Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
İbrahim Rəfiq Saydam (türk. İbrahim Refik Saydam;8 sentyabr 1881, Konstantinopol – 8 iyul 1942, İstanbul) — Türkiyəli həkim və siyasətçi, Türkiyə Cümhuriyyətinin 4-cü baş naziri.
| Rəfiq Saydam | |
|---|---|
| türk. İbrahim Refik Saydam | |
 | |
Türkiyə Cümhuriyyətinin 4-cü Baş naziri | |
| 25 yanvar 1939 – 8 iyul 1942 | |
| Prezident | İsmət İnönü |
| Əvvəlki | Cəlal Bayar |
| Sonrakı | Şükrü Saracoğlu |
Türkiyə Cümhuriyyətinin daxili işlər naziri | |
| 11 noyabr 1938 – 25 yanvar 1939 | |
| Prezident | İsmət İnönü |
| Baş nazir | Cəlal Bayar |
| Əvvəlki | Şükrü Kaya |
| Sonrakı | Faiq Öztrak |
Türkiyə Cümhuriyyətinin səhiyyə naziri | |
| 4 mart 1925 – 25 oktyabr 1937 | |
| Prezident | Mustafa Kamal Atatürk |
| Baş nazir | İsmət İnönü |
| Əvvəlki | Mazhar German |
| Sonrakı | Hülusi Alataş |
Türkiyə Cümhuriyyətinin səhiyyə naziri | |
| 30 oktyabr 1923 – 21 noyabr 1924 | |
| Prezident | Mustafa Kamal Atatürk |
| Baş nazir | İsmət İnönü |
| Əvvəlki | Rıza Nur |
| Sonrakı | Mazhar German |
TBMM-nin sosial təminat üzrə müavini | |
| 10 mart 1921 – 10 dekabr 1921 | |
| Baş nazir | Fevzi Çaxmaq |
| Əvvəlki | Əbdülhaq Adnan Adıvar |
| Sonrakı | Rıza Nur |
Cümhuriyyət Xalq Partiyasının Baş katibi | |
| 25 yanvar 1939 – 12 noyabr 1941 | |
| Baş nazir | İsmət İnönü |
| Əvvəlki | Şükrü Kaya |
| Sonrakı | Faiq Öztrak |
Türkiyə Böyük Millət Məclisinin I-VI çağırışları millət vəkili | |
| 23 aprel 1920 – 8 iyul 1942 | |
| Seçim bölgəsi | 1920 – Şərqi Bəyazid 1923 – İstanbul 1927 – İstanbul 1931 – İstanbul 1935 – İstanbul 1939 – İstanbul |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | 8 sentyabr 1881 |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 8 iyul 1942 (60 yaşında) |
| Vəfat yeri | |
| Dəfn yeri | |
| Partiya | Cümhuriyyət Xalq Partiyası |
| Təhsili | |
| Fəaliyyəti | hərbi həkim[d], siyasətçi, həkim |
| Hərbi xidmət | |
| Xidmət illəri | 1892-1926 |
| Mənsubiyyəti |  Osmanlı imperiyası (1892-1919) Türkiyə Cümhuriyyəti (1919-1926) |
| Döyüşlər | |
| Rütbəsi | mayor |
| | |
 | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyatı
Rəfiq Saydam 8 sentyabr 1881-ci ildə İstanbulun Fateh ilçəsinin Çırçır məhəlləsində anadan olub. Orta təhsilini bitirdikdən sonra 1892-ci ildə Fateh Hərbi Orta Məktəbinə, 1896-cı ildə İstanbul Qülləli Hərbi Liseyinə daxil olub.
O, 22 oktyabr 1905-ci ildə Hərbi Tibb Məktəbini tibb kapitanı rütbəsi ilə bitirmişdir. Üç il Gülhanə Hərbi Tibb Akademiyasının "Embriologiya və Histologiya" şöbələrində çalışmışdır. 1910-cu ildə təhsil almaq üçün xaricə gedən Rəfiq Saydam Almaniyanın Berlin Hərbi Tibb Akademiyasında Brandenburq, Danzik, Spandau və Şaritedə təhsil alıb. Balkan müharibəsinin başlanması səbəbi ilə 1912-ci ildə İstanbula qayıdıb.
Balkan müharibəsi illəri
Balkan müharibəsi zamanı Antalyada və Çatalca cəbhəsində vəba xəstəliyinin qarşısının alınması üçün çalışıb. O, 1914-cü ildə Baş səhiyyə müfəttişinin köməkçisi vəzifəsinə təyin edilərkən Bakteriologiya İnstitutunu təşkil edərək orada tif, dizenteriya, taun və vəba peyvəndlərini istehsal etmiş və I Dünya müharibəsi boyu ordunun ehtiyaclarının ödənilməsini təmin etmişdi. O, epidemioloji xəstəliklərlə mübarizəsini Həsənqaladakı cəbhə xəttində davam etdirmişdi.
Onun tif xəstəliyinə qarşı hazırladığı peyvənd tibbi ədəbiyyata daxil olmuş və I Dünya müharibəsi zamanı Alman ordusunda və Türkiyə İstiqlaliyyət müharibəsində istifadə edilmişdir.
Qurtuluş müharibəsində iştirakı
1919-cu ildə Mustafa Kamal Paşa ilə birlikdə 9-cu Ordu Sağlamlıq Müfəttişinin müavini olaraq Samsuna getdi. Mustafa Kamal Paşanın qərargahı Ərzurumda dağıldıqdan sonra Ərzurum hərbi xəstəxanasının yoluxucu xəstəliklər xidmətinin rəisi təyin edildi. Lakin o, bu vəzifəni qəbul etmədi və ordunu tərk etdi. O, həmçinin Ərzurum və Sivas konqreslərində iştirak edib.
Siyasi fəaliyyəti
1920-ci ildə Türkiyə Böyük Millət Məclisinə Şərqi Bəyaziddən millət vəkili seçildi. Eyni zamanda Milli Müdafiə Nazirliyi yanında Sanitar İdarəsinin rəisi vəzifəsində də çalışıb. II dövr Türkiyə Böyük Millət Məclisinə İstanbuldan millət vəkili seçilib. 1921-ci il martın 10-da TBMM-nin sosial təminat üzrə müavini seçilib. O, bu vəzifəni 1921-ci ilin 20 dekabrınadək icra edib.
Türkiyə Cümhuriyyəti elan edildikdən sonra 30 oktyabr 1923-cü ildə I İsmət Paşa hökumətində səhiyyə naziri vəzifəsinə təyin edildi. II İsmət Paşa hökumətində bu vəzifəni 21 noyabr 1924-cü ilə qədər davam etdirdi. 4 mart 1925-ci ildə III İsmət Paşa hökumətində yenidən səhiyyə naziri vəzifəsinə təyin edildi. O, bu vəzifəni 1937-ci il oktyabrın 25-dək davam etdirdi.
O, 14 il fasilələrlə davam edən Səhiyyə Nazirliyi dövründə səhiyyədə bir sıra nailiyyətləri olmuşdu. 1924-cü ildə Ankarada, daha sonra Ərzurum, Diyarbəkir, Sivas və bir çox başqa vilayətlərdə xəstəxanalar, doğum və uşaq baxım evləri açdı. O, bu sahədə ixtisaslı kadrların hazırlanmasına da önəm vermiş, 1928-ci ildə İstanbul və Ankarada tibb kursları, tələbə yataqxanaları, Gigiyena İnstitutu və Məktəbi, vərəm dispanserləri təsis etmişdir. Bir çox xəstəliklərə qarşı burada peyvənd və zərdablar istehsal edilmişdir. Onun dövründə tif, difteriya, vəba, göy öskürək, tetanus və quduzluq peyvəndlərinin kütləvi istehsalına başlandı. 1940-cı ildə Çinə vəba epidemiyasına qarşı peyvənd ixrac edilirdi. 1928-ci ildə yaradılmış Gigiyena İnstitutunun peyvənd istehsalı 1997-ci ildə dayandırıldı, 2011-ci ildə isə institut bağlandı.
Rəfiq Saydam dövründə səhiyyə sahəsində edilən mühüm töhfələrdən biri də ölkənin səhiyyə inventarının hazırlanması oldu. Nümunə götürmə yolu ilə seçilmiş yüzlərlə kənddə aparılan skrininq və sorğular nəticəsində hazırlanan və təxminən 2 il davam edən inventar ölkənin səhiyyə siyasətinin formalaşdırılmasında önəmli rol oynadı.
Soyad Qanunu qüvvəyə mindikdən sonra “Saydam” soyadını ona prezident Mustafa Kamal Atatürk verib. 1931-1938-ci illərdə vaxtaşırı Milli Təhsil Nazirliyi və Maliyyə Nazirliyin də də çalışıb. Atatürkün ölümündən sonra 15 il Daxili işlər naziri, CHP-nin baş katibi, Qızıl Aypara başqanı, eyni zamanda 1939-cu ilin yanvarından ölümünə qədər Türkiyə Cümhuriyyətinin Baş naziri vəzifələrində çalışıb.
Refik Saydamın baş nazirlik dövrü çətin bir dövrə təsadüf etdi. Dünya tarixinin ən böyük müharibəsi olan İkinci Dünya müharibəsi başladı və Türkiyə əslində bu müharibəyə girməsə də, iqtisadi və siyasi təsirlərini hiss etdi.
İkinci Dünya müharibəsi illəri
İkinci Dünya müharibəsi başlamazdan əvvəl, 1938-ci ildə Mustafa Kamal Atatürk vəfat etdi və İsmət İnönü prezident oldu. Baş nazir vəzifəsində də dəyişiklik edildi, Cəlal Bayarın yerinə Rəfiq Saydam gəldi. Müharibə başlayanda 16 yaşı olan Türkiyə Cümhuriyyəti sənayeləşmə, təhsil, dəmir yolu və elektrikləşdirmə kimi sahələrdə irəliləyişlər etməyə başlasa da, istehsalının böyük hissəsi hələ də kənd təsərrüfatı məhsullarından ibarət idi. Bundan əlavə, 1929-cu il Böyük böhranından sonra kənd təsərrüfatı məhsullarının qiymətinin aşağı düşməsi ilə paralel olaraq həm dövlətin gəlirləri azaldı, həm də əhalinin 75%-ni təşkil edən kəndlilərin onsuz da mövcud olan maddi sıxıntıları daha da artdı.
Prezident İsmət İnönü ilə Rəfiq Saydam Türkiyənin müharibəyə girməməsi mövzusunda həmfikir idilər. Balkan müharibələri, I Dünya müharibəsi və İstiqlaliyyət müharibəsini yaşamış idarə heyəti həm müharibənin çətinliklərini, həm də ölkənin iqtisadi və hərbi cəhətdən müharibəyə hazır olmadığını çox yaxşı bilirdi. Bu mövzuda, Türkiyənin strategiyası neytrallığı qoruyub saxlamaq olsa da, ola biləcək hər hansı hücum ehtimalına qarşı hər cür tədbir görməli idilər. Bu xərclərin ödənilməsi və əhalinin sıxıntılarının aradan qaldırılması üçün büdcə balansı, pulun dəyərinin qorunması və inflyasiyanın qarşısının alınması əsas prinsiplər kimi qəbul edilmişdi.
Şərtlər çox ağır olsa da, Saydam qoyduğu əsas prinsiplərdə uğur qazandı. Türkiyə müharibədən yayınmağı bacardı. 1942-ci ildə Rəfiq Saydamın ölümünə qədər büdcədə tarazlıq təmin edilmiş, türk lirəsi Avropa valyutaları ilə müqayisədə daha az dəyər itirmiş, istehlak malları qıtlığına baxmayaraq qiymət sabitliyi təmin edilmişdi.
Rəfiq Saydam 8 iyul 1942-ci ildə İstanbula təftiş üçün getdiyi zaman vəfat etdi. Şükrü Saracoğlu hökuməti qısa müddətdə iqtisadi siyasətdə mühüm dəyişikliklər etdi. O, daha çox özəl sektor təşəbbüslərinə və bazarda baş verəcək qiymət tarazlığından asılı siyasət yürütməyə başladı. Nəticədə, inflyasiya axını gücləndi, tədavüldəki pul artımı, dövləti əlavə gəlirlər axtarmağa məcbur etdi. Bu ehtiyac Sərvət vergisinin tətbiqinə səbəb oldu.
Rəfiq Saydamın ölümündən sonra baş verən bu iqtisadi keçid Türkiyə Cümhuriyyətinin iqtisadi tarixində ilk və əsas qırılma nöqtəsi oldu. Bu da 1950-ci il seçkilərini və Cəlal Bayarın liderliyindəki ictimai və iqtisadi gücün yenidən gündəmə gəlməsinə yol açdı. Buna görə də Türkiyə Cümhuriyyətinin sosial və iqtisadi həyatında ilk fundamental qırılma nöqtəsi 1950-ci il seçkiləri deyil, Rəfiq Saydamın ölümü oldu.
Ölümü
3 iyul 1942-ci ildə qatarla Ankaradan İstanbula yola düşən Rəfiq Saydam iyulun 7-də çərşənbə günü səhər əyalətə gələrək idxal-ixrac şirkətlərinin sahibləri ilə görüşür. Həmin gün o, nazirliyin müvafiq rəsmiləri və vali Lütfi Kırdarın da iştirak ilə Taksim kazinosunda nahar edir. Gecə saat 21.20 radələrində onu qaldığı "Pera Palas" otelinə yola salırlar.
Saat 23.30-da otelə gələrək dincələn Rəfiq Saydam, təxminən 15 dəqiqə sonra, saat 23.45-də ürəyində şiddətli ağrı hiss edərək şəxsi katib Haqqı Şükrü bəyi yanına çağırtdırır. Narahat bir halın baş verdiyini hiss edən Haqqı Şükrü bəy dərhal baş nazirin otağına qalxır. Rəfiq bəy Haqqı bəydən səs-küy salmadan həkim tapılmasını istəyir.
8 iyul 1942-ci ildə Rəfiq Saydamın vəfatı ilə bağlı bütün Türkiyə yasa büründü, bayraqlar yarıya endirildi. İyulun 9-da onun bayrağa sarılı tabutu Taksim-İstiklal küçəsi ilə Qaraköydən feribot ilə Heydərpaşaya gətirildi və 13.05-də xüsusi qatarla Ankaraya yola salındı. 10 iyul 1942-ci il cümə günü saat 09.00-da Ankara stansiyasına çatan tabutu Hacı Bayram məscidində qılınan cənazə namazından sonra Cəbəci Əsri qəbiristanlığında torpağa tapşırıldı.
İstinadlar
- Bibliothèque nationale de France Refik Saydam // BnF identifikatoru (fr.): açıq məlumat platforması. 2011.
- Refik Saydam Hakkında Bir Doküman; Hazırlayanlar: Y.S. Aydıntuğ, H. Kayhan, A. Altunsoy, M. Uçar
- "A Famous Turkish Physician from Military Medical School: Dr. Refik Saydam and His Public Health Works" (PDF). 21 Şubat 2016 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 30 Mart 2019.
- "Refik Saydam". 22 Ocak 2016 tarixində . İstifadə tarixi: 24 Ekim 2020.
- "REFİK SAYDAM HÜKÜMETLERİ DÖNEMİNDE TÜRKİYE'NİN EKONOMİ POLİTİKASI (1939-1942)". İstifadə tarixi: 24 Ekim 2020.
- İkinci Adam. Remzi Kitabevi.
- İkinci Adam. Remzi Kitabevi.
- İkinci Adam. Remzi Kitabevi.
- İkinci Adam. Remzi Kitabevi.
- "Hıffızsıhha'nın duayeni: Dr. Refik Saydam". 27 Ekim 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 24 Ekim 2020.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Ibrahim Refiq Saydam turk Ibrahim Refik Saydam 8 sentyabr 1881 Konstantinopol 8 iyul 1942 Istanbul Turkiyeli hekim ve siyasetci Turkiye Cumhuriyyetinin 4 cu bas naziri Refiq Saydamturk Ibrahim Refik SaydamTurkiye Cumhuriyyetinin 4 cu Bas naziri25 yanvar 1939 8 iyul 1942PrezidentIsmet InonuEvvelkiCelal BayarSonrakiSukru SaracogluTurkiye Cumhuriyyetinin daxili isler naziri11 noyabr 1938 25 yanvar 1939PrezidentIsmet InonuBas nazirCelal BayarEvvelkiSukru KayaSonrakiFaiq OztrakTurkiye Cumhuriyyetinin sehiyye naziri4 mart 1925 25 oktyabr 1937PrezidentMustafa Kamal AtaturkBas nazirIsmet InonuEvvelkiMazhar GermanSonrakiHulusi AlatasTurkiye Cumhuriyyetinin sehiyye naziri30 oktyabr 1923 21 noyabr 1924PrezidentMustafa Kamal AtaturkBas nazirIsmet InonuEvvelkiRiza NurSonrakiMazhar GermanTBMM nin sosial teminat uzre muavini10 mart 1921 10 dekabr 1921Bas nazirFevzi CaxmaqEvvelkiEbdulhaq Adnan AdivarSonrakiRiza NurCumhuriyyet Xalq Partiyasinin Bas katibi25 yanvar 1939 12 noyabr 1941Bas nazirIsmet InonuEvvelkiSukru KayaSonrakiFaiq OztrakTurkiye Boyuk Millet Meclisinin I VI cagirislari millet vekili23 aprel 1920 8 iyul 1942Secim bolgesi1920 Serqi Beyazid 1923 Istanbul 1927 Istanbul 1931 Istanbul 1935 Istanbul 1939 IstanbulSexsi melumatlarDogum tarixi 8 sentyabr 1881 1881 09 08 Dogum yeri KonstantinopolVefat tarixi 8 iyul 1942 1942 07 08 60 yasinda Vefat yeri Istanbul Istanbul ili TurkiyeDefn yeri Cebeci Esri qebiristanligiPartiya Cumhuriyyet Xalq PartiyasiTehsili Gulhane Tehsil ve Arasdirma Xestexanasi Istanbul UniversitetiFealiyyeti herbi hekim d siyasetci hekimHerbi xidmetXidmet illeri 1892 1926Mensubiyyeti Osmanli imperiyasi 1892 1919 Turkiye Cumhuriyyeti 1919 1926 Doyusler Birinci Dunya muharibesi Turkiye Istiqlaliyyet muharibesi Balkan muharibeleriRutbesi mayor Vikianbarda elaqeli mediafayllarHeyatiRefiq Saydam 8 sentyabr 1881 ci ilde Istanbulun Fateh ilcesinin Circir mehellesinde anadan olub Orta tehsilini bitirdikden sonra 1892 ci ilde Fateh Herbi Orta Mektebine 1896 ci ilde Istanbul Qulleli Herbi Liseyine daxil olub O 22 oktyabr 1905 ci ilde Herbi Tibb Mektebini tibb kapitani rutbesi ile bitirmisdir Uc il Gulhane Herbi Tibb Akademiyasinin Embriologiya ve Histologiya sobelerinde calismisdir 1910 cu ilde tehsil almaq ucun xarice geden Refiq Saydam Almaniyanin Berlin Herbi Tibb Akademiyasinda Brandenburq Danzik Spandau ve Saritede tehsil alib Balkan muharibesinin baslanmasi sebebi ile 1912 ci ilde Istanbula qayidib Balkan muharibesi illeri Balkan muharibesi zamani Antalyada ve Catalca cebhesinde veba xesteliyinin qarsisinin alinmasi ucun calisib O 1914 cu ilde Bas sehiyye mufettisinin komekcisi vezifesine teyin edilerken Bakteriologiya Institutunu teskil ederek orada tif dizenteriya taun ve veba peyvendlerini istehsal etmis ve I Dunya muharibesi boyu ordunun ehtiyaclarinin odenilmesini temin etmisdi O epidemioloji xesteliklerle mubarizesini Hesenqaladaki cebhe xettinde davam etdirmisdi Onun tif xesteliyine qarsi hazirladigi peyvend tibbi edebiyyata daxil olmus ve I Dunya muharibesi zamani Alman ordusunda ve Turkiye Istiqlaliyyet muharibesinde istifade edilmisdir Qurtulus muharibesinde istiraki 1919 cu ilde Mustafa Kamal Pasa ile birlikde 9 cu Ordu Saglamliq Mufettisinin muavini olaraq Samsuna getdi Mustafa Kamal Pasanin qerargahi Erzurumda dagildiqdan sonra Erzurum herbi xestexanasinin yoluxucu xestelikler xidmetinin reisi teyin edildi Lakin o bu vezifeni qebul etmedi ve ordunu terk etdi O hemcinin Erzurum ve Sivas konqreslerinde istirak edib Siyasi fealiyyeti 1920 ci ilde Turkiye Boyuk Millet Meclisine Serqi Beyazidden millet vekili secildi Eyni zamanda Milli Mudafie Nazirliyi yaninda Sanitar Idaresinin reisi vezifesinde de calisib II dovr Turkiye Boyuk Millet Meclisine Istanbuldan millet vekili secilib 1921 ci il martin 10 da TBMM nin sosial teminat uzre muavini secilib O bu vezifeni 1921 ci ilin 20 dekabrinadek icra edib Turkiye Cumhuriyyeti elan edildikden sonra 30 oktyabr 1923 cu ilde I Ismet Pasa hokumetinde sehiyye naziri vezifesine teyin edildi II Ismet Pasa hokumetinde bu vezifeni 21 noyabr 1924 cu ile qeder davam etdirdi 4 mart 1925 ci ilde III Ismet Pasa hokumetinde yeniden sehiyye naziri vezifesine teyin edildi O bu vezifeni 1937 ci il oktyabrin 25 dek davam etdirdi O 14 il fasilelerle davam eden Sehiyye Nazirliyi dovrunde sehiyyede bir sira nailiyyetleri olmusdu 1924 cu ilde Ankarada daha sonra Erzurum Diyarbekir Sivas ve bir cox basqa vilayetlerde xestexanalar dogum ve usaq baxim evleri acdi O bu sahede ixtisasli kadrlarin hazirlanmasina da onem vermis 1928 ci ilde Istanbul ve Ankarada tibb kurslari telebe yataqxanalari Gigiyena Institutu ve Mektebi verem dispanserleri tesis etmisdir Bir cox xesteliklere qarsi burada peyvend ve zerdablar istehsal edilmisdir Onun dovrunde tif difteriya veba goy oskurek tetanus ve quduzluq peyvendlerinin kutlevi istehsalina baslandi 1940 ci ilde Cine veba epidemiyasina qarsi peyvend ixrac edilirdi 1928 ci ilde yaradilmis Gigiyena Institutunun peyvend istehsali 1997 ci ilde dayandirildi 2011 ci ilde ise institut baglandi Refiq Saydam dovrunde sehiyye sahesinde edilen muhum tohfelerden biri de olkenin sehiyye inventarinin hazirlanmasi oldu Numune goturme yolu ile secilmis yuzlerle kendde aparilan skrininq ve sorgular neticesinde hazirlanan ve texminen 2 il davam eden inventar olkenin sehiyye siyasetinin formalasdirilmasinda onemli rol oynadi Soyad Qanunu quvveye mindikden sonra Saydam soyadini ona prezident Mustafa Kamal Ataturk verib 1931 1938 ci illerde vaxtasiri Milli Tehsil Nazirliyi ve Maliyye Nazirliyin de de calisib Ataturkun olumunden sonra 15 il Daxili isler naziri CHP nin bas katibi Qizil Aypara basqani eyni zamanda 1939 cu ilin yanvarindan olumune qeder Turkiye Cumhuriyyetinin Bas naziri vezifelerinde calisib Refik Saydamin bas nazirlik dovru cetin bir dovre tesaduf etdi Dunya tarixinin en boyuk muharibesi olan Ikinci Dunya muharibesi basladi ve Turkiye eslinde bu muharibeye girmese de iqtisadi ve siyasi tesirlerini hiss etdi Ikinci Dunya muharibesi illeri Ikinci Dunya muharibesi baslamazdan evvel 1938 ci ilde Mustafa Kamal Ataturk vefat etdi ve Ismet Inonu prezident oldu Bas nazir vezifesinde de deyisiklik edildi Celal Bayarin yerine Refiq Saydam geldi Muharibe baslayanda 16 yasi olan Turkiye Cumhuriyyeti senayelesme tehsil demir yolu ve elektriklesdirme kimi sahelerde irelileyisler etmeye baslasa da istehsalinin boyuk hissesi hele de kend teserrufati mehsullarindan ibaret idi Bundan elave 1929 cu il Boyuk bohranindan sonra kend teserrufati mehsullarinin qiymetinin asagi dusmesi ile paralel olaraq hem dovletin gelirleri azaldi hem de ehalinin 75 ni teskil eden kendlilerin onsuz da movcud olan maddi sixintilari daha da artdi Prezident Ismet Inonu ile Refiq Saydam Turkiyenin muharibeye girmemesi movzusunda hemfikir idiler Balkan muharibeleri I Dunya muharibesi ve Istiqlaliyyet muharibesini yasamis idare heyeti hem muharibenin cetinliklerini hem de olkenin iqtisadi ve herbi cehetden muharibeye hazir olmadigini cox yaxsi bilirdi Bu movzuda Turkiyenin strategiyasi neytralligi qoruyub saxlamaq olsa da ola bilecek her hansi hucum ehtimalina qarsi her cur tedbir gormeli idiler Bu xerclerin odenilmesi ve ehalinin sixintilarinin aradan qaldirilmasi ucun budce balansi pulun deyerinin qorunmasi ve inflyasiyanin qarsisinin alinmasi esas prinsipler kimi qebul edilmisdi Sertler cox agir olsa da Saydam qoydugu esas prinsiplerde ugur qazandi Turkiye muharibeden yayinmagi bacardi 1942 ci ilde Refiq Saydamin olumune qeder budcede tarazliq temin edilmis turk liresi Avropa valyutalari ile muqayisede daha az deyer itirmis istehlak mallari qitligina baxmayaraq qiymet sabitliyi temin edilmisdi Refiq Saydam 8 iyul 1942 ci ilde Istanbula teftis ucun getdiyi zaman vefat etdi Sukru Saracoglu hokumeti qisa muddetde iqtisadi siyasetde muhum deyisiklikler etdi O daha cox ozel sektor tesebbuslerine ve bazarda bas verecek qiymet tarazligindan asili siyaset yurutmeye basladi Neticede inflyasiya axini guclendi tedavuldeki pul artimi dovleti elave gelirler axtarmaga mecbur etdi Bu ehtiyac Servet vergisinin tetbiqine sebeb oldu Refiq Saydamin olumunden sonra bas veren bu iqtisadi kecid Turkiye Cumhuriyyetinin iqtisadi tarixinde ilk ve esas qirilma noqtesi oldu Bu da 1950 ci il seckilerini ve Celal Bayarin liderliyindeki ictimai ve iqtisadi gucun yeniden gundeme gelmesine yol acdi Buna gore de Turkiye Cumhuriyyetinin sosial ve iqtisadi heyatinda ilk fundamental qirilma noqtesi 1950 ci il seckileri deyil Refiq Saydamin olumu oldu OlumuRefiq Saydamin Cebeci Esri qebiristanligindaki mezari 3 iyul 1942 ci ilde qatarla Ankaradan Istanbula yola dusen Refiq Saydam iyulun 7 de cersenbe gunu seher eyalete gelerek idxal ixrac sirketlerinin sahibleri ile gorusur Hemin gun o nazirliyin muvafiq resmileri ve vali Lutfi Kirdarin da istirak ile Taksim kazinosunda nahar edir Gece saat 21 20 radelerinde onu qaldigi Pera Palas oteline yola salirlar Saat 23 30 da otele gelerek dincelen Refiq Saydam texminen 15 deqiqe sonra saat 23 45 de ureyinde siddetli agri hiss ederek sexsi katib Haqqi Sukru beyi yanina cagirtdirir Narahat bir halin bas verdiyini hiss eden Haqqi Sukru bey derhal bas nazirin otagina qalxir Refiq bey Haqqi beyden ses kuy salmadan hekim tapilmasini isteyir 8 iyul 1942 ci ilde Refiq Saydamin vefati ile bagli butun Turkiye yasa burundu bayraqlar yariya endirildi Iyulun 9 da onun bayraga sarili tabutu Taksim Istiklal kucesi ile Qarakoyden feribot ile Heyderpasaya getirildi ve 13 05 de xususi qatarla Ankaraya yola salindi 10 iyul 1942 ci il cume gunu saat 09 00 da Ankara stansiyasina catan tabutu Haci Bayram mescidinde qilinan cenaze namazindan sonra Cebeci Esri qebiristanliginda torpaga tapsirildi IstinadlarBibliotheque nationale de France Refik Saydam BnF identifikatoru fr aciq melumat platformasi 2011 Refik Saydam Hakkinda Bir Dokuman Hazirlayanlar Y S Aydintug H Kayhan A Altunsoy M Ucar A Famous Turkish Physician from Military Medical School Dr Refik Saydam and His Public Health Works PDF 21 Subat 2016 tarixinde PDF Istifade tarixi 30 Mart 2019 Refik Saydam 22 Ocak 2016 tarixinde Istifade tarixi 24 Ekim 2020 REFIK SAYDAM HUKUMETLERI DONEMINDE TURKIYE NIN EKONOMI POLITIKASI 1939 1942 Istifade tarixi 24 Ekim 2020 Ikinci Adam Remzi Kitabevi Ikinci Adam Remzi Kitabevi Ikinci Adam Remzi Kitabevi Ikinci Adam Remzi Kitabevi Hiffizsihha nin duayeni Dr Refik Saydam 27 Ekim 2020 tarixinde Istifade tarixi 24 Ekim 2020