini meglub etmisdi May 1865 ci ilde Car Rusiyasi Kokand xanligina hucum edende Alim Kuli Daskendde olmus ve 7 000 neferlik birlikleri Serqi Turkistana siginmisdir Yaqub bey bu birliklerini de emr altina alaraq sentyabr 1865 ci ilde Yarkend ve Xotani da isgal etmeyi bacarmis ve Tarim hovzesinin qerb qismini elde etmisdir Yaqub beye qarsi cixan Buzrug Xocani oyundan cixardiqdan sonra Resideddin Xocani meglub etmis ve Aksunu isgal etmisdir 1867 ci ilde Buzuruk xanin iqtidarina son vererek Yaqub bey Badovlet xan adini isletmeye baslamis ve Kucar ve isgal etmisdir Seriet ile idare etmeye baslamis ve Buxara xanligindan Ataliq Qazi unvanini almisdir 1870 ci ilde Tarim hovzesinin serq hisesinde Turfan ve Tanri daglarini asaraq Urumcini 1871 ci ilde Manas ve Ili bolgesini de isgal ederek butun Serqi Turkistandan Cing ordusunu supurmusdur Yaqub xan olkede emin amanligi berpa etdikden sonra tarixi ve medeni baglari olan ve hamisi sayilan Osmanli dovletine elci gondermis Sultan Ebduleziz xandan yardim ve himaye istemis dovletinin Osmanli Imperiyasinin bir parcasi olaraq qebul edilmesini dilemis veona biet etdiyini bildirmisdir Osmanli Imperiyasi Yaqub xanin bu telebini qebul etmis ve padisahin direktifi uzerine Albay Kazim bey basciliginda 5 muvazzaf ve 3 emekli Subaydan ibaret bir esger egitim qrupunu 1200 piyada tufengi 6 sehra topu ve cepxane yapiminda kullanilan barit ve sursat ile Hindistan uzerinden Serqi Turkistana gondermisdir Heyet Qasqarda buyuk cosku ve sevinc ile qarsilanmis hutbeler adina okunmus ve paralar da Sultan Abdulaziz Xan adina bastirilmistir Dogu Turkistan semalarinda Osmanli sancagi dalgalandirilmistir Britaniya Car Rusiyasi ile Orta Asiyanin hakimiyeti icin Boyuk oyun The Great Game oynamak oldugu icin Yaqub beyi kullanmak amaciyla 1868 ci ilde ozel elcisini yollayarak kendisini tanimis ve Yaqub bey Britanya himayesindeki Hindistandan silah yardimini almistir 1874 cu ilde Britanya ile antlasma imzalanmis ve Britanya Kasgar acmistir Bu antlasmada Yaqub bey Qasqar ve Yarkendin Emiri olaraq adi gecmis ve Britanya bu olkeye Qasqar emirliyi olarak hitap etmistir Bu sirada Rusya Carligida Kasgarda bir konsolosluk acmistir Yaqub bey Buxara xanligi ve Osmanli dovleti ile de diplomatik ilisikilerini kurmustur Osmanli dovleti Yaqub beyin kendi ustunlugunu kabul etmesinin karsiligi olarak Yaqub Beyi resmen Emirlige atanmistir Islami deyerlere onem vermekle xalqin desteklerini alamaga calismis ve mescidlere ve turbeler ziyaretgahlar i himaye altina almisdir Fakat savas nedeniyle gelirlerine ihtiyaci duydugu icin agir vergi yuklemistir O uzden Turk xalqlar onu Endican quldurlari olarak adlandirmislardir Yonetim boyunca 200 000 ile 50 000 Turki halklarin olduruldugu soylenmektedir 1875 ci ilde fovqalede hallar veziri 钦差大臣 欽差大臣 qinchai dachen bir konuda Imparatorundan tam yetkiyi alan vezir Tso Tsung tang 左宗棠 Zuǒ Zōngtang komutasindaki 40 000 kisilik orduyu yollamis ve Kasgar Emirligini yixmisdir 1877 ci ilin yili ilkbaharinda Turfan ve yapilan Cin saldirisi uzerine zayiflamis gucu ile Yaqub bey geri cekilir ve orada 16 may 1877 29 may ilde oz adamlari tarafindan oldurulur Brockhaus 1894 bir basqa qaynaqlarda Yaqub beyin umidini keserek intihar ettigi soylenmistir Encyclopaedia Britannica Yaqub beyin basarisiz olmasina en buyuk neden Dunganlardir Onlar Yaqub beyin hokmdarligindan cox da memnun deyildiler bu sirada taktik nedenle Cinlilerin onlara iyi bir insan muamelesi yapmasindan qaynaqlanir Yaqub beyin ogullari aralarinda anlasamazlar ancak savasi surdururler 16 dekabr 1877 ci ilde Qasqar daha sonra 1878 ci ilin yanvar ayinda Xotan Khotan 16 may 1878 ci ilde Serqi Turkistanin tamami Cinlilerin eline gecer boylece Yabub beyin hakimiyeti biter Yaqub beyin hakimiyeti bittikten sonra Rusya 1881 ci ilde aparilan Sankt Petersburq sozlesmesi ile bolgesini tazminat qarsiliginda Cine geri verdi Sekiller Yakub Beg in korma birlikleri Yakub Beg in birlikleri Tso Tsung t angIstinadlarDeutsche Nationalbibliothek Record 13327151X Umumi tenzimleme nezareti GND alm 2012 2016 Yaqub Beg SNAC ing 2010 Immanuel C Y Hsu The Rise of Modern China ing 6 USA OUP 2000 P 321 1136 p ISBN 978 0 19 512504 7 Ya qub Beg Cex Milli Hakimiyyet Melumat bazasi Muhammet Yaqub bey Kusbeyi Soucek Svat A History of Inner Asia Cambridge University Press 2000 sayfa 265 Fischer Weltgeschichte Bd 16 Zentralasien seh 307 1 olu kecid Buzrug xan bir Naksibendi teriqati Sufi seyxidir Badaulet Yazgi sevgilisi anlamindadir Svat Soucek A History of Inner Asia sayfa 265 ve Cambridge History of China Vol 11 sayfa 225 Tso Tsung tang bu savas icin hicbir cabadan kacmamistir Genis kapsamli sermaye pazarindaki bonolari satin alir Taxil yetistirir ve satin alir Sincanda boyuk bir Lojistik 5 000 araba 29 000 deve ve 5 500 essek ve ya qatirdan teskil edilen hazirlik aparar oz birliklerini toplarla ozellikle Alman Krupp firmasindan ve 150 000 Avrupa mali tufeklerle donatir Sonunda Ruslar dahi ona ucuza tahil satmayi onerir Xarici kecidlerKasgar Belediyesi 2007 09 28 at the Wayback Machine ing Hodong Kim Holy War in China The Muslim Rebellion and State in Chinese Central Asia 1864 1877 Stanford California Stanford University Press 2004 ISBN 0 8047 4884 5 ing Boulger Demetrius Charles The life of Yakoob Beg Athalik Ghazi and Badaulet Ameer of Kashgar London Wm H Allen amp Co 1878 Open Library 2007 09 27 at the Wayback Machine ing B Babajanov Biographies of Makhdum i A zam al Kasani al Dahbidi Shaykh of the Sixteenth Century Naqshbandiya 2 2012 12 10 at the Wayback Machine ing