Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqalədə heç bir məlumatın mənbəsi . |
Piramida (yunanca πυραμίς pyramis) və ya ehram — təqribən həndəsi piramida ilə oxşar quruluşa malik, yerüstü səthi üçtərəfli olub və tərəfləri təpədə bir nöqtədə birləşən üçbucaq formalı tikilidir. Ehramın bünövrəsi üçbucaq, dördbucaq və ya istənilən digər çoxbucaqlı formasında ola bilər. Belə ki, ehramın ən azı 3 yerüstü üçbucaq səthi (bünövrə ilə birlikdə isə ən azı 4 üzü) var. Dördbucaq bünövrəyə və 4 üçbucaq yerüstü səthə malik ehram forması piramidanın bizə məlum olan ən məşhur variantıdır.
Ehramların inşasında zəminə daha yaxın olan hissədə əsas kütlənin cəmlənməsi və üst hissədə piramidaının yerləşməsi onu göstərir ki, ehram üzərində nə qədər az material olarsa yuxarıdan olan təzyiq də o qədər çox olacaqdır. Materialın kütləsinin bu formada bölüşdürülməsi erkən sivilizasiyalara davamlı sanballı tikililər inşa etmək üçün əlverişli şərait yaratmışdır. Dünyanın bir çox hissələrindən olan sivilizasiyalar ehramların inşası ilə məşğul olmuşlar. Min illər boyu yer üzərində ən böyük tikililər ehramlar olmuşdur. Bunlara Misirdə Dəşur nekropolundakı Qırmızı Ehram və biri olan Böyük Küfü ehramını nümunə göstərmək olar. Küfü ehramının inşasında əsasən sal qayadan (bəzi daxili hissələrində geniş qırmızı qranit daşlardan) istifadə olunub və bu tikili gözəl memarlıq nümunəsi hesab olunur. Tikilidə təxminən hər birinin çəkisi 2,5–15 ton olan 1 300 000 iri daş parçalarından istifadə olunub və tərəfləri təqribən 230 m olan 13 məzarlığı əhatə edən dördbucaq bünövrə üzərində inşa edilmişdir. Ehramın hər 4 tərəfi 4 əsas uc nöqtəsindən keçir və hər tərəf 52 dərəcəli bucağa bərabərdir. Orijinal ehramın hündürlüyü 146,5 m olmuşdur. Müasir dövrümüzdə isə, ehram 137 m hündürlükdədir və çatışmayan 9 m Qahirədəki tikili üçün "oğurlanan" daş parçalarını örtən və üzlüyün əsasını təşkil edən yüksək keyfiyyətli ağ Tura qayasıdır. Buna baxmayaraq bu ehram hələ dən ən hündür ehram olaraq qalır. Həcminə görə ən böyük ehram isə Meksikanın Puebla ştatında yerləşən ehramıdır.
Mesopotamiya piramidaları
Mesopotamiyalılar erkən ehramvarı tikililər inşa edirdilər və bu tikililərə "" deyilirdi. Qədim zamanlarda ehramları parlaq rənglərə boyayırdılar. Sonralar ehramların tikintisində gün altında qurudulmuş çiy kərpiclərdən istifadə edildiyi üçün rəngli ehramlardan günümüzə qədər gəlib çıxanların sayı çox azdır. Ziqquratları şumer, babil, , akkad və assur tayfaları yerli dinlərin şərəfinə inşa edirdilər. Hər ziqqurat digər tikililərlə birlikdə bir məbəd kompleksinin tərkib hissəsini təşkil edirdi. İlkin ziqquratlar b.e.ə. 4-cü minillik ərzində Übeyd mədəniyyətinə məxsus tribunlar vasitəsilə qaldırılırdı. İlk ziqquratlar Erkən Xanədanlıq dövründə tikilməyə başlayıb. Son Mesopotamiya ziqquratlarının tikilməsi isə b.e.ə. 6-cı əsrə təsadüf edir. Dördbucaqlı, oval və ya kvadrat formalı platforma üzərində alçaq qatda inşa edilmiş ziqqurat yastı təpəyə malik ehramvarı tikili idi. Günəş altında bişirilmiş kərpiclər və çöl tərəfində bişmiş kərpiclərlə birlikdə örtük ziqquratın əsas özülünü təşkil edirdi. Örtüklər adətən müxtəlif rənglərdə cilalanmış şəkildə olur və bəzən astroloji əhəmiyyətə malik idi. Bəzi dövlət başçıları öz adlarını cilalı kərpiclər üzərində oyma ilə həkk etdirirdilər. Yarusların sayı 2–7-ə qədər ola bilərdi. Fərz edilrdi ki, ən üst qatda türbələr var, lakin bu fikrin doğruluğuna dair Herodotun mətni yazılarından başqa heç bir arxeolojji sübut yoxdur. Ziqquratın bir tərəfində olan çoxpilləli və ya bünövrədən zirvəyə kimi uzanan spiral formalı ramplar vasitəsilə türbəyə daxil olmaq olardı. Mesopotamiya ziqquratları camaatla ibadət və ya mərasimlər üçün nəzərədə tutulmamışdı. Bu tikililər allahlar üçün sığınacaq rolu oynayırdı və hər şəhərin öz himayəçi allahı var idi. Yalnız keşişlər ziqqurat və zəmin qatdakı otaqlara daxil ola bilərdi və allahların qayğısına qalmaq , onların ehtiyaclarını qarşılamaq kimi işlərə görə məsuliyyət daşıyırdılar. Şumer cəmiyyətində keşişlər çox böyük nüfuza malik idilər.
Misir piramidaları
Ən məşhur ehramlar daşdan, bəzən isə kərpicdən inşa edilmiş nəhəng Misir ehramları hesab olunur və bu ehramların bəzisi dünyanın ən böyük memarlıq abidələri içərisində yer alır. Misir ehramları günəş şüaları formasında tikilib. Ehramların əksəriyyətinin səthi cilalı, yüksək əksetdirmə qabiliyyətinə malik əhəngdaşı ilə örtülüb və bu da uzaq məsafədən baxdıqda ehramlara parlaq bir görünüş verirdi. Ehramın üst- örtük təbəqəsində əsasən qranit, qara mərmər kimi sərt və davamlı materiallardan istifadə olunurdu və örtük təbəqəsinə qızıl, gümüş və ya elektrum- ağ qızıldan üz çəkilirdi. Bu da, öz növbəsində yüksək əksetdirmə qabiliyyətinə mailk idi. B.e.ə. 2700-cü ildən etibarən b.e.ə. 1700-cü ilə kimi misirlilər ehram tikintisi ilə məşğul olmuşlar. İlk ehram isə Coserin 3-cü hakimiyyəti dövründə memar İmfotep tərəfindən 6 mastabadan ibarət pilləli ehram şəklində inşa edilib. Ən böyük Misir ehramları isə . "Bütün fironların atası hesab edilən Misirin Günəş allahı Ra, rəvayətə görə digər allahların hələ mövcud olmadığı bir zamanda, yerin ehram formalı təpəciyindən yaradılmışdır. Deyilənə görə, ehramın forması günəş şüalarını rəmziləşdirir."(Donald B. Redford, f.e.d. Pensilvaniya ştatı) Ehramlar özünün ən yüksək inkişaf dövrünə b.e.ə. 2575–2150-ci illərdə Gizada çatmışdır. Qədim Misir ehramları əksər hallarda Nil çayının qərb hissəsinə qədər uzanırdı. Bunu isə onunla əsasıandırmaq olar ki, ilahi fironun ruhu yerə enəndə günəşlə özünün əbədi çevrəsində dövr etmədən öncə günəş şüalarına qovuşacaqdır. 2008-ci ildə Misirdə kəşfiyyat nəticəsində 135 ehram aşkar olunmuşdur. Gizada ən böyük ehram Böyük Giza ehramıdır və bu eyni zamanda dünyanın ən böyük ehramı hesab edilir. B.e. 1311-ci ilə, Linkoln kilsəsiinin kəşfinə kimi, Giza dünyanın ən hündür binası hesab olunurdu. Ehramın bünövrəsinin həcmi isə 52 600 m²-dən çoxdur. Ehramların adı əsasən Misirlə əlaqələndirilsə də, Sudan dövlətində 220 ehram var və bu da dünyada sayca ən çox ehram olan ərazidir.
Böyük Giza ehramı dünyanın 7 qədim möcüzəsindən biridir. Bu müasir dövrümüzə kimi gəlib çıxmış yeganə ehramdır. Qədim misirlilər ehramların üz təbəqəsini tərkibində böyük miqdarda daşlaşmış balıqqulağı olan cilalanmış ağ rəngli əhəng daşı ilə də örtürdülər. Bu daş üzlüklərin əksəriyyəti ya zamanla qırılıb düşüb, ya sökülüb, ya da Qahirədə aparılan tikinti işlərində istifadə olunub.
Ehramların əksəriyyəti Qahirə şəhəri yaxınlığında yerləşir və bunlardan yalnız bir möhtəşəm ehram Qahirənin cənubunda, Abidos məbəd kompleksi yaxınlığında yerləşir. Abidosda olan ehram 18-ci sülələnin və yeni Krallığın əsasını qoyan I Ahmosun göstərişi ilə tikilmişdir. Ehramların tikintisinə firon Coserin hakimiyyətdə olduğu 3-cü sülalənin hökmranlığı dövründə başlanılıb. İlk fironlardan olan Snefrunun dövründən başlayaraq ta Misir Krallığı dövrünə kimi ehram tikintisi ilə məşğul olunurdu. Son ehram inşa edən firon Ahmos olub. Ahmos və ondan sonra gələn fironlar artıq məqbərələrini təpələrdə, Luksorun qərb sahilində Krallar vadisi kimi yerlərdə gizlədərdilər. Medinat Hbuda və ya Deyr-əl-Medinə kimi Misir kəndlərində ayrı-ayrı insanlar tərəfindən daha kiçik ehramlar tikilirdi. Bu cür kiçik ehramlar həm də sonralar Misirdə hakimiyyətdə olan nubiyalılar tərəfindən də tikilirdi və bu ehramlar dik tərəflərə malik idi.
Sudan piramidaları
Nubiya ehramlarına (təxminən 220 ehram) Sudanın yalnız 3 hissəsində rast gəlmək olar və onlar əsasən Napata, Meroenin kral və kraliçalarının sərdabələri idilər. Nubiya ehramları kimi tanınan Kuş ehramları Misir ehramlarından daha fərqli səciyyəvi xüsusiyyətlərə malikdirlər. Nubiya ehramlarının tərəfləri Misir ehramlarından fərqli olaraq, daha dikdir. Bu ehramlar kral və kralıçaların şərəfinə tikilən memarlıq abidələri idi. Sonralar b.e. 300-cü ilinə kimi Sudanda ehramların tikintisi davam edib.
İstinadlar
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqalede hec bir melumatin menbesi gosterilmemisdir Lutfen etibarli menbeler elave etmekle meqaleni tekmillesdirmeye komek edin Qerez yaradan menbesiz hisseler muzakiresiz siline biler Piramida yunanca pyramis pyramis ve ya ehram teqriben hendesi piramida ile oxsar qurulusa malik yerustu sethi ucterefli olub ve terefleri tepede bir noqtede birlesen ucbucaq formali tikilidir Ehramin bunovresi ucbucaq dordbucaq ve ya istenilen diger coxbucaqli formasinda ola biler Bele ki ehramin en azi 3 yerustu ucbucaq sethi bunovre ile birlikde ise en azi 4 uzu var Dordbucaq bunovreye ve 4 ucbucaq yerustu sethe malik ehram formasi piramidanin bize melum olan en meshur variantidir Desurdaki Qirmizi ehram Ehramlarin insasinda zemine daha yaxin olan hissede esas kutlenin cemlenmesi ve ust hissede piramidainin yerlesmesi onu gosterir ki ehram uzerinde ne qeder az material olarsa yuxaridan olan tezyiq de o qeder cox olacaqdir Materialin kutlesinin bu formada bolusdurulmesi erken sivilizasiyalara davamli sanballi tikililer insa etmek ucun elverisli serait yaratmisdir Dunyanin bir cox hisselerinden olan sivilizasiyalar ehramlarin insasi ile mesgul olmuslar Min iller boyu yer uzerinde en boyuk tikililer ehramlar olmusdur Bunlara Misirde Desur nekropolundaki Qirmizi Ehram ve biri olan Boyuk Kufu ehramini numune gostermek olar Kufu ehraminin insasinda esasen sal qayadan bezi daxili hisselerinde genis qirmizi qranit daslardan istifade olunub ve bu tikili gozel memarliq numunesi hesab olunur Tikilide texminen her birinin cekisi 2 5 15 ton olan 1 300 000 iri das parcalarindan istifade olunub ve terefleri teqriben 230 m olan 13 mezarligi ehate eden dordbucaq bunovre uzerinde insa edilmisdir Ehramin her 4 terefi 4 esas uc noqtesinden kecir ve her teref 52 dereceli bucaga beraberdir Orijinal ehramin hundurluyu 146 5 m olmusdur Muasir dovrumuzde ise ehram 137 m hundurlukdedir ve catismayan 9 m Qahiredeki tikili ucun ogurlanan das parcalarini orten ve uzluyun esasini teskil eden yuksek keyfiyyetli ag Tura qayasidir Buna baxmayaraq bu ehram hele den en hundur ehram olaraq qalir Hecmine gore en boyuk ehram ise Meksikanin Puebla statinda yerlesen ehramidir Colula ehramiMesopotamiya piramidalariMesopotamiyalilar erken ehramvari tikililer insa edirdiler ve bu tikililere deyilirdi Qedim zamanlarda ehramlari parlaq renglere boyayirdilar Sonralar ehramlarin tikintisinde gun altinda qurudulmus ciy kerpiclerden istifade edildiyi ucun rengli ehramlardan gunumuze qeder gelib cixanlarin sayi cox azdir Ziqquratlari sumer babil akkad ve assur tayfalari yerli dinlerin serefine insa edirdiler Her ziqqurat diger tikililerle birlikde bir mebed kompleksinin terkib hissesini teskil edirdi Ilkin ziqquratlar b e e 4 cu minillik erzinde Ubeyd medeniyyetine mexsus tribunlar vasitesile qaldirilirdi Ilk ziqquratlar Erken Xanedanliq dovrunde tikilmeye baslayib Son Mesopotamiya ziqquratlarinin tikilmesi ise b e e 6 ci esre tesaduf edir Dordbucaqli oval ve ya kvadrat formali platforma uzerinde alcaq qatda insa edilmis ziqqurat yasti tepeye malik ehramvari tikili idi Gunes altinda bisirilmis kerpicler ve col terefinde bismis kerpiclerle birlikde ortuk ziqquratin esas ozulunu teskil edirdi Ortukler adeten muxtelif renglerde cilalanmis sekilde olur ve bezen astroloji ehemiyyete malik idi Bezi dovlet bascilari oz adlarini cilali kerpicler uzerinde oyma ile hekk etdirirdiler Yaruslarin sayi 2 7 e qeder ola bilerdi Ferz edilrdi ki en ust qatda turbeler var lakin bu fikrin dogruluguna dair Herodotun metni yazilarindan basqa hec bir arxeolojji subut yoxdur Ziqquratin bir terefinde olan coxpilleli ve ya bunovreden zirveye kimi uzanan spiral formali ramplar vasitesile turbeye daxil olmaq olardi Mesopotamiya ziqquratlari camaatla ibadet ve ya merasimler ucun nezerede tutulmamisdi Bu tikililer allahlar ucun siginacaq rolu oynayirdi ve her seherin oz himayeci allahi var idi Yalniz kesisler ziqqurat ve zemin qatdaki otaqlara daxil ola bilerdi ve allahlarin qaygisina qalmaq onlarin ehtiyaclarini qarsilamaq kimi islere gore mesuliyyet dasiyirdilar Sumer cemiyyetinde kesisler cox boyuk nufuza malik idiler Misir piramidalariCoser ehrami En meshur ehramlar dasdan bezen ise kerpicden insa edilmis neheng Misir ehramlari hesab olunur ve bu ehramlarin bezisi dunyanin en boyuk memarliq abideleri icerisinde yer alir Misir ehramlari gunes sualari formasinda tikilib Ehramlarin ekseriyyetinin sethi cilali yuksek eksetdirme qabiliyyetine malik ehengdasi ile ortulub ve bu da uzaq mesafeden baxdiqda ehramlara parlaq bir gorunus verirdi Ehramin ust ortuk tebeqesinde esasen qranit qara mermer kimi sert ve davamli materiallardan istifade olunurdu ve ortuk tebeqesine qizil gumus ve ya elektrum ag qizildan uz cekilirdi Bu da oz novbesinde yuksek eksetdirme qabiliyyetine mailk idi B e e 2700 cu ilden etibaren b e e 1700 cu ile kimi misirliler ehram tikintisi ile mesgul olmuslar Ilk ehram ise Coserin 3 cu hakimiyyeti dovrunde memar Imfotep terefinden 6 mastabadan ibaret pilleli ehram seklinde insa edilib En boyuk Misir ehramlari ise Butun fironlarin atasi hesab edilen Misirin Gunes allahi Ra revayete gore diger allahlarin hele movcud olmadigi bir zamanda yerin ehram formali tepeciyinden yaradilmisdir Deyilene gore ehramin formasi gunes sualarini remzilesdirir Donald B Redford f e d Pensilvaniya stati Ehramlar ozunun en yuksek inkisaf dovrune b e e 2575 2150 ci illerde Gizada catmisdir Qedim Misir ehramlari ekser hallarda Nil cayinin qerb hissesine qeder uzanirdi Bunu ise onunla esasiandirmaq olar ki ilahi fironun ruhu yere enende gunesle ozunun ebedi cevresinde dovr etmeden once gunes sualarina qovusacaqdir 2008 ci ilde Misirde kesfiyyat neticesinde 135 ehram askar olunmusdur Gizada en boyuk ehram Boyuk Giza ehramidir ve bu eyni zamanda dunyanin en boyuk ehrami hesab edilir B e 1311 ci ile Linkoln kilsesiinin kesfine kimi Giza dunyanin en hundur binasi hesab olunurdu Ehramin bunovresinin hecmi ise 52 600 m den coxdur Ehramlarin adi esasen Misirle elaqelendirilse de Sudan dovletinde 220 ehram var ve bu da dunyada sayca en cox ehram olan erazidir Boyuk Giza ehrami ve Sfinks Boyuk Giza ehrami dunyanin 7 qedim mocuzesinden biridir Bu muasir dovrumuze kimi gelib cixmis yegane ehramdir Qedim misirliler ehramlarin uz tebeqesini terkibinde boyuk miqdarda daslasmis baliqqulagi olan cilalanmis ag rengli eheng dasi ile de orturduler Bu das uzluklerin ekseriyyeti ya zamanla qirilib dusub ya sokulub ya da Qahirede aparilan tikinti islerinde istifade olunub Ehramlarin ekseriyyeti Qahire seheri yaxinliginda yerlesir ve bunlardan yalniz bir mohtesem ehram Qahirenin cenubunda Abidos mebed kompleksi yaxinliginda yerlesir Abidosda olan ehram 18 ci sulelenin ve yeni Kralligin esasini qoyan I Ahmosun gosterisi ile tikilmisdir Ehramlarin tikintisine firon Coserin hakimiyyetde oldugu 3 cu sulalenin hokmranligi dovrunde baslanilib Ilk fironlardan olan Snefrunun dovrunden baslayaraq ta Misir Kralligi dovrune kimi ehram tikintisi ile mesgul olunurdu Son ehram insa eden firon Ahmos olub Ahmos ve ondan sonra gelen fironlar artiq meqberelerini tepelerde Luksorun qerb sahilinde Krallar vadisi kimi yerlerde gizlederdiler Medinat Hbuda ve ya Deyr el Medine kimi Misir kendlerinde ayri ayri insanlar terefinden daha kicik ehramlar tikilirdi Bu cur kicik ehramlar hem de sonralar Misirde hakimiyyetde olan nubiyalilar terefinden de tikilirdi ve bu ehramlar dik tereflere malik idi Sudan piramidalariSudandaki Meroe ehrami Nubiya ehramlarina texminen 220 ehram Sudanin yalniz 3 hissesinde rast gelmek olar ve onlar esasen Napata Meroenin kral ve kralicalarinin serdabeleri idiler Nubiya ehramlari kimi taninan Kus ehramlari Misir ehramlarindan daha ferqli seciyyevi xususiyyetlere malikdirler Nubiya ehramlarinin terefleri Misir ehramlarindan ferqli olaraq daha dikdir Bu ehramlar kral ve kralicalarin serefine tikilen memarliq abideleri idi Sonralar b e 300 cu iline kimi Sudanda ehramlarin tikintisi davam edib Istinadlar