Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Türkiyə–Ermənistan sərhədi (türk. Ermenistan–Türkiye sınırı, erm. Հայաստան–Թուրքիա սահման) — Türkiyə və Ermənistan arasında dövlət sərhədi. Sərhədin uzunluğu 311 km-dir və şimalda Gürcüstanla sərhəd qovşağından cənubda Azərbaycanla sərhəd qovşağına qədər uzanır.
| Ermənistan–Türkiyə sərhədi | |
|---|---|
 | |
| Xüsusiyyətləri | |
| Dövlətlər | |
| Uzunluğu |
|
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Təsvir
Sərhəd şimaldan Gürcüstanla sərhədin Arpi gölünün qərb hissəsindəki kəsişməsindən başlayır və Ermənistanın dağlıq əraziləri boyunca bir sıra qeyri-bərabər xətlər boyunca cənuba uzanır. Qərbi Arpaçay çayına çataraq çaydan cənubdan Araz çayı ilə birləşməyə qədər davam edir və daha sonra şərqə sonra cənub-şərqə axan Arazı izləyir. Azərbaycanın Naxçıvan Muxtar Respublikası ilə kəsişmə nöqtəsinə qədər uzanır.
Tarix
Birinci Dünya müharibəsi zamanı Rusiya Osmanlı İmperiyasının şərq bölgələrini işğal edir. Rusiyada 1917-ci il inqilabından sonra yeni kommunist hakimiyyət orqanları müharibədəki iştiraklarına son verməyə tələsir. 1918-ci ildə Almaniya və Osmanlı İmperiyası ilə Brest-Litovsk sülh müqaviləsini imzalayır. Bu müqaviləyə əsasən, Rusiya əvvəllər San Stefano və Berlin Müqaviləsi çərçivəsində əldə edilmiş əraziləri geri qaytarır.
1918-ci ildə Cənubi Qafqaz xalqları Rusiya imperiyasından müstəqillik qazanmaq üçün Zaqafqaziya Demokratik Federativ Respublikasını elan edir və Osmanlı İmperiyası ilə sülh danışıqlarına başlayır. Daxili fikir ayrılıqları Gürcüstanın 1918-ci ilin mayında federasiyadan ayrılmasına, daha sonra isə Ermənistan və Azərbaycan tərəfindən izlənilməsinə səbəb olur. 4 iyun 1918-ci ildə Batum konfransı sonrası Batum müqaviləsi imzalanır. Bununlada 1878-ci ilə qədər mövcud olan sərhədlər tanınır. Ermənistandakı Osmanlı fəthləri nəhayət 1920-ci ildə Gümrü müqaviləsinin imzalanması ilə bitir.
Birinci Dünya müharibəsində Osmanlı İmperiyasının məğlubiyyətindən sonra Antanta ölkələri və müttəfiqləri onu 1920-ci ildə Sevr müqaviləsinə əsasən bölməyi planlaşdırır. Müqavilə Gürcüstanın və Ermənistanın müstəqilliyini tanıyaraq, Türkiyənin şərqindəki hər iki geniş ərazini bu ölkəyə verməyi nəzərdə tuturdu (Bu ərazilər ABŞ Prezidenti Vudro Vilsonun adından "Vilson Ermənistanı" adlandırıldı) və Ermənistanla Gürcüstan arasındakı sərhədin genişləndirilməsi məsələsinə isə daha sonra qərar verilməsi nəzərdə tutulurdu. Türkiyə İstiqlaliyyət müharibəsinin başlamasına kömək edən bu müqavilədən Türk millətçiləri hiddətlənir. Türkiyənin bu qarşıdurmada qazandığı uğur, Sevr müqaviləsinin müddəalarını reallaşmaz hala gətirir. 1920-ci ildə Sovet ordusu, hər iki ölkənin müstəqilliyinə son qoyaraq Azərbaycan və Ermənistanı işğal edir və daha sonra 1921-ci ilin fevral-mart aylarında Gürcüstan ərazisinə daxil olur. Rusiya və Türkiyə 1921-ci ilin martında Sovet-Osmanlı sərhədində dəyişikliklər edilməsini nəzərdə tutan Moskva müqaviləsini imzalayır. Ancaq yerdə döyüşlər hələ davam edir və danışıqlar dalana dirənir. Bu müqavilənin müddəaları sonradan, eyni ilin oktyabr ayında Qars müqaviləsi ilə təsdiqlənir və nəticədə indiki Türkiyə–Ermənistan sərhədi müəyyən olunur. Sonra sərhəd 1925-ci ilin martından 1926-cı ilin iyuluna qədər Sovet-Türk ortaq komissiyası tərəfindən yerdə təyin olunur. Türkiyənin müstəqilliyi 1923 Lozanna müqaviləsi ilə tanınır. 1922-ci ildə Cənubi Qafqazın üç keçmiş dövləti SSRİ-nin tərkibində olan Zaqafqaziya SFSR-yə birləşdirilir. 1936-cı ildə yenidən bölünmədən əvvəl Sovet hakimiyyət orqanlarının, xüsusən 1945-ci ildə onu dəyişdirmək barədə vaxtaşırı iddialarına baxmayaraq, Qars müqaviləsi ilə qurulan sərhəd qorunub saxlanılır. ABŞ tərəfindən dəstəklənən Türkiyə bu iddiaları müzakirə etməkdən imtina edir və cənub qonşusu ilə münasibətlərini yaxşılaşdırmaq istəyən SSRİ, tezliklə iddialarından imtina edir. 1991-ci ildə SSRİ-nin dağılması ilə Ermənistan müstəqillik qazanır. Ermənistan Türk-Sovet sərhədindəki hissəsini miras alır. Türkiyə Ermənistanın müstəqilliyini tanımasına baxmayaraq, iki ölkə arasındakı münasibətlər dərhal kəskinləşmiş və sərhəd bağlanmışdır. Türkiyə Birləşmiş Ermənistana dəstək verən erməni millətçilərinin Türkiyənin şərqindəki irredentist iddialarına, eləcə də Ermənistanın Qondarma Erməni Soyqırımının beynəlxalq səviyyədə tanınmasına nail olmaq səylərinə qarşı çıxır. Türkiyə Dağlıq Qarabağ müharibəsində yaxın müttəfiqi Azərbaycanı dəstəkləyir. Münasibətlər 2000-ci illərin on illərində bir az yumşalmış və nəticədə sərhədin yenidən açıla biləcəyini nəzərdə tutulan Sürix Protokollarının 2009-cu ildə imzalanması ilə nəticələnmişdir. Ancaq danışıqlar durduruldu və sərhəd qapalı olaraq qaldı.
İstinadlar
- , 27 May 2016 tarixində orijinalından arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 6 April 2020
- (PDF), январь 1952, 2020-04-10 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 22 октября 2020
- Richard Hovannisian, The Armenian people from ancient to modern times, 292–293, ISBN , OCLC 312951712
- Ezel Kural Shaw, Reform, revolution and republic : the rise of modern Turkey (1808-1975), History of the Ottoman Empire and Modern Turkey, 2, Cambridge University Press, 1977, səh. 326, OCLC 78646544
- Charlotte Mathilde Louise Hille, State Building and Conflict Resolution in the Caucasus, BRILL, 2010, səh. 71, ISBN
- Alexander Mikaberidze, Conflict and Conquest in the Islamic World, ABC-CLIO, 2011, səh. 201, ISBN
- Helmreich, Paul C. From Paris to Sèvres: The Partition of the Ottoman Empire at the Peace Conference of 1919–1920. Columbus, Ohio: Ohio State University Press. 1974.
- Tsutsiev, Arthur. Atlas of the Ethno-Political History of the Caucasus. Nora Seligman Favorov tərəfindən tərcümə olunub. New Haven: Yale University Press. 2014. səh. 79. ISBN .
- . The Ghost of Freedom: A History of the Caucasus. Oxford: Oxford University Press. 2008. səh. 189. ISBN .
- Khrushchev, Nikita S. Sergei Khrushchev (redaktor). Memoirs of Nikita Khrushchev: Reformer, 1945-1964. George Shriver tərəfindən tərcümə olunub. University Park, PA: . 2006. səh. 426. ISBN .
- . Looking toward Ararat. Bloomington: Indiana University Press. 1993. 165–169. ISBN .
- Ro'i, Yaacov. From Encroachment to Involvement: A Documentary Study of Soviet Policy in the Middle East, 1945-1973. Transaction Publisher. 1974. 106–107.
- William M. Hale. Turkish Foreign Policy, 1774–2000, Routledge, 2000, ISBN , p. 273
- Gerard J. Libaridian. Modern Armenia: People, Nation, State, Transaction Publishers, 2004, ISBN , p. 245
- "The Ties That Divide". Economist. Global Heritage Fund. 2006-06-15. April 5, 2008 tarixində . İstifadə tarixi: 2008-08-14.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Turkiye Ermenistan serhedi turk Ermenistan Turkiye siniri erm Հայաստան Թուրքիա սահման Turkiye ve Ermenistan arasinda dovlet serhedi Serhedin uzunlugu 311 km dir ve simalda Gurcustanla serhed qovsagindan cenubda Azerbaycanla serhed qovsagina qeder uzanir Ermenistan Turkiye serhediXususiyyetleriDovletler Ermenistan TurkiyeUzunlugu 311 km Vikianbarda elaqeli mediafayllarTesvirSerhed simaldan Gurcustanla serhedin Arpi golunun qerb hissesindeki kesismesinden baslayir ve Ermenistanin dagliq erazileri boyunca bir sira qeyri beraber xetler boyunca cenuba uzanir Qerbi Arpacay cayina cataraq caydan cenubdan Araz cayi ile birlesmeye qeder davam edir ve daha sonra serqe sonra cenub serqe axan Arazi izleyir Azerbaycanin Naxcivan Muxtar Respublikasi ile kesisme noqtesine qeder uzanir TarixBirinci Dunya muharibesi zamani Rusiya Osmanli Imperiyasinin serq bolgelerini isgal edir Rusiyada 1917 ci il inqilabindan sonra yeni kommunist hakimiyyet orqanlari muharibedeki istiraklarina son vermeye telesir 1918 ci ilde Almaniya ve Osmanli Imperiyasi ile Brest Litovsk sulh muqavilesini imzalayir Bu muqavileye esasen Rusiya evveller San Stefano ve Berlin Muqavilesi cercivesinde elde edilmis erazileri geri qaytarir 1918 ci ilde Cenubi Qafqaz xalqlari Rusiya imperiyasindan musteqillik qazanmaq ucun Zaqafqaziya Demokratik Federativ Respublikasini elan edir ve Osmanli Imperiyasi ile sulh danisiqlarina baslayir Daxili fikir ayriliqlari Gurcustanin 1918 ci ilin mayinda federasiyadan ayrilmasina daha sonra ise Ermenistan ve Azerbaycan terefinden izlenilmesine sebeb olur 4 iyun 1918 ci ilde Batum konfransi sonrasi Batum muqavilesi imzalanir Bununlada 1878 ci ile qeder movcud olan serhedler taninir Ermenistandaki Osmanli fethleri nehayet 1920 ci ilde Gumru muqavilesinin imzalanmasi ile bitir Birinci Dunya muharibesinde Osmanli Imperiyasinin meglubiyyetinden sonra Antanta olkeleri ve muttefiqleri onu 1920 ci ilde Sevr muqavilesine esasen bolmeyi planlasdirir Muqavile Gurcustanin ve Ermenistanin musteqilliyini taniyaraq Turkiyenin serqindeki her iki genis erazini bu olkeye vermeyi nezerde tuturdu Bu eraziler ABS Prezidenti Vudro Vilsonun adindan Vilson Ermenistani adlandirildi ve Ermenistanla Gurcustan arasindaki serhedin genislendirilmesi meselesine ise daha sonra qerar verilmesi nezerde tutulurdu Turkiye Istiqlaliyyet muharibesinin baslamasina komek eden bu muqavileden Turk milletcileri hiddetlenir Turkiyenin bu qarsidurmada qazandigi ugur Sevr muqavilesinin muddealarini reallasmaz hala getirir 1920 ci ilde Sovet ordusu her iki olkenin musteqilliyine son qoyaraq Azerbaycan ve Ermenistani isgal edir ve daha sonra 1921 ci ilin fevral mart aylarinda Gurcustan erazisine daxil olur Rusiya ve Turkiye 1921 ci ilin martinda Sovet Osmanli serhedinde deyisiklikler edilmesini nezerde tutan Moskva muqavilesini imzalayir Ancaq yerde doyusler hele davam edir ve danisiqlar dalana direnir Bu muqavilenin muddealari sonradan eyni ilin oktyabr ayinda Qars muqavilesi ile tesdiqlenir ve neticede indiki Turkiye Ermenistan serhedi mueyyen olunur Sonra serhed 1925 ci ilin martindan 1926 ci ilin iyuluna qeder Sovet Turk ortaq komissiyasi terefinden yerde teyin olunur Turkiyenin musteqilliyi 1923 Lozanna muqavilesi ile taninir 1922 ci ilde Cenubi Qafqazin uc kecmis dovleti SSRI nin terkibinde olan Zaqafqaziya SFSR ye birlesdirilir 1936 ci ilde yeniden bolunmeden evvel Sovet hakimiyyet orqanlarinin xususen 1945 ci ilde onu deyisdirmek barede vaxtasiri iddialarina baxmayaraq Qars muqavilesi ile qurulan serhed qorunub saxlanilir ABS terefinden desteklenen Turkiye bu iddialari muzakire etmekden imtina edir ve cenub qonsusu ile munasibetlerini yaxsilasdirmaq isteyen SSRI tezlikle iddialarindan imtina edir 1991 ci ilde SSRI nin dagilmasi ile Ermenistan musteqillik qazanir Ermenistan Turk Sovet serhedindeki hissesini miras alir Turkiye Ermenistanin musteqilliyini tanimasina baxmayaraq iki olke arasindaki munasibetler derhal keskinlesmis ve serhed baglanmisdir Turkiye Birlesmis Ermenistana destek veren ermeni milletcilerinin Turkiyenin serqindeki irredentist iddialarina elece de Ermenistanin Qondarma Ermeni Soyqiriminin beynelxalq seviyyede taninmasina nail olmaq seylerine qarsi cixir Turkiye Dagliq Qarabag muharibesinde yaxin muttefiqi Azerbaycani destekleyir Munasibetler 2000 ci illerin on illerinde bir az yumsalmis ve neticede serhedin yeniden acila bileceyini nezerde tutulan Surix Protokollarinin 2009 cu ilde imzalanmasi ile neticelenmisdir Ancaq danisiqlar durduruldu ve serhed qapali olaraq qaldi Istinadlar 27 May 2016 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 6 April 2020 PDF yanvar 1952 2020 04 10 tarixinde orijinalindan PDF arxivlesdirilib Istifade tarixi 22 oktyabrya 2020 Richard Hovannisian The Armenian people from ancient to modern times 292 293 ISBN 978 0 333 61974 2 OCLC 312951712 Ezel Kural Shaw Reform revolution and republic the rise of modern Turkey 1808 1975 History of the Ottoman Empire and Modern Turkey 2 Cambridge University Press 1977 seh 326 OCLC 78646544 Charlotte Mathilde Louise Hille State Building and Conflict Resolution in the Caucasus BRILL 2010 seh 71 ISBN 978 9 004 17901 1 Alexander Mikaberidze Conflict and Conquest in the Islamic World ABC CLIO 2011 seh 201 ISBN 978 1 598 84337 8 Helmreich Paul C From Paris to Sevres The Partition of the Ottoman Empire at the Peace Conference of 1919 1920 Columbus Ohio Ohio State University Press 1974 Tsutsiev Arthur Atlas of the Ethno Political History of the Caucasus Nora Seligman Favorov terefinden tercume olunub New Haven Yale University Press 2014 seh 79 ISBN 978 0300153088 The Ghost of Freedom A History of the Caucasus Oxford Oxford University Press 2008 seh 189 ISBN 978 0195177756 Khrushchev Nikita S Sergei Khrushchev redaktor Memoirs of Nikita Khrushchev Reformer 1945 1964 George Shriver terefinden tercume olunub University Park PA 2006 seh 426 ISBN 978 0271058597 Looking toward Ararat Bloomington Indiana University Press 1993 165 169 ISBN 978 0253207739 Ro i Yaacov From Encroachment to Involvement A Documentary Study of Soviet Policy in the Middle East 1945 1973 Transaction Publisher 1974 106 107 William M Hale Turkish Foreign Policy 1774 2000 Routledge 2000 ISBN 0 7146 5071 4 p 273 Gerard J Libaridian Modern Armenia People Nation State Transaction Publishers 2004 ISBN 0 7658 0205 8 p 245 The Ties That Divide Economist Global Heritage Fund 2006 06 15 April 5 2008 tarixinde Istifade tarixi 2008 08 14