Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqalədəki məlumatların olması üçün əlavə mənbələrə ehtiyac var. |
Tyanşan dağları — Orta Asiyada olan böyük dağ sistemlərindən biri.
| Tyanşan | |
|---|---|
| 天山 | |
 | |
| Ümumi məlumatlar | |
| Mütləq hündürlüyü | 7439 m |
| Uzunluğu | 2500 km |
| Eni | 400 km |
| Hündür nöqtəsi | Qələbə zirvəsi |
| Yaranma dövrü | Devon dövrü |
| Süxurları | Maqmatik, metamorfik və çökmə mənşəli |
| Yerləşməsi | |
| Ölkələr | |
| | |
| Rəsmi adı | Xinjiang Tianshan |
| Tipi | Təbii |
| Kriteriya | vii, ix |
| Tarixi | 201337-ci sessiya |
| İstinad nöm. | 1414 |
| Ölkə | Çin |
| Region | Asiya |
| Rəsmi adı | Western Tien-Shan |
| Tipi | Təbii |
| Kriteriya | x |
| Tarixi | 201637-ci sessiya |
| İstinad nöm. | 1490 |
| Ölkə | Qaazaxıstan, Qırğıstan və Özbəkistan |
| Region | Asiya |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Geoloji quruluşu
Tyanşanın geoloji quruluşunda müxtəlif püskürmə, metomorfik və çökmə süxurlar iştirak edir. Bu çöküntülər, əsasən qranitdən, porfiritdən qneysdən, siyenitdən, mərmərdən, , konqlomeratdan, qumdaşlarından ibarətdir.
Kembriyə qədərki və paleozoy çöküntüləri ərazidə geniş yayılıb. Tyan- şanın yüksək dağ sistemlərini əhatə edir. Demək olar ki, aşağı və orta daş kömür dövrünün süxurları hər yerdə yayılmışdır. Üst daş kömür və perm dövrünün süxurları nisbətən az sahədə inkişaf etmişdi. Dağarası çökmə zona isə başlıca olaraq Mezo-Kaynazoy yaşlı qırıntı çökmə suxurları ilə doldurulmuşdur. Bu çöküntülər içərisində üçüncü və dördüncü dövrün kontinental çöküntüləri üstünlük təşkil edir. Mezozoy çöküntüləri əsasən yura dövrünün qırıntı süxurlarından ibarətdir.
Müasir başlıca olaraq böyük çay dərələrində geniş yayılıb çoxlu miqdarda terraslar yaradır. Ayrı-ayrı çay dərələrində terras miqdarı 9 və ya 10-a çatır.
Oroqrafiyası
Tyanşan dağlıq sahəsinin bir sıra oroqrafik rayonlaşma sxemi mövcuddur. MDB ərazisi daxilində Tyanşan dağlarını əsasən Şimali, Qərbi, Cənubi və Mərkəzi Tyanşan olmaqla dörd böyük regiona ayrılır. Şimali Tyanşana enlik istiqamətə yaxın uzanan bir sıra dağlar (Qırğız, Talas, Zaili Alatausu, Kunqey Alatausu) və yarımqapalı dərin çökmə sahələri olan Rvuy və Talas daxildir. Şimali Tyanşan Mərkəzi Tyanşandan qapalı çökəkliklər ilə ayrılır ki, bunlarında ən böyüyü İssık-Kuldur. Bundan başqa həmin sistemə Koçkor, Çumqol Susamır və Getmen-Tyubin çökəklikləri daxildir.
Tyanşan dağları kifayət qədər yağıntı olmayan dağ sisteminə daxildir. Buna görə də onun ən başlıca xüsusiyyətlərindən biri burada quruluğunun aydın əks olunmasıdır. Tyanşan dağlarının mürəkkəb relyefə malik olan geniş ərazidə yağıntıların orta çox illik miqdarı 100 – 250 mm -lə , 800 – 1000 mm arasında dəüişir İssık-Kul çökəkliyinin qərb hissəsində yerləşən Rıbaçi şəhərində ən az yağıntı (110 mm) düşür. Maksimal yağıntı Çatkal dağlarının şərq kənar hissəsinin cənub qərb yamyclarında düşür. Burada illik yağıntıların miqdarı 800 – 1000 mm , suayrıcıya yaxın sahələrdə isə 1100 mm təşkil edir.
Çayları və onların hidroloji rejiminin əsas xüsusiyyətləri
Tyanşan çox böyük dağ sistemi olub, onun uzunluğu 2500 km-ə yaxındır. Dağların mütləq yüksəkliyi 5000 m- dən artıqdır. Burada geniş yayılmış hamar relyefli sahələrin — sırımların mütləq yüksəkliyi 3000 – 4000 m arasında tərəddüd edir. Tyanşan dağları çoxlu miqdarda çayların olması ilə xarakterik olub, onlar bilavasitə Orta və Mərkəzi Asiyanın daxili hövzələrinə aiddir. Ərazinin böyük çayları Sırfdəya — (uzunluğu 2212 km) Çu (1305 km), İli (1439 km), Talas (661 km), Narın (578 km), Çatqal (240 km) və s. Bunlarla yanaşı ərazidə çoxlu miqdarda xırda dağ çayları da mövcuddur ki, onlar da bu və ya digər çay sisteminin qolları təşkil edir və yaxud öz sularını daxili çökəkliklərdəki göllərə çıxarır. Ərazi çayları müxtəlif qida mənbələrinə malikdir.
Son dövrlərə qədər bir sıra tədqiqatçılar belə hesab edirlər ki, Orta Asiyanın, o cümlədən də Tyanşanın çaylarının qidalanmasında əsas rolu müasir buzlaqlar oynayır. V. İ. Şultsun (1956, 1958) apardığı tədqiqatların nəticəsi bu fikrin düzgün olmadığını göstərir. Şübhəsiz ki, müəllifin düzgün olaraq göstərdiyi kimi hövzələrində buzlaqların geniş yayıldığı çayların qidalanmasında buzlaqların rolu böyük ehtiyac duyulan yayın ikinci yarısında artır. Tyanşan çaylarının qidalanmasında qar və buzlaqlarla yanaşı əksərən yazda və payızda düşən yağış suları da mühüm rol oynayır. Lakin yağış suları səthdən tez buxarlandığından və bitki örtüyü vasitəsiylə transprasiya olduğundan onların çayların qidalanmasında rolu daha azdır. Təbiidir ki, dağ çaylarının sutoplayıcısı ancaq mütləq yüksəklikləri əhatə etdikcə, onların qidalanmasında yağış sularının payı artır. Lakin sutoplayıcılarının ancaq dağlarda yerləşən çaylarda belə yağış suları ilə qidalanma onların ümumi axımının 10–15 dən artıq leyildir. Onu da göstərmək lazımdır ki, Tyanşan çaylarının bir çoxunun maksimal sərfinin formalaşmasında sellərin və daşqınların yaranmasında qısa müddətli leysan yağışların əhəmiyyəti böyükdür.
Qış mövsümündə çayların əsas qida mənbəyini yeraltı sular təşkil edir. Atbaşı, Keqen və Qərbi Aksayda və bir çox başqa çaylarda ümumi axımın 35 faizə qədərini yeraltı sular təşkil edir. Dağ ətəyi Şleyf zonalarında çıxan bulaqlardan başlanan kiçik çayların qidalanmasında yeraltı sular üstünlük təşkil edir. Çoxlu inkişaf edə bilən kiçik çaylar xalq arasında qarasu adlanır. Belə kiçik çaylar (qarasular) Qaraqoyun dərəsində, Orta Narın çökməsində və Qırğızıstanın dağlarının şimal yamacının dağətəyi hissəsində çox yayılmışdır.
Şəkillər
-
![image]()
-
![image]()
-
![image]()
-
![image]()
-
![image]()
-
![image]()
Ala göl
Torpaq örtüyü
Tyanşan dağ sistemi uzun və mürəkkəb geoloji inkişaf yolu keçib tektonik hərəkətlərlə müxtəlif yüksəkliyə qaldırıldığından relyefin şaquli zonallığı yaranmışdır. Bu da öz növbəsində mövcud qurşaqlar üzrə torpaq örtüyünün müxtələfliyini yaratmışdır. Ərazinin torpaq örtüyü öz xüsusiyyətlərinə görə Orta Asiya və Mərkəzi Qazaxıstan torpaq - geobotaniki əyalətinə aid edilir.
Tyanşan materik daxili səhralar zonasının orta hissəsində yerləşdiyindən və bura üçün iqlimin quraqlığı səciyyəvi olduğundan onun torpaq örtüyü ilə (həmçinin bitki örtüyü ilə), Monqolustanın, Şərqi Pamirin, Tibetin və eləcə də Aral və Balxaş boyunun torpaq örtüyü arasında böyük oxşarlıq vardır. Bütün dağlıq ölkələrdə olduğu kimi Tyanşanın da torpaq örtüyü şaquli qurşaqlığa tabe olub zonalar üzrə müxtəliflik yaradır. Biz aşağıda yüksəklik landşaft zonaları üzrə ərazidə yayılmış əsas torpaq tiplərinin qısa səciyyəsini verəcəyik.
Düzənlik öndağlığın səhra zonası-dağətəyi maili düzənlikləri, dağ daxili çökəkliklərin diblərini və bir çox dağların ətək hissəsini tutub mütləq yüksəkliyi başlıca olaraq 800 – 1300 m arasında dəyişir. Bununla yanaşı səhralar fraqmentlər şəklində bəzi sahədə 2000 m — dən (Qərbi İssık — Kulda, Narın çayı dərəsində) yuxarı qalxa bilər. Bu zona üçün karbonatlı süxurlar üzərində inkişaf edən boz torpaqlar xarakterikdir.
Relyefin mütləq yüksəkliyinin artması istiqamətində boz — qonur torpaqların, açıq, adi və tünd növləri bir — birini əvəz edir. Açıq və boz qonur torpaqlar başlıca olaraq səhra zonası üçün xarakterikdir.
Adi və tünd boz qonur torpaqlar isə yarım səhra zonası üçün xarakterikdir. Bu torpaqlar öz mexaniki tərkiblərinə görə də çox müxtəlifdirlər. Kənd təsərrüfatının inkişafı cəhətdən bu torpaqların ən qiymətlisi gillicəli boz — qonur torpaqlardır ki, bunlarda mədəni suvarma əkinçiliyində geniş istifadə olunur. Gipsli boz — qonur torpaqların inkişaf etdiyi daşlı — qırıntılı səhralar üçüncü dövr və təbaşir yaşlı çay daşlarının, konqlomeratların, əhəng daşların, şistlərin yayıldığı sahələrdə inkişaf etmişdir ki, bunlar da müxtəlif duzlar və gips vardır.
Düzənlik öndağlıq yarımsəhra zonasının torpaqları başlıca olaraq boz — qonur və qismən şabalıdı torpaqlar tiplərinə aid edilir. Boz — qonur torpaqlar əsasən lyos və lyosabənzər gillicələr üzərində inkişaf etmişdir. Səhra zonasından fərqli olaraq burada adi və boz — qonurtorpaqlar yayılmışdır ki, bunlarında tərkibində humusun miqdarı açıq boz qonur torpaqlarla nisbətən çoxdur. Adi boz qonur torpaqların tərkibində 1,5 % −2,5 %, tünd — bozqonur torpaqların tərkibində isə 3,5 % — dən çox humus vardır. Bu torpaqlar nisbətən yaxşı sukeçirmə və rütubət saxlama qabiliyyətinə malikdir. Adi boz — qonur torpaqlar Şimal və Daxili Tyanşan dağının ətəklərində və dağarası çökəkliklərində geniş yayılıb, terras düzənliklərini İssık-Kul və Narın çökəkliyini əhatə edir. Onların arasında mütlək yüksəklik 1600 – 2100 m arasında dəyişir.
Qeydlər
Mənbə
İstinadlar
- Акшијрак // Azərbaycan Sovet Ensiklopediyası: [10 ҹилддә]. I ҹилд: А—Балзак. Бакы: Азәрбајҹан Совет Енсиклопедијасынын Баш Редаксијасы. Баш редактор: Ҹ. Б. Гулијев. 1976. С. 210.
- Azərbaycan alpinistləri “Tyan-Şan-2013” – “Xan Tenqri” və “Qələbə” zirvələrinə ekspedisiyaya başlamışlar 2022-03-21 at the Wayback Machine. Azərbaycan Dövlət İnformasiya Agentliyi.
- Tanrı dağları ilə söhbət 2022-03-21 at the Wayback Machine. Qafqazinfo.
Ədəbiyyat
- The Contemporary Atlas of China. 1988. London: Marshall Editions Ltd. Reprint 1989. Sydney: Collins Publishers Australia.
- The Times Comprehensive Atlas of the World. Eleventh Edition. 2003. Times Books Group Ltd. London.
Xarici keçidlər
- Russian mountaineering site 2013-04-24 at the Wayback Machine
- Tien Shan 2008-06-09 at the Wayback Machine
- United Nations University (2009) digital video "Finding a place to feed: Kyrgyz shepherds & pasture loss": Shepherd shares family's observations and adaptation to the changing climate in highland pastures of Kyrgyzstan's Tian Shan mountains Accessed 1 December 2009
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaledeki melumatlarin yoxlanilabiler olmasi ucun elave menbelere ehtiyac var Daha etrafli melumat ve ya meqaledeki problemlerle bagli muzakire aparmaq ucun diqqet yetire bilersiniz Lutfen meqaleye etibarli menbeler elave ederek bu meqaleni tekmillesdirmeye komek edin Menbesiz mezmun problemler yarada ve siline biler Problemler hell edilmemis sablonu meqaleden cixarmayin Tyansan daglari Orta Asiyada olan boyuk dag sistemlerinden biri Tyansan天山Umumi melumatlarMutleq hundurluyu 7439 mUzunlugu 2500 kmEni 400 kmHundur noqtesi Qelebe zirvesiYaranma dovru Devon dovruSuxurlari Maqmatik metamorfik ve cokme menseliYerlesmesi42 02 15 sm e 80 07 31 s u Olkeler CXR Qazaxistan Ozbekistan Qirgizistan TacikistanTyansanUNESCO Umumdunya IrsiResmi adiXinjiang TianshanTipiTebiiKriteriyavii ixTarixi201337 ci sessiyaIstinad nom 1414OlkeCinRegionAsiyaUNESCO Umumdunya IrsiResmi adiWestern Tien ShanTipiTebiiKriteriyaxTarixi201637 ci sessiyaIstinad nom 1490OlkeQaazaxistan Qirgistan ve OzbekistanRegionAsiya Vikianbarda elaqeli mediafayllarGeoloji qurulusuTyansanin geoloji qurulusunda muxtelif puskurme metomorfik ve cokme suxurlar istirak edir Bu cokuntuler esasen qranitden porfiritden qneysden siyenitden mermerden konqlomeratdan qumdaslarindan ibaretdir Kembriye qederki ve paleozoy cokuntuleri erazide genis yayilib Tyan sanin yuksek dag sistemlerini ehate edir Demek olar ki asagi ve orta das komur dovrunun suxurlari her yerde yayilmisdir Ust das komur ve perm dovrunun suxurlari nisbeten az sahede inkisaf etmisdi Dagarasi cokme zona ise baslica olaraq Mezo Kaynazoy yasli qirinti cokme suxurlari ile doldurulmusdur Bu cokuntuler icerisinde ucuncu ve dorduncu dovrun kontinental cokuntuleri ustunluk teskil edir Mezozoy cokuntuleri esasen yura dovrunun qirinti suxurlarindan ibaretdir Muasir baslica olaraq boyuk cay derelerinde genis yayilib coxlu miqdarda terraslar yaradir Ayri ayri cay derelerinde terras miqdari 9 ve ya 10 a catir OroqrafiyasiTyansan dagliq sahesinin bir sira oroqrafik rayonlasma sxemi movcuddur MDB erazisi daxilinde Tyansan daglarini esasen Simali Qerbi Cenubi ve Merkezi Tyansan olmaqla dord boyuk regiona ayrilir Simali Tyansana enlik istiqamete yaxin uzanan bir sira daglar Qirgiz Talas Zaili Alatausu Kunqey Alatausu ve yarimqapali derin cokme saheleri olan Rvuy ve Talas daxildir Simali Tyansan Merkezi Tyansandan qapali cokeklikler ile ayrilir ki bunlarinda en boyuyu Issik Kuldur Bundan basqa hemin sisteme Kockor Cumqol Susamir ve Getmen Tyubin cokeklikleri daxildir Tyansan daglari kifayet qeder yaginti olmayan dag sistemine daxildir Buna gore de onun en baslica xususiyyetlerinden biri burada qurulugunun aydin eks olunmasidir Tyansan daglarinin murekkeb relyefe malik olan genis erazide yagintilarin orta cox illik miqdari 100 250 mm le 800 1000 mm arasinda deuisir Issik Kul cokekliyinin qerb hissesinde yerlesen Ribaci seherinde en az yaginti 110 mm dusur Maksimal yaginti Catkal daglarinin serq kenar hissesinin cenub qerb yamyclarinda dusur Burada illik yagintilarin miqdari 800 1000 mm suayriciya yaxin sahelerde ise 1100 mm teskil edir Caylari ve onlarin hidroloji rejiminin esas xususiyyetleriTyansan cox boyuk dag sistemi olub onun uzunlugu 2500 km e yaxindir Daglarin mutleq yuksekliyi 5000 m den artiqdir Burada genis yayilmis hamar relyefli sahelerin sirimlarin mutleq yuksekliyi 3000 4000 m arasinda tereddud edir Tyansan daglari coxlu miqdarda caylarin olmasi ile xarakterik olub onlar bilavasite Orta ve Merkezi Asiyanin daxili hovzelerine aiddir Erazinin boyuk caylari Sirfdeya uzunlugu 2212 km Cu 1305 km Ili 1439 km Talas 661 km Narin 578 km Catqal 240 km ve s Bunlarla yanasi erazide coxlu miqdarda xirda dag caylari da movcuddur ki onlar da bu ve ya diger cay sisteminin qollari teskil edir ve yaxud oz sularini daxili cokekliklerdeki gollere cixarir Erazi caylari muxtelif qida menbelerine malikdir Son dovrlere qeder bir sira tedqiqatcilar bele hesab edirler ki Orta Asiyanin o cumleden de Tyansanin caylarinin qidalanmasinda esas rolu muasir buzlaqlar oynayir V I Sultsun 1956 1958 apardigi tedqiqatlarin neticesi bu fikrin duzgun olmadigini gosterir Subhesiz ki muellifin duzgun olaraq gosterdiyi kimi hovzelerinde buzlaqlarin genis yayildigi caylarin qidalanmasinda buzlaqlarin rolu boyuk ehtiyac duyulan yayin ikinci yarisinda artir Tyansan caylarinin qidalanmasinda qar ve buzlaqlarla yanasi ekseren yazda ve payizda dusen yagis sulari da muhum rol oynayir Lakin yagis sulari sethden tez buxarlandigindan ve bitki ortuyu vasitesiyle transprasiya oldugundan onlarin caylarin qidalanmasinda rolu daha azdir Tebiidir ki dag caylarinin sutoplayicisi ancaq mutleq yukseklikleri ehate etdikce onlarin qidalanmasinda yagis sularinin payi artir Lakin sutoplayicilarinin ancaq daglarda yerlesen caylarda bele yagis sulari ile qidalanma onlarin umumi aximinin 10 15 den artiq leyildir Onu da gostermek lazimdir ki Tyansan caylarinin bir coxunun maksimal serfinin formalasmasinda sellerin ve dasqinlarin yaranmasinda qisa muddetli leysan yagislarin ehemiyyeti boyukdur Qis movsumunde caylarin esas qida menbeyini yeralti sular teskil edir Atbasi Keqen ve Qerbi Aksayda ve bir cox basqa caylarda umumi aximin 35 faize qederini yeralti sular teskil edir Dag eteyi Sleyf zonalarinda cixan bulaqlardan baslanan kicik caylarin qidalanmasinda yeralti sular ustunluk teskil edir Coxlu inkisaf ede bilen kicik caylar xalq arasinda qarasu adlanir Bele kicik caylar qarasular Qaraqoyun deresinde Orta Narin cokmesinde ve Qirgizistanin daglarinin simal yamacinin dageteyi hissesinde cox yayilmisdir SekillerAla golTorpaq ortuyuTyansan dag sistemi uzun ve murekkeb geoloji inkisaf yolu kecib tektonik hereketlerle muxtelif yuksekliye qaldirildigindan relyefin saquli zonalligi yaranmisdir Bu da oz novbesinde movcud qursaqlar uzre torpaq ortuyunun muxtelefliyini yaratmisdir Erazinin torpaq ortuyu oz xususiyyetlerine gore Orta Asiya ve Merkezi Qazaxistan torpaq geobotaniki eyaletine aid edilir Tyansan materik daxili sehralar zonasinin orta hissesinde yerlesdiyinden ve bura ucun iqlimin quraqligi seciyyevi oldugundan onun torpaq ortuyu ile hemcinin bitki ortuyu ile Monqolustanin Serqi Pamirin Tibetin ve elece de Aral ve Balxas boyunun torpaq ortuyu arasinda boyuk oxsarliq vardir Butun dagliq olkelerde oldugu kimi Tyansanin da torpaq ortuyu saquli qursaqliga tabe olub zonalar uzre muxteliflik yaradir Biz asagida yukseklik landsaft zonalari uzre erazide yayilmis esas torpaq tiplerinin qisa seciyyesini vereceyik Duzenlik ondagligin sehra zonasi dageteyi maili duzenlikleri dag daxili cokekliklerin diblerini ve bir cox daglarin etek hissesini tutub mutleq yuksekliyi baslica olaraq 800 1300 m arasinda deyisir Bununla yanasi sehralar fraqmentler seklinde bezi sahede 2000 m den Qerbi Issik Kulda Narin cayi deresinde yuxari qalxa biler Bu zona ucun karbonatli suxurlar uzerinde inkisaf eden boz torpaqlar xarakterikdir Relyefin mutleq yuksekliyinin artmasi istiqametinde boz qonur torpaqlarin aciq adi ve tund novleri bir birini evez edir Aciq ve boz qonur torpaqlar baslica olaraq sehra zonasi ucun xarakterikdir Adi ve tund boz qonur torpaqlar ise yarim sehra zonasi ucun xarakterikdir Bu torpaqlar oz mexaniki terkiblerine gore de cox muxtelifdirler Kend teserrufatinin inkisafi cehetden bu torpaqlarin en qiymetlisi gilliceli boz qonur torpaqlardir ki bunlarda medeni suvarma ekinciliyinde genis istifade olunur Gipsli boz qonur torpaqlarin inkisaf etdiyi dasli qirintili sehralar ucuncu dovr ve tebasir yasli cay daslarinin konqlomeratlarin eheng daslarin sistlerin yayildigi sahelerde inkisaf etmisdir ki bunlar da muxtelif duzlar ve gips vardir Duzenlik ondagliq yarimsehra zonasinin torpaqlari baslica olaraq boz qonur ve qismen sabalidi torpaqlar tiplerine aid edilir Boz qonur torpaqlar esasen lyos ve lyosabenzer gilliceler uzerinde inkisaf etmisdir Sehra zonasindan ferqli olaraq burada adi ve boz qonurtorpaqlar yayilmisdir ki bunlarinda terkibinde humusun miqdari aciq boz qonur torpaqlarla nisbeten coxdur Adi boz qonur torpaqlarin terkibinde 1 5 2 5 tund bozqonur torpaqlarin terkibinde ise 3 5 den cox humus vardir Bu torpaqlar nisbeten yaxsi sukecirme ve rutubet saxlama qabiliyyetine malikdir Adi boz qonur torpaqlar Simal ve Daxili Tyansan daginin eteklerinde ve dagarasi cokekliklerinde genis yayilib terras duzenliklerini Issik Kul ve Narin cokekliyini ehate edir Onlarin arasinda mutlek yukseklik 1600 2100 m arasinda deyisir QeydlerHemcinin Tyan San daglari kimi de yazilir Diger adi Tanri daglari q turk 𐰴𐰣 𐱅𐰭𐰼𐰃 Tengri tag تنكرى تاغ uyg تەڭرىتاغ Tenqri Tag qaz Tәnirtau Tenirtaw تأڭئرتاۋ qirg Ala Too الا توو cin enen 天山 sade Tianshan pinyin T ien1shan1 MenbeIstinadlar Akshiјrak Azerbaycan Sovet Ensiklopediyasi 10 ҹilddә I ҹild A Balzak Baky Azәrbaјҹan Sovet Ensiklopediјasynyn Bash Redaksiјasy Bash redaktor Ҹ B Guliјev 1976 S 210 Azerbaycan alpinistleri Tyan San 2013 Xan Tenqri ve Qelebe zirvelerine ekspedisiyaya baslamislar 2022 03 21 at the Wayback Machine Azerbaycan Dovlet Informasiya Agentliyi Tanri daglari ile sohbet 2022 03 21 at the Wayback Machine Qafqazinfo Edebiyyat The Contemporary Atlas of China 1988 London Marshall Editions Ltd Reprint 1989 Sydney Collins Publishers Australia The Times Comprehensive Atlas of the World Eleventh Edition 2003 Times Books Group Ltd London Xarici kecidlerVikianbarda Tyansan ile elaqeli mediafayllar var Russian mountaineering site 2013 04 24 at the Wayback Machine Tien Shan 2008 06 09 at the Wayback Machine United Nations University 2009 digital video Finding a place to feed Kyrgyz shepherds amp pasture loss Shepherd shares family s observations and adaptation to the changing climate in highland pastures of Kyrgyzstan s Tian Shan mountains Accessed 1 December 2009