Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Qafqaz müharibəsi (rus. Кавказская война) — Rusiya imperiyası ilə Şimali Qafqaz xalqları arasında 1817–1864-cü lləri əhatə etmiş müharibə.
| Qafqaz müharibəsi | |||
|---|---|---|---|
 Qafqaz müharibəsindən bir səhnə (Frans Rubo) | |||
| Tarix | 1817-1864 | ||
| Yeri | Qafqaz | ||
| Səbəbi | Rusiya imperiyası ilə ərazidə yaşayan yerli xalqlar arasındakı anlaşılmazlıqlar | ||
| Nəticəsi | Şimali Qafqazın Rusiya imperiyası tərəfindən ilhaq edilməsi | ||
| Münaqişə tərəfləri | |||
| |||
| Komandan(lar) | |||
| |||
| Tərəflərin qüvvəsi | |||
| |||
| İtkilər | |||
| |||
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |||
Şimali Qafqaz ərazilərində baş vermiş müharibədə Rusiya imperiyasına qarşı əsasən Çərkəzlər və Şeyx Şamil öndərliyində Çeçenlər və Dağıstanlılar(Avarlar) iştirak etmişdir. Qafqaz müharibəsinin nəticəsi olaraq, ərazinin yerli xalqlarından olan Çərkəzlər və Avarlar yaşadıqları torpaqlardan Anadolu ərazisinə sürgün edilmişdir.
Şeyx Şamil hərəkatı
Şeyx Şamil 25 il ərzində dağlıların imamı olaraq din və azadlıq uğrunda mübarizə apardı. Şamil yalnız Dağıstan və Çeçenistanın deyil, eyni zamanda bütün Şimali Qafqazın tanınmış və irəli gələn siyasi rəhbərinə çevrildi. Onun cihadı davamlı bir şəkildə yeni xalqlar tərəfindən dəstək gördü. Belə ki, İnquşlar, Balkarlar, , Abxazlar və digər Qafqaz xaqları Ruslardan qurtulmağın yeganə yolunu Şamildə görürdü. Ətrafına toplanan müridlərin çoxluğuna güvənən Şamil, imamətinin dağlıq Dağıstanda da qəbul edilməsi niyyəti ilə Xunzaqı ələ keçirməyə çalışdı, amma müvəffəq ola bilmədi. Xunzaqın müdafiəsini təşkil edən Hacı Murad, Şamil qüvvələrini geri püskürtdü. Andalala qayıdan Şamil, çevrəsindəki aulları özünə tabe etməyə çalışdı. Bu sırada Şamil ordusunun gündən-günə böyüdüyünü və inkişaf etdiyini görən Rus komandanlığı, bəzi aulların müdafiəsini gücləndirmək məqsədi ilə onlara ordusu ilə kömək etdi.
1839-cu ildə Qafqaz komandanlığı Dağıstana iki tərəfli hücum planı həyata keçirdi. General Qolovin, Cənubi Dağıstanı ram etdi, general Qrabbe isə İçkeriya ərazisinə soxularaq Arçuk və Çirkat bölgələrini ələ keçirdi, Axulqo qalasını muhasirəyə aldı. Uzun muharibələrdən sonra Şamil oğlunu Ruslara girov verərək qala müdafiəsindən vaz keçməyə və Çeçenistana qaçmağa məcbur oldu. Axulqo muharibəsi hər iki tərəf üçün olduqca baha başa gəlmişdi. Rus tərəfi 150 zabitini və 2900 əsgərini, Şamil isə 180 müridini itirmişdi. Qafqaz komandanlığı, Şamil yaxalanmasa da Axulqonun ələ keçirilməsini, dağlı müqavimətinin qırılması olaraq görürdü. Ancaq onlar yanılırdılar, çünki Axulqoda qazandıqları zəfər, dağlı xalqlarının üsyanını sonlandırmadı. Dağlı üsyanının ikinci mərhələsi 1840–1850-ci illəri əhatə edir ki, bu dönəmdə dağlılar çox önəmli qalibiyyətlər əldə etdilər. Belə ki, Şamil öndərliyindəki dağlıların hərbi əməliyyatları nəticəsində 12 Rus istehkamı ələ keçirilmiş, Çar qüvvətləri bütün Avar və Çeçen ərazilərindən qovulmuşdu. Üstəlik bu dönəmdəki muharibələrdə yalnız Qafqaz dağlıları deyil, eyni zamanda Rusiyadan və Ukraynadan gələn könüllü əsgərlər də iştirak etmişdilər. Şamil, əsir düşsələr belə Rus əsgərlərinə qarşı çox mərhəmətli davranırdı. Ruslar, Vedenoda top və artilleriyanı dağlılara öyrətmiş, bəziləri İslam dinini qəbul edərək evlənmiş və əbədi olaraq dağlılar arasında yaşamışdılar. Hətta Xristian inancına görə yaşamaq istəyənlər üçün Vedenoda bir kilsə də tikilmişdi. Xüsusi ilə 1845-ci ildə Darqo bölgəsində Çar ordusuna qarşı muharibədə, bir çox Rus könüllü əsgəri müridlər səfində Ruslara qarşı savaşmışdı.
Şamil öndərliyindəki dağlılar əsas qalibiyyətlərini 1840–1842-ci illər arasında aldılar. Çar qüvvələrinə qarşı qazanılan zəfərlərlə, İçkeriya, orta və cənubi Dağıstan bölgələri Şamilin hökmü altına keçdi. 1843-cü ildəki (avqustdan dekabra qədər) hərbi əməliyyatlarda Çar ordusu, rəsmi rəqəmlərə görə 92 zabit, 2528 əsgər, 12 istehkam itirmişdi. Dağlıların zəfərləri getdikcə Çar hökumətini qorxuya salırdı. Ordunun istəksizcə vuruşması elə bir hal almışdı ki, I Nikolay 1844-cü ildə çarə olaraq Qafqaz ordularının başına general leytenant Vorontsovu təyin etdi. Ancaq onun da Darqoya hücumu həzimətlə nəticələndi. Rəsmi qeydlərə görə, bu hərbi səfərdə Ruslar 4 general, 168 zabit, 3433 əsgər itirdilər. Ruslar özləri də bu muharibəni, dağlıların ən böyük zəfərləri olaraq adlandırdılar. Beləliklə, 1840-lı illərdə Şamil öndərliyindəki dağlı üsyanı özünün ən möhtəşəm illərini keçirmişdi. Artıq Şamilə aid ərazilər gündən-günə genişləyirdi, demək olar ki, bütün Dağıstan, Çeçenistan və İnquşetiya müridlərin hakimiyyəti altına keçmişdi. Şamil bu zəfərlərdən əldə etdiyi güclə hökmü altındakı ərazilərdə bir sıra reformlar həyata keçirməyə başladı. Öncə dildən başladı, çoxdilli Dağıstan dillərini Ərəbcə ilə dəyişdirdi, eyni zamanda bütün yazışmaların Ərəb dilində aparılmasına qərar verdi. Daha sonra dövlət ərazilərində şəriət qanunlarına görə hökm ediləcəyini bildirdi, əraziləri bölgələrə ayırdı, bölgələrə da naibləri (müavinləri) başqan təyin etdi. 1841-ci ildə Divanxana (bir növ məclis) təsis olunaraq, Şamilin ən yaxın adamları bu məclisin üzvləri seçildi. Məclis cümə günündən başqa hər gün toplanırdı. Məclisdə dövlətin hər sistemi haqqında müzakirələr aparılırdı. Məclisə Şamil başqanlıq edirdi və onun qərarı həll edici rol oynayırdı. Şamilin ordusu 50–60 min nəfərdən ibarət idi. Ordunun gerbi, bayrağı və nişanları hazırlanmışdı. İmamət dövlətinin paytaxtı öncə Axulqo, 1840-cı ildən sonra isə Darqo, daha sonradan Vedeno olmuşdu. 1850-ci illərdən başlayaraq Çarlıq, davamlı, amma inadlı bir şəkildə dağlılara qarşı mücadiləni şiddətləndirirdi. Vəziyyətin getdikcə mənfiyə doğru dəyişdiyini görən Şamil, yaxın bölgə ölkələrinin liderləri ilə irtibat qurmağa çalışırdı. Xüsusi ilə Krım müharibəsində Şamil, öz davasına fayda olması üçün Türk generalları ilə əlaqə qurmağa can atdı, Ruslara qarşı muharibə aparan gücləri birləşdirməyə çalışdı. Lakin bu işdə müvəffəq ola bilmədi. 1854-cü ilin noyabrında Türk ordu komandiri İbrahim Paşaya məktub yazdı, türk ordusu ilə dağlı qüvvələri birləşdirməyə çalışdı. Fəqət buna da nail ola bilmədi. 1853-cü ildə Arqutinski komandanlığındakı Çar ordusu Turçi Daqa yüksəkliyindən keçərək Ləzgi ərazisinə girdi. Ertəsi il general Vrangel orduları, dağlıları Arqunda məğlubiyyətə düçar etdi. Bütün bu məğlubiyyətlər Şamilin gücünü bir xeyli zəiflətdi. 1856–1857-ci ili Şamil Arqunda keçirdi, ancaq ertəsi il həm Arqunu, həm də kiçik Çeçenistanı tərk etməyə məcbur oldu. Sonrakı iki il ərzində Çar ordusu bütün Çeçenistana hakim kəsildi. 1859-cu ilin Avqustunda Çar ordusu, general Baryatinski komandanlığında Çeçenistandan keçərək Dağıstan ərazisinə girdi. Demək olar ki, bütün avar aulları Rus ordusuna dəstək verirdi. Şamil yanındakı 400 müridi ilə Gunib auluna çəkildi. Burada müqavimət göstərməyə qərar vermişdi. Fəqət aul Rus ordusu tərəfindən muhasirəyə alındı, Şamilə təslim olmaqdan başqa çıxış yolu qalmamışdı. Şamil əsir düşdükdən sonra Çar hökuməti ona səmimi münasibət göstərdi, uzun bir müddət Kaluqa şəhərində sürgün yaşadıqdan sonra ona ailəsi ilə birlikdə Səudiyyə Ərəbistanına getməyə izin verildi. Bu səyahət əsnasında Şamil 1872-ci ildə Mədinə şəhərində vəfat etdi.
İstinadlar
- Müridizm hərəkatı 2015-06-28 at the Wayback Machine Tarix üzrə fəlsəfə doktoru Ramin Sadıqov
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Qafqaz muharibesi rus Kavkazskaya vojna Rusiya imperiyasi ile Simali Qafqaz xalqlari arasinda 1817 1864 cu lleri ehate etmis muharibe Qafqaz muharibesiQafqaz muharibesinden bir sehne Frans Rubo Tarix 1817 1864Yeri QafqazSebebi Rusiya imperiyasi ile erazide yasayan yerli xalqlar arasindaki anlasilmazliqlarNeticesi Simali Qafqazin Rusiya imperiyasi terefinden ilhaq edilmesiMunaqise terefleriRusiya imperiyasi CerkezistanKomandan lar I Nikolay I Aleksandr II Aleksandr Aleksey Yermolov Mixail Vorontsov Aleksandr Baryatinski Ivan Paskevic Qriqori Zass Seyx Samil Hemzet bey Qazi Mehemmed Tigujiqo Qizbec Seyxeli xanTereflerin quvvesi250 000 doyuscu 300 000 doyuscuItkiler96 000 200 000 texmini Vikianbarda elaqeli mediafayllar Simali Qafqaz erazilerinde bas vermis muharibede Rusiya imperiyasina qarsi esasen Cerkezler ve Seyx Samil onderliyinde Cecenler ve Dagistanlilar Avarlar istirak etmisdir Qafqaz muharibesinin neticesi olaraq erazinin yerli xalqlarindan olan Cerkezler ve Avarlar yasadiqlari torpaqlardan Anadolu erazisine surgun edilmisdir Seyx Samil herekatiSeyx Samil 25 il erzinde daglilarin imami olaraq din ve azadliq ugrunda mubarize apardi Samil yalniz Dagistan ve Cecenistanin deyil eyni zamanda butun Simali Qafqazin taninmis ve ireli gelen siyasi rehberine cevrildi Onun cihadi davamli bir sekilde yeni xalqlar terefinden destek gordu Bele ki Inquslar Balkarlar Abxazlar ve diger Qafqaz xaqlari Ruslardan qurtulmagin yegane yolunu Samilde gorurdu Etrafina toplanan muridlerin coxluguna guvenen Samil imametinin dagliq Dagistanda da qebul edilmesi niyyeti ile Xunzaqi ele kecirmeye calisdi amma muveffeq ola bilmedi Xunzaqin mudafiesini teskil eden Haci Murad Samil quvvelerini geri puskurtdu Andalala qayidan Samil cevresindeki aullari ozune tabe etmeye calisdi Bu sirada Samil ordusunun gunden gune boyuduyunu ve inkisaf etdiyini goren Rus komandanligi bezi aullarin mudafiesini guclendirmek meqsedi ile onlara ordusu ile komek etdi 1839 cu ilde Qafqaz komandanligi Dagistana iki terefli hucum plani heyata kecirdi General Qolovin Cenubi Dagistani ram etdi general Qrabbe ise Ickeriya erazisine soxularaq Arcuk ve Cirkat bolgelerini ele kecirdi Axulqo qalasini muhasireye aldi Uzun muharibelerden sonra Samil oglunu Ruslara girov vererek qala mudafiesinden vaz kecmeye ve Cecenistana qacmaga mecbur oldu Axulqo muharibesi her iki teref ucun olduqca baha basa gelmisdi Rus terefi 150 zabitini ve 2900 esgerini Samil ise 180 muridini itirmisdi Qafqaz komandanligi Samil yaxalanmasa da Axulqonun ele kecirilmesini dagli muqavimetinin qirilmasi olaraq gorurdu Ancaq onlar yanilirdilar cunki Axulqoda qazandiqlari zefer dagli xalqlarinin usyanini sonlandirmadi Dagli usyaninin ikinci merhelesi 1840 1850 ci illeri ehate edir ki bu donemde daglilar cox onemli qalibiyyetler elde etdiler Bele ki Samil onderliyindeki daglilarin herbi emeliyyatlari neticesinde 12 Rus istehkami ele kecirilmis Car quvvetleri butun Avar ve Cecen erazilerinden qovulmusdu Ustelik bu donemdeki muharibelerde yalniz Qafqaz daglilari deyil eyni zamanda Rusiyadan ve Ukraynadan gelen konullu esgerler de istirak etmisdiler Samil esir dusseler bele Rus esgerlerine qarsi cox merhemetli davranirdi Ruslar Vedenoda top ve artilleriyani daglilara oyretmis bezileri Islam dinini qebul ederek evlenmis ve ebedi olaraq daglilar arasinda yasamisdilar Hetta Xristian inancina gore yasamaq isteyenler ucun Vedenoda bir kilse de tikilmisdi Xususi ile 1845 ci ilde Darqo bolgesinde Car ordusuna qarsi muharibede bir cox Rus konullu esgeri muridler sefinde Ruslara qarsi savasmisdi Samil onderliyindeki daglilar esas qalibiyyetlerini 1840 1842 ci iller arasinda aldilar Car quvvelerine qarsi qazanilan zeferlerle Ickeriya orta ve cenubi Dagistan bolgeleri Samilin hokmu altina kecdi 1843 cu ildeki avqustdan dekabra qeder herbi emeliyyatlarda Car ordusu resmi reqemlere gore 92 zabit 2528 esger 12 istehkam itirmisdi Daglilarin zeferleri getdikce Car hokumetini qorxuya salirdi Ordunun isteksizce vurusmasi ele bir hal almisdi ki I Nikolay 1844 cu ilde care olaraq Qafqaz ordularinin basina general leytenant Vorontsovu teyin etdi Ancaq onun da Darqoya hucumu hezimetle neticelendi Resmi qeydlere gore bu herbi seferde Ruslar 4 general 168 zabit 3433 esger itirdiler Ruslar ozleri de bu muharibeni daglilarin en boyuk zeferleri olaraq adlandirdilar Belelikle 1840 li illerde Samil onderliyindeki dagli usyani ozunun en mohtesem illerini kecirmisdi Artiq Samile aid eraziler gunden gune genisleyirdi demek olar ki butun Dagistan Cecenistan ve Inqusetiya muridlerin hakimiyyeti altina kecmisdi Samil bu zeferlerden elde etdiyi gucle hokmu altindaki erazilerde bir sira reformlar heyata kecirmeye basladi Once dilden basladi coxdilli Dagistan dillerini Erebce ile deyisdirdi eyni zamanda butun yazismalarin Ereb dilinde aparilmasina qerar verdi Daha sonra dovlet erazilerinde seriet qanunlarina gore hokm edileceyini bildirdi erazileri bolgelere ayirdi bolgelere da naibleri muavinleri basqan teyin etdi 1841 ci ilde Divanxana bir nov meclis tesis olunaraq Samilin en yaxin adamlari bu meclisin uzvleri secildi Meclis cume gununden basqa her gun toplanirdi Meclisde dovletin her sistemi haqqinda muzakireler aparilirdi Meclise Samil basqanliq edirdi ve onun qerari hell edici rol oynayirdi Samilin ordusu 50 60 min neferden ibaret idi Ordunun gerbi bayragi ve nisanlari hazirlanmisdi Imamet dovletinin paytaxti once Axulqo 1840 ci ilden sonra ise Darqo daha sonradan Vedeno olmusdu 1850 ci illerden baslayaraq Carliq davamli amma inadli bir sekilde daglilara qarsi mucadileni siddetlendirirdi Veziyyetin getdikce menfiye dogru deyisdiyini goren Samil yaxin bolge olkelerinin liderleri ile irtibat qurmaga calisirdi Xususi ile Krim muharibesinde Samil oz davasina fayda olmasi ucun Turk generallari ile elaqe qurmaga can atdi Ruslara qarsi muharibe aparan gucleri birlesdirmeye calisdi Lakin bu isde muveffeq ola bilmedi 1854 cu ilin noyabrinda Turk ordu komandiri Ibrahim Pasaya mektub yazdi turk ordusu ile dagli quvveleri birlesdirmeye calisdi Feqet buna da nail ola bilmedi 1853 cu ilde Arqutinski komandanligindaki Car ordusu Turci Daqa yuksekliyinden kecerek Lezgi erazisine girdi Ertesi il general Vrangel ordulari daglilari Arqunda meglubiyyete ducar etdi Butun bu meglubiyyetler Samilin gucunu bir xeyli zeifletdi 1856 1857 ci ili Samil Arqunda kecirdi ancaq ertesi il hem Arqunu hem de kicik Cecenistani terk etmeye mecbur oldu Sonraki iki il erzinde Car ordusu butun Cecenistana hakim kesildi 1859 cu ilin Avqustunda Car ordusu general Baryatinski komandanliginda Cecenistandan kecerek Dagistan erazisine girdi Demek olar ki butun avar aullari Rus ordusuna destek verirdi Samil yanindaki 400 muridi ile Gunib auluna cekildi Burada muqavimet gostermeye qerar vermisdi Feqet aul Rus ordusu terefinden muhasireye alindi Samile teslim olmaqdan basqa cixis yolu qalmamisdi Samil esir dusdukden sonra Car hokumeti ona semimi munasibet gosterdi uzun bir muddet Kaluqa seherinde surgun yasadiqdan sonra ona ailesi ile birlikde Seudiyye Erebistanina getmeye izin verildi Bu seyahet esnasinda Samil 1872 ci ilde Medine seherinde vefat etdi IstinadlarMuridizm herekati 2015 06 28 at the Wayback Machine Tarix uzre felsefe doktoru Ramin Sadiqov