Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Topal Teymur — Azərbaycan şairi və dramaturqu Hüseyn Cavidin 1925-ci ildə Əmir Teymur kimi tanınan Orta Asiya türklərinin fatehi Teymur haqqında yazdığı beş pərdəli pyes, tarixi dram. Pyes ilk dəfə 1926-cı ildə Bakıda səhnəyə qoyulub. Pyes ilk dəfə elə həmin 1926-cı ildə Bakıda "Azərnəşr" nəşriyyatında çap edilib.
| Topal Teymur | |
|---|---|
| az-əbcəd. توپال تیمور | |
 "Topal Teymur" tamaşasının proqramı, 1926-cı il. Dövlət Dram Teatrı | |
| Janr | dram |
| Müəllif | Hüseyn Cavid |
| Orijinal dili | Azərbaycan |
| Yazılma ili | 1925 |
| Nəşr ili | 1926 |
| Əvvəlki | Peyğəmbər |
| Sonrakı | Knyaz |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Cavidin dünyagörüşünün qeyri-müəyyənliyi ilə bağlı ziddiyyətlərin təkrarlanması tamaşaya təsir edib. Bir sıra müəlliflər şairin öz yaradıcılığında feodal fatehlərini ideallaşdırdığını qeyd ediblər. Teymuru Cavid qəddar axsaq fateh kimi yox, türk dünyasının ən böyük sərkərdəsi, birləşdiricisi, elmin, sənətin, sənətin və ticarətin hamisi kimi göstərib.
Tarixi
Hüseyn Cavid Əmir Teymur obrazı üzərində işləyərkən böyük çətinliklərlə üzləşdi. Qeyd edək ki, Sovet İttifaqı illərində Əmir Teymur qəddar fateh kimi təqdim edilirdi. Belə bir vaxtda Teymurun obrazını işıqlandırmaq çətin idi. Cavid əvvəldən hakimiyyətin təzyiqləri ilə üzləşmişdi. 1925-ci ildə Cavid dramı tamamlayır. Hüseyn Cavidin Azərbaycanda nüfuzu o qədər yüksək idi ki, dramın hələ də "Topal Teymur" adı ilə səhnəyə qoyulmasına icazə verilirdi. Müəllif bütün cəhdlərə baxmayaraq, Əmir Teymurun simasını ləgələməyə imkan verməyərək dramda dəyişiklik etməkdən imtina edirdi. 1925-ci il noyabrın 15-də Bakının "Kommunist" qəzetində D.Bünyatzadə adına Türk Dram Teatrında "Əmir Teymur" dramının tamaşasının (baş rejissor – Aleksandr Tuqanov, rejissor – Abbas Mirzə Şərifzadə) göstərilməyə başlandığı yazılırdı. Belə ki, 1925/26-cı il mövsümündə tamaşa rejissor Tuqanov tərəfindən Dadaş Bünyatzadə adına Dövlət Türk (Azərbaycan) teatrının səhnəsində tamaşaya qoyulur. Tamaşada ilk ifaçılar Sidqi Ruhulla, Abbas Mirzə Şərifzadə, Mərziyyə Davudova, Ülvi Rəcəb, İsmayıl Hidayətzadə, Mirzəağa Əliyev və başqaları olmuşdu.
Amma Cavid dramında Teymuru zalım, qəddar, topal fateh kimi yox, böyük sərkərdə, türk dünyasını birləşdirən, elm, sənət, sənət və ticarətin hamisi kimi göstərdiyindən Əmir Teymur obrazı sovet ideologiyası çərçivəsinə sığmırdı. Üstəlik dramada digər personaj Şeyx Buxarinin müdrik və ali təhsilli şəxs kimi göstərilməsi də sovet ideoloqlarını qane etmirdi. Artıq noyabrın 24-də "Kommunist" qəzetində "Kritik" təxəllüsü ilə bir nəfər "Topal Teymur"un "qeyri-kommunist nöqteyi-nəzərdən yazıldığını və səhnələşdirildiyini, dramın qadağan olunmasını" qeyd etdi. Lakin buna baxmayaraq, tamaşalar mövsümün sonuna qədər davam etdi.
Sonrakı taleyi
1926-cı ildə Azərbaycan Akademik Teatrı yenidən Bakıda Hüseyn Cavidin "Topal Teymur" pyesini tamaşaya qoydu. Baş rolu dramatik planın məşhur aktyoru Sidqi Ruhulla oynayırdı. Tamaşaçılar tamaşanı böyük həvəslə qəbul etdilər, lakin bu dəfə Cavidə və teatr rəhbərliyinə Əmir Teymurun "adil şəxs şəklində nümayiş etdirildiyi" dramı bir daha səhnəyə qoymamağı şiddətlə tövsiyə etdilər.
Əsərdə müasirlikdən uzaqlaşma hiss edirdilər,milliyətçilik motivləri tapırdılar. M.Ələkbərli 1934-cü ildə Sovet Yazıçılarının I Ümumittifaq Qurultayında dram əsərində "Teymur türk-tatar monqol xalqlarını vahid Turan imperiyası bayrağı altında birləşdirmək ideyaları ilə ideallaşdırılmışdır" çıxışını etmişdir.
Hüseyn Cavid 1937-ci ildə həbs olunanda ona qarşı irəli sürülən çoxsaylı ittihamlar arasında Əmir Teymur şəxsiyyətinin təbliği ittihamı da var idi. Hüseyn Cavid 8 il müddətinə azadlıqdan məhrum edilərək Sibirə sürgünə göndərilir və orada həlak olur.
1983-cü ildə Hüseyn Cavidin "Topal Teymur" televiziya tamaşası çəkilir. Uzun fasilədən sonra ilk dəfə olaraq Azərbaycan tamaşaçısına heç bir klişe və siyasi sifarişsiz sərkərdə obrazı yenidən təqdim olundu. Əmir Teymur obrazını Azərbaycanın məşhur dram aktyoru Hamlet Xanızadə yaradıb.
2004-cü ildə Türkiyə tədqiqatçısı Ərdoğan Uyğur "Hüseyn Cavidin ədəbi fəaliyyəti və "Topal Teymur" pyesi" kitabını yazıb Ankarada türk dilində nəşr etdirmişdir. Kitabda Hüseyn Cavidin Teymur şəxsiyyətinə münasibəti, dramın taleyi, eləcə də Cavidin özünün faciəli taleyi ətraflı təsvir edilib.
Həmçinin bax
İstinadlar
- Мамед Ариф. История азербайджанской литературы. Б.: Элм. 1971. 163.
- Ф. Д. Ашнин, В. М. Алпатов, Д. М. Насилов. Репрессированная тюркология. М.: Восточная литература РАН. 2002. 143.
- М. М. Рзакулизаде. Азербайджанская литература. . 1. Под ред. Г. И. Ломидзе, Л. И. Тимофеева. История советской многонациональной литературы: Наука. 1970. 203.
- Очерк истории азербайджанской советской литературы. М.: Издательство Академии наук СССР. Под ред. Ж. С. Кедрина, Г. Бабаева. 1963. 53.
- Джавид. . 2. Под ред. Н. Л. Мещерякова. ru:Малая советская энциклопедия: Советская энциклопедия. 1931. 842.
- А. Назим. Джавид, Гусейн. Большая биографическая энциклопедия. 2009.
- А. Н. Робинсон. Новые черты в русской литературе и искусстве (XVII — начала XVIII в.). М.: Наука. 1976. 21.
- Һүсејн Ҹавид. Драм əсәрләри (az.). Б.: Азербайджанское государственное издательство. Составитель Туран Джавид, под ред. проф. Müzəffər Şükür. 1975. 545.
- Ахмедов С. Амир Тимур в истории и культуре Азербайджана. № 68. газета «Эхо». 21 Апреля 2009. 2015-09-24 tarixində .
- Доклад М. Алекберли о литературе Азербайджанской ССР. . 1. Стенографический отчет. Первый всесоюзный съезд советских писателей: Советский писатель. 1934. 123.
Xarici keçidlər
- Filmi izlə I hissə; II hissə
- Hüseyn Cavidin Dram əsərləri
- "Topal Teymur", Bir tamaşanın tarixçəsi
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Topal Teymur Azerbaycan sairi ve dramaturqu Huseyn Cavidin 1925 ci ilde Emir Teymur kimi taninan Orta Asiya turklerinin fatehi Teymur haqqinda yazdigi bes perdeli pyes tarixi dram Pyes ilk defe 1926 ci ilde Bakida sehneye qoyulub Pyes ilk defe ele hemin 1926 ci ilde Bakida Azernesr nesriyyatinda cap edilib Topal Teymuraz ebced توپال تیمور Topal Teymur tamasasinin proqrami 1926 ci il Dovlet Dram TeatriJanr dramMuellif Huseyn CavidOrijinal dili AzerbaycanYazilma ili 1925Nesr ili 1926Evvelki PeygemberSonraki Knyaz Vikianbarda elaqeli mediafayllar Cavidin dunyagorusunun qeyri mueyyenliyi ile bagli ziddiyyetlerin tekrarlanmasi tamasaya tesir edib Bir sira muellifler sairin oz yaradiciliginda feodal fatehlerini ideallasdirdigini qeyd edibler Teymuru Cavid qeddar axsaq fateh kimi yox turk dunyasinin en boyuk serkerdesi birlesdiricisi elmin senetin senetin ve ticaretin hamisi kimi gosterib TarixiTamasada Merziye Davudova ve Qemer Topuriya Huseyn Cavid Emir Teymur obrazi uzerinde isleyerken boyuk cetinliklerle uzlesdi Qeyd edek ki Sovet Ittifaqi illerinde Emir Teymur qeddar fateh kimi teqdim edilirdi Bele bir vaxtda Teymurun obrazini isiqlandirmaq cetin idi Cavid evvelden hakimiyyetin tezyiqleri ile uzlesmisdi 1925 ci ilde Cavid drami tamamlayir Huseyn Cavidin Azerbaycanda nufuzu o qeder yuksek idi ki dramin hele de Topal Teymur adi ile sehneye qoyulmasina icaze verilirdi Muellif butun cehdlere baxmayaraq Emir Teymurun simasini legelemeye imkan vermeyerek dramda deyisiklik etmekden imtina edirdi 1925 ci il noyabrin 15 de Bakinin Kommunist qezetinde D Bunyatzade adina Turk Dram Teatrinda Emir Teymur draminin tamasasinin bas rejissor Aleksandr Tuqanov rejissor Abbas Mirze Serifzade gosterilmeye baslandigi yazilirdi Bele ki 1925 26 ci il movsumunde tamasa rejissor Tuqanov terefinden Dadas Bunyatzade adina Dovlet Turk Azerbaycan teatrinin sehnesinde tamasaya qoyulur Tamasada ilk ifacilar Sidqi Ruhulla Abbas Mirze Serifzade Merziyye Davudova Ulvi Receb Ismayil Hidayetzade Mirzeaga Eliyev ve basqalari olmusdu Amma Cavid draminda Teymuru zalim qeddar topal fateh kimi yox boyuk serkerde turk dunyasini birlesdiren elm senet senet ve ticaretin hamisi kimi gosterdiyinden Emir Teymur obrazi sovet ideologiyasi cercivesine sigmirdi Ustelik dramada diger personaj Seyx Buxarinin mudrik ve ali tehsilli sexs kimi gosterilmesi de sovet ideoloqlarini qane etmirdi Artiq noyabrin 24 de Kommunist qezetinde Kritik texellusu ile bir nefer Topal Teymur un qeyri kommunist noqteyi nezerden yazildigini ve sehnelesdirildiyini dramin qadagan olunmasini qeyd etdi Lakin buna baxmayaraq tamasalar movsumun sonuna qeder davam etdi Sonraki taleyi1926 ci ilde Emir Teymur rolunu oynayan Sidqi Ruhulla 1926 ci ilde Azerbaycan Akademik Teatri yeniden Bakida Huseyn Cavidin Topal Teymur pyesini tamasaya qoydu Bas rolu dramatik planin meshur aktyoru Sidqi Ruhulla oynayirdi Tamasacilar tamasani boyuk hevesle qebul etdiler lakin bu defe Cavide ve teatr rehberliyine Emir Teymurun adil sexs seklinde numayis etdirildiyi drami bir daha sehneye qoymamagi siddetle tovsiye etdiler Eserde muasirlikden uzaqlasma hiss edirdiler milliyetcilik motivleri tapirdilar M Elekberli 1934 cu ilde Sovet Yazicilarinin I Umumittifaq Qurultayinda dram eserinde Teymur turk tatar monqol xalqlarini vahid Turan imperiyasi bayragi altinda birlesdirmek ideyalari ile ideallasdirilmisdir cixisini etmisdir Huseyn Cavid 1937 ci ilde hebs olunanda ona qarsi ireli surulen coxsayli ittihamlar arasinda Emir Teymur sexsiyyetinin tebligi ittihami da var idi Huseyn Cavid 8 il muddetine azadliqdan mehrum edilerek Sibire surgune gonderilir ve orada helak olur 1983 cu ilde Huseyn Cavidin Topal Teymur televiziya tamasasi cekilir Uzun fasileden sonra ilk defe olaraq Azerbaycan tamasacisina hec bir klise ve siyasi sifarissiz serkerde obrazi yeniden teqdim olundu Emir Teymur obrazini Azerbaycanin meshur dram aktyoru Hamlet Xanizade yaradib 2004 cu ilde Turkiye tedqiqatcisi Erdogan Uygur Huseyn Cavidin edebi fealiyyeti ve Topal Teymur pyesi kitabini yazib Ankarada turk dilinde nesr etdirmisdir Kitabda Huseyn Cavidin Teymur sexsiyyetine munasibeti dramin taleyi elece de Cavidin ozunun facieli taleyi etrafli tesvir edilib Hemcinin baxTopal Teymur film 1983 IstinadlarMamed Arif Istoriya azerbajdzhanskoj literatury B Elm 1971 163 F D Ashnin V M Alpatov D M Nasilov Repressirovannaya tyurkologiya M Vostochnaya literatura RAN 2002 143 M M Rzakulizade Azerbajdzhanskaya literatura 1 Pod red G I Lomidze L I Timofeeva Istoriya sovetskoj mnogonacionalnoj literatury Nauka 1970 203 Ocherk istorii azerbajdzhanskoj sovetskoj literatury M Izdatelstvo Akademii nauk SSSR Pod red Zh S Kedrina G Babaeva 1963 53 Dzhavid 2 Pod red N L Mesheryakova ru Malaya sovetskaya enciklopediya Sovetskaya enciklopediya 1931 842 A Nazim Dzhavid Gusejn Bolshaya biograficheskaya enciklopediya 2009 A N Robinson Novye cherty v russkoj literature i iskusstve XVII nachala XVIII v M Nauka 1976 21 Һүseјn Ҹavid Dram esәrlәri az B Azerbajdzhanskoe gosudarstvennoe izdatelstvo Sostavitel Turan Dzhavid pod red prof Muzeffer Sukur 1975 545 Ahmedov S Amir Timur v istorii i kulture Azerbajdzhana 68 gazeta Eho 21 Aprelya 2009 2015 09 24 tarixinde Doklad M Alekberli o literature Azerbajdzhanskoj SSR 1 Stenograficheskij otchet Pervyj vsesoyuznyj sezd sovetskih pisatelej Sovetskij pisatel 1934 123 Xarici kecidlerFilmi izle I hisse II hisse Huseyn Cavidin Dram eserleri Topal Teymur Bir tamasanin tarixcesi