Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqalədə çoxsaylı problemlər mövcuddur. Zəhmət olmasa, səhifəni redaktə edərək və ya mövcud problemləri diskussiya edərək həll edin.
|
Aleksandr Aleksandroviç Tuqanov (rus. Александр Александрович Туганов; 19 (31) mart 1871, Moskva – 6 mart 1960, Bakı) — Tiflis Azərbaycan Teatrının baş rejissoru, Azərbaycan SSR xalq artisti (1936).
| Aleksandr Tuqanov | |
|---|---|
| rus. Александр Туганов | |
 | |
| Doğum tarixi | 19 (31) mart 1871 |
| Doğum yeri |
|
| Vəfat tarixi | 6 mart 1960 (88 yaşında) |
| Vəfat yeri | |
| Fəaliyyəti | teatr rejissoru, aktyor |
| Fəaliyyət illəri | 1888–1954 |
| Mükafatları |  |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyatı
Aleksandr Tuqanov Azərbaycan teatr sənətində iz qoymuş simalardandır. O, 1871-ci ildə Moskvada doğulub. Moskvada , habelə Rusiyanın bir sıra şəhərlərində aktyor, sonradan Gürcüstanda, 1924-cü ildən isə Azərbaycanda rejissor kimi fəaliyyət göstərib. Aleksandr Tuqanovun fəaliyyətinin müəyyən dövrü Tiflis Azərbaycan Teatrı ilə bağlıdır.
Özünün yazdığına görə, Azərbaycan teatrı ilə ilk tanışlığı 1898-ci ildə Moskva Korş teatrı truppasının Tiflisə səfəri zamanı olmuşdur. 1912-ci ildə isə o, daimi işləmək üçün Tiflisə gəlir və burada rus teatrında fəaliyyətə başlayır. Həmin vaxtlar burada Azərbaycan ziyalılarının yaratdığı "Müsəlman teatr cəmiyyəti"nin tamaşalarına baxır. Bu tamaşalar "Zubalov Xalq Evi"ndə, habelə digər teatrların səhnələrində göstərilirdi. O da bir mütəxəssis kimi imkan daxilində bütün tamaşaları izləyirdi.
Tuqanovun Azərbaycan teatrına böyük maraq və bağlılığı, təbii ki, məhz o vaxtlar meydana gəlib. Onun xatirələrindən: "Zubalov Xalq Evi"ndə baxdığım tamaşalar, ekzotik Tiflisdə, başqa xalqların milli tamaşaları ilə eyni səviyyədə, böyük bir məktəb təsiri bağışlayırdı. Burada (Zubalov Xalq Evi nəzərdə tutulur – A. B.) on bir bölmə işləyirdi. Hər millətin tamaşası öz doğma dilində səhnəyə qoyulurdu. Rus, gürcü, Azərbaycan dram dərnəklərindən başqa, burada Ukrayna, yəhudi, osetin, yunan, aysor dram cəmiyyətləri də fəaliyyət göstərirdi". Məlum olduğu kimi, 1912-ci ildə Tiflisdə azərbaycanlı artistlərin hazırladığı tamaşaları göstərmək üçün şəhərin azərbaycanlılar yaşayan "Şeytanbazar" məhəlləsində teatr üçün xüsusi bina – "Auditoriya" açılmışdı. Bundan sonra tamaşaların göstərilməsi ardıcıl xarakter alır və Tuqanov bu tamaşalara ardıcıl baxmaq imkanı qazanır. "Bu tamaşalar məni Azərbaycan teatrı və onun ifaçıları ilə əsaslı şəkildə yaxınlaşdırırdı. Peşəkar teatr olmasa da, buradan sonralar böyük aktyorlar çıxmışdı: Sidqi Ruhulla, Mustafa Mərdanov, Əli Qurbanov, Mirseyfəddin Kirmanşahlı və başqaları".
O, 1922-ci ildən başlayaraq azərbaycanlı aktyorların dəvəti ilə Azərbaycan dilində də tamaşalar hazırlayırdı. "O zamanlar ağlıma da gəlməzdi ki, Azərbaycan teatrı ilə belə yaxından bağlanacağam və yaradıcılığımın ən qaynar, hərarətli illərini ona həsr edəcəyəm", – deyə Tuqanov sonralar xatirələrində qeyd edirdi. Azərbaycanın Xalq artisti Mustafa Mərdanov həmin dövrü belə xatırlayır: "1922-ci ildə öz benefisimə "Ədirnənin fəthi"ni (C. Cabbarlının pyesi – A. B.) hazırlayırdım; əsərdə baş rolu – Harisi özüm oynayırdım. Tamaşanın daha gözəl hazırlanması üçün Tiflis Dövlət Rus Teatrının baş rejissoru A. Tuqanovu "Ədirnənin fəthi"nin rejissorluğuna dəvət etdik. Tuqanov əsəri gözəl surətdə hazırlayıb tamaşaya qoydu". Nəhayət, Tiflis teatrının aktyorlarından Mustafa Mərdanov və Mirseyfəddin Kirmanşahlının, habelə inzibatçı Əli Bayramovun təkidli xahişləri nəticəsində A. Tuqanov bu teatrda işləməyə razılıq verir. Beləliklə də o, 1923-cü il avqustun 23-də Tiflis Azərbaycan Dram Teatrının baş rejissoru təyin edilir. Qeyd etdiyimiz kimi, Tuqanov teatrın aktyor heyəti və tamaşaları ilə tanış idi və sənət yanğılı bu insanları yüksək qiymətləndirirdi: "O vaxt Azərbaycan teatrının (Tiflis teatrı – A. B.) Meydandakı darısqal binasında rastlaşdığım aktyorların ürəyi işləmək, tamaşa hazırlamaq həvəsi və yanğısı ilə dolu idi". Məhz bunları nəzərə alan rejissor əsl teatr yaratmaq, güclü kadrlar yetişdirmək üçün bütün gücünü səfərbər edir. Tuqanov ayrı-ayrı əsərlərin səhnəyə çıxarılması ilə kifayətlənmir, hazırladığı tamaşaların ümumi mədəni səviyyəsinin yüksəldilməsinə də xüsusi səy göstərir və buna nail olurdu: "Bir sözlə əsl teatr yaratmaq istəyirdik!" Bütün bu işlərdə onun ən yaxın köməkçisi Gürcüstanın Xalq artisti İbrahim İsfahanlı idi. Tuqanov İsfahanlını özünün müəllimi hesab edir, onun, habelə Gürcüstanın Əməkdar artisti Mirzəli Abbasovun, aktyorlardan Mirzəxan Quliyevin, Əşrəf Yüzbaşovun və digər aktyorların səhnə fədakarlığını yüksək qiymətləndirirdi. Tiflis teatrında orijinal pyeslərin, habelə Azərbaycan səhnəsi üçün yeni olan klassik əsərlərin Tuqanov tərəfindən tamaşaya qoyulması aktyorların fərdi yaradıcılıq xüsusiyyətlərinin üzə çıxmasına şərait yaradır, onlara özlərinə məxsus cəhətləri göstərmək imkanı verir, tamaşaçıları teatra cəlb edirdi. Onun bu teatrda ilk işi Şəmsəddin Saminin "Gaveyi-ahəngər" pyesinin tamaşası olub. Aleksandr Tuqanovun xatirələrindən: "Bu, yetkin tamaşa idi, aktyorların öz rollarına tamam yeni münasibətləri duyulurdu: bu tamaşa bütün mövsümə müəyyən hava verdi". Beləliklə, başlanğıc uğurlu olur. Bunun ardınca tamaşaçılara fransız yazıçısı Jan Batist Molyerin "Jorj Danden" komediyası təqdim olunur. Bu tamaşa da böyük uğur qazanır. Aleksandr Tuqanov teatrda baş rejissor kimi fəaliyyət göstərərkən "Uçurum", "İblis", "Şeyx Sənan", "Pəri cadu", "Ölülər" pyeslərini yeni quruluşda tamaşaya hazırlayır. İbrahim İsfahanlının fikrincə, onun ən maraqlı quruluşlarından biri "Müfəttiş" (N. V. Qoqol) komediyasının tamaşası olmuşdur. Səhnədə ilk addımlarını atan gənc aktyor Ülvi Rəcəb məhz Tuqanovun hazırladığı tamaşalarda uğurlu obrazlar yaratmışdır. Onun yaratdığı Dərviş ("Şeyx Sənan"), İxtiyar ("İblis"), Məhkəmə rəisi ("Müfəttiş") obrazları tamaşaçılar tərəfindən hərarətlə qarşılanmışdır. Tuqanovun Tiflis teatrında hazırladığı "Dağılan tifaq" (Ə. Haqverdiyev), "Hacı Qara" (M. F. Axundov), "Qaçaqlar" (F. Şiller, tərcümə edəni Həsən Səbri), "Məkr və məhəbbət" (F. Şiller, tərcümə edəni Ələkbər Seyfi) və "Otello" (U. Şekspir, tərcümə edəni Həsən Səbri) tamaşaları da uğurlu olmuşdur. Məlumdur ki, Aleksandr Tuqanov Bakıda, Azərbaycan Dövlət Dram Teatrında çalışarkən böyük dramaturq Cəfər Cabbarlı ilə yaradıcılıq əməkdaşlığı etmişdir. Yazıçının pyeslərinin quruluşları əsasən ona məxsusdur. Lakin onun Cəfər Cabbarlı ilə "ilk görüşü" Tiflis teatrında olmuşdur. Tuqanov bu teatrda dramaturqun "Ədirnənin fəthi" pyesindən sonra "Aydın" və "Oqtay Eloğlu" pyeslərinə də quruluş vermişdir. O, sonralar bu barədə belə yazmışdır: "Bu, xatirəsi mənim üçün müqəddəs olan, son dərəcə gözəl, böyük dramaturqla ilk görüş idi". Dövri mətbuat teatrın fəaliyyətini yüksək qiymətləndirirdi. Tuqanovun xatirələrindən: "Dövri mətbuat bizim işimizə dostcasına, nikbin baxırdı. Əməyimiz hədər getmirdi, birgə işimizin elə ilk çağları, ilk mövsüm göstərdi ki, müstəqil yolla irəliləyən Azərbaycan teatrı yaşamağa qadirdir". Həmin vaxtlar Tiflis Azərbaycan Teatrının uğurları Bakı teatr ictimaiyyətinin də diqqətini cəlb edir. Şübhəsiz, uğurlu tamaşaların meydana çıxması əsasən Aleksandr Tuqanovun adı ilə bağlı idi. Əlbəttə, bu işdə teatrın fədakar aktyorlarının əməyi də danılmazdır. Tuqanov 1924-cü ildə işləmək üçün Bakıya – Azərbaycan Dövlət Dram Teatrına dəvət edilir. O bu təklifi məmnuniyyətlə qəbul etmiş və sonralar belə yazmışdır: "Tiflisdə ilk mövsümün uğurları elə böyük idi ki, mən Azərbaycan teatrındakı bu təcrübəmi davam etdirmək üçün imkanı əldən verməmək qərarına gəldim".
Beləliklə, Aleksandr Tuqanov 1924-cü ilin yazında Tiflislə, oradakı rəssam, şair və aktyor dostları ilə vidalaşıb yeni teatr yaratmaq, bütün bilik və təcrübəsini sevdiyi sənətə həsr etmək barədə qəlbində baş qaldıran çoxdankı arzularını reallaşdırmaq üçün Azərbaycana, yeni iş yerinə gedir.
Mənbə
- [1] [ölü keçid]
Xarici keçidlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqalede coxsayli problemler movcuddur Zehmet olmasa sehifeni redakte ederek ve ya movcud problemleri diskussiya ederek hell edin Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Bu meqalenin sonunda menbe siyahisi var lakin metndaxili menbeler hec ve ya kifayet qeder istifade edilmediyi ucun bezi melumatlarin menbesi bilinmir Lutfen menbeleri uygun sekilde metnin daxilinde yerlesdirerek meqalenin tekmillesdirilmesine komek edin noyabr 2023 Bu meqale boyuk olcude ve ya tamamile tek menbeye esaslanir Movzu ile bagli muzakirelere qosula ve fikirlerinizi bildire bilersiniz Meqaleye etibarli menbeler elave ederek tekmillesdire bilersiniz noyabr 2023 Aleksandr Aleksandrovic Tuqanov rus Aleksandr Aleksandrovich Tuganov 19 31 mart 1871 Moskva 6 mart 1960 Baki Tiflis Azerbaycan Teatrinin bas rejissoru Azerbaycan SSR xalq artisti 1936 Aleksandr Tuqanovrus Aleksandr TuganovDogum tarixi 19 31 mart 1871Dogum yeri Moskva Moskva quberniyasi d Rusiya imperiyasiVefat tarixi 6 mart 1960 1960 03 06 88 yasinda Vefat yeri Baki Azerbaycan SSR SSRIFealiyyeti teatr rejissoru aktyorFealiyyet illeri 1888 1954Mukafatlari 1936 Vikianbarda elaqeli mediafayllarHeyatiAleksandr Tuqanov Azerbaycan teatr senetinde iz qoymus simalardandir O 1871 ci ilde Moskvada dogulub Moskvada habele Rusiyanin bir sira seherlerinde aktyor sonradan Gurcustanda 1924 cu ilden ise Azerbaycanda rejissor kimi fealiyyet gosterib Aleksandr Tuqanovun fealiyyetinin mueyyen dovru Tiflis Azerbaycan Teatri ile baglidir Ozunun yazdigina gore Azerbaycan teatri ile ilk tanisligi 1898 ci ilde Moskva Kors teatri truppasinin Tiflise seferi zamani olmusdur 1912 ci ilde ise o daimi islemek ucun Tiflise gelir ve burada rus teatrinda fealiyyete baslayir Hemin vaxtlar burada Azerbaycan ziyalilarinin yaratdigi Muselman teatr cemiyyeti nin tamasalarina baxir Bu tamasalar Zubalov Xalq Evi nde habele diger teatrlarin sehnelerinde gosterilirdi O da bir mutexessis kimi imkan daxilinde butun tamasalari izleyirdi Tuqanovun Azerbaycan teatrina boyuk maraq ve bagliligi tebii ki mehz o vaxtlar meydana gelib Onun xatirelerinden Zubalov Xalq Evi nde baxdigim tamasalar ekzotik Tiflisde basqa xalqlarin milli tamasalari ile eyni seviyyede boyuk bir mekteb tesiri bagislayirdi Burada Zubalov Xalq Evi nezerde tutulur A B on bir bolme isleyirdi Her milletin tamasasi oz dogma dilinde sehneye qoyulurdu Rus gurcu Azerbaycan dram derneklerinden basqa burada Ukrayna yehudi osetin yunan aysor dram cemiyyetleri de fealiyyet gosterirdi Melum oldugu kimi 1912 ci ilde Tiflisde azerbaycanli artistlerin hazirladigi tamasalari gostermek ucun seherin azerbaycanlilar yasayan Seytanbazar mehellesinde teatr ucun xususi bina Auditoriya acilmisdi Bundan sonra tamasalarin gosterilmesi ardicil xarakter alir ve Tuqanov bu tamasalara ardicil baxmaq imkani qazanir Bu tamasalar meni Azerbaycan teatri ve onun ifacilari ile esasli sekilde yaxinlasdirirdi Pesekar teatr olmasa da buradan sonralar boyuk aktyorlar cixmisdi Sidqi Ruhulla Mustafa Merdanov Eli Qurbanov Mirseyfeddin Kirmansahli ve basqalari O 1922 ci ilden baslayaraq azerbaycanli aktyorlarin deveti ile Azerbaycan dilinde de tamasalar hazirlayirdi O zamanlar aglima da gelmezdi ki Azerbaycan teatri ile bele yaxindan baglanacagam ve yaradiciligimin en qaynar heraretli illerini ona hesr edeceyem deye Tuqanov sonralar xatirelerinde qeyd edirdi Azerbaycanin Xalq artisti Mustafa Merdanov hemin dovru bele xatirlayir 1922 ci ilde oz benefisime Edirnenin fethi ni C Cabbarlinin pyesi A B hazirlayirdim eserde bas rolu Harisi ozum oynayirdim Tamasanin daha gozel hazirlanmasi ucun Tiflis Dovlet Rus Teatrinin bas rejissoru A Tuqanovu Edirnenin fethi nin rejissorluguna devet etdik Tuqanov eseri gozel suretde hazirlayib tamasaya qoydu Nehayet Tiflis teatrinin aktyorlarindan Mustafa Merdanov ve Mirseyfeddin Kirmansahlinin habele inzibatci Eli Bayramovun tekidli xahisleri neticesinde A Tuqanov bu teatrda islemeye raziliq verir Belelikle de o 1923 cu il avqustun 23 de Tiflis Azerbaycan Dram Teatrinin bas rejissoru teyin edilir Qeyd etdiyimiz kimi Tuqanov teatrin aktyor heyeti ve tamasalari ile tanis idi ve senet yangili bu insanlari yuksek qiymetlendirirdi O vaxt Azerbaycan teatrinin Tiflis teatri A B Meydandaki darisqal binasinda rastlasdigim aktyorlarin ureyi islemek tamasa hazirlamaq hevesi ve yangisi ile dolu idi Mehz bunlari nezere alan rejissor esl teatr yaratmaq guclu kadrlar yetisdirmek ucun butun gucunu seferber edir Tuqanov ayri ayri eserlerin sehneye cixarilmasi ile kifayetlenmir hazirladigi tamasalarin umumi medeni seviyyesinin yukseldilmesine de xususi sey gosterir ve buna nail olurdu Bir sozle esl teatr yaratmaq isteyirdik Butun bu islerde onun en yaxin komekcisi Gurcustanin Xalq artisti Ibrahim Isfahanli idi Tuqanov Isfahanlini ozunun muellimi hesab edir onun habele Gurcustanin Emekdar artisti Mirzeli Abbasovun aktyorlardan Mirzexan Quliyevin Esref Yuzbasovun ve diger aktyorlarin sehne fedakarligini yuksek qiymetlendirirdi Tiflis teatrinda orijinal pyeslerin habele Azerbaycan sehnesi ucun yeni olan klassik eserlerin Tuqanov terefinden tamasaya qoyulmasi aktyorlarin ferdi yaradiciliq xususiyyetlerinin uze cixmasina serait yaradir onlara ozlerine mexsus cehetleri gostermek imkani verir tamasacilari teatra celb edirdi Onun bu teatrda ilk isi Semseddin Saminin Gaveyi ahenger pyesinin tamasasi olub Aleksandr Tuqanovun xatirelerinden Bu yetkin tamasa idi aktyorlarin oz rollarina tamam yeni munasibetleri duyulurdu bu tamasa butun movsume mueyyen hava verdi Belelikle baslangic ugurlu olur Bunun ardinca tamasacilara fransiz yazicisi Jan Batist Molyerin Jorj Danden komediyasi teqdim olunur Bu tamasa da boyuk ugur qazanir Aleksandr Tuqanov teatrda bas rejissor kimi fealiyyet gostererken Ucurum Iblis Seyx Senan Peri cadu Oluler pyeslerini yeni qurulusda tamasaya hazirlayir Ibrahim Isfahanlinin fikrince onun en maraqli quruluslarindan biri Mufettis N V Qoqol komediyasinin tamasasi olmusdur Sehnede ilk addimlarini atan genc aktyor Ulvi Receb mehz Tuqanovun hazirladigi tamasalarda ugurlu obrazlar yaratmisdir Onun yaratdigi Dervis Seyx Senan Ixtiyar Iblis Mehkeme reisi Mufettis obrazlari tamasacilar terefinden heraretle qarsilanmisdir Tuqanovun Tiflis teatrinda hazirladigi Dagilan tifaq E Haqverdiyev Haci Qara M F Axundov Qacaqlar F Siller tercume edeni Hesen Sebri Mekr ve mehebbet F Siller tercume edeni Elekber Seyfi ve Otello U Sekspir tercume edeni Hesen Sebri tamasalari da ugurlu olmusdur Melumdur ki Aleksandr Tuqanov Bakida Azerbaycan Dovlet Dram Teatrinda calisarken boyuk dramaturq Cefer Cabbarli ile yaradiciliq emekdasligi etmisdir Yazicinin pyeslerinin quruluslari esasen ona mexsusdur Lakin onun Cefer Cabbarli ile ilk gorusu Tiflis teatrinda olmusdur Tuqanov bu teatrda dramaturqun Edirnenin fethi pyesinden sonra Aydin ve Oqtay Eloglu pyeslerine de qurulus vermisdir O sonralar bu barede bele yazmisdir Bu xatiresi menim ucun muqeddes olan son derece gozel boyuk dramaturqla ilk gorus idi Dovri metbuat teatrin fealiyyetini yuksek qiymetlendirirdi Tuqanovun xatirelerinden Dovri metbuat bizim isimize dostcasina nikbin baxirdi Emeyimiz heder getmirdi birge isimizin ele ilk caglari ilk movsum gosterdi ki musteqil yolla irelileyen Azerbaycan teatri yasamaga qadirdir Hemin vaxtlar Tiflis Azerbaycan Teatrinin ugurlari Baki teatr ictimaiyyetinin de diqqetini celb edir Subhesiz ugurlu tamasalarin meydana cixmasi esasen Aleksandr Tuqanovun adi ile bagli idi Elbette bu isde teatrin fedakar aktyorlarinin emeyi de danilmazdir Tuqanov 1924 cu ilde islemek ucun Bakiya Azerbaycan Dovlet Dram Teatrina devet edilir O bu teklifi memnuniyyetle qebul etmis ve sonralar bele yazmisdir Tiflisde ilk movsumun ugurlari ele boyuk idi ki men Azerbaycan teatrindaki bu tecrubemi davam etdirmek ucun imkani elden vermemek qerarina geldim Belelikle Aleksandr Tuqanov 1924 cu ilin yazinda Tiflisle oradaki ressam sair ve aktyor dostlari ile vidalasib yeni teatr yaratmaq butun bilik ve tecrubesini sevdiyi senete hesr etmek barede qelbinde bas qaldiran coxdanki arzularini reallasdirmaq ucun Azerbaycana yeni is yerine gedir Menbe 1 olu kecid Xarici kecidler