Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Qriqori Zass (həmçinin Zats və ya Sass kimi yazılır); (rus. Григорий Христофорович Засс; 29 aprel 1797 və ya 1797 – 4 dekabr 1883 və ya 1883), Rus İmperiyası generalı.Napoleon müharibələrində iştirak etmiş, zamanı baş komandan olmuş və Çərkəz Soyqırımında əsas rol oynamışdır. O, insanları, başları həmçinin uşaqları diri-diri basdırmaq, kəndləri yandırmaq, xəstəlik yaymaq, dəstə-dəstə zorlama kimi üsullardan istifadə edirdi. Zassın komandanlığı dövründə çərkəzlərə qarşı sistemli qırğınlar artdı. Rusiyada erməni şəhəri olan Armavirin qurucusu və şəhərli Ermənilər onu qəhrəman hesab edirlər. O rus mənbələrində “Qafqaz müharibəsinin qəhrəmanı” kimi qeyd olunur.
| Qriqori Zass | |
|---|---|
 | |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | 29 aprel 1797 və ya 1797 |
| Vəfat tarixi | 4 dekabr 1883 və ya 1883 |
| Vətəndaşlığı | |
| Hərbi fəaliyyəti | |
| Mənsubiyyəti | Rusiya imperiyası |
| Rütbəsi | tam süvari generalı[d] |
| Döyüşlər | |
| Təltifləri |    |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
2003-cü ildə Rusiyanın tarixi Çərkəz torpaqlarında Zass heykəlini ucaltması bütün dünyadakı çərkəzlərin reaksiyasına səbəb oldu.
Bioqrafiya
İlk illər
29 aprel 1797-ci ildə Kurlandda Georg Hristof Zass və Annette Kettlerin övladı olaraq anadan olmuşdur. Onun mənsub olduğu Zass ailəsi Rusiya İmperiyasına mənsub olan Vestfaliyadan olan nəcib bir ailə idi. O, özəl təhsil müəssisəsində böyüyüb. On beş yaşı olanda atası onu yeniyetmə kimi rus ordusuna xidmətə çağırdı. 1813-cü ildə Grodno Hussar şirkətinə qoşuldu.
Karyera
Zass rus ordusunun sıralarında sürətlə yüksəldi. İlk müharibəsində , Leypsiq döyüşündə o, perspektivli bir əsgər kimi diqqəti cəlb etdi və yüksəldi. O Altıncı Koalisiya Müharibəsi vaxtı bir çox cəbhədə iştirak etmişdir. Drezden, Kulm və Leypsiqdə döyüşmüşdür. Sonra Şimal-Şərqi Fransaya getdi. O , yüz gün ərzində rus ordusunda idi. Napoleon müharibələri başa çatdıqdan sonra Pskov Cuirassier alayında xidmət etdi. 1820-ci ildə Novqorod şöbəsinə köçürüldü.
Rus-Türk müharibəsi (1828-1829)
1820-ci ildə Rus-Çərkəz müharibəsində iştirak edən Nijni Novqorod Dragoon Alayına köçürüldü. 1828-1829-cu illər Rusiya-Türkiyə müharibəsində iştirak etmişdir.
Qafqaza gəlişi
1830-cu ildə Zas rus-türk müharibəsindəki uğurları nəticəsində Mozdok kazak alayına komandanlıq etdi. Bu alayla o, qafqazlılara qarşı bir neçə uğurlu yürüşlər təşkil etdi. 1832-ci ildə çeçenlərə qarşı müharibə nəticəsində ona polkovnik rütbəsi verilir.
Rus-Çərkəz müharibəsi
1833-cü ildə Rusiya-Çərkəz müharibəsinin cəbhəsi olan Kuban xəttinin Batalpaşinski diviziyasının komandiri təyin edildi. Əvvəllər Qafqazda olduğu üçün o, qafqazlıların hərbi ənənələri haqqında məlumatlı idi. Dağ döyüşü taktikalarını mənimsəməyə vaxt sərf etdi. Zass çərkəzləri “Avropa irqindən”, xüsusən də alman və ruslardan aşağı hesab edirdi. Onların strategiyaları daha sonra soyqırım kimi təsvir edilmiş və nasist üsulları ilə müqayisə edilmişdir.
1829-1848-ci illərdə Qafqaz müharibəsində iştirak etmiş dekabrist V.Tolstoy onun haqqında yazırdı:
"Zass istisna idi. Bir dənə də olsun savadı, imanı belə olmayan adam... Hər hansı bir yerli [Qafqaz] tayfasını cəzalandırmaq lazım gələndə ona tapşırıq Velyaminov tərəfindən verilmişdi. Qalan vaxtları, necə deyərlər, zəncirdə saxlayırdılar..."
Çərkəz folkloru Zass haqqında belə danışırdı:
"Qəfil qasırğa kimi, oğru kimi bizə yaxınlaşır. O, ildırım kimi kəndləri dağıdır, gecələr dağlarda dolaşır: evləri külə çevirir, anaların fəryadına qulaq asmaz. Bu fasiqlər qadınlarımız və uşaqlarımız da daxil olmaqla, bizdən əsir götürürlər!
Allahım! Möminləri eşid! Bizi Zassdan, onunla dəhşətli müharibədən xilas et!"
Dekembrist Lorer ilə söhbətində Zass dedi:
"Rusiya nəyin bahasına olursa olsun Qafqazı fəth etmək istəyir. Bizə düşmən olduqları halda qorxu və ildırımdan istifadə etməsək nə edə bilərik? ...Bura xeyriyyə yeri deyil. Kəndləri talamaq və yandırmaq Aleksey Petroviç Yermolovun bizdən daha çox bacardığı yeganə işdir. Bu gün də onun adı dağlarda qorxu ilə bağlıdır və gənc uşaqlar ondan qorxurlar."
Zass düşmənin əhval-ruhiyyəsinə diqqətlə yanaşırdı. O, reportajlarında tez-tez kəndlərin dağıdılması ilə öyünür, dinc əhalinin kütləvi qətlini poetik tərzdə tərənnüm edirdi. Onların hesabatlarında “kənd yerlə-yeksan oldu”, “kəndlə müqavimət göstərənlər od-qılıncla birləşdi”, “kənd camaatı tamamilə məhv edildi” kimi ifadələrə çox rast gəlinir. Zass kəsilmiş çərkəz bədən hissələrini Berlindəki anatomiya professoru dostlarına göndərdi.
Rus zabiti Nikolay İvanoviç Lorer Zassın çadırında çərkəz başlarını yığdığını və ətlərini qaynatdığını bildirib. Çadırının kənarındakı təpədə nizələrə sancılmış çərkəz başları da var idi. Çərkəz mədəniyyətində insanın başı ilə birlikdə basdırılmasına dair bir inanc var idi, ona görə də Zass çərkəz başlarını toplamaqdan və heç vaxt geri qaytarmamaqdan və baha qiymətə satmaqdan xüsusi zövq alırdı. Müharibədən sonra ruslar çərkəzlərin başlarını kəsib Zassa gətirirdilər. Zassın ordusu onun xahişi ilə keçmiş cinayətkarlardan ibarət idi. O, öz qüvvələrinə çərkəzlərlə istədiklərini etməyə icazə verdi. Zass bütün çərkəzləri “vəhşilər”, “quldurlar”, “talançılar” və ya “oğrular” adlandırırdı.
1833-cü ilin avqustunda Zass Çərkəz torpaqlarına ilk ekspedisiyasına rəhbərlik etdi. Bir çox şəhər və kənd dağıdıldı. 1833-cü ilin avqust-oktyabr aylarında daha bir neçə Trans-Kuban ekspedisiyası etdi. O, Kuban və Laba çayları yaxınlığındakı Çərkəz kəndlərini sistematik şəkildə məhv etdi və torpağı dəyişdirərək köçürülməni çətinləşdirdi.
Noyabr və dekabr ayları arasında Besleney bölgəsinə hücum etdi. Beslaney bölgəsindəki əksər yaşayış məntəqələrini, o cümlədən Besleneyin paytaxtı Qanoqo kəndini dağıdıb. O, bu hücumu hesabatında belə qeyd edib:
"Sonra əsgərlər və atdan düşmüş kazaklar onlara hücum etdi, demək olar ki, hamısını süngü və ya qılıncla öldürdü və kəndi yandırdı, sonra talan edildi."
 | Daha sonra askerler ve atlarından inen Kozaklar üzerlerine saldırdı, süngü veya kılıçlarla neredeyse hepsini öldürdü ve daha sonra yağmalanan köyü yaktı. |  |
1833-cü il dekabrın ortalarında Zass daha iki Besleney çərkəz kəndinə hücum etdi. O, məruzəsində sağ qalanları aclıqdan öldürmək planı haqqında yazırdı:
"Mən onların ot və darı ehtiyatlarını yandırdım... bununla da onları mal-qara yetişdirmək və saxlamaq imkanından məhrum etdim."
1834-1835-ci illər arasında xüsusilə Abzeh, Besleney və Şapsuq bölgələrində çərkəz əhalisini məhv etməyə davam etdi.
Zassın başçılıq etdiyi alayların hərbi uğurları ali komandanlıq tərəfindən yüksək qiymətləndirildi və Zass mükafatlandırıldı. 1835-ci ildə vəzifəyə təyin olundu. Bütün Kuban xətti onun tabeliyinə verildi. 1836-cı ilin sonlarında çərkəz erməniləri Rusiyaya sadiq olduqlarını bəyan edərək Zassdan onlara yaşayış yeri verməsini xahiş etdilər. 1839-cu ildə Zass erməni koloniyasını qurdu. Ermənilərə yer açmaq üçün çərkəz kəndləri dağıdıldı. Bu il Armavirin rəsmi yaranma ili hesab olunur.
1836-cı ilin oktyabrında general Zass çərkəz komandiri Jembulat Boletoqoya sülh bağlamaq istədiyini bildirdi. Boletoqo şərtlərlə razılaşdı və razılaşdırılmış tarixdə Zassın Proçnıy Okop qalasındakı qərargahına gedərkən Kuban çayının sahilində meşədə gizlənən rus snayperi tərəfindən öldürüldü. Bu, Zassın planlarından biri idi və beləliklə çərkəzlərin ən uğurlu komandirlərindən birini məhv etdi.
1838-ci ildə Zass ağır xəstə olduğu barədə yalan şayiələr, sonra isə öldüyü barədə yalan xəbərlər yaydı. Çərkəzlər onun ölümünü qeyd edərkən, birdən-birə “dirilən” Zass iki kəndi məhv edən basqına başladı. O, 1836-cı ildə general-mayor, 1840-cı ildə isə general-leytenant rütbələrinə yüksəldi və Qafqaz xəttinin sağ cinahının rəisi təyin edildi. Onun təşəbbüsü ilə yeni istehkamlar tikilməyə başladı (onlardan biri “Zassovski” adlanırdı).
1842-ci ilin martında Zass düzənlikdəki kəndlərə hücum etdi. Ferz çayının qabağında Zassın ordusu böyük itki verərək geri çəkildi. 1842-ci ildə Zass, Pavel Qrabbe də daxil olmaqla, rəhbərləri ilə mübahisə etdi. 1843-cü ilə qədər o, Urupskaya, Voznesenskaya, Chemlykskaya və Labinskaya rus kəndlərini qurdu və kəndlər arasında qalalar tikdi. O, bu il ağır xəstəliyə görə təqaüdə çıxıb.
Miras və mübahisə
Richmond kimi müəlliflər Zassı soyqırım kimi qələmə verir və onu nasist generalları ilə müqayisə edirlər. Çərkəz soyqırımından danışarkən çərkəz tarixçiləri, fəalları və ictimaiyyəti tez-tez general Zassın hərəkətlərinə istinad edirlər. Bu kontekstdə General Zass sadist və fanatik kimi xarakterizə olunur. Rus tarixçiləri Zassın hərbi qabiliyyətini vurğulayır və onun qəddar taktikasını müharibənin zəruriliyi kimi şərh edirlər.
Rusiyanın 2003-cü ildə tarixi Çərkəz torpaqlarında Zass heykəlini ucaltması bütün dünya çərkəzlərinin reaksiyasına səbəb olub. 2023-cü ilin iyulunda onlar “General Zass” adlı enerji içkisinin istehsalına və Qafqazda satışına reaksiya veriblər.
İstinadlar
- История Армавира и черкесо-горцев. — Екатеринодар: Электро-тип. т-во «Печатник», 1916.
- Узел, Кавказский. "Засс Григорий Христофорович". Кавказский Узел. 23 Temmuz 2016 tarixində . İstifadə tarixi: 13 Ocak 2021.
- "ЗАСС Григорий Христофорович фон (1797-1883), барон, генерал от кавалерии, герой Кавказской войны". enc.rusdeutsch.ru. 11 Aralık 2018 tarixində . İstifadə tarixi: 13 Ocak 2021.
- Richmond, Walter. The Circassian Genocide. Rutgers University Press. 9 Nisan 2013. ISBN . 23 Ocak 2023 tarixində . İstifadə tarixi: 16 Nisan 2023.
- Daniel Zander: Der Völkermord des Zaren. Russlands Krieg gegen die Tscherkessen im Kaukasus 1765–1864. S. 237–246. Unter Saß gab es mehr und systematisch wiederholte Massaker in Tscherkessendörfern. Sein „Markenzeichen“ war das Aufspießen der Köpfe getöteter Feinde an den Toren der Festungen der Kaukasuslinie.
- Bashqawi, Adel. Circassia: Born to Be Free (İngilizce). 2017. ISBN . İstifadə tarixi: 5 Ağustos 2023.
- "Jembulat Bolotoko: The Prince of Princes (Part One)". Jamestown (ingilis). 25 Ekim 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 5 Ocak 2021.
- Ibid., p. 420.
- "ЗАСС Григорий Христофорович фон (1797–1883), барон, генерал от кавалерии, герой Кавказской войны". Encyclopedia of Germans of Russia (Rusça). Erişim tarihi: 21 Ekim 2023.
- "New Monuments of Russian Heroes of Russian-Circassian War Anger Circassians". Jamestown (ingilis). 13 Ağustos 2021 tarixində . İstifadə tarixi: 13 Ağustos 2021.
- P., T. "Çerkeslerden Rusya'ya: Kolonyalist politikalarınız nefret ekiyor". Bianet. 2020. 14 Ocak 2021 tarixində . İstifadə tarixi: 13 Ocak 2021.
- Узел, Кавказский. "Засс Григорий Христофорович". Кавказский Узел. 2023-04-23 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-10-21.
- "'Genealogisches Handbuch der kurländischen Ritterschaft". www.digitale-sammlungen.de. 2023-11-20 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-10-21.
- "ZASS Grigory Khristoforovich fon (1797-1883), baron, general ot kavalerii, geroy Kavkazskoy voyny". enc.rusdeutsch.ru. 11 Aralık 2018 tarixində . İstifadə tarixi: 13 Ocak 2021.
- "Jembulat Bolotoko: The Prince of Princes (Part One)". Jamestown (ingilis). 25 Ekim 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 5 Ocak 2021.
- Richmond, Walter. The Circassian Genocide. Rutgers University Press. 9 Nisan 2013. ISBN . 23 Ocak 2023 tarixində . İstifadə tarixi: 16 Nisan 2023.
- Толстой В. С. Характеристики русских генералов на Кавказе
- Этнографический очерк черкесского народа. Составил генерального штаба подполковник барон Сталь в 1852 году // Кавказский сборник, Том 21. 1900
- Н. И. Лорер. Записки моего времени. - М.: Правда, 1988.
- Узел, Кавказский. "Засс Григорий Христофорович". Кавказский Узел. 2023-04-23 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-10-21.
- "Огромное значение Засс уделял воздействию на моральное состояние противника. В его рапортах часто встречались сообщения: «аул истреблён до основания», «сопротивляющиеся вместе с аулом преданы огню и мечу», «в пламени аула погибли жители» и т. д. В разговоре с декабристом Лорером, фон Засс сказал: «Россия хочет покорить Кавказ во что бы то ни стало. С народами, нашими неприятелями, чем взять, как не страхом и грозой?… Тут не годится филантропия, и Ермолов, вешая беспощадно, грабя и сожигая аулы, только этим и успевал более нашего. Ещё до сих пор имя его с трепетом произносится в горах, и им пугают маленьких детей». Также Лорер упоминает, что «в поддержание проповедуемой Зассом идеи страха на нарочно насыпанном кургане у Прочного Окопа при Зассе постоянно на пиках торчали черкесские головы, и бороды их развевались по ветру»."
- Bashqawi, Adel. Circassia: Born to Be Free. 2017. ISBN .
- Bullough, Oliver. Let Our Fame Be Great: Journeys Among the Defiant People of the Caucasus. Basic Books. 2010. səh. 60. ISBN .
- Treisman, Daniel. The Return: Russia's Journey from Gorbachev to Medvedev. Simon and Schuster. 2011. səh. 455. ISBN .
- "THE REPORTS AND THE TESTIMONIES ABOUT RUSSIAN – CIRCASSIAN WAR AND THE CIRCASSIAN GENOCIDE". Circassian World. 3 Haziran 2021 tarixində . İstifadə tarixi: 28 Mayıs 2021.
- Richmond, Walter. The Circassian Genocide (Genocide, Political Violence, Human Rights). Rutgers University Press. 2013. səh. 56. ISBN .
- Bashqawi, Adel. Circassia: Born to Be Free. 2017. ISBN .
- Bashqawi, Adel. The Circassian Miracle: the Nation Neither Tsars, nor Commissars, nor Russia Could Stop. 2019. ISBN .
- Family Herald, Volume 17 (The definitive visual guide). George Biggs. 1859. səh. 287.
- Военная энциклопедия / Под ред. В. Ф. Новицкого и др.. — СПб.: т-во И. В. Сытина, 1911—1915.
- Узел, Кавказский. "Засс Григорий Христофорович". Кавказский Узел. 2023-04-23 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-10-21.
- Военная энциклопедия / Под ред. В. Ф. Новицкого и др.. — СПб.: т-во И. В. Сытина, 1911—1915.
- Узел, Кавказский. "Засс Григорий Христофорович". Кавказский Узел. 2023-04-23 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-10-21.
- Анзор Остахов. Перспективные акценты в дискуссионном процессе по черкесскому вопросу (III). - Сайт "Научного Общества Кавказоведов", 16.04.2013 г.
- World, Abkhaz. "Beverage Brand 'General Zass' Sparks Outrage in Circassian Community". Abkhaz World | History, Culture & Politics of Abkhazia (ingilis). 18 Temmuz 2023. 18 Temmuz 2023 tarixində . İstifadə tarixi: 18 Temmuz 2023.
- "İçecek markası 'General Zass' Çerkes toplumunda tepkiye neden oldu - ghuaze" (türk). 18 Temmuz 2023. 18 Temmuz 2023 tarixində . İstifadə tarixi: 18 Temmuz 2023.
Əlavə ədəbiyyat
- Атарщиков Г. Заметки старого кавказца. О боевой и административной деятельности на Кавказе general-leit енанта barona Григория Христофоровича Засса. (Сырой материал для истории покорения Кавказа) // Военный сборник, 1870 . № 8. С. 309–333; РБС; Lunoçkin A. , Mixaylov A. Большая война. Qriqori Zas və Yakov Baklanov // Rodina. 2000. № 1–2. С.94–99.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Qriqori Zass hemcinin Zats ve ya Sass kimi yazilir rus Grigorij Hristoforovich Zass 29 aprel 1797 ve ya 1797 4 dekabr 1883 ve ya 1883 Rus Imperiyasi generali Napoleon muharibelerinde istirak etmis zamani bas komandan olmus ve Cerkez Soyqiriminda esas rol oynamisdir O insanlari baslari hemcinin usaqlari diri diri basdirmaq kendleri yandirmaq xestelik yaymaq deste deste zorlama kimi usullardan istifade edirdi Zassin komandanligi dovrunde cerkezlere qarsi sistemli qirginlar artdi Rusiyada ermeni seheri olan Armavirin qurucusu ve seherli Ermeniler onu qehreman hesab edirler O rus menbelerinde Qafqaz muharibesinin qehremani kimi qeyd olunur Qriqori ZassSexsi melumatlarDogum tarixi 29 aprel 1797 1797 04 29 ve ya 1797Vefat tarixi 4 dekabr 1883 1883 12 04 ve ya 1883Vetendasligi Rusiya imperiyasiHerbi fealiyyetiMensubiyyeti Rusiya imperiyasiRutbesi tam suvari generali d Doyusler Napoleon muharibeleri VI Koalisiya muharibesi Rusiya Osmanli muharibesi Qafqaz muharibesiTeltifleri Vikianbarda elaqeli mediafayllar 2003 cu ilde Rusiyanin tarixi Cerkez torpaqlarinda Zass heykelini ucaltmasi butun dunyadaki cerkezlerin reaksiyasina sebeb oldu BioqrafiyaIlk iller Zass ailesinin gerbi 29 aprel 1797 ci ilde Kurlandda Georg Hristof Zass ve Annette Kettlerin ovladi olaraq anadan olmusdur Onun mensub oldugu Zass ailesi Rusiya Imperiyasina mensub olan Vestfaliyadan olan necib bir aile idi O ozel tehsil muessisesinde boyuyub On bes yasi olanda atasi onu yeniyetme kimi rus ordusuna xidmete cagirdi 1813 cu ilde Grodno Hussar sirketine qosuldu Karyera Zass rus ordusunun siralarinda suretle yukseldi Ilk muharibesinde Leypsiq doyusunde o perspektivli bir esger kimi diqqeti celb etdi ve yukseldi O Altinci Koalisiya Muharibesi vaxti bir cox cebhede istirak etmisdir Drezden Kulm ve Leypsiqde doyusmusdur Sonra Simal Serqi Fransaya getdi O yuz gun erzinde rus ordusunda idi Napoleon muharibeleri basa catdiqdan sonra Pskov Cuirassier alayinda xidmet etdi 1820 ci ilde Novqorod sobesine kocuruldu Rus Turk muharibesi 1828 1829 1820 ci ilde Rus Cerkez muharibesinde istirak eden Nijni Novqorod Dragoon Alayina kocuruldu 1828 1829 cu iller Rusiya Turkiye muharibesinde istirak etmisdir Qafqaza gelisi 1830 cu ilde Zas rus turk muharibesindeki ugurlari neticesinde Mozdok kazak alayina komandanliq etdi Bu alayla o qafqazlilara qarsi bir nece ugurlu yurusler teskil etdi 1832 ci ilde cecenlere qarsi muharibe neticesinde ona polkovnik rutbesi verilir Rus Cerkez muharibesi 1833 cu ilde Rusiya Cerkez muharibesinin cebhesi olan Kuban xettinin Batalpasinski diviziyasinin komandiri teyin edildi Evveller Qafqazda oldugu ucun o qafqazlilarin herbi eneneleri haqqinda melumatli idi Dag doyusu taktikalarini menimsemeye vaxt serf etdi Zass cerkezleri Avropa irqinden xususen de alman ve ruslardan asagi hesab edirdi Onlarin strategiyalari daha sonra soyqirim kimi tesvir edilmis ve nasist usullari ile muqayise edilmisdir 1829 1848 ci illerde Qafqaz muharibesinde istirak etmis dekabrist V Tolstoy onun haqqinda yazirdi Zass istisna idi Bir dene de olsun savadi imani bele olmayan adam Her hansi bir yerli Qafqaz tayfasini cezalandirmaq lazim gelende ona tapsiriq Velyaminov terefinden verilmisdi Qalan vaxtlari nece deyerler zencirde saxlayirdilar Cerkez folkloru Zass haqqinda bele danisirdi Qefil qasirga kimi ogru kimi bize yaxinlasir O ildirim kimi kendleri dagidir geceler daglarda dolasir evleri kule cevirir analarin feryadina qulaq asmaz Bu fasiqler qadinlarimiz ve usaqlarimiz da daxil olmaqla bizden esir gotururler Allahim Mominleri esid Bizi Zassdan onunla dehsetli muharibeden xilas et Rus esgerleri cerkezlerin baslarini direye sancirlar Qriqori Zass zovqle baxir Nikolay Ivanovic Lorer Dekembrist Lorer ile sohbetinde Zass dedi Rusiya neyin bahasina olursa olsun Qafqazi feth etmek isteyir Bize dusmen olduqlari halda qorxu ve ildirimdan istifade etmesek ne ede bilerik Bura xeyriyye yeri deyil Kendleri talamaq ve yandirmaq Aleksey Petrovic Yermolovun bizden daha cox bacardigi yegane isdir Bu gun de onun adi daglarda qorxu ile baglidir ve genc usaqlar ondan qorxurlar Zass dusmenin ehval ruhiyyesine diqqetle yanasirdi O reportajlarinda tez tez kendlerin dagidilmasi ile oyunur dinc ehalinin kutlevi qetlini poetik terzde terennum edirdi Onlarin hesabatlarinda kend yerle yeksan oldu kendle muqavimet gosterenler od qilincla birlesdi kend camaati tamamile mehv edildi kimi ifadelere cox rast gelinir Zass kesilmis cerkez beden hisselerini Berlindeki anatomiya professoru dostlarina gonderdi Rus zabiti Nikolay Ivanovic Lorer Zassin cadirinda cerkez baslarini yigdigini ve etlerini qaynatdigini bildirib Cadirinin kenarindaki tepede nizelere sancilmis cerkez baslari da var idi Cerkez medeniyyetinde insanin basi ile birlikde basdirilmasina dair bir inanc var idi ona gore de Zass cerkez baslarini toplamaqdan ve hec vaxt geri qaytarmamaqdan ve baha qiymete satmaqdan xususi zovq alirdi Muharibeden sonra ruslar cerkezlerin baslarini kesib Zassa getirirdiler Zassin ordusu onun xahisi ile kecmis cinayetkarlardan ibaret idi O oz quvvelerine cerkezlerle istediklerini etmeye icaze verdi Zass butun cerkezleri vehsiler quldurlar talancilar ve ya ogrular adlandirirdi 1833 cu ilin avqustunda Zass Cerkez torpaqlarina ilk ekspedisiyasina rehberlik etdi Bir cox seher ve kend dagidildi 1833 cu ilin avqust oktyabr aylarinda daha bir nece Trans Kuban ekspedisiyasi etdi O Kuban ve Laba caylari yaxinligindaki Cerkez kendlerini sistematik sekilde mehv etdi ve torpagi deyisdirerek kocurulmeni cetinlesdirdi Noyabr ve dekabr aylari arasinda Besleney bolgesine hucum etdi Beslaney bolgesindeki ekser yasayis menteqelerini o cumleden Besleneyin paytaxti Qanoqo kendini dagidib O bu hucumu hesabatinda bele qeyd edib Sonra esgerler ve atdan dusmus kazaklar onlara hucum etdi demek olar ki hamisini sungu ve ya qilincla oldurdu ve kendi yandirdi sonra talan edildi Daha sonra askerler ve atlarindan inen Kozaklar uzerlerine saldirdi sungu veya kiliclarla neredeyse hepsini oldurdu ve daha sonra yagmalanan koyu yakti 1833 cu il dekabrin ortalarinda Zass daha iki Besleney cerkez kendine hucum etdi O meruzesinde sag qalanlari acliqdan oldurmek plani haqqinda yazirdi Men onlarin ot ve dari ehtiyatlarini yandirdim bununla da onlari mal qara yetisdirmek ve saxlamaq imkanindan mehrum etdim 1834 1835 ci iller arasinda xususile Abzeh Besleney ve Sapsuq bolgelerinde cerkez ehalisini mehv etmeye davam etdi Zassin basciliq etdiyi alaylarin herbi ugurlari ali komandanliq terefinden yuksek qiymetlendirildi ve Zass mukafatlandirildi 1835 ci ilde vezifeye teyin olundu Butun Kuban xetti onun tabeliyine verildi 1836 ci ilin sonlarinda cerkez ermenileri Rusiyaya sadiq olduqlarini beyan ederek Zassdan onlara yasayis yeri vermesini xahis etdiler 1839 cu ilde Zass ermeni koloniyasini qurdu Ermenilere yer acmaq ucun cerkez kendleri dagidildi Bu il Armavirin resmi yaranma ili hesab olunur 1836 ci ilin oktyabrinda general Zass cerkez komandiri Jembulat Boletoqoya sulh baglamaq istediyini bildirdi Boletoqo sertlerle razilasdi ve razilasdirilmis tarixde Zassin Procniy Okop qalasindaki qerargahina gederken Kuban cayinin sahilinde mesede gizlenen rus snayperi terefinden olduruldu Bu Zassin planlarindan biri idi ve belelikle cerkezlerin en ugurlu komandirlerinden birini mehv etdi 1838 ci ilde Zass agir xeste oldugu barede yalan sayieler sonra ise olduyu barede yalan xeberler yaydi Cerkezler onun olumunu qeyd ederken birden bire dirilen Zass iki kendi mehv eden basqina basladi O 1836 ci ilde general mayor 1840 ci ilde ise general leytenant rutbelerine yukseldi ve Qafqaz xettinin sag cinahinin reisi teyin edildi Onun tesebbusu ile yeni istehkamlar tikilmeye basladi onlardan biri Zassovski adlanirdi 1842 ci ilin martinda Zass duzenlikdeki kendlere hucum etdi Ferz cayinin qabaginda Zassin ordusu boyuk itki vererek geri cekildi 1842 ci ilde Zass Pavel Qrabbe de daxil olmaqla rehberleri ile mubahise etdi 1843 cu ile qeder o Urupskaya Voznesenskaya Chemlykskaya ve Labinskaya rus kendlerini qurdu ve kendler arasinda qalalar tikdi O bu il agir xesteliye gore teqaude cixib Miras ve mubahiseRichmond kimi muellifler Zassi soyqirim kimi qeleme verir ve onu nasist generallari ile muqayise edirler Cerkez soyqirimindan danisarken cerkez tarixcileri feallari ve ictimaiyyeti tez tez general Zassin hereketlerine istinad edirler Bu kontekstde General Zass sadist ve fanatik kimi xarakterize olunur Rus tarixcileri Zassin herbi qabiliyyetini vurgulayir ve onun qeddar taktikasini muharibenin zeruriliyi kimi serh edirler Rusiyanin 2003 cu ilde tarixi Cerkez torpaqlarinda Zass heykelini ucaltmasi butun dunya cerkezlerinin reaksiyasina sebeb olub 2023 cu ilin iyulunda onlar General Zass adli enerji ickisinin istehsalina ve Qafqazda satisina reaksiya veribler IstinadlarIstoriya Armavira i cherkeso gorcev Ekaterinodar Elektro tip t vo Pechatnik 1916 Uzel Kavkazskij Zass Grigorij Hristoforovich Kavkazskij Uzel 23 Temmuz 2016 tarixinde Istifade tarixi 13 Ocak 2021 ZASS Grigorij Hristoforovich fon 1797 1883 baron general ot kavalerii geroj Kavkazskoj vojny enc rusdeutsch ru 11 Aralik 2018 tarixinde Istifade tarixi 13 Ocak 2021 Richmond Walter The Circassian Genocide Rutgers University Press 9 Nisan 2013 ISBN 978 0 8135 6069 4 23 Ocak 2023 tarixinde Istifade tarixi 16 Nisan 2023 Daniel Zander Der Volkermord des Zaren Russlands Krieg gegen die Tscherkessen im Kaukasus 1765 1864 S 237 246 Unter Sass gab es mehr und systematisch wiederholte Massaker in Tscherkessendorfern Sein Markenzeichen war das Aufspiessen der Kopfe getoteter Feinde an den Toren der Festungen der Kaukasuslinie Bashqawi Adel Circassia Born to Be Free Ingilizce 2017 ISBN 9781543447651 Istifade tarixi 5 Agustos 2023 Jembulat Bolotoko The Prince of Princes Part One Jamestown ingilis 25 Ekim 2020 tarixinde Istifade tarixi 5 Ocak 2021 Ibid p 420 ZASS Grigorij Hristoforovich fon 1797 1883 baron general ot kavalerii geroj Kavkazskoj vojny Encyclopedia of Germans of Russia Rusca Erisim tarihi 21 Ekim 2023 New Monuments of Russian Heroes of Russian Circassian War Anger Circassians Jamestown ingilis 13 Agustos 2021 tarixinde Istifade tarixi 13 Agustos 2021 P T Cerkeslerden Rusya ya Kolonyalist politikalariniz nefret ekiyor Bianet 2020 14 Ocak 2021 tarixinde Istifade tarixi 13 Ocak 2021 Uzel Kavkazskij Zass Grigorij Hristoforovich Kavkazskij Uzel 2023 04 23 tarixinde Istifade tarixi 2023 10 21 Genealogisches Handbuch der kurlandischen Ritterschaft www digitale sammlungen de 2023 11 20 tarixinde Istifade tarixi 2023 10 21 ZASS Grigory Khristoforovich fon 1797 1883 baron general ot kavalerii geroy Kavkazskoy voyny enc rusdeutsch ru 11 Aralik 2018 tarixinde Istifade tarixi 13 Ocak 2021 Jembulat Bolotoko The Prince of Princes Part One Jamestown ingilis 25 Ekim 2020 tarixinde Istifade tarixi 5 Ocak 2021 Richmond Walter The Circassian Genocide Rutgers University Press 9 Nisan 2013 ISBN 978 0 8135 6069 4 23 Ocak 2023 tarixinde Istifade tarixi 16 Nisan 2023 Tolstoj V S Harakteristiki russkih generalov na Kavkaze Etnograficheskij ocherk cherkesskogo naroda Sostavil generalnogo shtaba podpolkovnik baron Stal v 1852 godu Kavkazskij sbornik Tom 21 1900 N I Lorer Zapiski moego vremeni M Pravda 1988 Uzel Kavkazskij Zass Grigorij Hristoforovich Kavkazskij Uzel 2023 04 23 tarixinde Istifade tarixi 2023 10 21 Ogromnoe znachenie Zass udelyal vozdejstviyu na moralnoe sostoyanie protivnika V ego raportah chasto vstrechalis soobsheniya aul istreblyon do osnovaniya soprotivlyayushiesya vmeste s aulom predany ognyu i mechu v plameni aula pogibli zhiteli i t d V razgovore s dekabristom Lorerom fon Zass skazal Rossiya hochet pokorit Kavkaz vo chto by to ni stalo S narodami nashimi nepriyatelyami chem vzyat kak ne strahom i grozoj Tut ne goditsya filantropiya i Ermolov veshaya besposhadno grabya i sozhigaya auly tolko etim i uspeval bolee nashego Eshyo do sih por imya ego s trepetom proiznositsya v gorah i im pugayut malenkih detej Takzhe Lorer upominaet chto v podderzhanie propoveduemoj Zassom idei straha na narochno nasypannom kurgane u Prochnogo Okopa pri Zasse postoyanno na pikah torchali cherkesskie golovy i borody ih razvevalis po vetru Bashqawi Adel Circassia Born to Be Free 2017 ISBN 978 1543447651 Bullough Oliver Let Our Fame Be Great Journeys Among the Defiant People of the Caucasus Basic Books 2010 seh 60 ISBN 978 0465022571 Treisman Daniel The Return Russia s Journey from Gorbachev to Medvedev Simon and Schuster 2011 seh 455 ISBN 978 1416560722 THE REPORTS AND THE TESTIMONIES ABOUT RUSSIAN CIRCASSIAN WAR AND THE CIRCASSIAN GENOCIDE Circassian World 3 Haziran 2021 tarixinde Istifade tarixi 28 Mayis 2021 Richmond Walter The Circassian Genocide Genocide Political Violence Human Rights Rutgers University Press 2013 seh 56 ISBN 978 0813560694 Bashqawi Adel Circassia Born to Be Free 2017 ISBN 978 1543447651 Bashqawi Adel The Circassian Miracle the Nation Neither Tsars nor Commissars nor Russia Could Stop 2019 ISBN 978 1796076851 Family Herald Volume 17 The definitive visual guide George Biggs 1859 seh 287 Voennaya enciklopediya Pod red V F Novickogo i dr SPb t vo I V Sytina 1911 1915 Uzel Kavkazskij Zass Grigorij Hristoforovich Kavkazskij Uzel 2023 04 23 tarixinde Istifade tarixi 2023 10 21 Voennaya enciklopediya Pod red V F Novickogo i dr SPb t vo I V Sytina 1911 1915 Uzel Kavkazskij Zass Grigorij Hristoforovich Kavkazskij Uzel 2023 04 23 tarixinde Istifade tarixi 2023 10 21 Anzor Ostahov Perspektivnye akcenty v diskussionnom processe po cherkesskomu voprosu III Sajt Nauchnogo Obshestva Kavkazovedov 16 04 2013 g World Abkhaz Beverage Brand General Zass Sparks Outrage in Circassian Community Abkhaz World History Culture amp Politics of Abkhazia ingilis 18 Temmuz 2023 18 Temmuz 2023 tarixinde Istifade tarixi 18 Temmuz 2023 Icecek markasi General Zass Cerkes toplumunda tepkiye neden oldu ghuaze turk 18 Temmuz 2023 18 Temmuz 2023 tarixinde Istifade tarixi 18 Temmuz 2023 Elave edebiyyatAtarshikov G Zametki starogo kavkazca O boevoj i administrativnoj deyatelnosti na Kavkaze general leit enanta barona Grigoriya Hristoforovicha Zassa Syroj material dlya istorii pokoreniya Kavkaza Voennyj sbornik 1870 8 S 309 333 RBS Lunockin A Mixaylov A Bolshaya vojna Qriqori Zas ve Yakov Baklanov Rodina 2000 1 2 S 94 99