Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Səfəvi-Dəkkən əlaqələri — Səfəvi dövləti ilə Dəkkən sultanlıqları arasında ikitərəfli münasibətlər nəzərdə tutulur. Dəkkən sultanlıqlarının çoxu elə şiə sülalər tərəfindən idarə edilirdilər. Bu sülalələrdən ən aktivi və ən güclüsü olan Qütbşahlar və ya digər adları ilə Adilşahlar elə Qaraqoyunlular nəslindən gəlməkdə idilər və bunu öz məktublarında da xüsusi fəxr mənbəyi kimi bildirmişdilər.
Tarixi
Dəkkəndə bir neçə şiə dövlətinin yaradılması ilə Səfəvi imperiyası özünü şiə dünyasının ortasında olduğunun fərqinə vardı. Səfəvi sarayına digər şiə dövlətləri tərəfindən dövlətçilik sahəsində bələdçi kimi yanaşır və ondan "qəzəbli sünni dünyası"na qarşı qorunma istəyirdilər. Bu sultanlıqlar müasir mərkəzi və qərbi Hindistanda XVI əsrdə Bəhməni sultanlığının parçalanmasından sonra meydana çıxmışdı və əsas sahil xəttlərinə nəzarət etməkdə idilər. Bu sultanlıqlardan ikisi Əhmədnaqar və Qolkonda sultanlıqları I Şah İsmayılın müvafiq addımından sonra onlar da şiəliyi dövlətin rəsmi məzhəbi elan etdilər. Lakin buna baxmayaraq, Qaraqoyunlu sülaləsindən olan Sultanqulu Baharlu babaları olan Qara Məhəmmədlə Qara Yusifin şiəliyi Şah İsmayıldan daha əvvəl qəbul etməsi ilə fəxr edirdi. O, deyirdi:
 | Peyğəmbərə və onun canişini Əliyə də and içdim ki, əgər nə vaxtsa istiqlaliyyət əldə edə bilsəm, “möminlərin bayraqlarının indiyədək dalğalanmadığı” yerlərdə on iki imamın ardıcıllarının imanının yayılmasına kömək edəcəyəm; amma sən elə bilmə ki, mən bu fikri Şah İsmayıldan götürmüşəm; bilsinlər ki, mən ondan əvvəl, Sultan Yaqubun dövründən, ata-babalarımın imanı olduğu kimi, on ikinin (Allahın onlara salamı olsun) dininə etiqad etmişəm. İndi mənim yüz yaşım var, onun çoxunu həqiqi dinin qanunlarını təbliğ etməyə həsr etmişəm; indi isə xarici aləmdən uzaqlaşıb qalan günlərimi dua ilə keçirmək istəyirəm”. |  |
İsmayılın keçmiş tərəfdarı, Hindistanda yaşayan bu torpaqlarda şiəliyin güclənməsinə kömək etdi. Başqa bir sultanlığın hökmdarları, Bicapur sultanlığının Adili şahları növbə ilə özlərini ya sünni, ya da şiə elan etsələr də, tez-tez xütbələri Moğal imperatorlarının deyil, Səfəvi şahlarının adlarına oxumağı əmr etdilər.Heydərabad kimi mərkəzlərin güclü şiə meyilliklərinə nəticəsində bu bölgədəki kitabxanalarda Səfəvi materiallarının maraqlı kolleksiyalarının toplanmasına səbəb olmuşdu.
1509-1512-ci illərdə dünyanın müxtəlif yerlərinə elçiliklər göndərən Səfəvi imperiyası Dəkkən sultanlıqlarına da elçilər göndərdilər. 1510-cu ilin oktyabrında Səfəvi elçiliyi Qoa şəhərinə çatdılar və buranın hökmdarı Yusif Adilşaha, yəni Bicapur hökmdarı ilə görüşdülər. Bu diplomatik missiya bir neçə il əvvəl Səfəvi imperiyasına göndərilmiş Bicapur elçiliyinə cavab mahiyyəti daşımaqda idi. Bu Bicapur elçiliyinə Seyid Əhməd Haravi rəhbərlik etmiş və Şah İsmayılın sarayına bir neçə il əvvəl gəlmişdi. Lakin Qucaratın vəziyyəti qısa zamanda dəyşdi və Səfəvi elçisi indi xristian portuqaliyalıların Qoada hakimiyyətdə olduğunu gördülər. Onlar isə burada şiə hakim sülalə ilə qarşılaşacaqlarını gözləyirdilər. Bir neçə ay davam edən danışıqlardan sonra səfir Mir Əbu İshaq portuqaliyalıların məktubu ilə Şah İsmayılın sarayına geri döndü. 1511-ci ilin noyabrında bir digər elçilik hazırlandı və göndərildi. Səfəvi elçisi Yadigar bəy Qızılbaş əslində Bicapur sarayına getmək fikrində idi, lakin yolda olarkən fikirini dəyişdirərək Qucaratın digər hökmdarı Müzəffər Şahın yanına getmək qərarına gəldi. Yadigar bəy hindli hökmdara qiymətli hədiyyələr verdikdən sonra ona da mərasim geyimi və qalması üçün saray verildi. Buradan ayrıldıqdan sonra o, gəlişinin əsas məqsədi olan Bicapur sultanlığına getdi. Onun əsas məqsədi Hindistanın şiə dövləti ilə Səfəvi imperiyası arasında qardaşlıq əlaqələrinin möhkəmləndirilməsi idi. Şah İsmayılın məktubunda İsmayıl Adilşah böyük islam hökmdarı kimi övülürdü. Bu onun suverenliyinin Hindistandan kənarda yerləşən şiə dövləti tərəfindən tanınması demək idi və bu İsmayıl Adilşahın böyük sevincinə səbəb olmuşdu. Buna görə də, Səfəvi elçiliyinin rəhbəri onun paytaxtına çatan kimi böyük şənliklər keçirildi və o, öz şiə döyüşçülərinə qızılbaş tacları (papaqları) taxmağı əmr etdi.
Özüdə Azərbaycan türklərindən və Qaraqoyunlu nəslindən olan İbrahimqulu Qütbşahın Qolkondadan Səfəvi şahı I Təhmasibə göndərdiyi məktubda deyilir:
| | [[[İbrahimqulu şah|İbrahimqulu Qütbşah]]] ilahi kömək və şah lütfü ilə qələbə bayrağını qaldırdı. O, Pleiades düyününə yığılmış düşmən sıralarının Ursanın quyruğu kimi səpələnməsinə səbəb oldu. İndi o, rəhbərliyin öhdəliklərini yerinə yetirə və köhnə əlaqələri yeniləyə bilir. Açığı, bizdən əvvəl heç kim bu torpaqlarda İmami əqidəsinin təbliğat bayrağını qaldırmayıb! Bizdən əvvəl heç kim əzəmətli On iki xütbəni yaymayıb! Bu böyük əqidənin əsaslarını və bu ali şəriət hökmlərini möhkəmləndirmək üçün gündən-günə böyük səylər göstəririk. | |
Bu iki dövlət arasında olan bu cür yazışamalar göstərir ki, dövlətlər arasındakı münasibətlər sırf şiəlik üzərindən olmuşdur. Oxşar tendensiyalar qonşu Əhmədnaqar sultanlığında da müşahidə edilirdi. 1544-cü ildə Burhan Nizam şah Hürşah ibn Qubad əl-Hüseynini Səfəvi sarayına səfir göndərdi. Hindistandan hədiyyələr gətirən Hürşah şahın yanında şah digərlərini də qəbul etdi. Səfir öz məruzəsində qeyd edir ki, şah “Hindistanda baş verən hadisələr və onun hökmdarlarının mövqeyi haqqında məlumat istədi. O, Əlahəzrət (Şah Təhmasib) öz adına adına istinad edərək, Sülh Pənahını (Burhan Nizam şah) alqışladı. Şah Nizami şahın ardınca gedən şiələrin səbəbkarı və iki tərəf arasında dostluq və barışıq yaradan Şah Tahirə qarşı sonsuz mehribanlıq göstərdi". olkonda olduğu kimi, Əhmədnaqarda da Səfəvilərlə əlaqə açıq şəkildə ümumi əqidəyə arxalanmaq kimi ifadə edilirdi. Bürhan Nizam Şaha qarşı müraciət qaydalarına xüsusi diqqət yetirilmişdi. Salnaməçi Məhəmməd Qasım Astrabadinin qeydinə görə, sultan sonradan şiəliyə keçmişdi. Onu şiəliyə keçirən isə Şah Tahir Hüseyni olmuşdu. Beləki o, sultanın digərləri bacarmadığı halda sultanın oğlunu - Şahzadə Əbdülqadiri xəstəlikdən sağaltmış və ondan şiəliyə keçməsini istəmişdi. Bununla da birlikdə, sultanın ən yaxın adamı və inandığı şəxsə çevrilmişdi. Şah Tahir gümanki İsmaili təriqətinə mənsub idi. Lakin sultan On İki İmam .iəliyinə keçmişdi və bu seçimin edilməsində çox gümanki Səfəvi imperiyası ilə əlaqələrin qurulması mühüm əhəmiyyət daşımışdır. Beləliklə, həm Səfəvi qaynaqları, həm də Dəkkan qaynaqları bildirir ki, Dəkkən sultanlıqları rəsmi din olaraq On İki İmam şiəliyini qəbul etmişdilər. Həmçinin, bu sultanlıqlar ənənəvi Səfəvi təsir sferasından da uzaqda yerləşən bölgələr idi.
Tarixçi Harun Xan Şirvani iddia edir ki, Qolkonda sultanları ilə Səfəvilər arasında münasibətlər şiəliyin sonuncudakı hökmranlığı ilə güclənmişdir. O, Səfəvilərin sultanlıqdakı əhəmiyyətini yalnız dini məsələlərlə əlaqələndirir. Bicapurdan bəhs edərkən Məhəmməd Əbdül Nayim hər iki sultanlıqda şiəliyin yüksəlməsinin təxminən eyni vaxtda baş verdiyini bildirir. O, daha sonra təklif edir ki, Səfəvilərlə Bicapur arasında siyasi və dini məsələlərdə əlaqələr təkcə Adil şah sultanlarının mədəni və intellektual fəaliyyətinə təsir göstərmir, həm də onun təsiri Bicəpur həyatının və cəmiyyətin müxtəlif sahələrinə dərindən nüfuz etmişdir. Castin Cons Hindistanda Şiə İslamı ilə bağlı araşdırmasında Dekanın cənubunda şiəliyi quran şiə sülalələri haqqında yazmışdır. Rəsmi salnamələrdə Dəkkən sultanlıqları təkcə şiə dövlətləri deyil, həm də Səfəvi formasında başa düşülürdü.
Bicapur sultanı şiə olduğu üçün bütün ordusuna Səfəvi üslubunda qızılbaş tacı geyinməyi əmr etmişdi. Ondan sonra hakimiyyətlə gələn oğlu - onun əksinə sünni olduğu üçün yerli dili daha üstün tutaraq Səfəvilərin qızılbaş baş geyimini qadağan etdi. Bundan əlavə, o, vergi bəyannamələrinin və məhkəmə sənədlərinin dilini fars dilindən yerli dillərə, Marathi və Kannada dillərinə dəyişdi. Həmçinin inzibati sistemdə brahmanları təyin etdi. İbrahim Adil Şahın oğlu Əli Adil Şah 1558-ci ildə atasının yerinə taxt açıxdı. Lakin bundan əvvəl atası onun şiə olmasına görə taxta çıxmasını istəmirdi. Onun dövründə dövlətin hakimiyyəti altında olan torpaqlar, xüsusilə cənub qonşusu Vicayanaqaranın 1565-ci ildə məğlub edilməsindən sonra xeyli genişləndi. Əlinin tikdirdiyi Bicapur şəhər divarındakı yazı şiə təfsiri ilə başlayır:
| | Əli kimi igid yoxdur! Zülfiqar kimi qılınc yoxdur!. | |
Övladı olmayan Əlinin yerinə 1580-ci ildə qardaşı oğlu II İbrahim keçdi və o, tezliklə Sultanlığın rəsmi inancını sünniliyə dəyişdi. Mənbələr İbrahimi şiə əqidəsi ilə daha birbaşa əlaqələndirirlər. Zohuri “Golzar-e İbrahim” əsərində “sultanın xoşbəxtliyi Mustafanın (Məhəmmədin) şəriətinə itaət etmək və Mürtəza (Əli) üçün dostluq bayrağını ucaltmaq xoşbəxtliyidir” deyə yazır və əlavə edir ki, “Onun pak fitrətinin dəlili onun pak imama məhəbbətidir”. Əlinin padşahlıq etdiyi dövrə aid mis sikkələrdə də oxşar qeydi var. Daha birbaşa qeyd Feriştənin əsərindədir. Salnaməçi 1595-ci ilin sentyabrında Sultanın şiələrin yas mərasimlərini yerinə yetirmək üçün düşərgə saldığını bildirir. Növbəti il şiə alimi Mir Məhəmməd Saleh Həmədani Hindistana gəldi. İbrahim onun üçün kral ziyafəti təşkil etdi. Sultan Məhərrəm ayının onuncu günü keçmiş illərin adətinə uyğun olaraq yas mərasimlərini icra edirdi. Sonra Mir Məhəmmədi Bicapur qalasında yanına dəvət etdi. Karvan yaxınlaşanda sultan şiə aliminə xüsusi ehtiramını göstərərək “onu qarşılamaq üçün uzun müddət piyada yol gəldi, şükür səcdəsi etdi.
I Əli və II İbrahim bir-birindən çox da fərqlənmirdilər. Hər ikisi şiəliklə bağlı idi və sufi övliyaları ilə əlaqə saxlayaraq Səfəvilərlə mehriban münasibətdə idilər. Sultanların Səfəvilərə münasibətdə rəsmi çıxışı təkcə siyasi deyil, həm də ideoloji cəhətdən imperiya ilə ittifaqın birbaşa ifadəsidir. II İbrahimin 1623-cü ilin əvvəlində I Şah Abbasa göndərdiyi məktubunda yazılır:
| | Dəkkan torpaqları İraq, Fars, Xorasan və Azərbaycan əyalətləri qədər Səfəvi imperiyasının bir hissəsidir. Buna uyğun olaraq xütbədə Səfəvi hökmdarlarının adları oxunmuş və gələcəkdə də oxunacaqdır. Bizim əcdadlarımız bu əraziləri idarə etmək və onları qorumaq üçün Əlahəzrətin əcdadları tərəfindən təyin edilib. Deməli, bizim vəzifəmiz Əlahəzrətin adı ilə ölkələri idarə etmək və onları xarici təcavüzdən qorumaqdır. | |
Məktubdan başa düşülür ki, Bicapur əslində sünni olan hökmdarı yalnız Bicapur hökmdarları olan Adil Şahilərin hakimiyyətə gəlməsindəki rolunu qəbul etməklə qalmır, həm də xütbələrdə bunu ifadə etməklə suverenliyin Səfəvi imperiyasına keçməsindən məmnun qaldğını bildirir. Sünni hökmdarının şiə xütbəsini qəbul etməsi bəzilərinin narazılığına səbəb olub. Bu - yəni, xütbələrə yanaşmada onun xüsusi əhəmiyyətinin vurğulanması bəziləri tərəfindən xüsusilə Dəkkanın bütün simvolları ilə birlikdə Səfəvi imperiyasının asılılığında olması kimi yozulmuşdur. 1631-ci ildə Moğol İmperatoru Şah Cahanın bölgəyə qarşı böyük bir kampaniyaya başladığı zamanda Cənubi Hindistandakı Dəkkən yaylasında siyasi nizam əhəmiyyətli dəyişikliklər ərəfəsində idi. Vəziyyətin ciddiliyini dərk edən Qolkonda sultanı Abdulla Qütbşah Heydərabaddakı sarayında aşağıdakı çıxışı etdi. Onun saray tarixçisi Nizaməddin Əhməd Şirazi ondan sitat gətirir:
| | Bizim şanlı əcdadımız - Hindistan hökmdarlıqlarının fatehi və hakimi (sahib-i keran) - peyğəmbərin, möminlərin rəhbəri Əlinin (Heydərin) pak ruhunun və On iki imamın müqəddəs ruhlarının köməyi ilə rəzil kafirlərin və alçaq hinduların başçılarının baş və boyunlarını öz gücü və şücaəti, Zülfiqar kimi qılıncı ilə vurdu...[Beləliklə] öz səltənətini fəth etdi. Məhəmməd qövmünün adət-ənənələrini və Əlinin imanını yaydı. | |
Sultan bu kritik məqamda belə çıxış edərək əslində öz dövlətinin varlığını və mahiyyətini şiəlik prizmasından əsaslandırmağa və qorumağa çalışırdı. Bu ritorika ilə çıxış etmək Dəkkan sarayları üçün qeyri-adi hesab edilməzdi və çox gümanki daxili auditoriya üçün nəzərdə tutulmuşdu. Nəhayət, vəziyyət ağır görünəndə saray üzvləri, xüsusən də sultanlığa heç bir xüsusi bağlılığı olmayan zadəganlar, bəzi saray əyanları kimi, Qaraqoyunlu nəslindən gələn Qütbşahilərin və ya digər adları ilə Adil Şahilərin sarayını tərk edərək Moğollara qoşulmaq imkanı əldə etdilər. Təxminən iyirmi ildən sonra Mir Cümlə kimi tanınan Məhəmməd Səid Şəhrestani bu yolla məşhurlaşdı. Buna görə də Sultanın niyə onların dəstəyinə layiq olduğunu xatırlatmaq lazım idi. Bununla belə, bu deyim yalnız daxili işlərlə məhdudlaşmırdı. Oxşar dil Dəkkən sultanlıqları, eləcə də onlarla Səfəvilər arasında diplomatik yazışmalarda geniş istifadə olunurdu. Vəziyyəti qarışıq edən bir digər məqam isə bu yazışmalarda təkcə şiə üslubunda məktublaşmaların olmaması idi, çünki məktublarda açıq bir dillə Səfəvi üstünlüyünün qəbul edilməsi hiss edilirdi.
Həmçinin bax
İstinadlar
- Mitchell, 2002. səh. 17
- Tucker, 2021. səh. 543-544
- Minorsky, 1954. səh. 276
- Ferishta, 2013. səh. 353
- Mitchell, 2002. səh. 22
- Mitchell, 2002. səh. 70
- Mitchell, 2002. səh. 95
- Mitchell, 2002. səh. 96
- Mitchell, 2002. səh. 97
- Fischel, 2021. səh. 332
- Fischel, 2021. səh. 333
- Fischel, 2021. səh. 338
- Fischel, 2021. səh. 339
- Fischel, 2021. səh. 341
- Fischel, 2021. səh. 342
- Fischel, 2021. səh. 343
- Fischel, 2021. səh. 344
- Fischel, 2021. səh. 331
Mənbə
- Colin Paul Mitchell. The Sword and the Pen. Diplomacy in Early Safavid Iran, 1501-1555. Canada, Toronto: Department of History University of Toronto. 2002. 399.
- Roy S. Fischel. Shi‘i Rulers, Safavid Alliance and the Religio-Political Landscape of the Deccan // Safavid Persia in the Age of Empires. London: SOAS University of London. 2021. 331–355.
- Vladimir Minorsky. Jihān-Shāh Qara-Qoyunlu and His Poetry. London: Bulletin of the School of Oriental and African Studies, University of London/Vol. 16, No. 2. 1954. 271–297.
- Ernest Tucker. "Safavid relations with Muslim neighbors" in The Safawid World. Routledge. 2021. ISBN .
- Mahomed Kasim Ferishta. History of the rise Mahomedan power in India till the year A. D. 1612. 3. Royal Asiatic Society). 2013.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Sefevi Dekken elaqeleri Sefevi dovleti ile Dekken sultanliqlari arasinda ikiterefli munasibetler nezerde tutulur Dekken sultanliqlarinin coxu ele sie sulaler terefinden idare edilirdiler Bu sulalelerden en aktivi ve en guclusu olan Qutbsahlar ve ya diger adlari ile Adilsahlar ele Qaraqoyunlular neslinden gelmekde idiler ve bunu oz mektublarinda da xususi fexr menbeyi kimi bildirmisdiler Sefevi imperiyasinin V sahi I AbbasAdilsahlar hokmdariTarixiDekkende bir nece sie dovletinin yaradilmasi ile Sefevi imperiyasi ozunu sie dunyasinin ortasinda oldugunun ferqine vardi Sefevi sarayina diger sie dovletleri terefinden dovletcilik sahesinde beledci kimi yanasir ve ondan qezebli sunni dunyasi na qarsi qorunma isteyirdiler Bu sultanliqlar muasir merkezi ve qerbi Hindistanda XVI esrde Behmeni sultanliginin parcalanmasindan sonra meydana cixmisdi ve esas sahil xettlerine nezaret etmekde idiler Bu sultanliqlardan ikisi Ehmednaqar ve Qolkonda sultanliqlari I Sah Ismayilin muvafiq addimindan sonra onlar da sieliyi dovletin resmi mezhebi elan etdiler Lakin buna baxmayaraq Qaraqoyunlu sulalesinden olan Sultanqulu Baharlu babalari olan Qara Mehemmedle Qara Yusifin sieliyi Sah Ismayildan daha evvel qebul etmesi ile fexr edirdi O deyirdi Peygembere ve onun canisini Eliye de and icdim ki eger ne vaxtsa istiqlaliyyet elde ede bilsem mominlerin bayraqlarinin indiyedek dalgalanmadigi yerlerde on iki imamin ardicillarinin imaninin yayilmasina komek edeceyem amma sen ele bilme ki men bu fikri Sah Ismayildan goturmusem bilsinler ki men ondan evvel Sultan Yaqubun dovrunden ata babalarimin imani oldugu kimi on ikinin Allahin onlara salami olsun dinine etiqad etmisem Indi menim yuz yasim var onun coxunu heqiqi dinin qanunlarini teblig etmeye hesr etmisem indi ise xarici alemden uzaqlasib qalan gunlerimi dua ile kecirmek isteyirem Ismayilin kecmis terefdari Hindistanda yasayan bu torpaqlarda sieliyin guclenmesine komek etdi Basqa bir sultanligin hokmdarlari Bicapur sultanliginin Adili sahlari novbe ile ozlerini ya sunni ya da sie elan etseler de tez tez xutbeleri Mogal imperatorlarinin deyil Sefevi sahlarinin adlarina oxumagi emr etdiler Heyderabad kimi merkezlerin guclu sie meyilliklerine neticesinde bu bolgedeki kitabxanalarda Sefevi materiallarinin maraqli kolleksiyalarinin toplanmasina sebeb olmusdu 1509 1512 ci illerde dunyanin muxtelif yerlerine elcilikler gonderen Sefevi imperiyasi Dekken sultanliqlarina da elciler gonderdiler 1510 cu ilin oktyabrinda Sefevi elciliyi Qoa seherine catdilar ve buranin hokmdari Yusif Adilsaha yeni Bicapur hokmdari ile gorusduler Bu diplomatik missiya bir nece il evvel Sefevi imperiyasina gonderilmis Bicapur elciliyine cavab mahiyyeti dasimaqda idi Bu Bicapur elciliyine Seyid Ehmed Haravi rehberlik etmis ve Sah Ismayilin sarayina bir nece il evvel gelmisdi Lakin Qucaratin veziyyeti qisa zamanda deysdi ve Sefevi elcisi indi xristian portuqaliyalilarin Qoada hakimiyyetde oldugunu gorduler Onlar ise burada sie hakim sulale ile qarsilasacaqlarini gozleyirdiler Bir nece ay davam eden danisiqlardan sonra sefir Mir Ebu Ishaq portuqaliyalilarin mektubu ile Sah Ismayilin sarayina geri dondu 1511 ci ilin noyabrinda bir diger elcilik hazirlandi ve gonderildi Sefevi elcisi Yadigar bey Qizilbas eslinde Bicapur sarayina getmek fikrinde idi lakin yolda olarken fikirini deyisdirerek Qucaratin diger hokmdari Muzeffer Sahin yanina getmek qerarina geldi Yadigar bey hindli hokmdara qiymetli hediyyeler verdikden sonra ona da merasim geyimi ve qalmasi ucun saray verildi Buradan ayrildiqdan sonra o gelisinin esas meqsedi olan Bicapur sultanligina getdi Onun esas meqsedi Hindistanin sie dovleti ile Sefevi imperiyasi arasinda qardasliq elaqelerinin mohkemlendirilmesi idi Sah Ismayilin mektubunda Ismayil Adilsah boyuk islam hokmdari kimi ovulurdu Bu onun suverenliyinin Hindistandan kenarda yerlesen sie dovleti terefinden taninmasi demek idi ve bu Ismayil Adilsahin boyuk sevincine sebeb olmusdu Buna gore de Sefevi elciliyinin rehberi onun paytaxtina catan kimi boyuk senlikler kecirildi ve o oz sie doyusculerine qizilbas taclari papaqlari taxmagi emr etdi I Sah Ismayilin legitimliyin simvolik acarini Bicapur Sultanliginin hokmdari Yusif Adil Saha gondermesinin tesviri 1680 ci illere aid miniatur Ozude Azerbaycan turklerinden ve Qaraqoyunlu neslinden olan Ibrahimqulu Qutbsahin Qolkondadan Sefevi sahi I Tehmasibe gonderdiyi mektubda deyilir Ibrahimqulu sah Ibrahimqulu Qutbsah ilahi komek ve sah lutfu ile qelebe bayragini qaldirdi O Pleiades duyunune yigilmis dusmen siralarinin Ursanin quyrugu kimi sepelenmesine sebeb oldu Indi o rehberliyin ohdeliklerini yerine yetire ve kohne elaqeleri yenileye bilir Acigi bizden evvel hec kim bu torpaqlarda Imami eqidesinin tebligat bayragini qaldirmayib Bizden evvel hec kim ezemetli On iki xutbeni yaymayib Bu boyuk eqidenin esaslarini ve bu ali seriet hokmlerini mohkemlendirmek ucun gunden gune boyuk seyler gosteririk Bu iki dovlet arasinda olan bu cur yazisamalar gosterir ki dovletler arasindaki munasibetler sirf sielik uzerinden olmusdur Oxsar tendensiyalar qonsu Ehmednaqar sultanliginda da musahide edilirdi 1544 cu ilde Burhan Nizam sah Hursah ibn Qubad el Huseynini Sefevi sarayina sefir gonderdi Hindistandan hediyyeler getiren Hursah sahin yaninda sah digerlerini de qebul etdi Sefir oz meruzesinde qeyd edir ki sah Hindistanda bas veren hadiseler ve onun hokmdarlarinin movqeyi haqqinda melumat istedi O Elahezret Sah Tehmasib oz adina adina istinad ederek Sulh Penahini Burhan Nizam sah alqisladi Sah Nizami sahin ardinca geden sielerin sebebkari ve iki teref arasinda dostluq ve barisiq yaradan Sah Tahire qarsi sonsuz mehribanliq gosterdi olkonda oldugu kimi Ehmednaqarda da Sefevilerle elaqe aciq sekilde umumi eqideye arxalanmaq kimi ifade edilirdi Burhan Nizam Saha qarsi muraciet qaydalarina xususi diqqet yetirilmisdi Salnameci Mehemmed Qasim Astrabadinin qeydine gore sultan sonradan sieliye kecmisdi Onu sieliye keciren ise Sah Tahir Huseyni olmusdu Beleki o sultanin digerleri bacarmadigi halda sultanin oglunu Sahzade Ebdulqadiri xestelikden sagaltmis ve ondan sieliye kecmesini istemisdi Bununla da birlikde sultanin en yaxin adami ve inandigi sexse cevrilmisdi Sah Tahir gumanki Ismaili teriqetine mensub idi Lakin sultan On Iki Imam ieliyine kecmisdi ve bu secimin edilmesinde cox gumanki Sefevi imperiyasi ile elaqelerin qurulmasi muhum ehemiyyet dasimisdir Belelikle hem Sefevi qaynaqlari hem de Dekkan qaynaqlari bildirir ki Dekken sultanliqlari resmi din olaraq On Iki Imam sieliyini qebul etmisdiler Hemcinin bu sultanliqlar enenevi Sefevi tesir sferasindan da uzaqda yerlesen bolgeler idi Tarixci Harun Xan Sirvani iddia edir ki Qolkonda sultanlari ile Sefeviler arasinda munasibetler sieliyin sonuncudaki hokmranligi ile guclenmisdir O Sefevilerin sultanliqdaki ehemiyyetini yalniz dini meselelerle elaqelendirir Bicapurdan behs ederken Mehemmed Ebdul Nayim her iki sultanliqda sieliyin yukselmesinin texminen eyni vaxtda bas verdiyini bildirir O daha sonra teklif edir ki Sefevilerle Bicapur arasinda siyasi ve dini meselelerde elaqeler tekce Adil sah sultanlarinin medeni ve intellektual fealiyyetine tesir gostermir hem de onun tesiri Bicepur heyatinin ve cemiyyetin muxtelif sahelerine derinden nufuz etmisdir Castin Cons Hindistanda Sie Islami ile bagli arasdirmasinda Dekanin cenubunda sieliyi quran sie sulaleleri haqqinda yazmisdir Resmi salnamelerde Dekken sultanliqlari tekce sie dovletleri deyil hem de Sefevi formasinda basa dusulurdu Bicapur sultani sie oldugu ucun butun ordusuna Sefevi uslubunda qizilbas taci geyinmeyi emr etmisdi Ondan sonra hakimiyyetle gelen oglu onun eksine sunni oldugu ucun yerli dili daha ustun tutaraq Sefevilerin qizilbas bas geyimini qadagan etdi Bundan elave o vergi beyannamelerinin ve mehkeme senedlerinin dilini fars dilinden yerli dillere Marathi ve Kannada dillerine deyisdi Hemcinin inzibati sistemde brahmanlari teyin etdi Ibrahim Adil Sahin oglu Eli Adil Sah 1558 ci ilde atasinin yerine taxt acixdi Lakin bundan evvel atasi onun sie olmasina gore taxta cixmasini istemirdi Onun dovrunde dovletin hakimiyyeti altinda olan torpaqlar xususile cenub qonsusu Vicayanaqaranin 1565 ci ilde meglub edilmesinden sonra xeyli genislendi Elinin tikdirdiyi Bicapur seher divarindaki yazi sie tefsiri ile baslayir Eli kimi igid yoxdur Zulfiqar kimi qilinc yoxdur Ovladi olmayan Elinin yerine 1580 ci ilde qardasi oglu II Ibrahim kecdi ve o tezlikle Sultanligin resmi inancini sunniliye deyisdi Menbeler Ibrahimi sie eqidesi ile daha birbasa elaqelendirirler Zohuri Golzar e Ibrahim eserinde sultanin xosbextliyi Mustafanin Mehemmedin serietine itaet etmek ve Murteza Eli ucun dostluq bayragini ucaltmaq xosbextliyidir deye yazir ve elave edir ki Onun pak fitretinin delili onun pak imama mehebbetidir Elinin padsahliq etdiyi dovre aid mis sikkelerde de oxsar qeydi var Daha birbasa qeyd Feristenin eserindedir Salnameci 1595 ci ilin sentyabrinda Sultanin sielerin yas merasimlerini yerine yetirmek ucun duserge saldigini bildirir Novbeti il sie alimi Mir Mehemmed Saleh Hemedani Hindistana geldi Ibrahim onun ucun kral ziyafeti teskil etdi Sultan Meherrem ayinin onuncu gunu kecmis illerin adetine uygun olaraq yas merasimlerini icra edirdi Sonra Mir Mehemmedi Bicapur qalasinda yanina devet etdi Karvan yaxinlasanda sultan sie alimine xususi ehtiramini gostererek onu qarsilamaq ucun uzun muddet piyada yol geldi sukur secdesi etdi Bicapur seherinin seher divarlarinin tesviri Yakov Baltazar Piters terefinden 1690 ci illerde cekilmisdir I Eli ve II Ibrahim bir birinden cox da ferqlenmirdiler Her ikisi sielikle bagli idi ve sufi ovliyalari ile elaqe saxlayaraq Sefevilerle mehriban munasibetde idiler Sultanlarin Sefevilere munasibetde resmi cixisi tekce siyasi deyil hem de ideoloji cehetden imperiya ile ittifaqin birbasa ifadesidir II Ibrahimin 1623 cu ilin evvelinde I Sah Abbasa gonderdiyi mektubunda yazilir Dekkan torpaqlari Iraq Fars Xorasan ve Azerbaycan eyaletleri qeder Sefevi imperiyasinin bir hissesidir Buna uygun olaraq xutbede Sefevi hokmdarlarinin adlari oxunmus ve gelecekde de oxunacaqdir Bizim ecdadlarimiz bu erazileri idare etmek ve onlari qorumaq ucun Elahezretin ecdadlari terefinden teyin edilib Demeli bizim vezifemiz Elahezretin adi ile olkeleri idare etmek ve onlari xarici tecavuzden qorumaqdir Mektubdan basa dusulur ki Bicapur eslinde sunni olan hokmdari yalniz Bicapur hokmdarlari olan Adil Sahilerin hakimiyyete gelmesindeki rolunu qebul etmekle qalmir hem de xutbelerde bunu ifade etmekle suverenliyin Sefevi imperiyasina kecmesinden memnun qaldgini bildirir Sunni hokmdarinin sie xutbesini qebul etmesi bezilerinin naraziligina sebeb olub Bu yeni xutbelere yanasmada onun xususi ehemiyyetinin vurgulanmasi bezileri terefinden xususile Dekkanin butun simvollari ile birlikde Sefevi imperiyasinin asililiginda olmasi kimi yozulmusdur 1631 ci ilde Mogol Imperatoru Sah Cahanin bolgeye qarsi boyuk bir kampaniyaya basladigi zamanda Cenubi Hindistandaki Dekken yaylasinda siyasi nizam ehemiyyetli deyisiklikler erefesinde idi Veziyyetin ciddiliyini derk eden Qolkonda sultani Abdulla Qutbsah Heyderabaddaki sarayinda asagidaki cixisi etdi Onun saray tarixcisi Nizameddin Ehmed Sirazi ondan sitat getirir Bizim sanli ecdadimiz Hindistan hokmdarliqlarinin fatehi ve hakimi sahib i keran peygemberin mominlerin rehberi Elinin Heyderin pak ruhunun ve On iki imamin muqeddes ruhlarinin komeyi ile rezil kafirlerin ve alcaq hindularin bascilarinin bas ve boyunlarini oz gucu ve sucaeti Zulfiqar kimi qilinci ile vurdu Belelikle oz seltenetini feth etdi Mehemmed qovmunun adet enenelerini ve Elinin imanini yaydi Sultan bu kritik meqamda bele cixis ederek eslinde oz dovletinin varligini ve mahiyyetini sielik prizmasindan esaslandirmaga ve qorumaga calisirdi Bu ritorika ile cixis etmek Dekkan saraylari ucun qeyri adi hesab edilmezdi ve cox gumanki daxili auditoriya ucun nezerde tutulmusdu Nehayet veziyyet agir gorunende saray uzvleri xususen de sultanliga hec bir xususi bagliligi olmayan zadeganlar bezi saray eyanlari kimi Qaraqoyunlu neslinden gelen Qutbsahilerin ve ya diger adlari ile Adil Sahilerin sarayini terk ederek Mogollara qosulmaq imkani elde etdiler Texminen iyirmi ilden sonra Mir Cumle kimi taninan Mehemmed Seid Sehrestani bu yolla meshurlasdi Buna gore de Sultanin niye onlarin desteyine layiq oldugunu xatirlatmaq lazim idi Bununla bele bu deyim yalniz daxili islerle mehdudlasmirdi Oxsar dil Dekken sultanliqlari elece de onlarla Sefeviler arasinda diplomatik yazismalarda genis istifade olunurdu Veziyyeti qarisiq eden bir diger meqam ise bu yazismalarda tekce sie uslubunda mektublasmalarin olmamasi idi cunki mektublarda aciq bir dille Sefevi ustunluyunun qebul edilmesi hiss edilirdi Hemcinin baxDekken sultanliqlari Sie dovletlerinin siyahisiIstinadlarMitchell 2002 seh 17 Tucker 2021 seh 543 544 Minorsky 1954 seh 276 Ferishta 2013 seh 353 Mitchell 2002 seh 22 Mitchell 2002 seh 70 Mitchell 2002 seh 95 Mitchell 2002 seh 96 Mitchell 2002 seh 97 Fischel 2021 seh 332 Fischel 2021 seh 333 Fischel 2021 seh 338 Fischel 2021 seh 339 Fischel 2021 seh 341 Fischel 2021 seh 342 Fischel 2021 seh 343 Fischel 2021 seh 344 Fischel 2021 seh 331MenbeColin Paul Mitchell The Sword and the Pen Diplomacy in Early Safavid Iran 1501 1555 Canada Toronto Department of History University of Toronto 2002 399 Roy S Fischel Shi i Rulers Safavid Alliance and the Religio Political Landscape of the Deccan Safavid Persia in the Age of Empires London SOAS University of London 2021 331 355 Vladimir Minorsky Jihan Shah Qara Qoyunlu and His Poetry London Bulletin of the School of Oriental and African Studies University of London Vol 16 No 2 1954 271 297 Ernest Tucker Safavid relations with Muslim neighbors in The Safawid World Routledge 2021 ISBN 9781003170822 Mahomed Kasim Ferishta History of the rise Mahomedan power in India till the year A D 1612 3 Royal Asiatic Society 2013