Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu səhifədə iş davam etməkdədir. |
Panqafqazizm və ya panqafqazçılıq — milli xarakter daşıyan bir sıra siyasi hadisələrin və proseslərin ümumi adı olub, məqsədi yerli Qafqaz xalqlarını birləşdirməkdir. Birliyin ideoloji əsası coğrafi əvvəlcədən müəyyənləşmə, genetik qohumluq, müxtəlif mədəni yaxınlıq və beynəlxalq şəraitlə əsaslandırılır. Qafqazdilli xalqlar üçün əlavə arqument onların region daxilində etnolinqvistik mənsubiyyətinin avtoxtoniyasıdır.
Panqafqazizm Qafqazın etnik, dini və mədəni müxtəlifliyi, tez-tez baş verən regional münaqişələr mane olub. Rusiyada vətəndaş müharibəsi dövründə tarixən məşhur olan pan-qafqazçılıq Sovet İttifaqının dağılmasından sonra Gürcüstan və çeçen mücahidlərinin xarici siyasətinin bir hissəsini təşkil edib.
Tarixən müxtəlif Qafqaz dövlətlərinin inteqrasiyası cəhdlərinin qısamüddətli olub və uğursuzluqla bitib. Zaqafqaziya Demokratik Federativ Respublikası Gürcüstanın digər partiyalarla barışmaz xarici siyasət fikir ayrılıqlarına görə onu tərk etməsi ilə dağılıb. Gürcüstanı oxşar regional quruma inteqrasiya etmək üçün sonrakı cəhdlər Sovet rəhbərliyində böyük siyasi böhrana səbəb oldu, çünki gürcü bolşevikləri bunu müstəqilliklərini məhdudlaşdırmaq cəhdi hesab edirdilər. 1990-cı illərdə Gürcüstan prezidenti Zviad Qamsaxurdiya Qafqazın yerli xalqları arasında regional ittifaqın tərəfdarı idi. Lakin o, tezliklə devrildi, ona görə də “qafqazlılıq" ideyasının həyata keçirilməsi, heç vaxt ideya səviyyəsindən və ya xəyali layihələrdən kənara çıxmadı.
Tarixi
Antik dövr və orta əsrlər
İberiya, Kolxida və Qafqaz Albaniyası Baş Qafqaz silsiləsi ətəklərində ilk dövlətlərdir. Onların hər birində polietnik faktor vardır. Antik müəlliflərə görə, Qafqaz Albaniyasında 26 müxtəlif tayfa yaşayırdı. Əksər tədqiqatçılar bu tayfaların Şərqi Qafqazın avtoxton xalqları olması ilə razılaşırlar. İber krallığının tarixində Farnavasilər sülaləsini taxt-taca yüksəldən və onunla ilkin olaraq nikah bağlayan qonşu tayfalar mühüm rol oynamışdır. Beləliklə, Gürcüstanın yarı əfsanəvi padşahlarından biri olan I Saurmaq, Dzurdzuk qızından doğulmuş və yarı Nax idi. Erkən orta əsrlərdə xristian missiyası zamanı İberiya Krallığı silsiləyə qədər irəlilədi və burada yerli əhalini gürcüləşdirdi.
Həmçinin Kolxida Çarlığının Kartvel tayfaları arasında mənbələrdə Adıgey-Abxaz Apsilsləri və Abazqlar aydın şəkildə xatırlanır. Gürcü rekonkistası zamanı Meqrelo-Çan və Adıge-Abxaz əhalisinin, həmçinin VIII əsrdən İberiyadan olan qaçqınların birgə yaşadığı Abxaziya çarlığı böyük rol oynadı. Gürcü kralı və abxaz şahzadəsinin oğlu III Baqrat X əsrdə birləşmiş Gürcüstanın ilk kralı oldu. Gürcüstan özünün qızıl dövrü olan XII əsrində (Qurucu Daviddən çariça Tamaraya qədər) Qafqazın şimal yamacına birbaşa təsir göstərmişdir ki, bu da Şimali Qafqaz dağlarında bir sıra memarlıq və yazılı abidələrlə bağlıdır. Orta əsr Gürcüstanının adıq-abxaz tayfalarının məskunlaşdığı Cigeti və ya Kaxeti və Hereti kimi qeyri-kartvel bölgələri də məlumdur ki, onların dağlarında Akademik Nikolay Marrdan başlayaraq bir sıra qafqazlı alimlərə görə Nax-Dağıstan dilləri qrupu xalqları da yaşayırdı. qədim zamanlarda danışılır. Digər məsələlər arasında, tarixi yaddaşda Şimali Qafqaz etnik qruplarının əksəriyyəti ilə Osetiya, Çeçenistan, İnquşetiya, Kabardin-Balkar, Qaraçay-Çərkəz tarixinə də bilavasitə bağlılıq tapıla bilən Qafqaz Alaniyası kimi qəbilə polietnik protofeodal birliyi bunun göstəricisidir.
Yeni dövr
Əksər müstəmləkə xalqları kimi qafqazlılar, xüsusən də indiyədək birləşməyən dağlılar XVIII-XIX əsrlərdə imperializm dövründə qarşılıqlı inteqrasiya nümayiş etdirməyə başladılar. Bu, Rusiya imperiyasının Qafqazda genişlənməsi və silsilə Rusiya-Qafqaz müharibələri ilə birbaşa bağlıdır. XVIII əsrin sonlarında imperiya hakimiyyətinin qurulmasına qarşı çıxan Böyük Qafqazın dağlı xalqları adi parçalanmış mövcudluq formalarında ona müqavimət göstərməyin mümkünsüzlüyünü getdikcə daha çox dərk edirdilər. Birləşməyə ehtiyac var idi. Şimali Qafqazın çoxmillətli tayfalarının birləşməsi prosesinin banisi daha çox Şeyx Mənsur adı ilə tanınan Aldıdan olan çeçen Uşurma hesab edilə bilər. Çar Rusiyasına qarşı müqavimət vasitəsinə çevrilməli olan dağlıları ilk dəfə o, birliyə çağırdı.
Vasili Potto "Qafqaz müharibəsi" əsərində bu haqda belə yazırdı: "1785-ci ildə Qafqazda Şeyx Mənsur adı ilə tanınan sirli bir adam peyda oldu və o, yarı-siyasi, yarı-dini Məhəmmədi təliminin əsasını qoydu və bu təlim sonradan “müridizm” adlanan bir təlimə çevrildi".
Mənsur Qafqaz dağlılarını bir teokratik dövlətdə birləşdirmək məqsədinə çatmadı. Buna baxmayaraq, o, ardıcıllarının təməlini qoydu. Artıq XIX əsrdə Dağıstanda yaranan müridizm hərəkatı Uşurmanın nəzəri prinsipləri əsasında tarixdə görünməmiş ümumqafqaz dövləti qurmaq praktikasına keçdi. Bu dövlət tarixdə Şimali Qafqaz imamlığı kimi tanınır. Dağlılar dövlət quruculuğunda və müstəmləkəçilərə qarşı uğurlu döyüşlərdə maksimum nəticələrini Şeyx Şamilin dövründə əldə etdilər. 1840-1860-cı illərdə Dağıstan, Çeçenistan və Çərkəzdə imamətin naibləri var idi. Üstəlik, Qafqazın hər yerindən ayrı-ayrı müridlər imamətə qoşulurdular. R.A.Fadeyev "Qafqaz müharibəsinin altmış ili" əsərində bu haqda bunları yazırdı: "Müridizm bütün şərq tayfalarını bir xalqda birləşdirdiyindən, dağlı cəmiyyətləri hansı tərəfdən zərbə vursalar da, eyni dərəcədə hiss edən bir orqanizmin hissələrinə çevrildilər; qəbilə kimliyi artıq yarıdan əriyib siyasi birliyə çevrilmişdi. Ümumi bir hakimiyyətə tabe olaraq, sərhədlərini qorumaq üçün bölgənin bir bölgəsindən digərinə izdihamlı şəkildə köçürdülər, yalnız öz aralarında məhsul mübadiləsi aparmağa məcbur oldular, çünki dağətəyi ərazilər onlara bağlı olduğundan, dağlılar artıq qismən bir dövlətin vətəndaşı olmuşdular".
Çeçenistan və ona bitişik Dağıstanın dağlıq hissəsi ilə təmsil olunan Şərqi Qafqaz Şamilin imaməti dövründə ayrılmaz, vahid siyasi məkan idi. Bu ərazidən kənarda, anklav yalnız Trans-Kuban Çərkəzinin dağlıq daxili hissəsində - Abadzexiyada yerləşirdi, burada çox vaxt dağıstanlı naib Maqomed Amin başçılıq etdiyi daimi bir çərkəz naibi var idi. Şeyx Şamilin səlnaməçisi Məhəmməd Tahir əl-Karaxi "Şamilin qazavatlarında dağ qılınclarının parıltısı" əsərində bu haqda yazırdı: "Bu ona görə idi ki, çərkəzlər davamlı olaraq bir-birinin ardınca İmama məktublar göndərir, ondan xahiş edirdilər ki, öz sistemlərini gücləndirmək, düşmənlər və onların əleyhdarları ilə mübarizəni gücləndirmək üçün onların yanına gəlsin".
Professor Maqomedovun yazdığı kimi, “Bu dövlət dağ birliyi ideyası ilə hopmuşdur - o, milli ziddiyyətləri və ya ziddiyyətləri heç bir formada bilmir, heç bir fanatizm olmadan öz vətəndaşlarının Allah və qanun qarşısında tam bərabərliyinə əsaslanır. Şamil öz siyasətində azadlıq mübarizəsində müxtəlif dinlərin birgə mövcud ola biləcəyini əməldə nümayiş etdirdi”.Qara dəniz çərkəzləri bu müharibə zamanı Britaniya imperiyası və Polşa emissarları timsalında Avropa həmrəylik qüvvələri ilə uzunmüddətli əlaqə saxlamışlar. Avropanın ziyalı dairələri Qafqaz dağlılarının əsas problemini başa düşürdülər: birliyin olmaması. Ona görə də Şimali Qafqaz müqaviməti mühitində avropalı emissarların əsas koordinasiya işi xalqların və tayfaların bu parçalanmasına qarşı mübarizəyə yönəlmişdi. Bu barədə David Ukvart "Çərkəzlərə Məktub"da yazırdı: "Qoy hər vilayətə çatsın - mollalar, bəylər, ağsaqqallar camaatı yığıb içini oxusunlar, izah etsinlər, beləliklə, Qara dənizdən Xəzər dənizinə qədər eyni sözləri bir yerdə oxuyub, bir ümumi adla - Çərkəzlə çağırıldığınızı eşidərək həz alasınız".
Lord Palmerston və ya Şahzadə Çartari kimi bir çox müasirləri kimi diplomat və publisist Ukvart Şimali Qafqazı vahid geosiyasi qurum və dirçəldilmiş Gürcüstan, Ermənistan və Tatar xanlıqlarının (Azərbaycan) birliyinə bitişik dağlıların perspektivli konfederasiyası kimi görürdü. Bununla belə, ənənəvi sosial-iqtisadi inkişaf mərhələsində olan Qafqazın dağlıları üçün Yeni Dövrün maarifçi respublikası modeli o qədər də uyğun deyildi. Onlar üçün daha təbii olan imamət modeli XIX əsrdə Şimali Qafqaza daha uğurla inteqrasiya olundu.
Müasir dövr
XX əsr
20-ci əsrin əvvəllərində Şimali Qafqazda Avropa maarifçiliyinin təsiri altında və Rusiya dövlətinin təsisatları vasitəsilə Qafqaz regionu müasir dünya inteqrasiya olmağa başalmış, iqtisadi münasibətlər formasının kapitallaşması, istehsalın sənayeləşməsi və əhalinin urbanizasiyası baş verdi ki, bu da milli burjuaziyanın və ziyalıların meydana gəlməsinə səbəb oldu. Kiçik də olsa, dağlı xalqları arasında milliləşmə meylləri nəzərə çarpmağa başladı. Rusiyada baş verən fevral və oktyabr inqilabları və ondan sonrakı vətəndaş müharibəsi zamanı bütün tarixi qanunlara əsaslanaraq Şimali Qafqaz dağlıları, çar rejimindən müstəqillik uğrunda mübarizədə çoxəsrlik təcrübəyə malik olan və inqilabdan əvvəlki rejimdə torpaq aclığı yaşayan, dağılan və yenidən qurulan imperiyada baş verən hadisələrə biganə qala bilməzdi. Cəmiyyət bu tarixi inkişaf mərhələsində Şimali Qafqazın yerli əhalisi arasında ilk dəfə olaraq onların maraqlarını beynəlxalq münasibətlərdə standart olan siyasi, iqtisadi və hüquqi kateqoriyalarla fəaliyyət göstərən Avropa təfəkkürünə malik insanlar müdafiə edə bilərdi.
İstinadlar
- Alexander Gavashelishvili, Alexey Yanchukov, David Tarkhnishvili, Marine Murtskhvaladze, Irakli Akhvlediani. Landscape genetics and the genetic legacy of Upper Paleolithic and Mesolithic hunter-gatherers in the modern Caucasus // Scientific Reports . 11(ingilis) (1). 2021-09-09. 17985. doi:10.1038/s41598-021-97519-6. ISSN 2045-2322. 2021-12-25 tarixində arxivləşdirilib.
- Rondeli, Alexander. The choice of independent Georgia // The Security of the Caspian Sea Region. Oxford University Press. 2001. 195. ISBN .
- Russo, Alessandra. Regions in Transition in the Former Soviet Area: Ideas and Institutions in the Making. Palgrave Macmillan. 2018. 115–116. ISBN .
- Ахъяд Т. Умаров. Алфавит и надписи кавказских албан. Издательский дом "Эпоха". 2003.
- Занские языки (мегрело-чанские)
- И.В.Мегрелидзе. Лазский и мегрельский слои в гурийском (PDF) // Издательство Академии Наук СССР, Труды Института Языка и Мышления имени Н.Я.Марра. 1938. 45. 2021-12-20 tarixində arxivləşdirilib (PDF).
- Чирг А. Ю. Развитие общественно-политического строя адыгов Северо-Западного Кавказа: конец XVIII-60-е гг. XIX в. OOO "Kachestvo". 2002. ISBN .
- Потто В. А. Кавказская война: в 5 т. / Том I. Москва: «Центрполиграф». Е. Л. Шведов. 2018. 42.
- Фадеев Р. А. Шестьдесятъ лѣт Кавказской войны. Тифлис: Въ Военно-Походной Типографiи Главного Штаба Кавказской Армiи. 1860. 73.
- Мухаммад Тахир аль-Карахи. Блеск Горских сабель в некоторых Шамилевских газаватах. Москва: Академия наук СССР. И. Ю Крачковский. 1941. 198.
- Магомедов Р. М. Даргинцы в дагестанском историческом процессе. II (3000 nüs.). Махачкала: ru:Дагестанское книжное издательство. 1999. 374–375. ISBN .
- Дзамихов К.Ф. Декларация черкесской независимости (PDF). Нальчик: КБИГИ РАН. 2014.
Ədəbiyyat
- Амбарцумян К. Р. Понятие "Большой Кавказ" как основа формирования региональной идентичности // Национальные и исторические традиции - источник общероссийского единства. КЧГУ им. У.Д. Алиева. 2020.
- Бабич И. Л. Северокавказская нация в европейской эмиграции (1917—1930-е годы): миф или реальность (PDF) // Общество как объект и субъект власти. СПб. 2012. 376–402.
- Гаджиев К. Этнонациональная и геополитическая идентичность Кавказа // Россия и мусульманский мир (6). 2010. 51–63. ISSN 1998-1813.
- Чиковани Нино. Единый Кавказ: исторически обусловленная реальность или политические иллюзии? // Центральная Азия и Кавказ (5 (41)). 2005. 52–63. ISSN 1403-7068.
Xarici keçidlər
- Dallin, Alexander. German Rule in Russia, 1941-1945: A Study of Occupation Policies (ingilis). Avalon Publishing. 1981. ISBN .
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu sehifede is davam etmekdedir Mudaxile etmeye telesmeyin Eger komek etmek isteyirsinizse ya da sehife yarimciq qalibsa sehifeni yaradan istifadeci ile elaqe qura bilersiniz Sehifenin tarixcesinde sehife uzerinde islemis istifadecilerin adlarini gore bilersiniz Redaktelerinizi menbe ve istinadlarla esaslandirmagi unutmayin Bu meqale sonuncu defe 1 saniye evvel En Merker muzakire tohfeler terefinden redakte olunub Yenile Panqafqazizm ve ya panqafqazciliq milli xarakter dasiyan bir sira siyasi hadiselerin ve proseslerin umumi adi olub meqsedi yerli Qafqaz xalqlarini birlesdirmekdir Birliyin ideoloji esasi cografi evvelceden mueyyenlesme genetik qohumluq muxtelif medeni yaxinliq ve beynelxalq seraitle esaslandirilir Qafqazdilli xalqlar ucun elave arqument onlarin region daxilinde etnolinqvistik mensubiyyetinin avtoxtoniyasidir Qafqaz xalqlarinin meskunlasdigi erazi Panqafqazizm Qafqazin etnik dini ve medeni muxtelifliyi tez tez bas veren regional munaqiseler mane olub Rusiyada vetendas muharibesi dovrunde tarixen meshur olan pan qafqazciliq Sovet Ittifaqinin dagilmasindan sonra Gurcustan ve cecen mucahidlerinin xarici siyasetinin bir hissesini teskil edib Tarixen muxtelif Qafqaz dovletlerinin inteqrasiyasi cehdlerinin qisamuddetli olub ve ugursuzluqla bitib Zaqafqaziya Demokratik Federativ Respublikasi Gurcustanin diger partiyalarla barismaz xarici siyaset fikir ayriliqlarina gore onu terk etmesi ile dagilib Gurcustani oxsar regional quruma inteqrasiya etmek ucun sonraki cehdler Sovet rehberliyinde boyuk siyasi bohrana sebeb oldu cunki gurcu bolsevikleri bunu musteqilliklerini mehdudlasdirmaq cehdi hesab edirdiler 1990 ci illerde Gurcustan prezidenti Zviad Qamsaxurdiya Qafqazin yerli xalqlari arasinda regional ittifaqin terefdari idi Lakin o tezlikle devrildi ona gore de qafqazliliq ideyasinin heyata kecirilmesi hec vaxt ideya seviyyesinden ve ya xeyali layihelerden kenara cixmadi TarixiAntik dovr ve orta esrler Qafqaz Albaniyasinin xeritesi Iberiya Kolxida ve Qafqaz Albaniyasi Bas Qafqaz silsilesi eteklerinde ilk dovletlerdir Onlarin her birinde polietnik faktor vardir Antik muelliflere gore Qafqaz Albaniyasinda 26 muxtelif tayfa yasayirdi Ekser tedqiqatcilar bu tayfalarin Serqi Qafqazin avtoxton xalqlari olmasi ile razilasirlar Iber kralliginin tarixinde Farnavasiler sulalesini taxt taca yukselden ve onunla ilkin olaraq nikah baglayan qonsu tayfalar muhum rol oynamisdir Belelikle Gurcustanin yari efsanevi padsahlarindan biri olan I Saurmaq Dzurdzuk qizindan dogulmus ve yari Nax idi Erken orta esrlerde xristian missiyasi zamani Iberiya Kralligi silsileye qeder ireliledi ve burada yerli ehalini gurculesdirdi Hemcinin Kolxida Carliginin Kartvel tayfalari arasinda menbelerde Adigey Abxaz Apsilsleri ve Abazqlar aydin sekilde xatirlanir Gurcu rekonkistasi zamani Meqrelo Can ve Adige Abxaz ehalisinin hemcinin VIII esrden Iberiyadan olan qacqinlarin birge yasadigi Abxaziya carligi boyuk rol oynadi Gurcu krali ve abxaz sahzadesinin oglu III Baqrat X esrde birlesmis Gurcustanin ilk krali oldu Gurcustan ozunun qizil dovru olan XII esrinde Qurucu Davidden carica Tamaraya qeder Qafqazin simal yamacina birbasa tesir gostermisdir ki bu da Simali Qafqaz daglarinda bir sira memarliq ve yazili abidelerle baglidir Orta esr Gurcustaninin adiq abxaz tayfalarinin meskunlasdigi Cigeti ve ya Kaxeti ve Hereti kimi qeyri kartvel bolgeleri de melumdur ki onlarin daglarinda Akademik Nikolay Marrdan baslayaraq bir sira qafqazli alimlere gore Nax Dagistan dilleri qrupu xalqlari da yasayirdi qedim zamanlarda danisilir Diger meseleler arasinda tarixi yaddasda Simali Qafqaz etnik qruplarinin ekseriyyeti ile Osetiya Cecenistan Inqusetiya Kabardin Balkar Qaracay Cerkez tarixine de bilavasite bagliliq tapila bilen Qafqaz Alaniyasi kimi qebile polietnik protofeodal birliyi bunun gostericisidir Yeni dovr Simali Qafqaz xalqlarini bir ideya altinda birlesmesi teklifinin ilk muellifi Seyx Mensur Ekser mustemleke xalqlari kimi qafqazlilar xususen de indiyedek birlesmeyen daglilar XVIII XIX esrlerde imperializm dovrunde qarsiliqli inteqrasiya numayis etdirmeye basladilar Bu Rusiya imperiyasinin Qafqazda genislenmesi ve silsile Rusiya Qafqaz muharibeleri ile birbasa baglidir XVIII esrin sonlarinda imperiya hakimiyyetinin qurulmasina qarsi cixan Boyuk Qafqazin dagli xalqlari adi parcalanmis movcudluq formalarinda ona muqavimet gostermeyin mumkunsuzluyunu getdikce daha cox derk edirdiler Birlesmeye ehtiyac var idi Simali Qafqazin coxmilletli tayfalarinin birlesmesi prosesinin banisi daha cox Seyx Mensur adi ile taninan Aldidan olan cecen Usurma hesab edile biler Car Rusiyasina qarsi muqavimet vasitesine cevrilmeli olan daglilari ilk defe o birliye cagirdi Vasili Potto Qafqaz muharibesi eserinde bu haqda bele yazirdi 1785 ci ilde Qafqazda Seyx Mensur adi ile taninan sirli bir adam peyda oldu ve o yari siyasi yari dini Mehemmedi teliminin esasini qoydu ve bu telim sonradan muridizm adlanan bir telime cevrildi Simali Qafqaz imamliginin xeritesi Mensur Qafqaz daglilarini bir teokratik dovletde birlesdirmek meqsedine catmadi Buna baxmayaraq o ardicillarinin temelini qoydu Artiq XIX esrde Dagistanda yaranan muridizm herekati Usurmanin nezeri prinsipleri esasinda tarixde gorunmemis umumqafqaz dovleti qurmaq praktikasina kecdi Bu dovlet tarixde Simali Qafqaz imamligi kimi taninir Daglilar dovlet quruculugunda ve mustemlekecilere qarsi ugurlu doyuslerde maksimum neticelerini Seyx Samilin dovrunde elde etdiler 1840 1860 ci illerde Dagistan Cecenistan ve Cerkezde imametin naibleri var idi Ustelik Qafqazin her yerinden ayri ayri muridler imamete qosulurdular R A Fadeyev Qafqaz muharibesinin altmis ili eserinde bu haqda bunlari yazirdi Muridizm butun serq tayfalarini bir xalqda birlesdirdiyinden dagli cemiyyetleri hansi terefden zerbe vursalar da eyni derecede hiss eden bir orqanizmin hisselerine cevrildiler qebile kimliyi artiq yaridan eriyib siyasi birliye cevrilmisdi Umumi bir hakimiyyete tabe olaraq serhedlerini qorumaq ucun bolgenin bir bolgesinden digerine izdihamli sekilde kocurduler yalniz oz aralarinda mehsul mubadilesi aparmaga mecbur oldular cunki dageteyi eraziler onlara bagli oldugundan daglilar artiq qismen bir dovletin vetendasi olmusdular Simali Qafqaz imamliginin yaradicisi Seyx Samil Cecenistan ve ona bitisik Dagistanin dagliq hissesi ile temsil olunan Serqi Qafqaz Samilin imameti dovrunde ayrilmaz vahid siyasi mekan idi Bu eraziden kenarda anklav yalniz Trans Kuban Cerkezinin dagliq daxili hissesinde Abadzexiyada yerlesirdi burada cox vaxt dagistanli naib Maqomed Amin basciliq etdiyi daimi bir cerkez naibi var idi Seyx Samilin selnamecisi Mehemmed Tahir el Karaxi Samilin qazavatlarinda dag qilinclarinin pariltisi eserinde bu haqda yazirdi Bu ona gore idi ki cerkezler davamli olaraq bir birinin ardinca Imama mektublar gonderir ondan xahis edirdiler ki oz sistemlerini guclendirmek dusmenler ve onlarin eleyhdarlari ile mubarizeni guclendirmek ucun onlarin yanina gelsin Professor Maqomedovun yazdigi kimi Bu dovlet dag birliyi ideyasi ile hopmusdur o milli ziddiyyetleri ve ya ziddiyyetleri hec bir formada bilmir hec bir fanatizm olmadan oz vetendaslarinin Allah ve qanun qarsisinda tam beraberliyine esaslanir Samil oz siyasetinde azadliq mubarizesinde muxtelif dinlerin birge movcud ola bileceyini emelde numayis etdirdi Qara deniz cerkezleri bu muharibe zamani Britaniya imperiyasi ve Polsa emissarlari timsalinda Avropa hemreylik quvveleri ile uzunmuddetli elaqe saxlamislar Avropanin ziyali daireleri Qafqaz daglilarinin esas problemini basa dusurduler birliyin olmamasi Ona gore de Simali Qafqaz muqavimeti muhitinde avropali emissarlarin esas koordinasiya isi xalqlarin ve tayfalarin bu parcalanmasina qarsi mubarizeye yonelmisdi Bu barede David Ukvart Cerkezlere Mektub da yazirdi Qoy her vilayete catsin mollalar beyler agsaqqallar camaati yigib icini oxusunlar izah etsinler belelikle Qara denizden Xezer denizine qeder eyni sozleri bir yerde oxuyub bir umumi adla Cerkezle cagirildiginizi esiderek hez alasiniz Lord Palmerston ve ya Sahzade Cartari kimi bir cox muasirleri kimi diplomat ve publisist Ukvart Simali Qafqazi vahid geosiyasi qurum ve dirceldilmis Gurcustan Ermenistan ve Tatar xanliqlarinin Azerbaycan birliyine bitisik daglilarin perspektivli konfederasiyasi kimi gorurdu Bununla bele enenevi sosial iqtisadi inkisaf merhelesinde olan Qafqazin daglilari ucun Yeni Dovrun maarifci respublikasi modeli o qeder de uygun deyildi Onlar ucun daha tebii olan imamet modeli XIX esrde Simali Qafqaza daha ugurla inteqrasiya olundu Muasir dovrXX esr 20 ci esrin evvellerinde Simali Qafqazda Avropa maarifciliyinin tesiri altinda ve Rusiya dovletinin tesisatlari vasitesile Qafqaz regionu muasir dunya inteqrasiya olmaga basalmis iqtisadi munasibetler formasinin kapitallasmasi istehsalin senayelesmesi ve ehalinin urbanizasiyasi bas verdi ki bu da milli burjuaziyanin ve ziyalilarin meydana gelmesine sebeb oldu Kicik de olsa dagli xalqlari arasinda millilesme meylleri nezere carpmaga basladi Rusiyada bas veren fevral ve oktyabr inqilablari ve ondan sonraki vetendas muharibesi zamani butun tarixi qanunlara esaslanaraq Simali Qafqaz daglilari car rejiminden musteqillik ugrunda mubarizede coxesrlik tecrubeye malik olan ve inqilabdan evvelki rejimde torpaq acligi yasayan dagilan ve yeniden qurulan imperiyada bas veren hadiselere bigane qala bilmezdi Cemiyyet bu tarixi inkisaf merhelesinde Simali Qafqazin yerli ehalisi arasinda ilk defe olaraq onlarin maraqlarini beynelxalq munasibetlerde standart olan siyasi iqtisadi ve huquqi kateqoriyalarla fealiyyet gosteren Avropa tefekkurune malik insanlar mudafie ede bilerdi IstinadlarAlexander Gavashelishvili Alexey Yanchukov David Tarkhnishvili Marine Murtskhvaladze Irakli Akhvlediani Landscape genetics and the genetic legacy of Upper Paleolithic and Mesolithic hunter gatherers in the modern Caucasus Scientific Reports 11 ingilis 1 2021 09 09 17985 doi 10 1038 s41598 021 97519 6 ISSN 2045 2322 2021 12 25 tarixinde arxivlesdirilib Rondeli Alexander The choice of independent Georgia The Security of the Caspian Sea Region Oxford University Press 2001 195 ISBN 0 19 925020 0 Russo Alessandra Regions in Transition in the Former Soviet Area Ideas and Institutions in the Making Palgrave Macmillan 2018 115 116 ISBN 978 3 319 60623 1 Ahyad T Umarov Alfavit i nadpisi kavkazskih alban Izdatelskij dom Epoha 2003 Zanskie yazyki megrelo chanskie I V Megrelidze Lazskij i megrelskij sloi v gurijskom PDF Izdatelstvo Akademii Nauk SSSR Trudy Instituta Yazyka i Myshleniya imeni N Ya Marra 1938 45 2021 12 20 tarixinde arxivlesdirilib PDF Chirg A Yu Razvitie obshestvenno politicheskogo stroya adygov Severo Zapadnogo Kavkaza konec XVIII 60 e gg XIX v OOO Kachestvo 2002 ISBN 978 5 901701 19 5 Potto V A Kavkazskaya vojna v 5 t Tom I Moskva Centrpoligraf E L Shvedov 2018 42 Fadeev R A Shestdesyat lѣt Kavkazskoj vojny Tiflis V Voenno Pohodnoj Tipografii Glavnogo Shtaba Kavkazskoj Armii 1860 73 Muhammad Tahir al Karahi Blesk Gorskih sabel v nekotoryh Shamilevskih gazavatah Moskva Akademiya nauk SSSR I Yu Krachkovskij 1941 198 Magomedov R M Dargincy v dagestanskom istoricheskom processe II 3000 nus Mahachkala ru Dagestanskoe knizhnoe izdatelstvo 1999 374 375 ISBN 5 297 00577 9 Dzamihov K F Deklaraciya cherkesskoj nezavisimosti PDF Nalchik KBIGI RAN 2014 EdebiyyatAmbarcumyan K R Ponyatie Bolshoj Kavkaz kak osnova formirovaniya regionalnoj identichnosti Nacionalnye i istoricheskie tradicii istochnik obsherossijskogo edinstva KChGU im U D Alieva 2020 Babich I L Severokavkazskaya naciya v evropejskoj emigracii 1917 1930 e gody mif ili realnost PDF Obshestvo kak obekt i subekt vlasti SPb 2012 376 402 Gadzhiev K Etnonacionalnaya i geopoliticheskaya identichnost Kavkaza Rossiya i musulmanskij mir 6 2010 51 63 ISSN 1998 1813 Chikovani Nino Edinyj Kavkaz istoricheski obuslovlennaya realnost ili politicheskie illyuzii Centralnaya Aziya i Kavkaz 5 41 2005 52 63 ISSN 1403 7068 Xarici kecidlerDallin Alexander German Rule in Russia 1941 1945 A Study of Occupation Policies ingilis Avalon Publishing 1981 ISBN 9780865311022