Azərbaycanca AzərbaycancaБеларускі БеларускіDansk DanskDeutsch DeutschEspañola EspañolaFrançais FrançaisIndonesia IndonesiaItaliana Italiana日本語 日本語Қазақ ҚазақLietuvos LietuvosNederlands NederlandsPortuguês PortuguêsРусский Русскийසිංහල සිංහලแบบไทย แบบไทยTürkçe TürkçeУкраїнська Українська中國人 中國人United State United StateAfrikaans Afrikaans
Dəstək
www.wikimedia.az-az.nina.az
  • Vikipediya

Qızıl hərisliyi qızıl həyəcanı və ya qızıla hücum ing Gold rush Amerika Birləşmiş ştatları və Avstraliyada XIX əsrdən et

Qızıl hərisliyi

Qızıl hərisliyi
www.wikimedia.az-az.nina.azhttps://www.wikimedia.az-az.nina.az

Qızıl hərisliyi, qızıl həyəcanı və ya qızıla hücum (ing. Gold rush) - Amerika Birləşmiş Ştatları və Avstraliyada XIX əsrdən etibarən, yerli əhalinin anidən varlanmaq səbəbi ilə qərbə üz tutması nəticəsində yaranmış kütləvi hərakat. Əsasən qızıl axtaranlar Braziliya, Kanada, Cənubi Afrika kimi ölkələrə səyahət etmişlər. Amerika Birləşmiş Ştatlarının bəzi ştatlarında qızıl axtaranlar tərəfindən kütləvi ekspeditsiyalar təşkil edilmişdir. Bunlara misal olaraq, əsasən dağlıq ərazilərdə, yerləşən Nevada, Montana, Kaliforniya ştatlarını göstərmək olar. Qızıl hərisliyi rəsmi olaraq 1849-cu ildə Nevada ştatının dağından başlamışdır.

İlk kəşflər

image
Kaliforniyada çap edilən elan. Elanda gəminin qızıl olan ərazilərə, hərəkət edəcəyi bildirilir, (1850).

XV-XVI əsrlərdə Amerikanın ispanlar və portuqilyalılar tərəfdindən işğalı konkista başlamışdır. Konkistanın əsas məqsədi Latın Amerikasında olan qızıl səpintilərini tapmaq olmuşdur. 1519-cu ilin 4 martında Ernan Kortesin komandanlığında olan 11 karavella Meksika körfəzinə doğru hərəkətə başladılar. Bu səfərlə Konkistanın tarixində ən amansız səfərlərdən biri başladı. Asteklərin dövləti zəbt edildi, onun paytaxtı qarət edildi, hökmdar Montesuma öldürüldü. Avropalılar Asteklər üzərində əsas üstünlükləri, dövrünə görə olan müasir silahlar idi. Konkistadorlar əsasən qızıl axtarır və astek mədəniyyətinin gözəl nümunələrini məhv edirdilər. Astek tanrılarının qızıldan hazıranan heykəllərini əridib, külçə formasına salınması, buna misal ola bilər. Amerikanın kəşf edilməsi ilə onun zəngin yataqlarında qul əməyindən istifadə çoxalmışdır. Qızıl hərisliyi vaxt ötdükcə nəinki səngimir, hətta şiddətlənirdi. 1500-cü ilədək dünyada 31 min tondan artıq, növbəti 470 ildə isə 70 min tondan çox qızıl hasil edilmişdi. XIX və XX əsrlərdə qızıl hərisliyi bütün dünyanı bürümüşdü. Artıq qızıl hərisliyinin hər birinin öz adı vardı. Kaliforniya, Alyaska, Sibir və Amazon qızıl hərisliklərini misal göstərmək olar.

Kaliforniyada ilk qızıl hərisliyi 1848-ci il yanvar ayının 24-də ştatın paytaxtı olan Sakamento yaxınlığında tapıldı. Həmin gün taxta zavodunun su boşaldılanını dərinləşdirən Con Marşal bir neçə qızıl dənəsi tapdı. Taxta zavodunun sahibi isveçrəli mühacir və qızılaxtaran sahibkar qızılaxtaranların əraziyə gəlişini qarşısını almaq üçün bu tapıntını gizlətmişdir. Lakin kəşfi yalnız bir həftə sirr olaraq saxlamaq mümkün olur. Tezliklə xəbər bütün Amerikaya yayılır. Syerra-Nevadanın (ABŞ-nin cənub-qərbində) qərb yamacları boyunca 320 km uzunluğunda, 130 km enində olan zolağın qızıllı olduğu aşkar edildi. Bu xəbər ən qısa zamanda bütün dünyaya yayıldı. Bununla da buraya nəinki Amerikadan, Çin, Avstraliya, Yeni Zelandiya kimi uzaq ölkələrdən qızıl axtaranların axını başladı. On ildən sonra Kaliforniyanın əhalisi 400 min nəfərə çatdı. Kaliforniyada qızıl hərisliyi bir bir neçə il davam etdi. Qızıl səpintiləri qızılaxtaranların tələbatını ödəmirdi. Qızılaxtaranlar artıq səpintilərin deyil, qızıl filizlərinin kəşflərini gözləyirdi. 1850-ci ilin oktyabrında Qold Hill dağının yaxınlığında ilk qızıl damarı tapıldı və burada tezliklə Nevada şəhəri salandı. Uzunluğu 190 km, eni isə 2 km olan filiz zonası Əsas damar adlandırıldı. Burada qızıl 40 mədəndə 100 ilə yaxın müddətdə hasil olundu. Qızıl damarlarının çoxu 1350 m dərinliyə qədər istismar edilirdi. Həmin dövrdə Amerika Birləşmiş Ştatlarının qızıl istehsalının üçdə birini Kaliforniya ştatında olan mədənlərdən əldə edilirdi. Kaliforniyadan sonra ən böyük qızıl hərisliyi Alyaska və Kanadanın şimal-qərbində yaşandı. Balıqçı və qızılaxtaran C. Karmak tərəfindən 1896-cı il avqust ayının 16-da Klondayk çayında qızıl tapılması xəbəri, bütün Amerikaya yayıldı. Həmin zamanlar bu tapıntı Alyaskada tapılan ilk qızıl nümunələri hesab edilirdi. Ancaq C. Karmakdan əvvəl ruslar Alyaskanı kəşf edən zaman, orada qızıl nişanələrinin yerini qeyd etmişdilər.

XVIII və XIX əsrlərdə olan ekspedisiyalar

image
Mədən fəhlələri və kəşfiyyatçıların Klondayk səpintilərinə getməsi.

1741-ci ildə Vitus Berinq ekspedisiyası yarımadaya gəldi. 1864-cü ildə mədən mühəndisi Doroşin Alyaskanın cənubunda Kent yarımadasında səpinti formasında olan qızıl yataqları tapdı. 1889-cu ildə ərazidə olan kanadalı fransız Juyano ov zamanı qızıl səpintiləri tapmışdır. Lakin bu tapıntılar Alyaskaya kütləvi axının yaşanmasına səbəb olmamışdır. Həmin dövrdə Şimali Amerikanın digər bölgələrindədə kiçik tapıntılar olurdu. Kütləvi axın 1890-cı ildə Klondayk səpintilərinin kəşfindən sonra başlamışdır Dəniz yolu ilə Alyaskanın Skakvey limanına gələn qızılaxtaranlar çox çətin və təhlükəli Çilkut aşırımını piyada dəf edir, sonra isə Yukon çayının vadisinə çatırdılar. Qızılaxtaranların səfəri daim təhlükələr ilə zəngin idi, bir çox məqamlarda isə qızılaxtaranların xəstələnməsi və ya ölməsi halları tez-tez baş verirdi. Qızılaxtaranlar arasında olan məşhur Amerika yazıçısı Cek London bu barədə ətraflı yazmışdır:

image Aydındır ki, bizim adamların bir hissəsi yollarda həlak oldu, bir hissəsi buzların yaratdığı çətinliklərlə üzləşdi, minlərlə insan yorulub əldən düşmüş və öz gücünə inamını itirdiyi üçün geri qayıtmışdır. image

1891-ci ildə Alyaskada növbəti qızıl səpintisi kəşf edildi. Berinq dənizindin sahilində Nom burnu yaxınlığında baş verən tufan İsveçdən olan qızılaxtaranların qayığın burada lövbər salmağa məcbur etmişdir. Onlar orada zəngin qızıl səpintisinin üstünə çıxmışdılar. Ehtiyatda olan bir əsgər isə 1899-cu ildə təsadüfən bu sahildə qumu yumuş və iri qızıl səpintisini tapmışdır. Sonuncu kəşf Yukona çayının qolu Tanana çayında olmuşdur. Tanana çayında tapılan qızıl səpintiləri Klondayk səpintilərinə bənzəyirdi. Sonradan hər iki yataqda olan səpintilərin oxşar olduğu məlum olmuşdur. Tanana qızıl səpintiləri tam olaraq 1950-ci ildən etibarən istismar olunmağa başlanmışdır.Lakin Alyaskada qızılın iri ana yataqları tapılmadı. Səpinti yataqlarında olan qızıl isə az idi və tez tükənirdi. XX əsrin əvvəllərində olan kəşflərin davamı gəlmədi, bununla da qızılaxtaranlar digər ərazilərə üz tutması sürətlənmişdir. Alyaska tədricən balıqçı və ovçuların məskunlaşdığı əyalət ştatına cevrildi.

Rusiyada aparılan ekspedisiyalar

Rusiyada ilk qızıl hərisliyi XV əsrdə başladı. 1488-ci ildə III İvan Avropa mütəxəssislərinin köməyilə Rusiyada qızıl yataqlarının axtarışına göstəriş verib. Bu sahədə I Pyotrun göstərdiyi səyləri böyük müvəffəqiyyətlə nəticələndi.1714-1721-ci illərdə Zabaykalyevdə Nerçinsk mədənlərində bir neçə pud qızıl hasil edildi. Hasil edilən qızıldan kəsilən sikkələrlə Şimal müharibəsinin sonunda bağlanan Niştadsk müqaviləsi şərəfinə, bir neçə zabit və əsgər üçün qızıldan döş nişanları hazırlandı. Nerçinskdə az miqdarda ildə on kiloqram qızıl çıxarılırdı. Sonralar Altayda kəşf edilmiş yataqlar da vəziyyəti dəyişdirməmişdir. Rusiyada digər önəmli mədənlərdən biridə Zmeinoqorsk mədəni idi. Həmin mədəndə il ərzində 100-200 kq qızıl hasil edilirdi. Rusiyada qızıl filizi sənayesinin inkişafı yalnız XVIII əsrin ortalarında Uralda, əsrin sonuna yaxın isə Beryozovsk yatağının istismara başlaması ilə inkişaf edib. Beryozovsk yatağında ildə 2.4 ton təmiz qızıl hasil edilirdi.Rusiyada ilk qızıl səpintiləri 1814-cü ildə dağ mühəndisi L.İ Brusnitsin tərəfindən Uralda, Pişma çayının vadisində aşkar edilib.1823-cü ildə Pişma çayının yaxınlığında 200-dən çox qızıl mədəni fəaliyyət göstərirdi və onlardan ildə 2.5 tona yaxın metal alınırdı.

Bütün bu tapıntılar Rusiyada əsil qızıl hərisliyinin başlamasına səbəb olmayıb. Əsil qızıl hərisliyi 1830-1860-cı illərdə başladı və bütün Sibiri əhatə etdi. Axtarış dəstələri qısa zamanda şərqə və şimal-şərqə irəlilədilər.1830-c ildə Tobolsk quberniyasında və Krasnoyarsk dairəsində, 1833-1836-cı illərdə Yeniseysk quberniyasında, 1838-ci ildə Yuxarı Tunquskanın qollarında, 1843-cü ildə isə Lena çayının hövzəsində qızıl səpintiləri kəşf edildi.İlk çağlarda qızılaxtaranların əksəriyyətinin hətta elementar bilikləri belə yox idi.Qızıl sənayeçisi V.D.Skryabinin qeydlərindən görünür ki, Şərqi Sibrin bütün məlum səpintiləri Moşarov, İvanov, Şimayev, Familtsev və digər səpintilər tacirlər tərəfindən aşkar edilmişdir.8-13 nəfərdən ibarət olan axtarış qruplarına sağlam və fiziki baxımdan dözümlü kişilər cəlb edilirdi.Baharın ilk günlərindən havalar mülayimləşən kimi onlar piyada və ya atla bir neçə aylığa tayqaya yola düşürdülər.Qış aylarında böyük tonqallar qalanır və torpağın donu açıldıqdan sonra qumlarda qızılın miqdarını təyin etmək üçün şurflar – dəriliyi bir neçə metr olan şaquli və ya maili quyular qazırdılar.Zəngin bit ton qumda on qramlarla qızıl olan səpintini tapmaq üçün qızılaxtaran dəstələri qışda da şurf qazır və ya az qızıllı qumluqları tərk edirdilər.Qızıl axtaranların kiçik dəstələri iri artellərlə əvəz olunurdu.Sibirin qızıl mədənlərində əsasən orada sürgündə olanlar işləyirdi.1834-cü ilə olan məlumata görə, sürgündə olanların 82% qızıl sənayesində çalışdırdı.1850-1854-cü illərdə isə bu rəqəm 51% olmuşdur.Digər tərəfdən qızılaxtaranların sırasını Rusiyanının mərkəzi quberiniyalarının kəndliləridə qoşulurdu.

Ekspedisiyaların siyahısı

Qızıl səpintisinin adı Yer Başlayıb Bitib Şəkil Məlumat
Braziliya qızıl hərisliyi
 Cənubi Amerika, Braziliya, Оru-Pretu 1690 1823 image Portuqaliyalıların rəhbərliyi ilə afrikadan gətirilən qullar, ağır işlərdə işlədilirdi.Bu qızıl hərisliyi Cənubi Amerikada ilk qızıl hərisliyi hesab edilir.
Şimali Karolina qızıl hərisliyi Şimali Amerika, Amerika Birləşmiş Ştatları, Şimali Karolina 1799 1828 image Amerika Birləşmiş Ştatlarında ilk qızıl ekspedisiyasının təşkil edilməsi.
Corciya qızıl hərisliyi
Şimali Amerika, Amerika Birləşmiş Ştatları, Corciya ştatı, 1828 1840 image Amerika Birləşmiş Ştatlarında ilk dəfə peşəkar ekspedisiyanın təşkil edilməsi.12 il davam davam etmiş ekspedisiya ətraf ərazilərdə yaşayan Hindilərin bu əraziləri tərk etməsinə səbəb olmuşdur.
Sibir qızıl hərisliyi Avrasiya, Rusiya Federasiyası, Qərbi Sibir 1828 1921 image Ekspedisiya Berikuldan başlamışdır. Tomsk vilayəti və Yenisey vilayətini əhatə etmişdir.
Lena qızıl hərisliyi Avrasiya, Rusiya Federasiyası, Lena oblastı 1844 1861 image Ərazidə olan Qızıl-mədən şirkəti Lena vilayətində ekspedisiyalar təşkil etmişdir. Əsas ekspedisiya 1912-ci ildə aparılmışdır. Axtarışlar zamanı bir sıra qızıl səpintiləri aşkar edilmişdir.
Kaliforniya qızıl hərisliyi. Şimali Amerika, Amerika Birləşmiş Ştatları, Kaliforniya, Amerika çayının ətrafı 1848 1860 image Kaliforniya qızıl hərisliyi Amerika Birləşmiş Ştatlarında ən məşhur qızıl hərisliyi hesab edilir.
Kraliça Şarlott adalarında qızıl hərisliyi
Şimali Amerika, Kanada, Britaniya Kolumbiyası, Kraliça Şarlott adaları 1851 ? image

Kanadada olan ilk qızıl hərisliyi hesab edilir.Kraliça Şarlott adasına 7 dəfə geniş ekspedisiya göndərilmişdir.Tarixi mənbələrdə qeyd edilir ki, Britaniya Kolumbiyasının yaranmasında Kraliça Şarlott adasında qızıl tapılması xəbəri böyük rol oynamışdır.Bu hadisədən sonra, Amerika Birləşmiş Ştatlarında olan qızılaxtaranlar adaya gəlmiş və axtarışların başlamasından 20 il sonra Britaniya Kolumbiyası əyaləti təşkil edilmişdir.

Yeni Cənubi Uels qızıl hərisliyi
Avstraliya, Yeni Cənubi Uels , baterst mədənləri 1851 ? image Yeni Cənubi Uels qızıl hərisliyi Avstraliyanın tarixində olan ən önəmli qızıl hərisliklərindən biri hesab edilir. Bu kəşfdən sonra Avstraliyanın əhalisi 3 dəfədən çox artıb.
Viktoriya qızıl hərisliyi
Avstraliya, Viktoriya, Ballart mədənləri 1851 ? image
Frenzer qızıl hərisliyi Şimali Amerika, Kanada, Britaniya Kolumbiyası, Frenzer çayı və ətraf ərazilər 1857 ? image Britaniya Kolumbiyası əyalətinin yaradılmasına səbəb olmuş qızıl hərisliyi.
Kolorado qızıl hərisliyi. Şimali Amerika, Amerika Birləşmiş Ştatları, Kolorado, Denver şəhəri 1858 ? image Kolorado ştatının yaranmasına səbəb olmuşdur.Amerika Birləşmiş Ştatlarında XIX əsrdə baş vermişən önəmli iki qızıl hərisliyindən biri hesab edilir.
Rok-krik qızıl hərisliyi Şimali Amerika, Kanada, Britaniya Kolumbiyası, Rok-krik 1859 1862 image 250 min dollar dəyərində qızıl istehsal edilib.
Şimali Nevada qızıl hərisliyi Şimali Amerika, Amerika Birləşmiş Ştatları, Nevada ştatı 1859 ? image Şimali Nevadada daha çox gümüş mədənləri məşhur idi. Ancaq qızıl hərisliyi dövründə, istehsal daha da artdı.
Kariboo qızıl hərisliyi Şimali Amerika, Kanada, Britaniya Kolumbiyası 1860 1865 image Britaniya Kolumbiyasında olan ən önəmli qızıl hərisliyindən hesab edilir.
Aydaho qızıl hərisliyi Şimali Amerika, Amerika Birləşmiş Ştatları, Aydaho, Fort Kolvil 1859 ?
Vəhşi at körfəzində qızıl hərisliyi Şimali Amerika, Kanada, Britaniya Kolumbiyası, Vəhşi at körfəzi 1863 1866 image Vəhşi at körfəzi qızıl hərisliyi iki Kabus şəhərin yaranmasına səbəb olub. Fishervill və Fort Steel şəhərləri bu gün Kanadada Ruh şəhər statusnu daşıyır.
Kivislend qızıl hərisliyi Avstraliya, Kvinslend 1863 ? image Qızıl ərazidə ilk dəfə 1870-ci ildə tapılmışdır.Charters Qalası yaxınlığında və Palmer çayı hövzəsində tapılan qızıl qısa zamanda bu ərazinin məşhurlaşmasına səbəb olmuşdur.İlk qızıl Boyne vadisində 1863-cü ildə tapılmışdır.
Montana qızıl hərisliyi Şimali Amerika, Amerika Birləşmiş Ştatları, Montana ştatı, Vircinya siti 1863 ? image Aparılan araşdırmalardan 1 il sonra ərazidən 15 km kənarda qızıl tapıldı.Montana qızıl hərisliyi, Montana ştatının yaranmasında böyük rol oynamışdır.Montana ştatının paytaxtı olan Helena şəhərini qızılaxtaranlar tərəfindən salınmışdır.
Omineka qızıl hərisliyi Şimali Amerika, Kanada, Britaniya Kolumbiyası, Omineka çayı 1869 1874 image
Avstraliyada şimal ərazilərdə qızıl hərisliyi Avstraliya, Şimal əraziləri, Pain krik 1872 ? image Avstraliyada şimal ərazilərdə qızıl hərisliyi Şimali Avstraliyada dəmiryolunun çəkilməsinə səbəb olub.
Kasiar qızıl hərisliyi Şimali Amerika, Kanada, Britaniya Kolumbiyası, Kasiar 1873 ? image
Blak Hills qızıl hərisliyi Şimali Amerika, Amerika Birləşmiş Ştatları, Cənubi Dakota, Blak hills 1876 ? image
Tasmaniya qızıl hərisliyi Avstraliya, Tasmaniya, Bekonsfild 1877 ? image
Vitervoursland qızıl hərisliyi Afrika, Cənubi Afrika Respublikası, Yohannesburq 1877 ? image Vitervoursland qızıl hərisliyi Yohannesburq şəhərinin salınmasına səbəb olmuşdur.1899-1902-ci illərdə baş vermiş İngilis-Bur müharibəsinin başlamasının səbəblərindən biri kimi Vitervoursland vadisi üzərində olan anlaşılmazlıq göstərilir.Vadidə olan qızıl burlara məxsus olsa da, İngilislər tərəfindən müsadirə edilmiş və bununlada İngilis-Bur müharibəsi başlamışdır.
Kulgardi qızıl hərisliyi
Coolgardie gold rush		 Avstraliya, Şimali Avstraliya, Kulgardi 1892 ? image Ərazidə araşdırmalar 1963-cü ilədək davam etmişdir.
Kalqari qızıl hərisliyi
Avstraliya, Şimali Avstraliya, [Kalqari 1893 ? image 1989-cu ildək ərazidə bir sıra şəxsi mədənlər fəaliyyət göstərmişdir.Daha sonra Kalqaridə önəmli qızıl səpintiləri tapıldı və bunlar bü gündə Avstraliya tərəfindən istismar edilir.
Atlin qızıl hərisliyi Şimali Amerika, Kanada, Britaniya Kolumbiyası 1898 1949 image Atlin qızıl hərisliyi, Atlin adlı Ruh şəhərin salınmasına səbəb olmuşdur.Şəhər Klondayk yolunda yerləşirdi və burada 600 nəfərə yaxın qızılaxtaran fəaliyyət göstərmişdir.

Həmçinin bax

  • Qızıl hərisliyi (film, 1925)

İstinadlar

  1. "Arxivlənmiş surət". 2012-06-25 tarixində . İstifadə tarixi: 2011-09-11.
  2. "Gold Rush". The New Georgia Encyclopedia. 2012-07-09 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-12-20.
  3. "Золотые происки". Коммерсантъ Деньги. 2008-02-25. 2016-03-09 tarixində . İstifadə tarixi: 2010-12-20.
  4. "1848'den Aralık 1855'e kadar süren olaylar genel olarak 'Altına Hücum' diye kabul edilmiştir. 1855'den sonra, Kaliforniya'da altın madenciliği değişti ve 'hücum' döneminden çıkıldı.""Arxivlənmiş surət". 2012-02-21 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-09-12.
  5. . 2011-07-27 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-09-12.
  6. "British Columbia from the earliest times to the present. Vol. 2". ourroots.ca. 2012-07-09 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-12-20.
  7. . . 2005-09-23 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-12-20.
  8. The Early History of the Fraser River Mines Arxivləşdirilib 2012-09-12 at Archive.today, (C.F. Banfield, 1926)
  9. . . Mile High City. City and County of Denver. December 19, 2006. October 13, 2007 tarixində orijinalından (/HTML) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: December 19, 2006.
  10. Gehling, Richard. . The Pike's Peak Gold Rush. Richard Gehling. 2006. 2006-02-15 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: December 19, 2006.
  11. "Map of Cariboo Gold Rush". 2021-10-23 tarixində . İstifadə tarixi: 2011-09-12.
  12. "John Jacob Astor's Pacific Fur Company establishes Fort Spokane in 1812 HistoryLink.org Essay 5101". 2007-11-30 tarixində . İstifadə tarixi: 2011-09-14.
  13. . Boyne Valley Community Discovery Center. 2007-09-27 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-12-20.
  14. "Arxivlənmiş surət". 2012-07-16 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-05-18.
  15. Tabitha Jackson: The Boer War. London: Channel 4 Books, 1999.
  16. "Coolgardie". Nullarbor. 2012-07-23 tarixində . İstifadə tarixi: 2010-12-20.
  17. "Kalgoorlie". Nullarbor. 2012-07-18 tarixində . İstifadə tarixi: 2010-12-20.

Mənbə

  • Uşaqlar üçün Ensiklopediya: Geologiya (səh 506-510)
image
Vikianbarda Qızıl hərisliyi ilə əlaqəli mediafayllar var.

wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer

Qizil herisliyi qizil heyecani ve ya qizila hucum ing Gold rush Amerika Birlesmis Statlari ve Avstraliyada XIX esrden etibaren yerli ehalinin aniden varlanmaq sebebi ile qerbe uz tutmasi neticesinde yaranmis kutlevi herakat Esasen qizil axtaranlar Braziliya Kanada Cenubi Afrika kimi olkelere seyahet etmisler Amerika Birlesmis Statlarinin bezi statlarinda qizil axtaranlar terefinden kutlevi ekspeditsiyalar teskil edilmisdir Bunlara misal olaraq esasen dagliq erazilerde yerlesen Nevada Montana Kaliforniya statlarini gostermek olar Qizil herisliyi resmi olaraq 1849 cu ilde Nevada statinin dagindan baslamisdir Ilk kesflerKaliforniyada cap edilen elan Elanda geminin qizil olan erazilere hereket edeceyi bildirilir 1850 XV XVI esrlerde Amerikanin ispanlar ve portuqilyalilar terefdinden isgali konkista baslamisdir Konkistanin esas meqsedi Latin Amerikasinda olan qizil sepintilerini tapmaq olmusdur 1519 cu ilin 4 martinda Ernan Kortesin komandanliginda olan 11 karavella Meksika korfezine dogru herekete basladilar Bu seferle Konkistanin tarixinde en amansiz seferlerden biri basladi Asteklerin dovleti zebt edildi onun paytaxti qaret edildi hokmdar Montesuma olduruldu Avropalilar Astekler uzerinde esas ustunlukleri dovrune gore olan muasir silahlar idi Konkistadorlar esasen qizil axtarir ve astek medeniyyetinin gozel numunelerini mehv edirdiler Astek tanrilarinin qizildan haziranan heykellerini eridib kulce formasina salinmasi buna misal ola biler Amerikanin kesf edilmesi ile onun zengin yataqlarinda qul emeyinden istifade coxalmisdir Qizil herisliyi vaxt otdukce neinki sengimir hetta siddetlenirdi 1500 cu iledek dunyada 31 min tondan artiq novbeti 470 ilde ise 70 min tondan cox qizil hasil edilmisdi XIX ve XX esrlerde qizil herisliyi butun dunyani burumusdu Artiq qizil herisliyinin her birinin oz adi vardi Kaliforniya Alyaska Sibir ve Amazon qizil herisliklerini misal gostermek olar Kaliforniyada ilk qizil herisliyi 1848 ci il yanvar ayinin 24 de statin paytaxti olan Sakamento yaxinliginda tapildi Hemin gun taxta zavodunun su bosaldilanini derinlesdiren Con Marsal bir nece qizil denesi tapdi Taxta zavodunun sahibi isvecreli muhacir ve qizilaxtaran sahibkar qizilaxtaranlarin eraziye gelisini qarsisini almaq ucun bu tapintini gizletmisdir Lakin kesfi yalniz bir hefte sirr olaraq saxlamaq mumkun olur Tezlikle xeber butun Amerikaya yayilir Syerra Nevadanin ABS nin cenub qerbinde qerb yamaclari boyunca 320 km uzunlugunda 130 km eninde olan zolagin qizilli oldugu askar edildi Bu xeber en qisa zamanda butun dunyaya yayildi Bununla da buraya neinki Amerikadan Cin Avstraliya Yeni Zelandiya kimi uzaq olkelerden qizil axtaranlarin axini basladi On ilden sonra Kaliforniyanin ehalisi 400 min nefere catdi Kaliforniyada qizil herisliyi bir bir nece il davam etdi Qizil sepintileri qizilaxtaranlarin telebatini odemirdi Qizilaxtaranlar artiq sepintilerin deyil qizil filizlerinin kesflerini gozleyirdi 1850 ci ilin oktyabrinda Qold Hill daginin yaxinliginda ilk qizil damari tapildi ve burada tezlikle Nevada seheri salandi Uzunlugu 190 km eni ise 2 km olan filiz zonasi Esas damar adlandirildi Burada qizil 40 medende 100 ile yaxin muddetde hasil olundu Qizil damarlarinin coxu 1350 m derinliye qeder istismar edilirdi Hemin dovrde Amerika Birlesmis Statlarinin qizil istehsalinin ucde birini Kaliforniya statinda olan medenlerden elde edilirdi Kaliforniyadan sonra en boyuk qizil herisliyi Alyaska ve Kanadanin simal qerbinde yasandi Baliqci ve qizilaxtaran C Karmak terefinden 1896 ci il avqust ayinin 16 da Klondayk cayinda qizil tapilmasi xeberi butun Amerikaya yayildi Hemin zamanlar bu tapinti Alyaskada tapilan ilk qizil numuneleri hesab edilirdi Ancaq C Karmakdan evvel ruslar Alyaskani kesf eden zaman orada qizil nisanelerinin yerini qeyd etmisdiler XVIII ve XIX esrlerde olan ekspedisiyalarMeden fehleleri ve kesfiyyatcilarin Klondayk sepintilerine getmesi 1741 ci ilde Vitus Berinq ekspedisiyasi yarimadaya geldi 1864 cu ilde meden muhendisi Dorosin Alyaskanin cenubunda Kent yarimadasinda sepinti formasinda olan qizil yataqlari tapdi 1889 cu ilde erazide olan kanadali fransiz Juyano ov zamani qizil sepintileri tapmisdir Lakin bu tapintilar Alyaskaya kutlevi axinin yasanmasina sebeb olmamisdir Hemin dovrde Simali Amerikanin diger bolgelerindede kicik tapintilar olurdu Kutlevi axin 1890 ci ilde Klondayk sepintilerinin kesfinden sonra baslamisdir Deniz yolu ile Alyaskanin Skakvey limanina gelen qizilaxtaranlar cox cetin ve tehlukeli Cilkut asirimini piyada def edir sonra ise Yukon cayinin vadisine catirdilar Qizilaxtaranlarin seferi daim tehlukeler ile zengin idi bir cox meqamlarda ise qizilaxtaranlarin xestelenmesi ve ya olmesi hallari tez tez bas verirdi Qizilaxtaranlar arasinda olan meshur Amerika yazicisi Cek London bu barede etrafli yazmisdir Aydindir ki bizim adamlarin bir hissesi yollarda helak oldu bir hissesi buzlarin yaratdigi cetinliklerle uzlesdi minlerle insan yorulub elden dusmus ve oz gucune inamini itirdiyi ucun geri qayitmisdir 1891 ci ilde Alyaskada novbeti qizil sepintisi kesf edildi Berinq denizindin sahilinde Nom burnu yaxinliginda bas veren tufan Isvecden olan qizilaxtaranlarin qayigin burada lovber salmaga mecbur etmisdir Onlar orada zengin qizil sepintisinin ustune cixmisdilar Ehtiyatda olan bir esger ise 1899 cu ilde tesadufen bu sahilde qumu yumus ve iri qizil sepintisini tapmisdir Sonuncu kesf Yukona cayinin qolu Tanana cayinda olmusdur Tanana cayinda tapilan qizil sepintileri Klondayk sepintilerine benzeyirdi Sonradan her iki yataqda olan sepintilerin oxsar oldugu melum olmusdur Tanana qizil sepintileri tam olaraq 1950 ci ilden etibaren istismar olunmaga baslanmisdir Lakin Alyaskada qizilin iri ana yataqlari tapilmadi Sepinti yataqlarinda olan qizil ise az idi ve tez tukenirdi XX esrin evvellerinde olan kesflerin davami gelmedi bununla da qizilaxtaranlar diger erazilere uz tutmasi suretlenmisdir Alyaska tedricen baliqci ve ovcularin meskunlasdigi eyalet statina cevrildi Rusiyada aparilan ekspedisiyalarRusiyada ilk qizil herisliyi XV esrde basladi 1488 ci ilde III Ivan Avropa mutexessislerinin komeyile Rusiyada qizil yataqlarinin axtarisina gosteris verib Bu sahede I Pyotrun gosterdiyi seyleri boyuk muveffeqiyyetle neticelendi 1714 1721 ci illerde Zabaykalyevde Nercinsk medenlerinde bir nece pud qizil hasil edildi Hasil edilen qizildan kesilen sikkelerle Simal muharibesinin sonunda baglanan Nistadsk muqavilesi serefine bir nece zabit ve esger ucun qizildan dos nisanlari hazirlandi Nercinskde az miqdarda ilde on kiloqram qizil cixarilirdi Sonralar Altayda kesf edilmis yataqlar da veziyyeti deyisdirmemisdir Rusiyada diger onemli medenlerden biride Zmeinoqorsk medeni idi Hemin medende il erzinde 100 200 kq qizil hasil edilirdi Rusiyada qizil filizi senayesinin inkisafi yalniz XVIII esrin ortalarinda Uralda esrin sonuna yaxin ise Beryozovsk yataginin istismara baslamasi ile inkisaf edib Beryozovsk yataginda ilde 2 4 ton temiz qizil hasil edilirdi Rusiyada ilk qizil sepintileri 1814 cu ilde dag muhendisi L I Brusnitsin terefinden Uralda Pisma cayinin vadisinde askar edilib 1823 cu ilde Pisma cayinin yaxinliginda 200 den cox qizil medeni fealiyyet gosterirdi ve onlardan ilde 2 5 tona yaxin metal alinirdi Butun bu tapintilar Rusiyada esil qizil herisliyinin baslamasina sebeb olmayib Esil qizil herisliyi 1830 1860 ci illerde basladi ve butun Sibiri ehate etdi Axtaris desteleri qisa zamanda serqe ve simal serqe irelilediler 1830 c ilde Tobolsk quberniyasinda ve Krasnoyarsk dairesinde 1833 1836 ci illerde Yeniseysk quberniyasinda 1838 ci ilde Yuxari Tunquskanin qollarinda 1843 cu ilde ise Lena cayinin hovzesinde qizil sepintileri kesf edildi Ilk caglarda qizilaxtaranlarin ekseriyyetinin hetta elementar bilikleri bele yox idi Qizil senayecisi V D Skryabinin qeydlerinden gorunur ki Serqi Sibrin butun melum sepintileri Mosarov Ivanov Simayev Familtsev ve diger sepintiler tacirler terefinden askar edilmisdir 8 13 neferden ibaret olan axtaris qruplarina saglam ve fiziki baximdan dozumlu kisiler celb edilirdi Baharin ilk gunlerinden havalar mulayimlesen kimi onlar piyada ve ya atla bir nece ayliga tayqaya yola dusurduler Qis aylarinda boyuk tonqallar qalanir ve torpagin donu acildiqdan sonra qumlarda qizilin miqdarini teyin etmek ucun surflar deriliyi bir nece metr olan saquli ve ya maili quyular qazirdilar Zengin bit ton qumda on qramlarla qizil olan sepintini tapmaq ucun qizilaxtaran desteleri qisda da surf qazir ve ya az qizilli qumluqlari terk edirdiler Qizil axtaranlarin kicik desteleri iri artellerle evez olunurdu Sibirin qizil medenlerinde esasen orada surgunde olanlar isleyirdi 1834 cu ile olan melumata gore surgunde olanlarin 82 qizil senayesinde calisdirdi 1850 1854 cu illerde ise bu reqem 51 olmusdur Diger terefden qizilaxtaranlarin sirasini Rusiyaninin merkezi quberiniyalarinin kendlileride qosulurdu Ekspedisiyalarin siyahisiQizil sepintisinin adi Yer Baslayib Bitib Sekil MelumatBraziliya qizil herisliyi Cenubi Amerika Braziliya Oru Pretu 1690 1823 Portuqaliyalilarin rehberliyi ile afrikadan getirilen qullar agir islerde isledilirdi Bu qizil herisliyi Cenubi Amerikada ilk qizil herisliyi hesab edilir Simali Karolina qizil herisliyi Simali Amerika Amerika Birlesmis Statlari Simali Karolina 1799 1828 Amerika Birlesmis Statlarinda ilk qizil ekspedisiyasinin teskil edilmesi Corciya qizil herisliyi Simali Amerika Amerika Birlesmis Statlari Corciya stati 1828 1840 Amerika Birlesmis Statlarinda ilk defe pesekar ekspedisiyanin teskil edilmesi 12 il davam davam etmis ekspedisiya etraf erazilerde yasayan Hindilerin bu erazileri terk etmesine sebeb olmusdur Sibir qizil herisliyi Avrasiya Rusiya Federasiyasi Qerbi Sibir 1828 1921 Ekspedisiya Berikuldan baslamisdir Tomsk vilayeti ve Yenisey vilayetini ehate etmisdir Lena qizil herisliyi Avrasiya Rusiya Federasiyasi Lena oblasti 1844 1861 Erazide olan Qizil meden sirketi Lena vilayetinde ekspedisiyalar teskil etmisdir Esas ekspedisiya 1912 ci ilde aparilmisdir Axtarislar zamani bir sira qizil sepintileri askar edilmisdir Kaliforniya qizil herisliyi Simali Amerika Amerika Birlesmis Statlari Kaliforniya Amerika cayinin etrafi 1848 1860 Kaliforniya qizil herisliyi Amerika Birlesmis Statlarinda en meshur qizil herisliyi hesab edilir Kralica Sarlott adalarinda qizil herisliyi Simali Amerika Kanada Britaniya Kolumbiyasi Kralica Sarlott adalari 1851 Kanadada olan ilk qizil herisliyi hesab edilir Kralica Sarlott adasina 7 defe genis ekspedisiya gonderilmisdir Tarixi menbelerde qeyd edilir ki Britaniya Kolumbiyasinin yaranmasinda Kralica Sarlott adasinda qizil tapilmasi xeberi boyuk rol oynamisdir Bu hadiseden sonra Amerika Birlesmis Statlarinda olan qizilaxtaranlar adaya gelmis ve axtarislarin baslamasindan 20 il sonra Britaniya Kolumbiyasi eyaleti teskil edilmisdir Yeni Cenubi Uels qizil herisliyi Avstraliya Yeni Cenubi Uels baterst medenleri 1851 Yeni Cenubi Uels qizil herisliyi Avstraliyanin tarixinde olan en onemli qizil herisliklerinden biri hesab edilir Bu kesfden sonra Avstraliyanin ehalisi 3 defeden cox artib Viktoriya qizil herisliyi Avstraliya Viktoriya Ballart medenleri 1851 Frenzer qizil herisliyi Simali Amerika Kanada Britaniya Kolumbiyasi Frenzer cayi ve etraf eraziler 1857 Britaniya Kolumbiyasi eyaletinin yaradilmasina sebeb olmus qizil herisliyi Kolorado qizil herisliyi Simali Amerika Amerika Birlesmis Statlari Kolorado Denver seheri 1858 Kolorado statinin yaranmasina sebeb olmusdur Amerika Birlesmis Statlarinda XIX esrde bas vermisen onemli iki qizil herisliyinden biri hesab edilir Rok krik qizil herisliyi Simali Amerika Kanada Britaniya Kolumbiyasi Rok krik 1859 1862 250 min dollar deyerinde qizil istehsal edilib Simali Nevada qizil herisliyi Simali Amerika Amerika Birlesmis Statlari Nevada stati 1859 Simali Nevadada daha cox gumus medenleri meshur idi Ancaq qizil herisliyi dovrunde istehsal daha da artdi Kariboo qizil herisliyi Simali Amerika Kanada Britaniya Kolumbiyasi 1860 1865 Britaniya Kolumbiyasinda olan en onemli qizil herisliyinden hesab edilir Aydaho qizil herisliyi Simali Amerika Amerika Birlesmis Statlari Aydaho Fort Kolvil 1859 Vehsi at korfezinde qizil herisliyi Simali Amerika Kanada Britaniya Kolumbiyasi Vehsi at korfezi 1863 1866 Vehsi at korfezi qizil herisliyi iki Kabus seherin yaranmasina sebeb olub Fishervill ve Fort Steel seherleri bu gun Kanadada Ruh seher statusnu dasiyir Kivislend qizil herisliyi Avstraliya Kvinslend 1863 Qizil erazide ilk defe 1870 ci ilde tapilmisdir Charters Qalasi yaxinliginda ve Palmer cayi hovzesinde tapilan qizil qisa zamanda bu erazinin meshurlasmasina sebeb olmusdur Ilk qizil Boyne vadisinde 1863 cu ilde tapilmisdir Montana qizil herisliyi Simali Amerika Amerika Birlesmis Statlari Montana stati Vircinya siti 1863 Aparilan arasdirmalardan 1 il sonra eraziden 15 km kenarda qizil tapildi Montana qizil herisliyi Montana statinin yaranmasinda boyuk rol oynamisdir Montana statinin paytaxti olan Helena seherini qizilaxtaranlar terefinden salinmisdir Omineka qizil herisliyi Simali Amerika Kanada Britaniya Kolumbiyasi Omineka cayi 1869 1874Avstraliyada simal erazilerde qizil herisliyi Avstraliya Simal erazileri Pain krik 1872 Avstraliyada simal erazilerde qizil herisliyi Simali Avstraliyada demiryolunun cekilmesine sebeb olub Kasiar qizil herisliyi Simali Amerika Kanada Britaniya Kolumbiyasi Kasiar 1873 Blak Hills qizil herisliyi Simali Amerika Amerika Birlesmis Statlari Cenubi Dakota Blak hills 1876 Tasmaniya qizil herisliyi Avstraliya Tasmaniya Bekonsfild 1877 Vitervoursland qizil herisliyi Afrika Cenubi Afrika Respublikasi Yohannesburq 1877 Vitervoursland qizil herisliyi Yohannesburq seherinin salinmasina sebeb olmusdur 1899 1902 ci illerde bas vermis Ingilis Bur muharibesinin baslamasinin sebeblerinden biri kimi Vitervoursland vadisi uzerinde olan anlasilmazliq gosterilir Vadide olan qizil burlara mexsus olsa da Ingilisler terefinden musadire edilmis ve bununlada Ingilis Bur muharibesi baslamisdir Kulgardi qizil herisliyi Coolgardie gold rush Avstraliya Simali Avstraliya Kulgardi 1892 Erazide arasdirmalar 1963 cu iledek davam etmisdir Kalqari qizil herisliyi Avstraliya Simali Avstraliya Kalqari 1893 1989 cu ildek erazide bir sira sexsi medenler fealiyyet gostermisdir Daha sonra Kalqaride onemli qizil sepintileri tapildi ve bunlar bu gunde Avstraliya terefinden istismar edilir Atlin qizil herisliyi Simali Amerika Kanada Britaniya Kolumbiyasi 1898 1949 Atlin qizil herisliyi Atlin adli Ruh seherin salinmasina sebeb olmusdur Seher Klondayk yolunda yerlesirdi ve burada 600 nefere yaxin qizilaxtaran fealiyyet gostermisdir Hemcinin baxQizil herisliyi film 1925 Istinadlar Arxivlenmis suret 2012 06 25 tarixinde Istifade tarixi 2011 09 11 Gold Rush The New Georgia Encyclopedia 2012 07 09 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2010 12 20 Zolotye proiski Kommersant Dengi 2008 02 25 2016 03 09 tarixinde Istifade tarixi 2010 12 20 1848 den Aralik 1855 e kadar suren olaylar genel olarak Altina Hucum diye kabul edilmistir 1855 den sonra Kaliforniya da altin madenciligi degisti ve hucum doneminden cikildi Arxivlenmis suret 2012 02 21 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2011 09 12 2011 07 27 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2011 09 12 British Columbia from the earliest times to the present Vol 2 ourroots ca 2012 07 09 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2010 12 20 2005 09 23 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2010 12 20 The Early History of the Fraser River Mines Arxivlesdirilib 2012 09 12 at Archive today C F Banfield 1926 Mile High City City and County of Denver December 19 2006 October 13 2007 tarixinde orijinalindan HTML arxivlesdirilib Istifade tarixi December 19 2006 Gehling Richard The Pike s Peak Gold Rush Richard Gehling 2006 2006 02 15 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi December 19 2006 Map of Cariboo Gold Rush 2021 10 23 tarixinde Istifade tarixi 2011 09 12 John Jacob Astor s Pacific Fur Company establishes Fort Spokane in 1812 HistoryLink org Essay 5101 2007 11 30 tarixinde Istifade tarixi 2011 09 14 Boyne Valley Community Discovery Center 2007 09 27 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2010 12 20 Arxivlenmis suret 2012 07 16 tarixinde Istifade tarixi 2019 05 18 Tabitha Jackson The Boer War London Channel 4 Books 1999 Coolgardie Nullarbor 2012 07 23 tarixinde Istifade tarixi 2010 12 20 Kalgoorlie Nullarbor 2012 07 18 tarixinde Istifade tarixi 2010 12 20 MenbeUsaqlar ucun Ensiklopediya Geologiya seh 506 510 Vikianbarda Qizil herisliyi ile elaqeli mediafayllar var

Nəşr tarixi: İyun 16, 2024, 23:10 pm
Ən çox oxunan
  • Oktyabr 11, 2024

    Anton Muxlinski

  • Oktyabr 11, 2024

    Anton Obolaşvili

  • Avqust 25, 2024

    Anton Kovalyov

  • September 21, 2024

    Antiqona (Peleyin yoldaşı)

  • Oktyabr 20, 2024

    Antiqua İctimai Kitabxanası

Gündəlik

  • Ensiklopediya

  • Əbülfəz Elçibəy

  • İsveç Akademiyası

  • Kimya üzrə Nobel mükafatı

  • Donald Tramp

  • Hizbullah

  • Şüa Hüseynov

  • Tiflis

  • 1929

  • 2009

NiNa.Az - Studiya

  • Vikipediya

Bülletendə Qeydiyyat

E-poçt siyahımıza abunə olmaqla siz həmişə bizdən ən son xəbərləri alacaqsınız.
Əlaqədə olmaq
Bizimlə əlaqə
DMCA Sitemap Feeds
© 2019 nina.az - Bütün hüquqlar qorunur.
Müəllif hüququ: Dadaş Mammedov
Yuxarı