Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Dzurdzuketlər və ya Dzurdzuklar (gürc. დურძუკები) — müasir Çeçenistan və İnquşetiya ərazisindəki naxların orta əsrlər tayfa formasıdır. Əksər tarixçilərə görə "Dzurdzuk" etnonimi indiki inquş, batsbilər və çeçenlərin soykökləri ilə eyniləşdirilməlidir. Gürcü salnamələri də inquşların qliqvlər, kistlər kimi tanındığını göstərir.
Etnonimin mənşəyi
1926-cı ildə Çeçenistanın Arqun dərəsindəki Vasendar çayında, hazırda Ulus-Kert kəndinin cənub-şərqində Zurzuk adlı çeçen aulu var idi. Adı, ehtimal ki, zor (zarr, zort) köhnəlmiş çeçen sözü olub "uzun boylu", "incə", "nəhəng", "qüdrətli", "qəhrəmanlıq gücünə malik adam" olduğu, zor + zarg + ko'o, "zarg - "qalxan" və "k'o - "vətəndaş", "adam", həmçinin "oğul", "oğullar", "nəsillər" (bu gün yerli sakinlər tərəfindən istifadə olunur) birləşməsindən gəlir.
Bu etnonimin yenidən qurulmasına xüsusi bir məqalə həsr edən S.Çamirzəyev yazır: "Gürcü mənbələrində Dzurdzuki döyüşçülər adlanır, buna görə də bu sözün birinci hissəsi çeçen sur - "ordu" sözü ilə, duk isə ikinci - "silsilə", yəni "ordu silsiləsi" müqayisə olunur. M.Bazorkin yazır ki, Dzurdzuk və ya Durzuk, ehtimal ki, inquş əfsanəsinin gürcüləri tərəfindən "Darza kungish" (Çovğun Oğulları) haqqında təhrif edilmiş bir tələffüzdür. IX-X-cu əsrlərdə ərəb coğrafiyaşünasları ölkəni "Durzuk", Assa dərəsini Bab-Sul (Bab-Sur) adlandırırdılar.
Çeçenistanın teypləri (qəbilə) arasında, Dzurdzuk etnonimi ilə oxşar olan Zurzakoy qəbiləsi Çeçenistanın İtum-Kali rayonunda yaşayır. Teyp M.Vaçaqayev tərəfindən həm öz araşdırmaları, həm də A. Süleymanovun, S.M.Xasıyevin, M.Mamakayevin və İ.Asxabovun yazdıqlarına əsaslanaraq Çeçenistanın tukxum və teypləri siyahısına daxil edilib.
Coğrafi yerləşmə
Ərazi yerinin mövcud versiyaları: Akademik İvane Cavaxişvili tərəfindən tərtib edilmiş XII əsrin xəritəsində VI Vaxtanqın sənədlərində "dzurdzuki" etnonimi eyni zamanda gligvia və kistləri ifadə etmək üçün istifadə olunur. Dzurdzukiya cənubda Kaxeti, şərqdə Kistetiya və Dağıstanla həmsərhəddir, yəni Şimali Qafqazın mərkəzi hissəsində yerləşir və bütün dağlıq İnquşetiyanı əhatə edir. Onları "Dzurdzuk Dağları" adlandırırlar. Gürcülərin "Kartlis tsxovreba" adlı həyat toplusunda ərazi mövqeyinə görə kistlər durdzukslar və qliqvilərin qərb dağlarında yaşayan çeçenlərin bir hissəsi olan kist-dzurdzuklardan bəhs edir.
Vaxuşti Baqrationi "Gürcüstan Krallığının Təsvirləri" əsərində "Kist-Dzurdzuki" də birləşdirdiyi "Dzurdzukia" və "Kisteti" və "bu Kistetinin şərqindən Qliqveti ..." bölgələrindən bəhs edir və hər ikisini dağlıq İnquşetiya bölgələri kimi qeyd edir. Vaxuştinin dediyinə görə, "Kisteti ... dən Xevi, Pşav-Xevsureti, Qliqvetiyə gedən yollar var ...".Müəllif eyni zamanda "təsvir etdiyimiz dərələrin əslində Dzurdzukiya adlandırıldığını, lakin indi belə bölündüyünü" də qeyd edir.
Tarixi
Xüsusilə, çeçenlər Durdzuklar, inquşlar isə qliqves olaraq tanınırdılar. Ölümündən əvvəl Tarqamos (Foqarma) ölkəni oğulları arasında bölüşdürdü və ən böyük və ən zadəgan Kavkazos [Kavkas] Mərkəzi Qafqazı aldı. Kavkazos Çeçen tayfalarını dünyaya gətirdi və dağlıq ərazidə məskunlaşan, sonradan onun şərəfinə "Dzurdzuketiya" adlandırılan Durdzuk e.ə. IV və III əsrlərdə güclü bir dövlət qurdu.
Amjad Camuxa adı Durdzuk, Urmiya gölünün şimalında, Naxçıvan / Naxçıvandan uzaq olmayan qədim şəhərdən (bəzi insanlar Naxçıvan / Naxçıvanı Naxların toponimi hesab edir) izləyir və Naxçamalıları və Durdzuku Urartuluların sağ qalan hissəsi hesab edir.. Erməni salnamələrində Dzurduzukların iskitləri məğlub edərək eramızdan əvvəl I minillikdə bu bölgədə əhəmiyyətli bir gücə çevrildiyi qeyd edilir.
İstinadlar
- Какабадзе С. Грузинские документы института народов Азии АН СССР, М., 1969 (PDF-версия Arxivləşdirilib 2022-05-04 at the Wayback Machine)
- Кузнецов В. Введение в кавказоведение: историко-этнологические очерки (Поиск по книге слова «Дзурдзуки» Arxivləşdirilib 2021-10-17 at the Wayback Machine)
- А.Ф. Гольдштейн. "«В горную Ингушетию пребывают грузинские миссионеры, здесь строится христианские храмы, в грузинских анналах появляются упоминания о дзурдзуках и глигвах (чеченцах и ингушах).»". Башни в Горах. Страница 205. 2020-09-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-10-17.
- "Топонимический словарь Кавказа". 2023-07-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-10-17.
- Джамирзаев С. К этимологии слова "дзурдзукъи (дзурдзуки). — «Вопросы вейнахской лексики», Гр., 1980
- М. М. Базоркин, «История происхождения ингушей», Орджоникидзе, 1937 г.
- «Описания Грузинского царства» Arxivləşdirilib 2021-10-28 at the Wayback Machine. Багратиони Вахушти (нач. XVIII в.)
- Amjad Jaimoukha. The Chechens. Routledge. 2004-11-10. 31. ISBN .
Xarici keçidlər
- Дзурдзукские ворота
- Ворота дзурдзуков ждут своих открывателей
- Ассинское ущелье — проблемы экологии Arxivləşdirilib 2016-03-04 at the Wayback Machine
- НАРОДЫ И ЯЗЫКИ КАВКАЗА
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Dzurdzuketler ve ya Dzurdzuklar gurc დურძუკები muasir Cecenistan ve Inqusetiya erazisindeki naxlarin 1 2 orta esrler tayfa formasidir Ekser tarixcilere gore Dzurdzuk etnonimi indiki inqus batsbiler ve cecenlerin soykokleri ile eynilesdirilmelidir 1 2 Gurcu salnameleri de inquslarin qliqvler kistler kimi tanindigini gosterir 3 XI esrin evvellerinin xeritesi Dzurdzukiya daxilinde movcud Avar Ando Tsez erazileri Qafqaz xeritesi 1676 Fransiz dilinde Dzurdzukiya Zuirie olaraq qeyd olunur Dzurduzukiya XI esrin ortalarinda Mundericat 1 Etnonimin menseyi 2 Cografi yerlesme 3 Tarixi 4 Istinadlar 5 Xarici kecidlerEtnonimin menseyiredakte1926 ci ilde Cecenistanin Arqun deresindeki Vasendar cayinda hazirda Ulus Kert kendinin cenub serqinde Zurzuk adli cecen aulu var idi Adi ehtimal ki zor zarr zort kohnelmis cecen sozu olub uzun boylu ince neheng qudretli qehremanliq gucune malik adam oldugu zor zarg ko o zarg qalxan ve k o vetendas adam hemcinin ogul ogullar nesiller bu gun yerli sakinler terefinden istifade olunur birlesmesinden gelir 4 Bu etnonimin yeniden qurulmasina xususi bir meqale hesr eden S Camirzeyev yazir Gurcu menbelerinde Dzurdzuki doyusculer adlanir buna gore de bu sozun birinci hissesi cecen sur ordu sozu ile duk ise ikinci silsile yeni ordu silsilesi muqayise olunur 5 M Bazorkin yazir ki Dzurdzuk ve ya Durzuk ehtimal ki inqus efsanesinin gurculeri terefinden Darza kungish Covgun Ogullari haqqinda tehrif edilmis bir teleffuzdur IX X cu esrlerde ereb cografiyasunaslari olkeni Durzuk Assa deresini Bab Sul Bab Sur adlandirirdilar 6 Cecenistanin teypleri qebile arasinda Dzurdzuk etnonimi ile oxsar olan Zurzakoy qebilesi Cecenistanin Itum Kali rayonunda yasayir Teyp M Vacaqayev terefinden hem oz arasdirmalari hem de A Suleymanovun S M Xasiyevin M Mamakayevin ve I Asxabovun yazdiqlarina esaslanaraq Cecenistanin tukxum ve teypleri siyahisina daxil edilib Cografi yerlesmeredakteErazi yerinin movcud versiyalari Akademik Ivane Cavaxisvili terefinden tertib edilmis XII esrin xeritesinde VI Vaxtanqin senedlerinde dzurdzuki etnonimi eyni zamanda gligvia ve kistleri ifade etmek ucun istifade olunur Dzurdzukiya cenubda Kaxeti serqde Kistetiya ve Dagistanla hemserheddir yeni Simali Qafqazin merkezi hissesinde yerlesir ve butun dagliq Inqusetiyani ehate edir Onlari Dzurdzuk Daglari adlandirirlar Gurculerin Kartlis tsxovreba adli heyat toplusunda erazi movqeyine gore kistler durdzukslar ve qliqvilerin qerb daglarinda yasayan cecenlerin bir hissesi olan kist dzurdzuklardan behs edir Vaxusti Baqrationi Gurcustan Kralliginin Tesvirleri eserinde Kist Dzurdzuki de birlesdirdiyi Dzurdzukia ve Kisteti ve bu Kistetinin serqinden Qliqveti bolgelerinden behs edir ve her ikisini dagliq Inqusetiya bolgeleri kimi qeyd edir Vaxustinin dediyine gore Kisteti den Xevi Psav Xevsureti Qliqvetiye geden yollar var Muellif eyni zamanda tesvir etdiyimiz derelerin eslinde Dzurdzukiya adlandirildigini lakin indi bele bolunduyunu de qeyd edir 7 TarixiredakteXususile cecenler Durdzuklar inquslar ise qliqves olaraq taninirdilar 3 Olumunden evvel Tarqamos Foqarma olkeni ogullari arasinda bolusdurdu ve en boyuk ve en zadegan Kavkazos Kavkas Merkezi Qafqazi aldi Kavkazos Cecen tayfalarini dunyaya getirdi ve dagliq erazide meskunlasan sonradan onun serefine Dzurdzuketiya adlandirilan Durdzuk e e IV ve III esrlerde guclu bir dovlet qurdu 8 Amjad Camuxa adi Durdzuk Urmiya golunun simalinda Naxcivan Naxcivandan uzaq olmayan qedim seherden bezi insanlar Naxcivan Naxcivani Naxlarin toponimi hesab edir izleyir ve Naxcamalilari ve Durdzuku Urartulularin sag qalan hissesi hesab edir 8 Ermeni salnamelerinde Dzurduzuklarin iskitleri meglub ederek eramizdan evvel I minillikde bu bolgede ehemiyyetli bir guce cevrildiyi qeyd edilir 8 Istinadlarredakte 1 2 Kakabadze S Gruzinskie dokumenty instituta narodov Azii AN SSSR M 1969 PDF versiya Arxivlesdirilib 2022 05 04 at the Wayback Machine 1 2 Kuznecov V Vvedenie v kavkazovedenie istoriko etnologicheskie ocherki Poisk po knige slova Dzurdzuki Arxivlesdirilib 2021 10 17 at the Wayback Machine 1 2 A F Goldshtejn V gornuyu Ingushetiyu prebyvayut gruzinskie missionery zdes stroitsya hristianskie hramy v gruzinskih annalah poyavlyayutsya upominaniya o dzurdzukah i gligvah chechencah i ingushah Bashni v Gorah Stranica 205 2020 09 27 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2021 10 17 Toponimicheskij slovar Kavkaza 2023 07 07 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2021 10 17 Dzhamirzaev S K etimologii slova dzurdzuki dzurdzuki Voprosy vejnahskoj leksiki Gr 1980 M M Bazorkin Istoriya proishozhdeniya ingushej Ordzhonikidze 1937 g Opisaniya Gruzinskogo carstva Arxivlesdirilib 2021 10 28 at the Wayback Machine Bagrationi Vahushti nach XVIII v 1 2 3 Amjad Jaimoukha The Chechens Routledge 2004 11 10 31 ISBN 978 0 203 35643 2 Xarici kecidlerredakteDzurdzukskie vorota Vorota dzurdzukov zhdut svoih otkryvatelej Assinskoe ushele problemy ekologii Arxivlesdirilib 2016 03 04 at the Wayback Machine NARODY I YaZYKI KAVKAZA Menbe https az wikipedia org w index php title Dzurduzuklar amp oldid 7108697