Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Qərənfil İnqilabı (port. Revolução dos Cravos) — Portuqaliyada 25 aprel 1974 günü şiddət istifadə edilmədən həyata keçirilən hərbi çevrilişdir. Portuqaliyanın avtoritar bir diktatorluqdan demokratiyaya keçişini təmin edəcək iki illik bir dəyişmə dövrünün başlanğıcı olmuşdur.
| Qərənfil inqilabı | |
|---|---|
| Revolução dos Cravos | |
 | |
| Tarix | 25 aprel 1974 |
| Yeri | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
İnqilab əvvəli şərtlər
1930-cu ildən bəri "" (azərb. Yeni Dövlət) adlı avtoritar rejimin varlığını davam etdirdiyi Portuqaliya, 1950-ci illərdən etibarən müstəmləkə torpaqlarında ciddi çətinliklərlə qarşılaşdı. 1953-cü ildə Hindistan sahillərindəki Portuqaliya müstəmləkələri olan , statuslarının təyin olunması üçün Hindistanın etdiyi görüş tələbi rədd edildi. 17 dekabr 1961-ci ildə Hindistan hərbçiləri bu üç torpağı da Portuqaliyanın əlindən aldılar. Bundan sonra isə 1960-cı illərdə Afrikadakı Portuqaliya müstəmləkələrində də vəziyyət dəyişməyə başladı. 1961-ci ildə Anqolada başlayan qarışıqlıqlar 1963-cü ildə Qvineya-Bisauya, ertəsi il də Mozambikə yayıldı.
1965-ci ilin fevralında müxalifət lideri öldürülməsinin yaratdığı gərgin bir siyasi mühitdə keçirilən 25 iyul 1965-ci il prezident seçkiləri, rejimin namizədi admiral yenidən prezident seçilməsiylə nəticələndi. Bununla birlikdə ölkəni yarım əsirə yaxın bir müddət ərzində avtoritar şəkildə idarə edən baş nazir 16 fevral 1968-ci ildə sağlamlıq səbəbləriylə iqtidarı buraxmaq məcburiyyətində qaldı. Yerinə keçdi və davranışına demokratik bir görünüş qazandırmaqla birlikdə ölkəni eyni yoldan idarə etməyə girişdi.
1970-ci illərdə Estado Novo rejimi Portuqaliya üzərindəki təzyiqini davam etdirirdi. Ancaq müstəmləkələrdəki vəziyyət gedərək pisləşirdi. Qvineya-Bissauda millətçilər, yavaş-yavaş öz iqtidarlarını quraraq Portuqaliya birliklərinə qarşı təsirli bir partizan döyüşünə başladılar. Anqolada ordu, şəhərləri əlində tutmaqla yanaşı üsyankarlar, çöl seqmentini hegemonluğu altına alır və Mozambikdə FRELIMO, ölkənin bütün şimal seqmentinə nəzarət edirdi. Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Baş Assambleyası tərəfindən daha əvvəl və noyabr 1972-ci ildə bir daha qınanan Portuqaliyanın, diplomatik təkliyi, Afrikada apardığı siyasət səbəbiylə daha da sıxlaşdı.
Katolik Kilsəsi də hökumətə qarşı soyuq davranmağa başladı. Məcburi əsgərlik xidmətinin 4 ilə çıxarılması əsgərlikdən qaçanların sayını artırdı. Susdurulan və basdırılan müxalifətin namizəd göstərmədiyi 28 oktyabr 1973 seçkilərində Marcelo Caetanonun Milli Xalq Hərəkatı (Acção Nacional Popular-ANP), bütün millət vəkilliklərini qazandı. Müstəmləkələrdə aparılan müharəbələrin gətirdiyi maliyyə yükü isə başqa bir problem idi; kiçik bir ölkə olan Portuqaliyada büdcə içində müdafiə xərcləmələrinə ayrılan payın gedərək artırılması, onsuz da aşağı olan ortalama həyat səviyyəsini daha da aşağı saldı. Tətilləri, ordu içindəki çalxantılar izlədi. fevral 1974-cü ildə general , müstəmləkə problemlərinə tək hərbi deyil, siyasi bir həll də tapılması lazım olduğunu irəli sürdüyü bir fikrinin yayımlanması, generalın vəzifədən uzaqlaşdırılmasına gətirib çıxardı. Bu andan etibarən mövcud rejimin ancaq bir əsgəri zərbəylə sona gətilə biləcəyini düşünən ordu içindəki müstəmləkə döyüşlərinə qarşı olan bir çox fikirli əsgər Silahlı Qüvvələr Hərəkatı (Movimento das Forças Armadas, MFA) adlı gizli təşkilatı qurdu.
Zərbə
İnqilab 24 aprel 1974-cü il tarixdəki Avroviziya Mahnı Müsabiqəsində Portuqaliyanı təmsil edən Paulo da Carvalhonun E DEPO do adeus adlı mahnısının çalınmasıyla başladıldı. Ertəsi gün 25 aprel 1974 saat 12.15-də Zeca Afonsonun Milli radio kanalında səsləndirdiyi Grandola, Villa Morena adlı mahnısının çalınmasıyla verilən gizli siqnalla da Silahlı Qüvvələr Hərəkatı zərbəyə girişdi. MFAnın əlindəki qüvvələr strateji nöqtələri ələ keçirdi. Radiolardan elan edilən küçəyə çıxma qadağasına baxmayaraq xalq zərbəçiləri dəstəkləmək üçün küçəyə endi. Əsgərlərin ələ keçirdikləri strateji nöqtələrdən biri olan Lissabon Çiçək Bazarında bolca olan qərənfillərin silah və tank lülələrinə soxulması və bu görünüşlərin bütün dünyaya yayılması zərbənin adını meydana gətirdi; Qərənfil İnqilabı adını, zərbəni yerinə yetirən əsgərlərin tankların və silahların lülələrinə qərənfil taxmalarından və şiddət istifadə etməmələrindən almışdır. Baş nazir Caetano və dövlət başçısı Tomás iqtidarlarını buraxaraq Braziliyaya qaçdılar.
Lissabon təslim alınmadan əvvəl 4 adamın siyasi polis təşkilatı DGS-də şəxsən başçısı tərəfindən xalqın üzərinə atəş açılaraq öldürülməsinə baxmayaraq, bir çox hərbi zərbənin əksinə çevrilişçilər məqsədlərinə çatmaq üçün zor istifadə məcbur qalmamışlar. Zərbə, aşağı rütbəli zabitlər və fikirli əsgərlər tərəfindən edildiyi üçün "Zabitlər Hərəkatı" olaraq adlandırıldı. Zabitlər Hərəkatı olaraq adlandırılan zərbə ordunun siyasətə qarışmamaq əfsanəsinin etibarsızlığını də ortaya qoydu
Zərbə sonrası
Zərbədən dərhal sonra vəzifəyə başlayan Milli Qurtuluş Cuntası ( Junta de Salvação Nacional) vətəndaşlıq hüquqlarını və demokratik hüquqları gücləndirmək, təmsili bir parlamentin yeni bir konstitusiya hazırlaması üçün bütün yurddaşlara tanınan tək dərəcəli səs haqqıyla azad seçkilər təşkil etmək və müstəmləkələri yenidən sülhə qovuşdurmaq vəzifəsini üzərinə aldı. Köhnə rejim dövrünün tək qanuni siyasi partiyası olan Milli Xalq Tədbirləri Partiyası ilə siyasi polis təşkilatı (Direcção-Geral də Segurança-DGS) paylandı, siyasi məhbuslar sərbəst buraxıldı və senzura qaldırıldı.
Nəticələri
Qərənfil İnqilabı nəticəsində Portuqaliya dövlətinin Afrikada davam etdirdiyi müstəmləkəçi siyasət və davam etdirdiyi döyüş sona çatdı. Portuqaliya ən sürətli şəkildə müstəmləkələrdəki hərbi və inzibati personalı geri çəkdi. Onsuz da inqilabdan əvvəl həqiqətən böyük ölçüdə Portuqaliyadan qopmuş olan Qvineya-Bisau müstəqilliyini elan edən ilk ölkə oldu. São Tomé və Príncipe adalarındakı iqtidar bir keçid hökumətinə təhvil verildi. Hindistanın Goa, Daman və Diu üzərindəki suverenliyi tanındı (dekabr 1974), yanvar 1975-də Anqolalı millətçilərlə, noyabr 1975-də elan ediləcək müstəqillik üzərinə bir müqavilə imzalandı. 25 iyun 1975-də isə Mozambik ilə imzalanan müqvilədə bu ölkə müstəqilliyini qazandı.
dekabr 1975-ci ildə Portuqaliyanın çəkildiyi Şərqi Timor İndoneziya tərəfindən işğal edildi.
Bu inqilab ilə Qərbi Avropanın ən uzun davamlı diktator rəhbərliyi olan olaraq xatırlanan və başlayan hərbi vəziyyət sona çatmışdır. Bu zərbəylə Avropadakı son (bu hadisədən bir il qədər sonra 1975də ölümü ilə bitən İspaniyadakı diktatorluq) diktatorluqlardan biri devrilmişdir.
İndiki vaxtda Portuqaliyada 25 Aprel günü Azadlıq Günü ( Dia da liberdade) olaraq qeyd olunmaqdadır.
İstinadlar
- "Arxivlənmiş surət". 2010-07-01 tarixində . İstifadə tarixi: 2014-04-25.
- "Arxivlənmiş surət". 2016-09-13 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-01-16.
- . 2011-04-27 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2014-04-25.
Xarici keçidlər
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Qerenfil Inqilabi port Revolucao dos Cravos Portuqaliyada 25 aprel 1974 gunu siddet istifade edilmeden heyata kecirilen herbi cevrilisdir Portuqaliyanin avtoritar bir diktatorluqdan demokratiyaya kecisini temin edecek iki illik bir deyisme dovrunun baslangici olmusdur Qerenfil inqilabiRevolucao dos CravosTarix 25 aprel 1974Yeri Portuqaliya Vikianbarda elaqeli mediafayllarPortuqaliya ucun ehemiyyetli bir gun 25 AprelInqilab evveli sertler1930 cu ilden beri azerb Yeni Dovlet adli avtoritar rejimin varligini davam etdirdiyi Portuqaliya 1950 ci illerden etibaren mustemleke torpaqlarinda ciddi cetinliklerle qarsilasdi 1953 cu ilde Hindistan sahillerindeki Portuqaliya mustemlekeleri olan statuslarinin teyin olunmasi ucun Hindistanin etdiyi gorus telebi redd edildi 17 dekabr 1961 ci ilde Hindistan herbcileri bu uc torpagi da Portuqaliyanin elinden aldilar Bundan sonra ise 1960 ci illerde Afrikadaki Portuqaliya mustemlekelerinde de veziyyet deyismeye basladi 1961 ci ilde Anqolada baslayan qarisiqliqlar 1963 cu ilde Qvineya Bisauya ertesi il de Mozambike yayildi 1965 ci ilin fevralinda muxalifet lideri oldurulmesinin yaratdigi gergin bir siyasi muhitde kecirilen 25 iyul 1965 ci il prezident seckileri rejimin namizedi admiral yeniden prezident secilmesiyle neticelendi Bununla birlikde olkeni yarim esire yaxin bir muddet erzinde avtoritar sekilde idare eden bas nazir 16 fevral 1968 ci ilde saglamliq sebebleriyle iqtidari buraxmaq mecburiyyetinde qaldi Yerine kecdi ve davranisina demokratik bir gorunus qazandirmaqla birlikde olkeni eyni yoldan idare etmeye girisdi 1970 ci illerde Estado Novo rejimi Portuqaliya uzerindeki tezyiqini davam etdirirdi Ancaq mustemlekelerdeki veziyyet gederek pislesirdi Qvineya Bissauda milletciler yavas yavas oz iqtidarlarini quraraq Portuqaliya birliklerine qarsi tesirli bir partizan doyusune basladilar Anqolada ordu seherleri elinde tutmaqla yanasi usyankarlar col seqmentini hegemonlugu altina alir ve Mozambikde FRELIMO olkenin butun simal seqmentine nezaret edirdi Birlesmis Milletler Teskilatinin Bas Assambleyasi terefinden daha evvel ve noyabr 1972 ci ilde bir daha qinanan Portuqaliyanin diplomatik tekliyi Afrikada apardigi siyaset sebebiyle daha da sixlasdi Estado Novo rejimi zamani Afrikadaki Portuqaliya mustemlekeleri Katolik Kilsesi de hokumete qarsi soyuq davranmaga basladi Mecburi esgerlik xidmetinin 4 ile cixarilmasi esgerlikden qacanlarin sayini artirdi Susdurulan ve basdirilan muxalifetin namized gostermediyi 28 oktyabr 1973 seckilerinde Marcelo Caetanonun Milli Xalq Herekati Accao Nacional Popular ANP butun millet vekilliklerini qazandi Mustemlekelerde aparilan muharebelerin getirdiyi maliyye yuku ise basqa bir problem idi kicik bir olke olan Portuqaliyada budce icinde mudafie xerclemelerine ayrilan payin gederek artirilmasi onsuz da asagi olan ortalama heyat seviyyesini daha da asagi saldi Tetilleri ordu icindeki calxantilar izledi fevral 1974 cu ilde general mustemleke problemlerine tek herbi deyil siyasi bir hell de tapilmasi lazim oldugunu ireli surduyu bir fikrinin yayimlanmasi generalin vezifeden uzaqlasdirilmasina getirib cixardi Bu andan etibaren movcud rejimin ancaq bir esgeri zerbeyle sona getile bileceyini dusunen ordu icindeki mustemleke doyuslerine qarsi olan bir cox fikirli esger Silahli Quvveler Herekati Movimento das Forcas Armadas MFA adli gizli teskilati qurdu ZerbeInqilab 24 aprel 1974 cu il tarixdeki Avroviziya Mahni Musabiqesinde Portuqaliyani temsil eden Paulo da CarvalhonunE DEPO do adeus adli mahnisinin calinmasiyla basladildi Ertesi gun 25 aprel 1974 saat 12 15 de Zeca Afonsonun Milli radio kanalinda seslendirdiyiGrandola Villa Morena adli mahnisinin calinmasiyla verilen gizli siqnalla da Silahli Quvveler Herekati zerbeye girisdi MFAnin elindeki quvveler strateji noqteleri ele kecirdi Radiolardan elan edilen kuceye cixma qadagasina baxmayaraq xalq zerbecileri desteklemek ucun kuceye endi Esgerlerin ele kecirdikleri strateji noqtelerden biri olan Lissabon Cicek Bazarinda bolca olan qerenfillerin silah ve tank lulelerine soxulmasi ve bu gorunuslerin butun dunyaya yayilmasi zerbenin adini meydana getirdi Qerenfil Inqilabi adini zerbeni yerine yetiren esgerlerin tanklarin ve silahlarin lulelerine qerenfil taxmalarindan ve siddet istifade etmemelerinden almisdir Bas nazir Caetano ve dovlet bascisi Tomas iqtidarlarini buraxaraq Braziliyaya qacdilar Lissabon teslim alinmadan evvel 4 adamin siyasi polis teskilati DGS de sexsen bascisi terefinden xalqin uzerine ates acilaraq oldurulmesine baxmayaraq bir cox herbi zerbenin eksine cevrilisciler meqsedlerine catmaq ucun zor istifade mecbur qalmamislar Zerbe asagi rutbeli zabitler ve fikirli esgerler terefinden edildiyi ucun Zabitler Herekati olaraq adlandirildi Zabitler Herekati olaraq adlandirilan zerbe ordunun siyasete qarismamaq efsanesinin etibarsizligini de ortaya qoyduZerbe sonrasiZerbeden derhal sonra vezifeye baslayan Milli Qurtulus Cuntasi Junta de Salvacao Nacional vetendasliq huquqlarini ve demokratik huquqlari guclendirmek temsili bir parlamentin yeni bir konstitusiya hazirlamasi ucun butun yurddaslara taninan tek dereceli ses haqqiyla azad seckiler teskil etmek ve mustemlekeleri yeniden sulhe qovusdurmaq vezifesini uzerine aldi Kohne rejim dovrunun tek qanuni siyasi partiyasi olan Milli Xalq Tedbirleri Partiyasi ile siyasi polis teskilati Direccao Geral de Seguranca DGS paylandi siyasi mehbuslar serbest buraxildi ve senzura qaldirildi 1983 cu ilde Portodaki qeyd etmelerNeticeleriQerenfil Inqilabi neticesinde Portuqaliya dovletinin Afrikada davam etdirdiyi mustemlekeci siyaset ve davam etdirdiyi doyus sona catdi Portuqaliya en suretli sekilde mustemlekelerdeki herbi ve inzibati personali geri cekdi Onsuz da inqilabdan evvel heqiqeten boyuk olcude Portuqaliyadan qopmus olan Qvineya Bisau musteqilliyini elan eden ilk olke oldu Sao Tome ve Principe adalarindaki iqtidar bir kecid hokumetine tehvil verildi Hindistanin Goa Daman ve Diu uzerindeki suverenliyi tanindi dekabr 1974 yanvar 1975 de Anqolali milletcilerle noyabr 1975 de elan edilecek musteqillik uzerine bir muqavile imzalandi 25 iyun 1975 de ise Mozambik ile imzalanan muqvilede bu olke musteqilliyini qazandi dekabr 1975 ci ilde Portuqaliyanin cekildiyi Serqi Timor Indoneziya terefinden isgal edildi Bu inqilab ile Qerbi Avropanin en uzun davamli diktator rehberliyi olan olaraq xatirlanan ve baslayan herbi veziyyet sona catmisdir Bu zerbeyle Avropadaki son bu hadiseden bir il qeder sonra 1975de olumu ile biten Ispaniyadaki diktatorluq diktatorluqlardan biri devrilmisdir Indiki vaxtda Portuqaliyada 25 Aprel gunu Azadliq Gunu Dia da liberdade olaraq qeyd olunmaqdadir Istinadlar Arxivlenmis suret 2010 07 01 tarixinde Istifade tarixi 2014 04 25 Arxivlenmis suret 2016 09 13 tarixinde Istifade tarixi 2019 01 16 2011 04 27 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2014 04 25 Xarici kecidlerHemcinin baxPortuqaliya Anqola Mozambik