Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Aydaho (ing. Idaho) — Amerika Birləşmiş Ştatlarında ştat. Mərkəzi şəhəridir. Ölkənin şimal-qərbində yerləşir. Aydaho, bir-birinə bənzəməyən iki coğrafi hissəyə ayrılır. Bir qismi qayalıq dağlara bağlanan və tortul dağ zəncirləri 3500 metrə çatan yüksəlmiş batolit əhatə edən orta və şimal seqmenti və digər bir qismi Snake düzənliyinin meydana gətirdiyi cənub seqmentidir. Bu yarı quraq düzənliklərdə məşhur üsullarla qoyun yetişdiriciliyinə əlverişli bir miskotu çölü uzanar. Burada sulu əkinçilik edilə bilər. Güllə, Sink, Gümüş yataqları Coeur dalana yaxınlarında işlədilməkdədir. Əyalətdə əhəmiyyətli meşə qaynaqları mövcuddur. Ümumiyyətlə əhali Snake düzənliyində və mədən yataqlarında toplanmışdır.
| Aydaho ing. Idaho | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Ştat | |||||
| |||||
| : Cəvahirat ştatı | |||||
| : Xalqın qanunu | |||||
| Himni: Qoy bu əbədi olsun | |||||
 | |||||
| İngilis dili | |||||
| Paytaxtı () | Boyse | ||||
| Ərazisi | 14-cü (ABŞ üzrə) | ||||
| • Ümumi | 83,571 mil² (216,699 km2) | ||||
| • Eni | 305 mil (491 km) | ||||
| • Uzunluğu | 479 mil (771 km) | ||||
| • % su | 0.98 | ||||
| • En dairəsi | 42° 00′ Ş - 49° 00′ Ş | ||||
| • Uzunluq dairəsi | 111° 03′ Q - 117° 15′ Q | ||||
| Əhalisi | 39-cu (ABŞ üzrə) | ||||
| • Ümumi | 1,654,930 (2015) | ||||
| • | 20.2/mil² (10.4/km2) | ||||
| • Maksimal yüksəklik | 12,662 ft (3,859 m) | ||||
| • Orta yüksəklik | 5,000 ft (1,520 m) | ||||
| • Minimal yüksəklik | ilə birləşməsi; 713 ft (217 m) | ||||
| Ştatlıqdan Əvvəl | |||||
| (İttifaqa qəbul) | 3 iyul, 1890 (43-cü) | ||||
| (R) | |||||
| (R) | |||||
| Qanunverici hakimiyyət | |||||
| • | |||||
| • | |||||
| (R) (R) | |||||
| ABŞ Palata nümayəndələri | (R) (R) () | ||||
| • şimal hissə | UTC -8/-7 | ||||
| • Digər ərazilər | UTC -7/-6 | ||||
| ISO 3166 | |||||
| Abbreviatura | |||||
| Rəsmi saytı | idoho.gov | ||||
Tarixi
Bölgəyə XIX əsrin əvvəllərində, kürk ticarəti edən ovçular və Lewis ilə Clarkın araşdırma heyəti girdi (1805). İlk davamlı yerləşmə mormonların Franklinə yerləşməsidir (1855); amma bölgə ancaq 1860dan sonra qızıl yataqlarının tapılması üzərinə inkişaf göstərmişdir. 1890da isə Amerikanın 43. Amerikan Əyaləti olmuşdur. Ola bilsin insanlar Aydaho ştatı ərazisində daha əvvəldə olmuşdur, çünki 14 500 il əvvəl. yaxın Əkizində qazıntılar (qazmalar, qazılmalar) Şimali Amerikada ən köhnə tarix qoyulmuş eksponatlar arasında yer tutan insan fəaliyyətinin göstərilən dəlili ahəngli əqrəblər daxil olmaqla bu ərazilərin qədim olduqunu söyləmək olar. Yerli Amerikan tayfaları üstünlük təşkil edən ərazilər cənubda şimali, Şimali və Qərbi Shoshone-də Nez Perce-ni tayfaları yaşayırdı.
Avropalıların buraya gəlişinə kimi Aydahoda 8000 nəfərə kimi yerli hindu yaşayırdı. Sonrakı illərdə Aydaho və digər Qərb ştatlarının ərazisinə kükr ovçuları axın etməyə başladılar. Əvvəllər Britaniya ilə ABŞ arasında mübahisəli ərazi olan Aydaho, 15 iyun 1846-cı ildə bağlanmış müqaviləyə əsasən ABŞ ərazisi kimi təsdiq edildi. Həmin vaxta kimi ştatın kürk ehtiyatları əhəmiyyətli dərəcədə azalmışdı, lakin 1850–1860-cı illərdə ştat ərazisində zəngin qızıl yataqları kəşf edildi, nəticədə bura minlərlə insan axın etdi və ilk şəhərlər salındı. Bununla yerli əhali ilə gəlmələr arasında ilk konfliktlər yaranmağa başlandı. Ən böyük qarşıdurmalardan biri Ber çayı sahilində qırğın olmuşdu, burada yüzlərlə insan həyatını itirmişdi.
4 mart 1863-cü ildə ABŞ prezidenti Abraham Linkoln Aydahonun ABŞ ərazisinə qəbul edilməsi haqqında sərəncam imzaladı. Tezliklə Aydahoda mormonlarla və onların rəqibləri arasında siyasi qarşıdurma gücləndi. Bununla əlaqədar 1886–1887-ci illərdə Aydaho Vaşinqton və Nevada ştatları arasında bölünmək təhlükəsi ilə qarşılaşmışdı, lakin prezident Qrover Klivlend buna icazə vermədi. Münaqişənin həlli çərçivəsində ştatda ilk universitet olan Aydaho Universiteti açıldı. ABŞ tərkibində olduğu dövrdə Aydahonun əhalisi sürətlə artdı. Əhali sayı 1870-ci ildə 17 804 nəfərdən 1890-cı ildə 88 548 nəfərə kimi artdı. Bundan başqa Aydahoda dəmiryolu, telefon və teleqraf xətləri çəkildi.
1890-cı ildə Aydaho ABŞ ştatı statusunu alaraq 43-cü ştata çevrildi. Gənc ştatın mövcudluğunun ilk illəri mədənçilərin kütləvi tətilləri ilə müşayiət olundu. Ştat qubernatoru Frenk Stünenberq hətta bir dəfə buna görə ştata qoşun yeridilməsi tələbi ilə hökumətə müraciət etməli olmuşdu. Daha sonra qubernator evində bombalı hücum nəticəsində öldürülmüşdü. XIX əsrin sonu-XX əsrin əvvəllərində ştatda mütərəqqi siyasət yeridilirdi. Belə ki, 1896 və 1916-cı illərdə hələ federal səviyyədə qəbul edilməmişdən qabaq, Aydahoda qadınlara seçkilərədə iştirak etmək hüququ verilmişdi və spirtli içkilərə qarşı qanun yeridilmişdi. Ştatın kənd təsərrüfatı 1929-cu il krizisində çox ciddi ziyan görmüşdü.
İkinci Dünya müharibəsi zamanı kütləvi şəkildə düşərgələrə həbs edilmiş yapon əsilli amerikalılar üçün Aydahoda iki düşərgə açılmışdı. XX əsrin ortalarından etibarən Aydahoda əsas idarəedici qüvvə respublikaçılar olub. Hal-hazırda dağ mədəni və kənd təsərrüfatı (əsasən kartofçuluq) Aydahonun iqtisadiyyatının əsasını təşkil edir.
Coğrafiyası
Ştatın ərazisi 216 632 km² təşkil edir. Bu göstəricisinə görə Aydaho digər ştatlar arasında 14-cü yeri tutur. Cənubda Yuta və Nevada ştatları ilə, şimalda Kanadanın Britaniya Kolumbiyası əyaləti ilə, şərqdə Vayominq və Montana, qərbdə isə Vaşinqton və Oreqon ştatları ilə həmsərhəddir. Ştatın ərazisində 8 geoloji rayon yerləşir. Onların ən gəncinin 16–17 milyon, ən yaşlısının isə 1,4 milyard il yaşı var. Ştatın ərazisinin çox hissəsi dağlıqdır. Cənub hissəsində, böyük bir ərazidə Sneyk çayının vadisi düzənlik ərazidə yerləşir. Burada da həmçnin Aydahonun əsas böyük şəhərləri, Boyze, Nampa, Pokatello, Kolduel, Aydaho-Fols yerləşir.
Aydahoda bir neçə gəmiçiliyə yararlı çay axır, onların ən böyüyü Sneyk çayıdır. Aydahonun Sakit okean ilə heç bir birbaşa əlaqəsi yoxdur. Ştat ərazisində təxminən 2000 göl vardır, onların ən böyüyü ərazisi 466 km² olan Pand-Orey gölüdür. Aydahonun ən hündür nöqtəsi Bora Pik dağıdır (3859 m).
İstinadlar
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Aydaho ing Idaho Amerika Birlesmis Statlarinda stat Merkezi seheridir Olkenin simal qerbinde yerlesir Aydaho bir birine benzemeyen iki cografi hisseye ayrilir Bir qismi qayaliq daglara baglanan ve tortul dag zencirleri 3500 metre catan yukselmis batolit ehate eden orta ve simal seqmenti ve diger bir qismi Snake duzenliyinin meydana getirdiyi cenub seqmentidir Bu yari quraq duzenliklerde meshur usullarla qoyun yetisdiriciliyine elverisli bir miskotu colu uzanar Burada sulu ekincilik edile biler Gulle Sink Gumus yataqlari Coeur dalana yaxinlarinda isledilmekdedir Eyaletde ehemiyyetli mese qaynaqlari movcuddur Umumiyyetle ehali Snake duzenliyinde ve meden yataqlarinda toplanmisdir Aydaho ing IdahoStat Cevahirat stati Xalqin qanunuHimni Qoy bu ebedi olsunABS xeritesinde AydahoIngilis diliPaytaxti BoyseErazisi14 cu ABS uzre Umumi83 571 mil 216 699 km2 Eni305 mil 491 km Uzunlugu479 mil 771 km su0 98 En dairesi42 00 S 49 00 S Uzunluq dairesi111 03 Q 117 15 QEhalisi39 cu ABS uzre Umumi1 654 930 2015 20 2 mil 10 4 km2 Maksimal yukseklik12 662 ft 3 859 m Orta yukseklik5 000 ft 1 520 m Minimal yukseklikile birlesmesi 713 ft 217 m Statliqdan EvvelIttifaqa qebul3 iyul 1890 43 cu R R Qanunverici hakimiyyet R R ABS Palata numayendeleri R R simal hisseUTC 8 7 Diger erazilerUTC 7 6ISO 3166AbbreviaturaResmi saytiidoho govTarixiBolgeye XIX esrin evvellerinde kurk ticareti eden ovcular ve Lewis ile Clarkin arasdirma heyeti girdi 1805 Ilk davamli yerlesme mormonlarin Frankline yerlesmesidir 1855 amma bolge ancaq 1860dan sonra qizil yataqlarinin tapilmasi uzerine inkisaf gostermisdir 1890da ise Amerikanin 43 Amerikan Eyaleti olmusdur Ola bilsin insanlar Aydaho stati erazisinde daha evvelde olmusdur cunki 14 500 il evvel yaxin Ekizinde qazintilar qazmalar qazilmalar Simali Amerikada en kohne tarix qoyulmus eksponatlar arasinda yer tutan insan fealiyyetinin gosterilen delili ahengli eqrebler daxil olmaqla bu erazilerin qedim olduqunu soylemek olar Yerli Amerikan tayfalari ustunluk teskil eden eraziler cenubda simali Simali ve Qerbi Shoshone de Nez Perce ni tayfalari yasayirdi Boyze paytaxt kapitoli binasi Avropalilarin buraya gelisine kimi Aydahoda 8000 nefere kimi yerli hindu yasayirdi Sonraki illerde Aydaho ve diger Qerb statlarinin erazisine kukr ovculari axin etmeye basladilar Evveller Britaniya ile ABS arasinda mubahiseli erazi olan Aydaho 15 iyun 1846 ci ilde baglanmis muqavileye esasen ABS erazisi kimi tesdiq edildi Hemin vaxta kimi statin kurk ehtiyatlari ehemiyyetli derecede azalmisdi lakin 1850 1860 ci illerde stat erazisinde zengin qizil yataqlari kesf edildi neticede bura minlerle insan axin etdi ve ilk seherler salindi Bununla yerli ehali ile gelmeler arasinda ilk konfliktler yaranmaga baslandi En boyuk qarsidurmalardan biri Ber cayi sahilinde qirgin olmusdu burada yuzlerle insan heyatini itirmisdi 4 mart 1863 cu ilde ABS prezidenti Abraham Linkoln Aydahonun ABS erazisine qebul edilmesi haqqinda serencam imzaladi Tezlikle Aydahoda mormonlarla ve onlarin reqibleri arasinda siyasi qarsidurma guclendi Bununla elaqedar 1886 1887 ci illerde Aydaho Vasinqton ve Nevada statlari arasinda bolunmek tehlukesi ile qarsilasmisdi lakin prezident Qrover Klivlend buna icaze vermedi Munaqisenin helli cercivesinde statda ilk universitet olan Aydaho Universiteti acildi ABS terkibinde oldugu dovrde Aydahonun ehalisi suretle artdi Ehali sayi 1870 ci ilde 17 804 neferden 1890 ci ilde 88 548 nefere kimi artdi Bundan basqa Aydahoda demiryolu telefon ve teleqraf xetleri cekildi 1890 ci ilde Aydaho ABS stati statusunu alaraq 43 cu stata cevrildi Genc statin movcudlugunun ilk illeri medencilerin kutlevi tetilleri ile musayiet olundu Stat qubernatoru Frenk Stunenberq hetta bir defe buna gore stata qosun yeridilmesi telebi ile hokumete muraciet etmeli olmusdu Daha sonra qubernator evinde bombali hucum neticesinde oldurulmusdu XIX esrin sonu XX esrin evvellerinde statda mutereqqi siyaset yeridilirdi Bele ki 1896 ve 1916 ci illerde hele federal seviyyede qebul edilmemisden qabaq Aydahoda qadinlara seckilerede istirak etmek huququ verilmisdi ve spirtli ickilere qarsi qanun yeridilmisdi Statin kend teserrufati 1929 cu il krizisinde cox ciddi ziyan gormusdu Ikinci Dunya muharibesi zamani kutlevi sekilde dusergelere hebs edilmis yapon esilli amerikalilar ucun Aydahoda iki duserge acilmisdi XX esrin ortalarindan etibaren Aydahoda esas idareedici quvve respublikacilar olub Hal hazirda dag medeni ve kend teserrufati esasen kartofculuq Aydahonun iqtisadiyyatinin esasini teskil edir CografiyasiStatin erazisi 216 632 km teskil edir Bu gostericisine gore Aydaho diger statlar arasinda 14 cu yeri tutur Cenubda Yuta ve Nevada statlari ile simalda Kanadanin Britaniya Kolumbiyasi eyaleti ile serqde Vayominq ve Montana qerbde ise Vasinqton ve Oreqon statlari ile hemserheddir Statin erazisinde 8 geoloji rayon yerlesir Onlarin en gencinin 16 17 milyon en yaslisinin ise 1 4 milyard il yasi var Statin erazisinin cox hissesi dagliqdir Cenub hissesinde boyuk bir erazide Sneyk cayinin vadisi duzenlik erazide yerlesir Burada da hemcnin Aydahonun esas boyuk seherleri Boyze Nampa Pokatello Kolduel Aydaho Fols yerlesir Aydahoda bir nece gemiciliye yararli cay axir onlarin en boyuyu Sneyk cayidir Aydahonun Sakit okean ile hec bir birbasa elaqesi yoxdur Stat erazisinde texminen 2000 gol vardir onlarin en boyuyu erazisi 466 km olan Pand Orey goludur Aydahonun en hundur noqtesi Bora Pik dagidir 3859 m Istinadlar