Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqalədəki məlumatların olması üçün əlavə mənbələrə ehtiyac var. |
Rusiya vətəndaş müharibəsi (rus. Гражданская война в России) - 1917 - 1922-ci illərdə Oktyabr inqilabı nəticəsində hakimiyyətə gəlmiş bolşeviklərlə, çox sayıda rus muxalif qrupları arasında baş vermiş vətəndaş müharibəsi. Əsas döyüşlər Sovet Rusiyasına tabe olan Qızıl Ordu və Rusiya İmperiyasına tabe olan Bəyaz Ordu arasında getmişdir. Vətəndaş müharibəsində Sovet Rusiyasının qalib gəlməsin nəticəsində dünyada ilk sosialist hakimiyyət yaradılıdı.
| Rusiya vətəndaş müharibəsi | |||
|---|---|---|---|
 | |||
| Tarix | 1917 - 1922 | ||
| Yeri | Rusiya, Monqolustan, Qafqaz, Çin və İran | ||
| Nəticəsi | Sovet Rusiyasının qalib gəlməsi
| ||
| Münaqişə tərəfləri | |||
| | |||
| Komandan(lar) | |||
| |||
| Tərəflərin qüvvəsi | |||
| |||
| İtkilər | |||
| |||
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |||
Başlanması
Oktyabr çevrilişindən sonra Rusiyada vətəndaş qarşıdurmasında yeni mərhələ başlandı. Hakimiyyətdən kənarlaşdırılmış qüvvələr: monarxistlər, mülkədar-burjua qüvvələri vahid cəbhədə birləşərək bolşevik rejiminə qarşı cihad elan etdilər. 1918-ci ilin yanvarında sovet hökuməti tərəfindən Məclisi Müəssisənin (parlamentin) buraxılması xırda burjua qüvvələrinin qarşı cəbhəyə qoşulmasına səbəb oldu.
Sovet rejiminə və onun yerlərdə yayılmasına qarşı müqavimət hərəkatı bütün ölkəni bürüdü. Separatizm hərəkatı sovet rejiminə qarşı mübarizə ilə çulğalaşdı. Ucqarlara qaçmış generallar öz ətraflarına böyük silahlı qüvvə toplayaraq Sovet dövlətinə qarşı güclü cəbhə yaratdılar. Şimalda general Müller, Kerenski, şimal-qərbdə general Yudeniç, cənubda ataman Kaledin, general Alekseyev, general Krasnov, general Kornilov, general Denikin, Cənubi-Uralda ataman Dutov, Zabaykalda ataman Semyonov, Sibirdə admiral Kolçak sovet hakimiyyətinə qarşı hərbi yürüşə başladılar. Beləliklə, sovet hakimiyyətinə qarşı «ağlar» hərəkatı formalaşdı.
Bolşevizmi, sovet quruluşunu istəməyən xarici iri dövlətlər də ona qarşı hərbi müdaxilə təşkil etdilər. Brest sülhünü pozan Almaniya Ukraynaya, Gürcüstana və Fransa Arxangelskə, Odessaya, İngiltərə Cənubi Qafqaza, Bakıya, Yaponiya və ABŞ Uzaq Şərqə qoşun çıxardılar. Onlar həmin bölgələrdə olan «ağlar» hərəkatına kömək etdilər. Sovet respublikası üzük qaşı kimi mühasirəyə alındı. Müharibə zamanı əsir düşmüş 40 mindən yuxarı çex və slovaklardan ibarət korpusun qiyamı vətəndaş müharibəsini daha da kəskinləşdirdi. Onlar Almaniya ilə sülh imzalandıqdan sonra Sibir və Uzaq Şərqdən keçib Fransaya getməyə icazə almışdılar. Lakin müxtəlif şayiələr və tərksilah etmək cəhdləri onları Sovet hakimiyyətinə qarşı üsyan qaldırmağa sövq etmişdi. Qiyam nəticəsində onların keçdiyi yerlərdə (Volqaboyunda, Uralda, Sibir və Uzaq Şərqdə) Sovet hakimiyyəti devrildi.
Müharibənin gedişi və xarici müdaxilə
Bundan sonra Sovet hakimiyyətinin əleyhidarları daha fəallaşdılar. Sibirdə admiral Kolçak «Rusiyanın ali hökmdarı» elan edildi. Cənubda general Denikin hərbi-diktatura yaratdı, Şimalda Müller hərbi qubernatorluq təşkil etdi.
Sovet hakimiyyətinin nəzarət etdiyi ərazilərdə də narazı qüvvələr, terrorçu qruplar fəaliyyət göstərirdilər. Onlar bolşeviklərə qarşı ağ terror elan etmişdilər. Onlar bir-birinin ardınca qiyamlar qaldırır, sui-qəsdlər təşkil edirdilər. 1918-ci il avqustun 30-da sui-qəsd təşkil edərək Lenini yaraladılar.
Vətəndaş müharibəsi şəraitində keçmiş Rusiya imperiyası məkanında milli-azadlıq hərəkatı gücləndi. Oktyabr çevrilişindən sonra imperiya ərazisində müstəqil dövlətlər yaranmağa başladı. Sovet hökümətinin elan etdiyi «Rusiya xalqlarının hüquq bəyənnaməsi»nə müvafiq olaraq 1917-ci ilin noyabrında Polşa, dekabrda Finlandiya müstəqillik əldə etdilər. 1918-ci ildə Qafqazda Dağlılar Respublikası, Cənubi Qafqazda müstəqil Gürcüstan, Azərbaycan, Ermənistan Respublikaları yarandı.
1920-ci ilin aprelində Uzaq Şərq bufer Respublikası təşkil olundu. Lakin bunların ömrü çox olmadı. Tezliklə Qırmızı Ordu tərəfindən sözü gedən müstəqil respublikalar işğal olundular. Həmin ərazilərdə də Sovet rejimi quruldu.
Sovet hökuməti özünü qorumaq və əleyhidarlarına qarşı mübarizə aparmaq üçün güclü ordu yaratmağı başlıca vəzifələrindən biri hesab edirdi. Vətəndaş müharibəsinin gedişində — 1918-1919-cu illərdə belə bir ordu yaradıldı. L.Trotski onun ilk komissarı oldu. 1919-cu ilin oktyabrında Qırmızı Ordunun sıralarında 3 milyondan çox əsgər və zabit var idi. 1920-ci ildə onun sayı 5 milyona çatmışdı.
Qırmızı Ordu hissələri 1919-cu ildə Şərqdə Kolçakın qüvvələrini darmadağın etdi. Kolçakın özü 1920-ci ilin əvvəllərində güllələndi. 1919-cu ilin payızında Cənubda Denikinin "Könüllü ordusu" pərən-pərən edildi. O, qalan ordu hissələrini (40 min) Krımda general Vrangelə verib xaricə qaçdı. 1920-ci ilin noyabrında Vrangel də məğlub edildi.
Şimalda vaxtaşırı Petroqrada hücumlar edən Yudeniç məğlub edildi. 1920-ci ildə Arxangelsk və Murmansk azad edildi. Qırmızıların-bolşeviklərin cəbhələrdəki qələbələrinə şübhə etməyən xarici müdaxiləçilər də çəkilib öz ölkələrinə getdilər. Yalnız yaponlar Uzaq Şərqdə 1922-ci ilə kimi dayandılar.
1920-ci ildə Polşa ilə başlanmış müharibə də Riqa sülhü ilə başa çatdı.
Vətəndaş müharibəsi illərində bolşeviklər düşmənlərinin ağ terroruna qarşı qırmızı terror elan etdilər. RSFSR XKS-i Leninə sui-qəsd edildikdən sonra 1918-ci il sentyabrın əvvəllərində (5-də) qırmızı terror barədə qərar verdi. Bu qərara əsasən 1918-ci ildə Petroqradda 500 nəfərə qədər adam güllələndi. Natamam məlumata görə 1918-1919-cu illərdə 10 minə qədər adam qırmızı terrorun qurbanı olmuşdu. Qırmızı terrorun ən dəhşətli səhifələrindən biri də 1918-ci il iyulun 17-də çar II Nikolay başda olmaqla bütün ailə üzvlərinin Yekaterinburqda güllələnməsidir.
Vətəndaş müharibəsinin siyasi və sosializmin siyasəti iqtisadi tədbirlər sisteminin tərkib hissələrindən biri də hərbi kommunizm siyasətidir. Onun əsil mahiyyəti hərbi qələbə naminə sərt mərkəzləşdirmə şəraitində xəyali kommunizm cəmiyyətinin bəzi sosial-iqtisadi əlamətlərinin bolşeviklər tərəfindən cılızlıqla həyata keçirilməsi idi. Belə ki, bütün istehsal sahələri (sənaye, torpaq) dövlətin əlində mərkəzləşdirilirdi.İstehsal və bölgü üzərində möhkəm nəzarət qoyulurdu; kəndlilərə ərzaq sapalağı tətbiq olunurdu (artıq məhsul dövlət tərəfindən möhkəm qiymətlə alınırdı); "İşləməyən, dişləməz" prinsipi əsasında ümumi əmək mükəlləfiyyəti həyata keçirilirdi; əmək haqqı natura ilə, məhsul payı, zəruri məhsullar almaq, ümumi yeməkxanalardan istifadə üçün talonlar verilməsi ilə əvəz olunurdu; mənzil, nəqliyyat və bir sıra kommunal xidmətlər pulsuz həyata keçirilirdi; əmtəə-pul münasibətləri aradan qaldırılırdı və s.
Bütün bu sözügedən tədbirlərin məcmusuna «Hərbi kommunizm» siyasəti deyilirdi. Hərbi kommunizm siyasəti 1918-1920-ci illərdə həyata keçirilmişdi. O, vətəndaş müharibəsində sovetlərin qələbəsinin təmin edilməsində mühüm rol oynamışdı.
İstinadlar
- Rusiyada vətəndaş müharibəsi və xarici hərbi müdaxilə
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaledeki melumatlarin yoxlanilabiler olmasi ucun elave menbelere ehtiyac var Daha etrafli melumat ve ya meqaledeki problemlerle bagli muzakire aparmaq ucun meqalenin muzakire sehifesine diqqet yetire bilersiniz Lutfen meqaleye etibarli menbeler elave ederek bu meqaleni tekmillesdirmeye komek edin Menbesiz mezmun problemler yarada ve siline biler Problemler hell edilmemis sablonu meqaleden cixarmayin Rusiya vetendas muharibesi rus Grazhdanskaya vojna v Rossii 1917 1922 ci illerde Oktyabr inqilabi neticesinde hakimiyyete gelmis bolseviklerle cox sayida rus muxalif qruplari arasinda bas vermis vetendas muharibesi Esas doyusler Sovet Rusiyasina tabe olan Qizil Ordu ve Rusiya Imperiyasina tabe olan Beyaz Ordu arasinda getmisdir Vetendas muharibesinde Sovet Rusiyasinin qalib gelmesin neticesinde dunyada ilk sosialist hakimiyyet yaradilidi Rusiya vetendas muharibesiSaat istiqametinde Don ordusuna tabe esgerler 1919 tabe esgerler 1920 Qizil Ordunun esgerleri Lev Trotski cixisi zamani Cexslovakiya legionu terefinden edam edilmis bolseviklerTarix 1917 1922Yeri Rusiya Monqolustan Qafqaz Cin ve IranNeticesi Sovet Rusiyasinin qalib gelmesi Car rejimi devirildi Sovet Ittifaqi yaradildi Rusiya Ukrayna Gurcustan Azerbaycan ve Qazaxistanda sovet hakimiyyeti quruldu Finlandiya Estoniya Litva Latviya ve Polsa musteqillik elde etdilerMunaqise terefleriSovet Rusiyasi Qizil Ordu Sov IKP Rusiya Imperiyasi Ag ordu KazaklarKomandan lar Vladimir Ilic Lenin Lev Trotski Iosif Stalin Mirseyid Sultanqaliev Anton Denikin Aleksandr Kolcak Nikolay Yudenic Lavr KornilovTereflerin quvvesi3 000 000 2 400 000Itkiler1 212 824 1 300 000 Vikianbarda elaqeli mediafayllarBaslanmasiOktyabr cevrilisinden sonra Rusiyada vetendas qarsidurmasinda yeni merhele baslandi Hakimiyyetden kenarlasdirilmis quvveler monarxistler mulkedar burjua quvveleri vahid cebhede birleserek bolsevik rejimine qarsi cihad elan etdiler 1918 ci ilin yanvarinda sovet hokumeti terefinden Meclisi Muessisenin parlamentin buraxilmasi xirda burjua quvvelerinin qarsi cebheye qosulmasina sebeb oldu Sovet rejimine ve onun yerlerde yayilmasina qarsi muqavimet herekati butun olkeni burudu Separatizm herekati sovet rejimine qarsi mubarize ile culgalasdi Ucqarlara qacmis generallar oz etraflarina boyuk silahli quvve toplayaraq Sovet dovletine qarsi guclu cebhe yaratdilar Simalda general Muller Kerenski simal qerbde general Yudenic cenubda ataman Kaledin general Alekseyev general Krasnov general Kornilov general Denikin Cenubi Uralda ataman Dutov Zabaykalda ataman Semyonov Sibirde admiral Kolcak sovet hakimiyyetine qarsi herbi yuruse basladilar Belelikle sovet hakimiyyetine qarsi aglar herekati formalasdi Bolsevizmi sovet qurulusunu istemeyen xarici iri dovletler de ona qarsi herbi mudaxile teskil etdiler Brest sulhunu pozan Almaniya Ukraynaya Gurcustana ve Fransa Arxangelske Odessaya Ingiltere Cenubi Qafqaza Bakiya Yaponiya ve ABS Uzaq Serqe qosun cixardilar Onlar hemin bolgelerde olan aglar herekatina komek etdiler Sovet respublikasi uzuk qasi kimi muhasireye alindi Muharibe zamani esir dusmus 40 minden yuxari cex ve slovaklardan ibaret korpusun qiyami vetendas muharibesini daha da keskinlesdirdi Onlar Almaniya ile sulh imzalandiqdan sonra Sibir ve Uzaq Serqden kecib Fransaya getmeye icaze almisdilar Lakin muxtelif sayieler ve terksilah etmek cehdleri onlari Sovet hakimiyyetine qarsi usyan qaldirmaga sovq etmisdi Qiyam neticesinde onlarin kecdiyi yerlerde Volqaboyunda Uralda Sibir ve Uzaq Serqde Sovet hakimiyyeti devrildi Muharibenin gedisi ve xarici mudaxileBundan sonra Sovet hakimiyyetinin eleyhidarlari daha feallasdilar Sibirde admiral Kolcak Rusiyanin ali hokmdari elan edildi Cenubda general Denikin herbi diktatura yaratdi Simalda Muller herbi qubernatorluq teskil etdi Sovet hakimiyyetinin nezaret etdiyi erazilerde de narazi quvveler terrorcu qruplar fealiyyet gosterirdiler Onlar bolseviklere qarsi ag terror elan etmisdiler Onlar bir birinin ardinca qiyamlar qaldirir sui qesdler teskil edirdiler 1918 ci il avqustun 30 da sui qesd teskil ederek Lenini yaraladilar Vetendas muharibesi seraitinde kecmis Rusiya imperiyasi mekaninda milli azadliq herekati guclendi Oktyabr cevrilisinden sonra imperiya erazisinde musteqil dovletler yaranmaga basladi Sovet hokumetinin elan etdiyi Rusiya xalqlarinin huquq beyennamesi ne muvafiq olaraq 1917 ci ilin noyabrinda Polsa dekabrda Finlandiya musteqillik elde etdiler 1918 ci ilde Qafqazda Daglilar Respublikasi Cenubi Qafqazda musteqil Gurcustan Azerbaycan Ermenistan Respublikalari yarandi 1920 ci ilin aprelinde Uzaq Serq bufer Respublikasi teskil olundu Lakin bunlarin omru cox olmadi Tezlikle Qirmizi Ordu terefinden sozu geden musteqil respublikalar isgal olundular Hemin erazilerde de Sovet rejimi quruldu Sovet hokumeti ozunu qorumaq ve eleyhidarlarina qarsi mubarize aparmaq ucun guclu ordu yaratmagi baslica vezifelerinden biri hesab edirdi Vetendas muharibesinin gedisinde 1918 1919 cu illerde bele bir ordu yaradildi L Trotski onun ilk komissari oldu 1919 cu ilin oktyabrinda Qirmizi Ordunun siralarinda 3 milyondan cox esger ve zabit var idi 1920 ci ilde onun sayi 5 milyona catmisdi Qirmizi Ordu hisseleri 1919 cu ilde Serqde Kolcakin quvvelerini darmadagin etdi Kolcakin ozu 1920 ci ilin evvellerinde gullelendi 1919 cu ilin payizinda Cenubda Denikinin Konullu ordusu peren peren edildi O qalan ordu hisselerini 40 min Krimda general Vrangele verib xarice qacdi 1920 ci ilin noyabrinda Vrangel de meglub edildi Simalda vaxtasiri Petroqrada hucumlar eden Yudenic meglub edildi 1920 ci ilde Arxangelsk ve Murmansk azad edildi Qirmizilarin bolseviklerin cebhelerdeki qelebelerine subhe etmeyen xarici mudaxileciler de cekilib oz olkelerine getdiler Yalniz yaponlar Uzaq Serqde 1922 ci ile kimi dayandilar 1920 ci ilde Polsa ile baslanmis muharibe de Riqa sulhu ile basa catdi Vetendas muharibesi illerinde bolsevikler dusmenlerinin ag terroruna qarsi qirmizi terror elan etdiler RSFSR XKS i Lenine sui qesd edildikden sonra 1918 ci il sentyabrin evvellerinde 5 de qirmizi terror barede qerar verdi Bu qerara esasen 1918 ci ilde Petroqradda 500 nefere qeder adam gullelendi Natamam melumata gore 1918 1919 cu illerde 10 mine qeder adam qirmizi terrorun qurbani olmusdu Qirmizi terrorun en dehsetli sehifelerinden biri de 1918 ci il iyulun 17 de car II Nikolay basda olmaqla butun aile uzvlerinin Yekaterinburqda gullelenmesidir Vetendas muharibesinin siyasi ve sosializmin siyaseti iqtisadi tedbirler sisteminin terkib hisselerinden biri de herbi kommunizm siyasetidir Onun esil mahiyyeti herbi qelebe namine sert merkezlesdirme seraitinde xeyali kommunizm cemiyyetinin bezi sosial iqtisadi elametlerinin bolsevikler terefinden cilizliqla heyata kecirilmesi idi Bele ki butun istehsal saheleri senaye torpaq dovletin elinde merkezlesdirilirdi Istehsal ve bolgu uzerinde mohkem nezaret qoyulurdu kendlilere erzaq sapalagi tetbiq olunurdu artiq mehsul dovlet terefinden mohkem qiymetle alinirdi Islemeyen dislemez prinsipi esasinda umumi emek mukellefiyyeti heyata kecirilirdi emek haqqi natura ile mehsul payi zeruri mehsullar almaq umumi yemekxanalardan istifade ucun talonlar verilmesi ile evez olunurdu menzil neqliyyat ve bir sira kommunal xidmetler pulsuz heyata kecirilirdi emtee pul munasibetleri aradan qaldirilirdi ve s Butun bu sozugeden tedbirlerin mecmusuna Herbi kommunizm siyaseti deyilirdi Herbi kommunizm siyaseti 1918 1920 ci illerde heyata kecirilmisdi O vetendas muharibesinde sovetlerin qelebesinin temin edilmesinde muhum rol oynamisdi IstinadlarRusiyada vetendas muharibesi ve xarici herbi mudaxile