Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqaləni lazımdır. |
Yapon incəsənətinin xüsusiyyətləri
Yapon ənənəvi incəsənəti, onun fəlsəfi prinsip və estetik dəyərləri digər ölkə və xalqların fəlsəfi görüşlərindən fərqlənir. Yapon incəsənətinin estetik prinsiplərinin formalaşması bu xalqın doğma təbiətə olan ilahi münasibəti təbiət gözəlliyinə səcdə etməsi ilə izah edilir. Dağlıq ölkə olan Yaponiyada torpaq təsərrüfatı üçün məkan çox yararsız olduğuna görə insanlar köçəri halda yaşayırdılar. Ona görə də, bu ölkənin hər qarış torpağına yapon əcdadları böyük səy və əmək sərf etmişlər. Bütün bu çətinliklərə baxmayaraq xalq öz həyatını bəzəməyi, zənginləşdirməyi də yaddan çıxarmamışdır, bu isə həm ciddi nizam-intizama, həm də mədəniyyətin təşəkkülünə geniş imkanlar açmışdır. Yapon incəsənətinin estetik prinsipləri üç mühüm dini-fəlsəfi doktrina üzərində formalaşmışdı: bunlar Gündoğar ölkənin məskunları olmaq şərtilə şintoizm, konfutsiçilik və buddizmdir.
Sinto məbədi
İlahi başlanğıc kimi təbiətə hörmət və etiqad qədim yaponların milli dini olan sintonu – «allahların yolu»nu yaratdı. Sintoist inamlar şaman ayinlərinə çox yaxındır: burada göy cisimlərinin hərəkətini idarə edən mələklərə sitayiş başlıca yer tuturdu. Bu sitayiş təbiət hadisələrində, dağ, dəniz, çay, çəmənlik, ağac və daşlarda da təzahür tapırdı. Qədimlərdə hər bir tayfa və qəbilənin fərdi himayəçi allahları vardı. Sintoist təsəvvürlərinə görə yapon imperatorlarının nəsli nəhəng günəş ilahəsi Amaterasu –no Oomikamidən irəli gəlir. Bu allahın nəticəsi Yamato ölkəsini idarə etməyə göndərilən ilk əfsanəvi imperator Dzimmu Tennadır. Ona sehrli simvollar əxz edilmişdir. Bunlar aşağıdakılardır: İlahə Amaterasuya xas olan sehrli güzgü; Susanoo-no mikoto allahı tərəfindən kəsilmiş qılınc, yaşma qaşlarından ibarət olan boyunbağı (maqatama). Sintoist allahlarının şərəfinə çoxsaylı ehram və məbədlər tikilirdi. Adətən bu tikililər meşə və dağ başında inşa edilirdi. Hər bir tikili, məbəd kiçik su hövuzu olan bağla əhatələnirdi. Burada dualardan əvvəl xüsusi təmizlik işlərini həyata keçirmək üçün bulaçlar da tikilirdi. Məbədləri müqəddəs darvaza – torilər əhatə edirdi. Sintoist memarlığının gözəl nümunəsi kimi ilahə Amaterasunun şərəfinə İsedəki kömpleksi göstərmək olar. Yaponiyanın əfsanəvi tarixi, allah və ilahi qəhrəmanların şücaəti yapon incəsənətinin əsas süjetini təşkil edirdi.
Konfutsiçilik və yapon mədəniyyəti
Konfutsiçilik də buddizm kimi Yaponiyaya Çindən daxil olmuşdur. Bu din altında adətən qədim Çin dini– fəlsəfi doktrinası başa düşülür ki, bu da estetik prinsiplərin formalaşmasına şərait yaradır. Konfutsi qanunlarına görə kainatı idarə edən başlıca prinsip ahəngdarlıq və nizamın mənbəyi olan Aydır. Ayın Yer üzərindəki fövqəladə nümayəndəsi imperatordur. Onun fəaliyytindən bütün dövlətçilik asılıdır. Ona görə imperator Aydan göndərilən qanun və ritualların, əxlaqi prinsiplərin nəzarətinə diqqətli olmalı, bütün bu müqəddəs məqamlara hörmətlə yanaşmalıdır. Çünki bütün bunlardan ailə və dövlətin çiçəklənməsi bilavasitə asılıdır. Əgər insan cəmiyyət və Ay-Səma qarşısındakı öhdəliklərini yerinə yetirmirsə, nəzərdə tutulan məqamlara diqqətli deyilsə, o, Səma hakiminin cəzasına məruz qalır. Yaxud əksinə, bütünlükdə ölkə və dövlətə cəza göndərilir. Ona görə də, cəmiyyətin hər bir üzvü öz borcunun ödənilməsinə, öz yerini bilməsinə diqqətli olmalıdır. Konfuitsiçiliyə görə ideal insan xeyirxah və maarifçi insan, alim – məmurdur ki, o da öz imperatoruna sadiq olub, hökumət və dövlətin maraqlarını qoruyur. İncəsənətdə, xüsusilə, rəngkarlıqda Konfutsi prinsipləri ideallaşdırılmış təbiət peyzajlarında təzahür tapır. Bunlar səma harmoniyasına cavab olaraq tamaşaçıya kamilliyə cəhd ruhu təlqin edir. Yaponiyada filosoflar tərəfindən yaradılmış və bu cür ideallaşdırılmış peyzaj kanqa, yəni «yapon ruhlu rəngkarlıq» adlanır. Sintoist konfutsi və budda ideallarını özündə ehtiva edən ənənəvi yapon estetikası bu xalqın incəsənətinin dərk edilməsində xüsusi prinsiplər işləyib hazırlamışdır. Bunlardan ən vacibləri furyuu, monono avare, babi-sabi və yuqendir. Furyuu yüksək zövq, savad və əqlin zəkasını bildirir. Bu söz fen-lyü sözündən götürülərək «yaxşı təhsil və əda» deməkdir. Yaponiyada bu anlayış estetik məna kəsb edərək incəsənət əsərinin yüksək bədiiliyindən və onun yaradıcısının səviyyəsindən xəbər verir.
Mono-no avare «şeylərin ecazkarlığı»
Mono-no avare «şeylərin ecazkarlığı» olub, — Heyan dövrünün mədəniləşdirilmiş estetik idealıdır. Onun əsasında həm təbiət, həm də insani gərəkliyinin hiss və həyacanları durur. Bu gözəllik poetik kədərlə vəhdət təşkil edir. Avare prinsipi insan qəlbinin ən incə, zərif hissiyatını əks etdirir. «Vabi» — dünya qayğılarından azad, sakit həyatın estetik və əxlaqi prinsipidir. Onun təşəkkülü orta əsr zahidlik ənənələrindən irəli gəlirdi; o sadə, təmiz gözəlliyi, ruhun vəsfini təşkil edir. Bu prinsip əsasında çay mərasimi dururdu ki, bu da vaka, renqa, xayku adlanırdı. Vabi sözü «qəmli olmaq» felindən götürülmüşdü. Sabi anlayışı bu anlayışa sinonim kimi götürülür və yapon estetikasının mühüm prinsipi kimi təzahür olunurdu. «Sabi» qocalıqla assosiasiya edilərək barışıq və sakitliyi tərənnüm edir. Bu ruh Muka Kyöraini şerində öz təzahürünü tapır: İki ağsaqqal qoca bir-birinə söykənərək Albalı çiçəyindən həzz alır. Bu şer parçasında bir-birinə təzadlı olan iki obyekt – ağsaçlı qocalar və albalı çiçəyi insanda gözəlliyin ecazkarlığını nümayiş etdirir. Yuqen «tənhalıq gözəlliyi»ni ifadə edərək XII-XV əsrdən yapon incəsənətinin inkişaf tapmış estetik idealıdır. Bu anlayış buddizmdə gizli həqiqəti, insan əqlinin dərk etməkdə aciz olduğu məhrəm həqiqəti ifadə edir. Yapon rəssamları bütün bu prinsipləri həyata keçirərək insanları həyəcanlandıran sənət əsərləri yaratmışlar. Bu əsərlərdən bir çoxu sirli mahiyyət kəsb edərək insanlara estetik və psixoloji təsir göstərmişdir.
Buddizm və yapon incəsənəti
Ənənəvi yapon incəsənətinin inkişafında buddizm mühüm yer tuturdu. Buddizmin müxtəlif təriqətləri rəngarəng formalarla Koreya və Çindən Yaponiyaya V əsrdən başlayaraq nüfuz etmişdir. Budda fəlsəfəsinin əsasını real həyat (sansara) haqqındakı təsəvvürlər təşkil edirdi. Sansara hadisə və şeylərin mahiyyətini dərk etmədən, aydın olmayan şüurda insani yanılma və illüziyaların məhsuludur. Budda fəlsəfəsi onu da təsdiq edir ki, insan hər cür əziyyət və əzablardan, «sansara»dan düzgün istiqamətləndirilmiş fəaliyyətlə azad ola bilər. Buddizmin müxtəlif istiqamətləri azad olmaya, həqiqətə çatmağa müxtəlif vasitələrlə nail olmanın yollarını göstərir: budda yazılarının mütaliəsi, dərviş həyatına çatma; bir sıra qanunlara riayət etmə; müqəddəs yerlərə ziyarət (monastır, məbəd); buddalara dualarla xitab; mistik, psixi təcrübə və s. ilə. Erkən Yaponiyanın imperator saraylarında budda rahibləri özlərini təbiət qüvvələrini idarə etməyə və baş verən təbii hadisələrə təsir göstərməyə qadir olduqlarını və insanları şeytanlardan azad etmək qüvvəsinə malik olduğunu göstərməyə çalışırdılar. Buddizmin xarakterik cəhətlərindən biri məhz onun yerli dini ənənələrə uyğunlaşmaq bacarığıdır. V əsrdən başlayaraq Yaponiyada müxtəlif təriqətlərə aid olan budda məbədləri tikilməyə başladı. Bu məbədlər özlüyündə, həm də memarlıq əsərləri, incəsənət abidələri kimi mədəniyyət tarixində görkəmli hadisə idi. Memarlıqla yanaşı, onunla birgə bağ-parkçılıq sənəti, heykəltaraşlıq, rəngkarlıq, kalliqrafiya, dekorativ-tətbiqi sənət də inkişaf edirdi. Ehram və monastırlar insanları yüksək ruhani hisslər əsasında düşüncə və yaradıcılığa cəlb edən məkan idi. Müəyyən psixoloji əhval-ruhiyyənin yaradılması budda incəsənətinin formalaşması üçün əlverişli mühit idi. Məbəd və ya monastırın yerləşəcəyi məkanın özünün bir sıra fərqli cəhətləri var idi: əvvəla, məkan «xeyirli» qüvvələrin hökm sürdüyü yer olmalı; ikincisi, şəhəri (və ya imperator iqamətgahını) şərdən və şeytanlardan qorulmalı idi. Bağla əhatələnmiş məbəd ansamblı yazda ağ-çəhrayı sakura, yayda bəzəkli çiçəklər, payızda al-qırmızı rəngli güllərəqərq olur, qışda isə, hər şey sanki ağrəngəbərq vuran səma ölkəsinəbənzəyirdi. Məbəd kompleksinin tərkibinə paqodalar (too), zəng (syoroo), ibadət üçün zal (ko odoo), kitabxana (əlyazmaları xəzinəsi — kyodzoo), qurbankəsmə üçün zal (xokkedo), rəhiblərin yaşayış yeri (sooboo) daxil idi. Paqoda məbəd ərazisindəki ən yüksək və uca tikilidir. O bəzən rayon və ya şəhərdə dominant yer kimi əhəmiyyət kəsb edirdi.
Məbədlərin əsas hissələri (kondo və ya Hondo) divar rəngkarlığı ilə özünəməxsus idi. Buraya yapışqanlı və laklı boyalar aiddir. Divar boyu heykəltaraşlıq fiqurlarını buddanın və allahların obrazları təşkil edirdi ki, bu da binanın ikonoqrafik detallarıdır. Budda heykəltaraşlığına ağac, taxta, gümüş, gil, lak sənəti aid idi, o da bütövlükdə budda ritualının tərkib hissəsini təşkil edirdi. Məbədin interyeri həm də nəhəng fiqurlarla bəzədilirdi, bunların bir çoxu qurbankəsmə məqamını, döyüş mənzərələrini əks etdirirdi. VI-VII əsrlərdə ilk dəfə yapon heykəltaraşları plastik obrazlar yaratmaqla Çin, Koreya, Hind qanunlarına ciddi riayət edirdilər. VIII əsrə doğru yapon üslubu özünü budda qanunlarında taparaq XI əsrdə daha da inkişaf etdi. Bu üslub heykəltaraş Dzyötönün (1057-ci ildə vəfat edib) adı ilə bağlıdır. Onun ardınca «En məktəbi» (Emna) «İn məktəbi » (İmna) rəqabətə başladı. Budda rəngkarlığında onun panteonuna aid olan obrazlar və buddanın sehrli qüvvələrinin, mandalların təsviri başlıca yer tuturdu. Budda incəsənəti obyektlərinə kalliqrafik yazılar, budda əlyazmaları, kalliqrafik mətnlər də daxildir. Budda sənətinin gözəl kolleksiyaları ilə zəngin olan memarlıq əsərlərinə VI-XIV əsrlərə aid olan Xoordyüzini (Nara şəhəri VII əsr) göstərmək olar. Koofukudzi (669-cu ildə əsası qoyulub) Nara şəhərində bu günədək yaşayan incəsənət abidəsidir. Bundan başqa, Toödaydzi (Nara şəhəri, VIII əsr); Kooryüdzi (Kioto şəhəri VII əsr); Dzinqodzi (Kioto, IX əsr); Kiyemidzudera (Kioto şəhəri, VIII əsr; Enryakudzi (Kioto şəhəri yaxınlığında 823-cü il); Byoadoin (Udzi şəhəri XI əsr); Sandzyüsangendo (Kioto şəhəri, 1164) və s-ni də göstərmək olar. Təxminən XIV əsrə yaxın ənənəvi budda incəsənəti, xüsusilə, rəngkarlıq və heykəltaraşlıq kübar sənətin inkişafına təkan oldu. Portret heykəltaraşlıq və rəngkarlığında irəliləyiş əldə edildi. Artıq XIV əsrdən sonra budda plastikası tənəzzülə uğradı.
Yapon rəngkarlığı
Ənənəvi yapon rəngkarlığına rəngarəng üslub, forma və texnika xasdır. Rəngkarlıq nümunələri müxtəlif formalarda – yelpiklər, şirma, divar və s.-də təzahür tapır. Bunların hamısını iki başlıca istiqamət əhatə edirdi: kontinental (Çin və Koreyadan daxil olan) və xalis, təmiz
Yapon rəngkarlığı
Təxminən X əsrə qədər yapon rəngkarlığında Çin istiqaməti olan kara-e (budda məzmunlu) şərtsiz üstünlük təşkil edirdi. X əsrdən sonra yapon üslubu yamato-e təşəkkül tapmağa başlayır. Bu üslub özünü qatlanan şirma, hərəkət edən ekranlarda təzahür etdirirdi. Bir qədər sonralar emakimono üslubu inkişaf etməyə başlayır.
Yapon incəsənətinin əsas prinsiplərini özündə cəm edən və kökü çox qədim ənənələrə, şintoizm, konfutsi və buddizmə gedib çıxan mədəniyyət sahələrindən biri də bağ-parkçılıq sənətidir. Lap qədimlərdən təbiətə sitayiş, etiqad, səcdə yaponların ona ilahi varlıq kimi yanaşmasını təmin etdi. Yaponlar uca dağlara, təsvirli qayalara, ecazkar daşlara, qədim ağaclara, su hövzələrinə, şəlalələrə etiqad edirdilər. Qədim yaponların təsəvvürlərinə görə landşaftın ən gözəl tərəfləri tanrıların yaşayış yerləri – kamilərdir. İlk süni yapon bağlarının yaradılması VI–VII əsrə aiddir; onlar sahilboyu miniatür vəhdət rolunu kəsb edirdi. Nara dövründə Çin üslubunda olan bağlar daha məşhur idi. Xeyan zamanına isə, saray ətrafında göllərin salınması, şəlalələrin axıdılması daha üstünlük təşkil etdi. Göl və başlıca tikililər arasındakı iri həcmli meydançalara ağ qumun səpilməsi hansısa böyük bir təntənənin keçirilməsindən xəbər verir. Mistik buddizmin inkişafı saray bağlarının sinden üslubunda tikintisinə başlıca amil oldu. Bu amidasit istiqamətinə aiddir. Kamakura dövründə isə iri peyzaj bağları (sukiyama) budda məbədləri yanında salınmağa başladı.
Həmçinin bax
Mənbə
- Mədəniyyət tarixi və nəzəriyyəsi. Bakı, 2010
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Yapon incesenetinin xususiyyetleriYapon enenevi inceseneti onun felsefi prinsip ve estetik deyerleri diger olke ve xalqlarin felsefi goruslerinden ferqlenir Yapon incesenetinin estetik prinsiplerinin formalasmasi bu xalqin dogma tebiete olan ilahi munasibeti tebiet gozelliyine secde etmesi ile izah edilir Dagliq olke olan Yaponiyada torpaq teserrufati ucun mekan cox yararsiz olduguna gore insanlar koceri halda yasayirdilar Ona gore de bu olkenin her qaris torpagina yapon ecdadlari boyuk sey ve emek serf etmisler Butun bu cetinliklere baxmayaraq xalq oz heyatini bezemeyi zenginlesdirmeyi de yaddan cixarmamisdir bu ise hem ciddi nizam intizama hem de medeniyyetin tesekkulune genis imkanlar acmisdir Yapon incesenetinin estetik prinsipleri uc muhum dini felsefi doktrina uzerinde formalasmisdi bunlar Gundogar olkenin meskunlari olmaq sertile sintoizm konfutsicilik ve buddizmdir Sinto mebediIlahi baslangic kimi tebiete hormet ve etiqad qedim yaponlarin milli dini olan sintonu allahlarin yolu nu yaratdi Sintoist inamlar saman ayinlerine cox yaxindir burada goy cisimlerinin hereketini idare eden meleklere sitayis baslica yer tuturdu Bu sitayis tebiet hadiselerinde dag deniz cay cemenlik agac ve daslarda da tezahur tapirdi Qedimlerde her bir tayfa ve qebilenin ferdi himayeci allahlari vardi Sintoist tesevvurlerine gore yapon imperatorlarinin nesli neheng gunes ilahesi Amaterasu no Oomikamiden ireli gelir Bu allahin neticesi Yamato olkesini idare etmeye gonderilen ilk efsanevi imperator Dzimmu Tennadir Ona sehrli simvollar exz edilmisdir Bunlar asagidakilardir Ilahe Amaterasuya xas olan sehrli guzgu Susanoo no mikoto allahi terefinden kesilmis qilinc yasma qaslarindan ibaret olan boyunbagi maqatama Sintoist allahlarinin serefine coxsayli ehram ve mebedler tikilirdi Adeten bu tikililer mese ve dag basinda insa edilirdi Her bir tikili mebed kicik su hovuzu olan bagla ehatelenirdi Burada dualardan evvel xususi temizlik islerini heyata kecirmek ucun bulaclar da tikilirdi Mebedleri muqeddes darvaza toriler ehate edirdi Sintoist memarliginin gozel numunesi kimi ilahe Amaterasunun serefine Isedeki kompleksi gostermek olar Yaponiyanin efsanevi tarixi allah ve ilahi qehremanlarin sucaeti yapon incesenetinin esas sujetini teskil edirdi Konfutsicilik ve yapon medeniyyetiKonfutsicilik de buddizm kimi Yaponiyaya Cinden daxil olmusdur Bu din altinda adeten qedim Cin dini felsefi doktrinasi basa dusulur ki bu da estetik prinsiplerin formalasmasina serait yaradir Konfutsi qanunlarina gore kainati idare eden baslica prinsip ahengdarliq ve nizamin menbeyi olan Aydir Ayin Yer uzerindeki fovqelade numayendesi imperatordur Onun fealiyytinden butun dovletcilik asilidir Ona gore imperator Aydan gonderilen qanun ve rituallarin exlaqi prinsiplerin nezaretine diqqetli olmali butun bu muqeddes meqamlara hormetle yanasmalidir Cunki butun bunlardan aile ve dovletin ciceklenmesi bilavasite asilidir Eger insan cemiyyet ve Ay Sema qarsisindaki ohdeliklerini yerine yetirmirse nezerde tutulan meqamlara diqqetli deyilse o Sema hakiminin cezasina meruz qalir Yaxud eksine butunlukde olke ve dovlete ceza gonderilir Ona gore de cemiyyetin her bir uzvu oz borcunun odenilmesine oz yerini bilmesine diqqetli olmalidir Konfuitsiciliye gore ideal insan xeyirxah ve maarifci insan alim memurdur ki o da oz imperatoruna sadiq olub hokumet ve dovletin maraqlarini qoruyur Incesenetde xususile rengkarliqda Konfutsi prinsipleri ideallasdirilmis tebiet peyzajlarinda tezahur tapir Bunlar sema harmoniyasina cavab olaraq tamasaciya kamilliye cehd ruhu telqin edir Yaponiyada filosoflar terefinden yaradilmis ve bu cur ideallasdirilmis peyzaj kanqa yeni yapon ruhlu rengkarliq adlanir Sintoist konfutsi ve budda ideallarini ozunde ehtiva eden enenevi yapon estetikasi bu xalqin incesenetinin derk edilmesinde xususi prinsipler isleyib hazirlamisdir Bunlardan en vacibleri furyuu monono avare babi sabi ve yuqendir Furyuu yuksek zovq savad ve eqlin zekasini bildirir Bu soz fen lyu sozunden goturulerek yaxsi tehsil ve eda demekdir Yaponiyada bu anlayis estetik mena kesb ederek incesenet eserinin yuksek bediiliyinden ve onun yaradicisinin seviyyesinden xeber verir Mono no avare seylerin ecazkarligi Mono no avare seylerin ecazkarligi olub Heyan dovrunun medenilesdirilmis estetik idealidir Onun esasinda hem tebiet hem de insani gerekliyinin hiss ve heyacanlari durur Bu gozellik poetik kederle vehdet teskil edir Avare prinsipi insan qelbinin en ince zerif hissiyatini eks etdirir Vabi dunya qaygilarindan azad sakit heyatin estetik ve exlaqi prinsipidir Onun tesekkulu orta esr zahidlik enenelerinden ireli gelirdi o sade temiz gozelliyi ruhun vesfini teskil edir Bu prinsip esasinda cay merasimi dururdu ki bu da vaka renqa xayku adlanirdi Vabi sozu qemli olmaq felinden goturulmusdu Sabi anlayisi bu anlayisa sinonim kimi goturulur ve yapon estetikasinin muhum prinsipi kimi tezahur olunurdu Sabi qocaliqla assosiasiya edilerek barisiq ve sakitliyi terennum edir Bu ruh Muka Kyoraini serinde oz tezahurunu tapir Iki agsaqqal qoca bir birine soykenerek Albali ciceyinden hezz alir Bu ser parcasinda bir birine tezadli olan iki obyekt agsacli qocalar ve albali ciceyi insanda gozelliyin ecazkarligini numayis etdirir Yuqen tenhaliq gozelliyi ni ifade ederek XII XV esrden yapon incesenetinin inkisaf tapmis estetik idealidir Bu anlayis buddizmde gizli heqiqeti insan eqlinin derk etmekde aciz oldugu mehrem heqiqeti ifade edir Yapon ressamlari butun bu prinsipleri heyata kecirerek insanlari heyecanlandiran senet eserleri yaratmislar Bu eserlerden bir coxu sirli mahiyyet kesb ederek insanlara estetik ve psixoloji tesir gostermisdir Buddizm ve yapon incesenetiEnenevi yapon incesenetinin inkisafinda buddizm muhum yer tuturdu Buddizmin muxtelif teriqetleri rengareng formalarla Koreya ve Cinden Yaponiyaya V esrden baslayaraq nufuz etmisdir Budda felsefesinin esasini real heyat sansara haqqindaki tesevvurler teskil edirdi Sansara hadise ve seylerin mahiyyetini derk etmeden aydin olmayan suurda insani yanilma ve illuziyalarin mehsuludur Budda felsefesi onu da tesdiq edir ki insan her cur eziyyet ve ezablardan sansara dan duzgun istiqametlendirilmis fealiyyetle azad ola biler Buddizmin muxtelif istiqametleri azad olmaya heqiqete catmaga muxtelif vasitelerle nail olmanin yollarini gosterir budda yazilarinin mutaliesi dervis heyatina catma bir sira qanunlara riayet etme muqeddes yerlere ziyaret monastir mebed buddalara dualarla xitab mistik psixi tecrube ve s ile Erken Yaponiyanin imperator saraylarinda budda rahibleri ozlerini tebiet quvvelerini idare etmeye ve bas veren tebii hadiselere tesir gostermeye qadir olduqlarini ve insanlari seytanlardan azad etmek quvvesine malik oldugunu gostermeye calisirdilar Buddizmin xarakterik cehetlerinden biri mehz onun yerli dini enenelere uygunlasmaq bacarigidir V esrden baslayaraq Yaponiyada muxtelif teriqetlere aid olan budda mebedleri tikilmeye basladi Bu mebedler ozluyunde hem de memarliq eserleri incesenet abideleri kimi medeniyyet tarixinde gorkemli hadise idi Memarliqla yanasi onunla birge bag parkciliq seneti heykeltarasliq rengkarliq kalliqrafiya dekorativ tetbiqi senet de inkisaf edirdi Ehram ve monastirlar insanlari yuksek ruhani hissler esasinda dusunce ve yaradiciliga celb eden mekan idi Mueyyen psixoloji ehval ruhiyyenin yaradilmasi budda incesenetinin formalasmasi ucun elverisli muhit idi Mebed ve ya monastirin yerleseceyi mekanin ozunun bir sira ferqli cehetleri var idi evvela mekan xeyirli quvvelerin hokm surduyu yer olmali ikincisi seheri ve ya imperator iqametgahini serden ve seytanlardan qorulmali idi Bagla ehatelenmis mebed ansambli yazda ag cehrayi sakura yayda bezekli cicekler payizda al qirmizi rengli gullereqerq olur qisda ise her sey sanki agrengeberq vuran sema olkesinebenzeyirdi Mebed kompleksinin terkibine paqodalar too zeng syoroo ibadet ucun zal ko odoo kitabxana elyazmalari xezinesi kyodzoo qurbankesme ucun zal xokkedo rehiblerin yasayis yeri sooboo daxil idi Paqoda mebed erazisindeki en yuksek ve uca tikilidir O bezen rayon ve ya seherde dominant yer kimi ehemiyyet kesb edirdi Mebedlerin esas hisseleri kondo ve ya Hondo divar rengkarligi ile ozunemexsus idi Buraya yapisqanli ve lakli boyalar aiddir Divar boyu heykeltarasliq fiqurlarini buddanin ve allahlarin obrazlari teskil edirdi ki bu da binanin ikonoqrafik detallaridir Budda heykeltarasligina agac taxta gumus gil lak seneti aid idi o da butovlukde budda ritualinin terkib hissesini teskil edirdi Mebedin interyeri hem de neheng fiqurlarla bezedilirdi bunlarin bir coxu qurbankesme meqamini doyus menzerelerini eks etdirirdi VI VII esrlerde ilk defe yapon heykeltaraslari plastik obrazlar yaratmaqla Cin Koreya Hind qanunlarina ciddi riayet edirdiler VIII esre dogru yapon uslubu ozunu budda qanunlarinda taparaq XI esrde daha da inkisaf etdi Bu uslub heykeltaras Dzyotonun 1057 ci ilde vefat edib adi ile baglidir Onun ardinca En mektebi Emna In mektebi Imna reqabete basladi Budda rengkarliginda onun panteonuna aid olan obrazlar ve buddanin sehrli quvvelerinin mandallarin tesviri baslica yer tuturdu Budda inceseneti obyektlerine kalliqrafik yazilar budda elyazmalari kalliqrafik metnler de daxildir Budda senetinin gozel kolleksiyalari ile zengin olan memarliq eserlerine VI XIV esrlere aid olan Xoordyuzini Nara seheri VII esr gostermek olar Koofukudzi 669 cu ilde esasi qoyulub Nara seherinde bu gunedek yasayan incesenet abidesidir Bundan basqa Toodaydzi Nara seheri VIII esr Kooryudzi Kioto seheri VII esr Dzinqodzi Kioto IX esr Kiyemidzudera Kioto seheri VIII esr Enryakudzi Kioto seheri yaxinliginda 823 cu il Byoadoin Udzi seheri XI esr Sandzyusangendo Kioto seheri 1164 ve s ni de gostermek olar Texminen XIV esre yaxin enenevi budda inceseneti xususile rengkarliq ve heykeltarasliq kubar senetin inkisafina tekan oldu Portret heykeltarasliq ve rengkarliginda irelileyis elde edildi Artiq XIV esrden sonra budda plastikasi tenezzule ugradi Yapon rengkarligiEnenevi yapon rengkarligina rengareng uslub forma ve texnika xasdir Rengkarliq numuneleri muxtelif formalarda yelpikler sirma divar ve s de tezahur tapir Bunlarin hamisini iki baslica istiqamet ehate edirdi kontinental Cin ve Koreyadan daxil olan ve xalis temizYapon rengkarligiTexminen X esre qeder yapon rengkarliginda Cin istiqameti olan kara e budda mezmunlu sertsiz ustunluk teskil edirdi X esrden sonra yapon uslubu yamato e tesekkul tapmaga baslayir Bu uslub ozunu qatlanan sirma hereket eden ekranlarda tezahur etdirirdi Bir qeder sonralar emakimono uslubu inkisaf etmeye baslayir Yapon incesenetinin esas prinsiplerini ozunde cem eden ve koku cox qedim enenelere sintoizm konfutsi ve buddizme gedib cixan medeniyyet sahelerinden biri de bag parkciliq senetidir Lap qedimlerden tebiete sitayis etiqad secde yaponlarin ona ilahi varliq kimi yanasmasini temin etdi Yaponlar uca daglara tesvirli qayalara ecazkar daslara qedim agaclara su hovzelerine selalelere etiqad edirdiler Qedim yaponlarin tesevvurlerine gore landsaftin en gozel terefleri tanrilarin yasayis yerleri kamilerdir Ilk suni yapon baglarinin yaradilmasi VI VII esre aiddir onlar sahilboyu miniatur vehdet rolunu kesb edirdi Nara dovrunde Cin uslubunda olan baglar daha meshur idi Xeyan zamanina ise saray etrafinda gollerin salinmasi selalelerin axidilmasi daha ustunluk teskil etdi Gol ve baslica tikililer arasindaki iri hecmli meydancalara ag qumun sepilmesi hansisa boyuk bir tentenenin kecirilmesinden xeber verir Mistik buddizmin inkisafi saray baglarinin sinden uslubunda tikintisine baslica amil oldu Bu amidasit istiqametine aiddir Kamakura dovrunde ise iri peyzaj baglari sukiyama budda mebedleri yaninda salinmaga basladi Hemcinin baxYapon medeniyyetinde sukutMenbeMedeniyyet tarixi ve nezeriyyesi Baki 2010