Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqalədəki məlumatların olması üçün əlavə mənbələrə ehtiyac var. |
Vikipediya (ing. Wikipedia) — İnternetdə azad şəkildə yayımlanan, dünyanın bir çox dillərində viki texnologiyasının tətbiqi ilə könüllü istifadəçilər tərəfindən yaradılan ensiklopediya. Yarandığı dövrdən, yəni 2001-ci ilin əvvəllərindən Vikipediyadakı istifadəçi və məqalə sayı davamlı artır, ensiklopediya hər keçən gün daha çox məşhurluq qazanır. İnternetdə Viki texnologiyası ilə işləyən ən nəhəng layihə Vikipediya (ing. Wikipedia) – azad onlayn ensiklopediyasıdır.
| Vikipediya | |
|---|---|
 | |
 | |
| URL | wikipedia.org |
| Tipi | Onlayn ensiklopediyalar, Vikimedia layihəsi, ixtisas |
| Dilləri | çoxdilli[d] |
| Proqramlaşdırma dili | PHP |
| Serverin yeri |
|
| Sahibi | Vikimedia Fondu |
| Müəllif (lər) | Vikipediya cəmiyyəti[d], Cimmi Uels[…], Larri Senger[…] |
| Redaktor |
|
| Açılma tarixi | 15 yanvar 2001 |
| Alexa reytinqi |
|
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Tarixi
Layihənin tarixi 1999-cu ildən başlayır. Layihənin baş redaktoru, təşkilatçısı Larri Senger və Bomis kompaniyasının icraçı direktoru, layihəni maliyyələşdirən Cimmi Uels Viki texnologiyası əsasında onlayn ensiklopediya yaratmaq qərarına gələrək onu Nupediya (NuPedia.com) adlandırdılar.
Nupediya virtual ensiklopediyası, 2000-ci ilin mart ayından fəaliyyətə başladı. İngilis dilində yaradılmış bu ensiklopediyanı viki-sayt hesab etmək olmazdı. Onun əsasını alim və mütəxəsislər tərəfindən məqalələrin dəqiq yoxlanması təşkil edirdi. Nupediyada məqalələrin daxil olunması prosesi çox ləng getdiyindən onun bağlanması haqqında qərar qəbul edildi və 2003-cü ilin sentyabr ayında bağlandı. Nupediya ensiklopediyası bağlanarkən orada 25 tamamlanmış, 74 yoxlama prosesində olan məqalə var idi.
Nupediya ensiklopediyası əsasında yaradılmış Vikipediya açıq ensiklopediyası 2001-ci ilin 15 yanvar tarixində İnternetdə fəaliyyət göstərməyə başlayır. Nupediyadan fərqli olaraq Vikipediyada məqalələr könüllü İnternet istifadəçiləri tərəfindən yoxlanılır ki, bu da ensiklopediyanın çox sürətlə zənginləşməsinə səbəb olmuşdur. Ensiklopediyanın adı ingilis texniki termini olan "wiki" (saytın fəaliyyətinin əsasını təşkil edən texnologiya; söz özü havay dilində "tez" deməkdir) və "encyclopedia" (ensiklopediya) sözlərindən yaranıb.
Fəlsəfəsi
Vikipediyanın yaradıcıları — Cimmi Uels və Larri Senger tamamilə ayrı fəlsəfəyə əsaslanan, biliklərini paylaşmaq istəyən insanların birgə təşəbbüsü ilə dünyanın ən dolğun İnternet ensiklopediyasını yaratmaq qərarına gəlmişlər. Bu təşəbbüs özünü doğrultmuş və Vikipediya qısa zamanda dünyanın ən məşhur 25 internet saytı sırasına daxil olmuşdur. 2009-cu ildə aparılan araşdırmalara görə, ingilis dilində olan Vikipediya dünyanın ən çox oxunan və internet istifadəçilərinin tez-tez müraciət etdikləri saytlar arasında 1-ci yeri tutmuşdur.
Xüsusiyyətləri
Vikipediya qeyri-hökumət təşkilatı olan Vikimedia Fondu tərəfindən yaradılmış Onlayn ensiklopediyadır. Vikipediyanı Britannika kimi digər internet ensiklopediyalardan fərqləndirən əsas cəhət onun açıq olması, yəni istənilən internet istifadəçisinin onu redaktə edə bilməsidir.
Ensiklopediyanın əsas tələbi yazılan məqalələrdə və əlavə edilən məlumatlarda neytral nəzər nöqtəsinin (NPOV — Neutral Point Of View) qorunmasıdır. Yəni burada "…ən gözəl şəhər Bakıdır" kimi şəxsi mülahizələr qeyd edilməməlidir.
Təbii ki, resursun açıq olması eyni zamanda bir sıra problemlər yaradır. Məsələn, Dağlıq Qarabağ münaqişəsi mövzusuna dair Vikipediyanın azərbaycanlı və erməni istifadəçiləri arasında qızğın fikir mübadiləsi gedir, müzakirələr açılır. Bu halda kimin haqlı, kimin haqsız olduğunu yalnız belə müzakirələr və Vikipediya arbitrlarının qərarı müəyyən edə bilər. Məsələn, soydaşımız Təbib Hüseynov Dağlıq Qarabağla əlaqəli belə bir "məhkəməni" udub. Lakin digər mövzularda azərbaycanlı və erməni vikipediyaçılar arasında müzakirələr ingilis, fransız, rus, türk dillərində olan Vikipediyalarda hələ də davam edir.
Məqalələrin yaradılması
Vikipediyada məqalələrin yazılması olduqca asandır və HTML səhifələrindən fərqli olaraq xüsusi biliklər tələb etmir. Mündəricatın yaradılması, keçid əlavələri, şəkillərin əlavə edilməsi, şablonlar və digər funksiyalar avtomatlaşdırıldığından məqalələri qısa müddət ərzində asanlıqla yaratmaq mümkündür. Təsadüfi deyil ki, havaylıların dilində wiki (wihiwihi) sözü "tez", "cəld" mənasını verir.
Hər zaman neytral nəzər nöqtəsindən çıxış edərək yazın və yazdığınız məqalələrin mənbəyini göstərin. Bu idarəçilərin və oxucuların sizin məqalənizə olan etimadını artıracaq və mümkün mübahisələrin qarşısını alacaq. Mənbələri xarici keçidlər vasitəsilə "Mənbə", "Xarici keçidlər", "İstinadlar" başlıqlı bölüm(lər)də sadalayın.
Günümüzdə aktual olmayan, lakin bir neçə il sonra ciddi problemlərə səbəb ola biləcək daha bir vacib məqam müəllif hüquqlarıdır. Əgər əlavə etdiyiniz məqalə, şəkil və ya media faylının bir neçə il sonra ensiklopediyadan xaric olunmağını istəmirsinizsə, ən azı müəllifinin adını qeyd edin.
Yeni məqalə yaratmaq üçün xüsusi səhifəsində başlığı daxil edib, "Məqalə yarat" düyməsini seçin. Seçdiyiniz başlıqlı məqaləni redaktə etmək üçün digər səhifəyə keçəcəksiniz. Burada məqalənin mətnini daxil edib "Səhifəni qeyd et" düyməsini seçməklə onu Vikipediyaya daxil edin.
Vikipediyanın bütün imkanlarını öyrənmək istəyirsinizsə "Ədəbiyyat" bölümündəki ingilis və rus dilində bənzər məqalələrə müraciət edə bilərsiniz.
Biliklərimizi paylaşaraq…
İnformasiyanı azad paylaşmaq prinsipi hələ Tim Tim Berners-Li tərəfindən 1989-cu ildə veb texnologiya (World Wide Web) yaradılarkən nəzərdə tutulmuşdur. Məhz bu səbəbdən ilk yaradılan səyyar (browser) həm veb səhifələrini göstərmə, həm də onları redaktə etmə imkanına malik idi. Lakin sonrakı dövrdə internetin daha çox elektron kommersiya istiqamətində inkişaf etməsi veb mediasını ilkin fəlsəfəsindən uzaqlaşdırdı. Tim Berners-Linin özünün də etiraf etdiyi kimi, 2005-ci il ideyasının həyata keçdiyi il kimi yadda qaldı. Belə ki, məhz bu il fikirlərini və biliklərini paylaşmaq arzusunda olan milyonlarla yaradıcı insan bloqlar, vikilər və podkastlar vasitəsilə internetdə tsunami meydana gətirmişdir. Oxuduğunuz bu məqalə də episentri uzaqda olan bu tsunaminin bizə gəlib çatan kiçik bir dalğasıdır.
Proqram təminatı
Vikipediyanın yaradılması və idarə olunması üçün proqram mexanizmi kimi CMS MediaWiki sistemi istifadə olunur. CMS istifadəçi ilə veb-sayt arasında qarşılıqlı əlaqə texnologiyasıdır və informasiyanın kollektiv işlənməsi, saxlanması, strukturlaşdırılmasını nəzərdə tutur ("MediaWiki" sözü multimedia və wiki sözlərindən yaranmışdır).
MediaWiki proqramı alman tələbəsi Manqus Manke tərəfindən xüsusi Vikipediya üçün yazılmışdır. Əvvəl Perl dilində yazılmış proqramı istifadə edilirdisə, sonralar proqramın PHP dilində yazılması qərara alınır və MediaWiki adlandırılır.
CMS MediaWiki azad proqramdır və bu proqramdan istifadə edərək İnternet məkanında veb-səhifələr yaradılır. CMS MediaWiki sistemi üçün nəzərdə tutulan proqram təminatları:
- Veb-serverlər: Apache və ya ;
- PHP-nin 5.0 və onun yuxarı versiyaları;
- Verilənlər bazası (VB) serveri – MySQL 4.0 verilənlər bazalarının idarəetmə sistemləri (VBİS) və onun yuxarı versiyaları;
- Postgru SQL 8.1 və yuxarı versiyaları.
Viki texnologiyası ilə yaradılan veb-səhifələrə riyazi düsturların daxil edilməsi üçün serverə , və proqram paketlərinin daxil edilməsi vacibdir. Nəzərə almaq lazımdır ki, PHP 4.0 proqramı ilə yalnız MediaWiki 1.6.8 sistemini işlətmək mümkündür. VB serverinin daha rahat idarə olunması üçün PHP MyAdmin (MySQL) və ya PHP PgAdmin (Postgres) proqramlarından istifadə edilir.
CMS MediaWiki proqramının əsas təyinatı veb-səhifələrin idarə olunmasıdır. MediaWiki veb-saytlarla yanaşı şəkil və multimedia faylları ilə də işləyir. Proqram böyük serverlər qrupu üçün nəzərdə tutulmuşdur. Həddən artıq çox istifadəçilərilər və böyük viki-saytlarda MediaWiki keşləmə əməliyyatını dəstəkləyir və istifadə edir.
Əgər ilk vaxtlar CMS MediaWiki yalnız Vikipediya üçün nəzərdə tutulmuşdursa, sonralar bu sistemdən GNU lisenziyası əsasında Wikimedia Foundation Inc. qeyri-hökumət təşkilatı tərəfindən müxtəlif layihələrin və saytların yaradılmasında istifadə olunmağa başlanır. Wikimedia Foundation Inc. qeyri kommersiya təşkilatı 2003-cü ilin 20 iyun tarixində Cimmi Uels tərəfindən yaradılmışdır. Təşkilatın serverləri ABŞ, Avropa, Cənubi Koreyada yerləşirlər: 300 server Floridada, 26 server Amsterdamda, 23 server Cənubi Koreyada. Serverlər MySQL VBİS tərəfindən idarə olunurlar və metaverilənlər də daxil olmaqla əsas informasiyaları özlərində saxlayırlar. Mətnlər Apache HTTP serverlərdə saxlanılır. Apache serverlər istifadəçilərin sorğuları əsasında VB-dan informasiyanı əldə edir və MediaWiki proqramı vasitəsilə istifadəçilərə göndərirlər. Qeydiyyatdan keçməyən istifadəçilərin sorğuları və eləcə də təkrar sorğular Squid serverlər tərəfindən emal edilir. Onların effektivliyi Apache serverlərinin effektivliyinin 75%-ni təşkil edir.
MediaWiki İnternet üçün nəzərdə tutulmuş digər proqram təminatları kimi səhvlər və təhlükəsizlik problemlərinə malikdir. Odur ki, təhlükəsizlik tam təmin olunmursa və nəzarətdə saxlanılmırsa MediaWiki proqramının yüklənməsi məsləhət görülmür. Bunu nəzərə alaraq Vikipediya serverləri yüksək təhlükəsizlik sistemləri ilə təmin olunmuşlar. ABŞ-nın Florida ştatında yerləşən serverlərin təhlükəsizliyi və işi üçün Wikimedia Foundation Inc. qeyri-hökumət təşkilatı tərəfindən hər il yüz minlərlə dollar vəsait ayrılır. Məsələn, 2005–2006-cı illərdə aparat təminatının təzələnməsi üçün 430 min dollar, hostinqə isə 200 min dollar vəsait xərclənmişdir. Təşkilat bu vəsaiti İnternet istifadəçilərinin könüllü göndərdikləri pullar hesabına əldə edir.
Mənfi cəhətləri
Açıq redaktə imkanına malik olma MediaWiki sisteminin əsas üstünlüyü olub, digər layihələrin də yaradılmasında ondan istifadə olunmasına haqq verir. Lakin sistemin imkanları digər mənfi amillərin ortaya çıxmasına şərait yaradır:
- Veb-səhifələrə müraciətin hər hansı mürəkkəb məhdudiyyət mexanizminin olmaması;
- MediaWiki əsasında yaradılmış səhifələrdə hədsiz dərəcədə çox hiperistinadların olması və onların da müəyyən hissəsinin tam olmayan və ya ümumiyyətlə mövcud olmayan səhifələrə aid olması;
- İstifadəçilərə redaktə azadlığı verən layihələrdə müəyyən qarışıqlığın, sistemliliyin pozulma hallarının olması və s.
Ədəbiyyat
- Wikipedia: How to edit a page (Rusca:Как править статьи)
- Vikipediyanın tarixi
- Vikipediyanın banisi Jimmi Uelsin müsahibəsi
- Web Founder Tim Berners-Lee’s Blog 2005-12-24 at the Wayback Machine
Mənbə
- Tərxan Paşazadə, "Milli-mənəvi dəyərlərin qorunmasında və təbliğində elektron ensiklopediyanın – Vikipediyanın rolu", "Dövlət və Din" İctimai fikir toplusu, (№ 1 (15)), Bakı – yanvar-fevral 2010, səhifə: 101–108.
İstinadlar
- Ferrari L. D., Aitken S., Hemert J. v., Goryanin I. WikiSim. 2010. doi:10.1145/1822258.1822303
- .
- .
- .
- .
Xarici keçidlər
- Vikipediyada bizə qarşı informasiya savaşı 2011-01-05 at the Wayback Machine
- Library.ict.az – AMEA İnformasiya Texnologiyaları İnstitutunun direktoru, AMEA-nın müxbir üzvü R. M. Əliquliyev, sektor müdiri, İ. Y. Ələkbərova, sektor müdiri R. T. Qasımova, "İnternetdə kollektiv bilik və Viki texnologiyası", AMEA İnformasiya Texnologiyaları İnstitutu, Bakı, Azərbaycan [ölü keçid]
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaledeki melumatlarin yoxlanilabiler olmasi ucun elave menbelere ehtiyac var Daha etrafli melumat ve ya meqaledeki problemlerle bagli muzakire aparmaq ucun meqalenin muzakire sehifesine diqqet yetire bilersiniz Lutfen meqaleye etibarli menbeler elave ederek bu meqaleni tekmillesdirmeye komek edin Menbesiz mezmun problemler yarada ve siline biler Problemler hell edilmemis sablonu meqaleden cixarmayin Vikipediya ing Wikipedia Internetde azad sekilde yayimlanan dunyanin bir cox dillerinde viki texnologiyasinin tetbiqi ile konullu istifadeciler terefinden yaradilan ensiklopediya Yarandigi dovrden yeni 2001 ci ilin evvellerinden Vikipediyadaki istifadeci ve meqale sayi davamli artir ensiklopediya her kecen gun daha cox meshurluq qazanir Internetde Viki texnologiyasi ile isleyen en neheng layihe Vikipediya ing Wikipedia azad onlayn ensiklopediyasidir VikipediyaURL wikipedia orgTipi Onlayn ensiklopediyalar Vikimedia layihesi ixtisasDilleri coxdilli d Proqramlasdirma dili PHPServerin yeri Esbern d San FransiskoDallasKerrolton d CikaqoAmsterdamSinqapurSahibi Vikimedia FonduMuellif ler Vikipediya cemiyyeti d Cimmi Uels Larri Senger Redaktor Vikipediya cemiyyeti d Acilma tarixi 15 yanvar 2001Alexa reytinqi 13 18 dekabr 2020 Vikianbarda elaqeli mediafayllarTarixiLayihenin tarixi 1999 cu ilden baslayir Layihenin bas redaktoru teskilatcisi Larri Senger ve Bomis kompaniyasinin icraci direktoru layiheni maliyyelesdiren Cimmi Uels Viki texnologiyasi esasinda onlayn ensiklopediya yaratmaq qerarina gelerek onu Nupediya NuPedia com adlandirdilar Nupediya virtual ensiklopediyasi 2000 ci ilin mart ayindan fealiyyete basladi Ingilis dilinde yaradilmis bu ensiklopediyani viki sayt hesab etmek olmazdi Onun esasini alim ve mutexesisler terefinden meqalelerin deqiq yoxlanmasi teskil edirdi Nupediyada meqalelerin daxil olunmasi prosesi cox leng getdiyinden onun baglanmasi haqqinda qerar qebul edildi ve 2003 cu ilin sentyabr ayinda baglandi Nupediya ensiklopediyasi baglanarken orada 25 tamamlanmis 74 yoxlama prosesinde olan meqale var idi Nupediya ensiklopediyasi esasinda yaradilmis Vikipediya aciq ensiklopediyasi 2001 ci ilin 15 yanvar tarixinde Internetde fealiyyet gostermeye baslayir Nupediyadan ferqli olaraq Vikipediyada meqaleler konullu Internet istifadecileri terefinden yoxlanilir ki bu da ensiklopediyanin cox suretle zenginlesmesine sebeb olmusdur Ensiklopediyanin adi ingilis texniki termini olan wiki saytin fealiyyetinin esasini teskil eden texnologiya soz ozu havay dilinde tez demekdir ve encyclopedia ensiklopediya sozlerinden yaranib FelsefesiVikipediyanin yaradicilari Cimmi Uels ve Larri Senger tamamile ayri felsefeye esaslanan biliklerini paylasmaq isteyen insanlarin birge tesebbusu ile dunyanin en dolgun Internet ensiklopediyasini yaratmaq qerarina gelmisler Bu tesebbus ozunu dogrultmus ve Vikipediya qisa zamanda dunyanin en meshur 25 internet sayti sirasina daxil olmusdur 2009 cu ilde aparilan arasdirmalara gore ingilis dilinde olan Vikipediya dunyanin en cox oxunan ve internet istifadecilerinin tez tez muraciet etdikleri saytlar arasinda 1 ci yeri tutmusdur XususiyyetleriVikipediya qeyri hokumet teskilati olan Vikimedia Fondu terefinden yaradilmis Onlayn ensiklopediyadir Vikipediyani Britannika kimi diger internet ensiklopediyalardan ferqlendiren esas cehet onun aciq olmasi yeni istenilen internet istifadecisinin onu redakte ede bilmesidir Ensiklopediyanin esas telebi yazilan meqalelerde ve elave edilen melumatlarda neytral nezer noqtesinin NPOV Neutral Point Of View qorunmasidir Yeni burada en gozel seher Bakidir kimi sexsi mulahizeler qeyd edilmemelidir Tebii ki resursun aciq olmasi eyni zamanda bir sira problemler yaradir Meselen Dagliq Qarabag munaqisesi movzusuna dair Vikipediyanin azerbaycanli ve ermeni istifadecileri arasinda qizgin fikir mubadilesi gedir muzakireler acilir Bu halda kimin haqli kimin haqsiz oldugunu yalniz bele muzakireler ve Vikipediya arbitrlarinin qerari mueyyen ede biler Meselen soydasimiz Tebib Huseynov Dagliq Qarabagla elaqeli bele bir mehkemeni udub Lakin diger movzularda azerbaycanli ve ermeni vikipediyacilar arasinda muzakireler ingilis fransiz rus turk dillerinde olan Vikipediyalarda hele de davam edir Meqalelerin yaradilmasiVikipediyada meqalelerin yazilmasi olduqca asandir ve HTML sehifelerinden ferqli olaraq xususi bilikler teleb etmir Mundericatin yaradilmasi kecid elaveleri sekillerin elave edilmesi sablonlar ve diger funksiyalar avtomatlasdirildigindan meqaleleri qisa muddet erzinde asanliqla yaratmaq mumkundur Tesadufi deyil ki havaylilarin dilinde wiki wihiwihi sozu tez celd menasini verir Her zaman neytral nezer noqtesinden cixis ederek yazin ve yazdiginiz meqalelerin menbeyini gosterin Bu idarecilerin ve oxucularin sizin meqalenize olan etimadini artiracaq ve mumkun mubahiselerin qarsisini alacaq Menbeleri xarici kecidler vasitesile Menbe Xarici kecidler Istinadlar basliqli bolum ler de sadalayin Gunumuzde aktual olmayan lakin bir nece il sonra ciddi problemlere sebeb ola bilecek daha bir vacib meqam muellif huquqlaridir Eger elave etdiyiniz meqale sekil ve ya media faylinin bir nece il sonra ensiklopediyadan xaric olunmagini istemirsinizse en azi muellifinin adini qeyd edin Yeni meqale yaratmaq ucun xususi Komek Yeni meqale yarat sehifesinde basligi daxil edib Meqale yarat duymesini secin Secdiyiniz basliqli meqaleni redakte etmek ucun diger sehifeye kececeksiniz Burada meqalenin metnini daxil edib Sehifeni qeyd et duymesini secmekle onu Vikipediyaya daxil edin Vikipediyanin butun imkanlarini oyrenmek isteyirsinizse Edebiyyat bolumundeki ingilis ve rus dilinde benzer meqalelere muraciet ede bilersiniz Biliklerimizi paylasaraq Informasiyani azad paylasmaq prinsipi hele Tim Tim Berners Li terefinden 1989 cu ilde veb texnologiya World Wide Web yaradilarken nezerde tutulmusdur Mehz bu sebebden ilk yaradilan seyyar browser hem veb sehifelerini gosterme hem de onlari redakte etme imkanina malik idi Lakin sonraki dovrde internetin daha cox elektron kommersiya istiqametinde inkisaf etmesi veb mediasini ilkin felsefesinden uzaqlasdirdi Tim Berners Linin ozunun de etiraf etdiyi kimi 2005 ci il ideyasinin heyata kecdiyi il kimi yadda qaldi Bele ki mehz bu il fikirlerini ve biliklerini paylasmaq arzusunda olan milyonlarla yaradici insan bloqlar vikiler ve podkastlar vasitesile internetde tsunami meydana getirmisdir Oxudugunuz bu meqale de episentri uzaqda olan bu tsunaminin bize gelib catan kicik bir dalgasidir Proqram teminatiVikipediyanin yaradilmasi ve idare olunmasi ucun proqram mexanizmi kimi CMS MediaWiki sistemi istifade olunur CMS istifadeci ile veb sayt arasinda qarsiliqli elaqe texnologiyasidir ve informasiyanin kollektiv islenmesi saxlanmasi strukturlasdirilmasini nezerde tutur MediaWiki sozu multimedia ve wiki sozlerinden yaranmisdir MediaWiki proqrami alman telebesi Manqus Manke terefinden xususi Vikipediya ucun yazilmisdir Evvel Perl dilinde yazilmis proqrami istifade edilirdise sonralar proqramin PHP dilinde yazilmasi qerara alinir ve MediaWiki adlandirilir CMS MediaWiki azad proqramdir ve bu proqramdan istifade ederek Internet mekaninda veb sehifeler yaradilir CMS MediaWiki sistemi ucun nezerde tutulan proqram teminatlari Veb serverler Apache ve ya PHP nin 5 0 ve onun yuxari versiyalari Verilenler bazasi VB serveri MySQL 4 0 verilenler bazalarinin idareetme sistemleri VBIS ve onun yuxari versiyalari Postgru SQL 8 1 ve yuxari versiyalari Viki texnologiyasi ile yaradilan veb sehifelere riyazi dusturlarin daxil edilmesi ucun servere ve proqram paketlerinin daxil edilmesi vacibdir Nezere almaq lazimdir ki PHP 4 0 proqrami ile yalniz MediaWiki 1 6 8 sistemini isletmek mumkundur VB serverinin daha rahat idare olunmasi ucun PHP MyAdmin MySQL ve ya PHP PgAdmin Postgres proqramlarindan istifade edilir CMS MediaWiki proqraminin esas teyinati veb sehifelerin idare olunmasidir MediaWiki veb saytlarla yanasi sekil ve multimedia fayllari ile de isleyir Proqram boyuk serverler qrupu ucun nezerde tutulmusdur Hedden artiq cox istifadecileriler ve boyuk viki saytlarda MediaWiki kesleme emeliyyatini destekleyir ve istifade edir Eger ilk vaxtlar CMS MediaWiki yalniz Vikipediya ucun nezerde tutulmusdursa sonralar bu sistemden GNU lisenziyasi esasinda Wikimedia Foundation Inc qeyri hokumet teskilati terefinden muxtelif layihelerin ve saytlarin yaradilmasinda istifade olunmaga baslanir Wikimedia Foundation Inc qeyri kommersiya teskilati 2003 cu ilin 20 iyun tarixinde Cimmi Uels terefinden yaradilmisdir Teskilatin serverleri ABS Avropa Cenubi Koreyada yerlesirler 300 server Floridada 26 server Amsterdamda 23 server Cenubi Koreyada Serverler MySQL VBIS terefinden idare olunurlar ve metaverilenler de daxil olmaqla esas informasiyalari ozlerinde saxlayirlar Metnler Apache HTTP serverlerde saxlanilir Apache serverler istifadecilerin sorgulari esasinda VB dan informasiyani elde edir ve MediaWiki proqrami vasitesile istifadecilere gonderirler Qeydiyyatdan kecmeyen istifadecilerin sorgulari ve elece de tekrar sorgular Squid serverler terefinden emal edilir Onlarin effektivliyi Apache serverlerinin effektivliyinin 75 ni teskil edir MediaWiki Internet ucun nezerde tutulmus diger proqram teminatlari kimi sehvler ve tehlukesizlik problemlerine malikdir Odur ki tehlukesizlik tam temin olunmursa ve nezaretde saxlanilmirsa MediaWiki proqraminin yuklenmesi meslehet gorulmur Bunu nezere alaraq Vikipediya serverleri yuksek tehlukesizlik sistemleri ile temin olunmuslar ABS nin Florida statinda yerlesen serverlerin tehlukesizliyi ve isi ucun Wikimedia Foundation Inc qeyri hokumet teskilati terefinden her il yuz minlerle dollar vesait ayrilir Meselen 2005 2006 ci illerde aparat teminatinin tezelenmesi ucun 430 min dollar hostinqe ise 200 min dollar vesait xerclenmisdir Teskilat bu vesaiti Internet istifadecilerinin konullu gonderdikleri pullar hesabina elde edir Menfi cehetleriAciq redakte imkanina malik olma MediaWiki sisteminin esas ustunluyu olub diger layihelerin de yaradilmasinda ondan istifade olunmasina haqq verir Lakin sistemin imkanlari diger menfi amillerin ortaya cixmasina serait yaradir Veb sehifelere muracietin her hansi murekkeb mehdudiyyet mexanizminin olmamasi MediaWiki esasinda yaradilmis sehifelerde hedsiz derecede cox hiperistinadlarin olmasi ve onlarin da mueyyen hissesinin tam olmayan ve ya umumiyyetle movcud olmayan sehifelere aid olmasi Istifadecilere redakte azadligi veren layihelerde mueyyen qarisiqligin sistemliliyin pozulma hallarinin olmasi ve s EdebiyyatWikipedia How to edit a page Rusca Kak pravit stati Vikipediyanin tarixi Vikipediyanin banisi Jimmi Uelsin musahibesi Web Founder Tim Berners Lee s Blog 2005 12 24 at the Wayback MachineMenbeTerxan Pasazade Milli menevi deyerlerin qorunmasinda ve tebliginde elektron ensiklopediyanin Vikipediyanin rolu Dovlet ve Din Ictimai fikir toplusu 1 15 Baki yanvar fevral 2010 sehife 101 108 IstinadlarFerrari L D Aitken S Hemert J v Goryanin I WikiSim 2010 doi 10 1145 1822258 1822303 Xarici kecidlerVikipediyada bize qarsi informasiya savasi 2011 01 05 at the Wayback Machine Library ict az AMEA Informasiya Texnologiyalari Institutunun direktoru AMEA nin muxbir uzvu R M Eliquliyev sektor mudiri I Y Elekberova sektor mudiri R T Qasimova Internetde kollektiv bilik ve Viki texnologiyasi AMEA Informasiya Texnologiyalari Institutu Baki Azerbaycan olu kecid Hemcinin baxVikipediya KIV Vikipediya haqqinda