Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Neft və qaz üçün kollektor olan süxurlar - Neftin və qazın Yer qabığında hər hansı bir məsaməli mühitdəki (süxurdakı) təbii yığımına neft və qaz yatağı deyilir. Bu tərifdən göründüyü kimi, neft və qaz yatağının yaranması üçün süxurların məsaməli olması mühüm şərtlərdən biridir. Bütün dünyada indiyə kimi müəyyən edilmiş neft yataqlarının 99,99%-i çökmə süxurlarda yerləşir.
Ümümi məlumat
Məlum olduğu kimi, öz mənşəyinə görə süxurlar çökmə, maqmatik və metamorfik olur. Çökmə süxurlar Yer qabığının üst hissəsi üçün səciyyəvi olan termodinamik şəraitdəki süxurlardır. Belə süxurlar çöküntünün sudan kimyəvi, yaxud mexaniki çökməsi, orqanizmlərin suda və quruda həyat fəaliyyəti, müxtəlif süxurların fiziki və kimyəvi aşınma məhsullarının yenidən çökdürülməsi və s. nəticəsində əmələ gəlir.
Çökmə süxurlar
Çökmə süxurlar ən çox dənizlərdə yaranır. Belə ki, dağları, təpələri əmələ gətirən süxurlar külək, su və digər amillərin təsiri nəticəsində dağılıb, müxtəlif ölçülü parçalar və qırpıntılar əmələ gəlir. Çaylar bu süxur parçalarını və qırıntılarını gətirib dənizlərə tökür. Yüz min və milyon illər keçdikcə dənizdə bir neçə on və yüz metrlərlə qalınlığı olan çöküntülər əmələ gəlir. Bu çöküntülər bərkidikdən sonra çökmə süxurlar yaranır. Çökmə süxurlar sırasına qum, qumdaşı, əhəngdaşı, dolomit, mergel, gil və s. süxurlar daxildir. Çökmə süxurlar ilk dəfə su hövzlərinin (dənizlərin və s.) dibində əsasən üfüqi vəziyyətdə yatmış laylar əmələ gətirir. Istər çöküntülərin əmələ gəlməsi vaxtı, istərsə də sonra Yer qabığında baş verən gərginlik (tektonik proseslər) nəticəsində laylar üfüqi vəziyyətdən çıxıb, müxtəlif yatım formaları əmələ gətirir.
Metamorfik süxurlar
Dənizin dibi uzun geoloji dövrlər ərzində çökərsə, əmələ gəlmiş süxurlar bir neçə kilometr dərinliyə qədər gömülə bilər. Dəniz dibində əmələ gələn bu çökmə süxurlar böyük dərinliklərə daxil olduqda sıxlaşıb, yüksək temperatura məruz qalır. Bunun nəticəsində çökmə süxurlar öz tərkiblərini və quruluşlarını dəyişir. Uzun geoloji vaxt keçdikdən sonra temperaturun və təzyiqin təsirindən çökmə süxurlardan tamamilə yeni tipli süxur-metamorfik1 süxur əmələ gəlir. Metamorfik süxurlar maqmatik süxurlardan da yarana bilər. Böyük Qafqaz dağlarının mərkəzi hissəsində intişar edən kristallik şistlər metamorfik süxurlara misal ola bilər.
Maqmatik süxurlar
Maqmatik (püskürmə) süxurlar yerin dərinliklərində yerləşən maqma adlı mürəkkəb kimyəvi odlu kütlənin ocağından ayrılıb soyuması nəticəsində əmələ gəlir. Yer səthinə çıxmayıb Yer qabığının içərisində soyuyan maqma intruziv süxurlar əmələ gətirir. Maqmanın Yer səthinə çıxıb, atmosfer və ya hidrosfer altında soyuması nəticəsində effuziv süxurlar əmələ gəlir. Təbiətdə rast gələn neft yataqları əsas etibarilə çökmə mənşəli süxurlarla əlaqədardır. Məsələn, SSRİ-də (Azərbaycan, Dağıstan, Şimali Qafqazda), ABŞ-da və digər ölkələrin bir çox rayonlarında rast gələn zəngin neft yataqları çökmə mənşəli olan qum və qumdaşılarla əlaqədardır. “İkinci Bakı” adı ilə şöhrət tapmış və Ural sıra dağları ilə Volqa çayı arasında yerləşən zəngin neft-qaz yataqları əsas etibarilə çökmə mənşəli, əhəngdaşı, dolomit adlanan süxurlarla əlaqədardır. Yaxın və Orta Şərq ölkələrində (İran, Küveyt, İraq, İordaniya və s-də) rast gələn bir sıra zəngin neft yataqları da əhəngdaşı və dolomitlərlə əlaqədardır. Onu da qeyd etmək lazımdır ki, ABŞ, Kanada, Meksika və başqa ölkələrdə nadir hallarda, bəzi cüzi neft yığımları maqmatik və metamorfik süxurlarla əlaqədardır. Məsələ ondadır ki, maqmatik və metamorfik süxurlar aşınmaya (pozulmaya), tektonik gərginliyə və s. məruz qaldıqda, onlarda çatlar əmələ gəlir. Qonşuluqda yerləşən çökmə süxurlardakı neft bu süxurların çatlarına və məsamələrinə toplaşıb, kiçik miqyaslı neft yataqları yaradır. Beləliklə, neft və qaz, əsas etibarilə, çökmə süxurların-qumların, qumdaşıların, əhəngdaşıların, dolomitlərin məsamə və çatlarında toplanaraq yataqlar əmələ gətirir. Onu qeyd etmək lazımdır ki, aparılan tədqiqat nəticəsində һər bir çökmə və məsaməli süxurda neftin toplana bilməyəcəyi müəyyən edilmişdir. Belə ki, bütün çökmə süxurlar məsaməli olmalarına baxmayaraq, onların һamısında neft toplana bilmir. Məsələn, çökmə mənşəli gil süxurlarının əmsalı bəzən qum süxurlarındakından çox olub, 40-50 %-ə çatır. Gillərdə məsaməliliyin kifayət qədər çox olmasına baxmayaraq, onlar neftin yığılıb, yataq əmələ gətirməsi üçün münasib süxur hesab edilmir. Bunun səbəbi gil süxurlarındakı məsamələrin bir-birilə birləşib, neftin һərəkət etməsi üçün əlverişli kanallar əmələ gətirməməsindədir. Gil süxurlarında yaranan kanallar o qədər dar olur ki, bu kanalların içərisində neft һərəkət edə bilmir. Qum, , əhəngdaşı və digər süxurlarda isə kanalları əmələ gətirən dənələr arasında yerləşən boşluqlardan bir-birinə yol vardır. Bu boşluqlar bir-birinə birləşib, neftin keçməsi (hərəkəti) üçün imkan yaradır. Daxilində neft və qaz toplana bilən və yatağın istismarına başlandığı zaman həmin nefti özündən buraxa bilən hər hansı bir süxura kollektor deyilir. Neft və qaz kollektor süxurların məsamələrinə toplanaraq yığımlar əmələ gətirir. Onu da qeyd etmək lazımdır ki, neftin toplanıb yığımlar yaratması üçün əlverişli olmayan bəzi süxurlar, qazın yataqlar əmələ gətirməsi üçün münasib olur. Məsələn, incə təbəqəli 10 gilli süxurlar (şistlər) neftin deyil, yalnız qazın toplanıb yataqlar əmələ gətirməsi üçün əlverişli hesab edilir.
Həmçinin bax
Xarici keçidlər
- Kollektor süxurlar
İstinadlar
- "Neft və qaz yataqlarının işlənməsi və nəzəri əsasları". 2023-08-04 tarixində . İstifadə tarixi: 2018-07-06.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Neft ve qaz ucun kollektor olan suxurlar Neftin ve qazin Yer qabiginda her hansi bir mesameli muhitdeki suxurdaki tebii yigimina neft ve qaz yatagi deyilir Bu terifden gorunduyu kimi neft ve qaz yataginin yaranmasi ucun suxurlarin mesameli olmasi muhum sertlerden biridir Butun dunyada indiye kimi mueyyen edilmis neft yataqlarinin 99 99 i cokme suxurlarda yerlesir Cokme suxurlarUmumi melumatMelum oldugu kimi oz menseyine gore suxurlar cokme maqmatik ve metamorfik olur Cokme suxurlar Yer qabiginin ust hissesi ucun seciyyevi olan termodinamik seraitdeki suxurlardir Bele suxurlar cokuntunun sudan kimyevi yaxud mexaniki cokmesi orqanizmlerin suda ve quruda heyat fealiyyeti muxtelif suxurlarin fiziki ve kimyevi asinma mehsullarinin yeniden cokdurulmesi ve s neticesinde emele gelir Cokme suxurlarCokme suxurlar en cox denizlerde yaranir Bele ki daglari tepeleri emele getiren suxurlar kulek su ve diger amillerin tesiri neticesinde dagilib muxtelif olculu parcalar ve qirpintilar emele gelir Caylar bu suxur parcalarini ve qirintilarini getirib denizlere tokur Yuz min ve milyon iller kecdikce denizde bir nece on ve yuz metrlerle qalinligi olan cokuntuler emele gelir Bu cokuntuler berkidikden sonra cokme suxurlar yaranir Cokme suxurlar sirasina qum qumdasi ehengdasi dolomit mergel gil ve s suxurlar daxildir Cokme suxurlar ilk defe su hovzlerinin denizlerin ve s dibinde esasen ufuqi veziyyetde yatmis laylar emele getirir Ister cokuntulerin emele gelmesi vaxti isterse de sonra Yer qabiginda bas veren gerginlik tektonik prosesler neticesinde laylar ufuqi veziyyetden cixib muxtelif yatim formalari emele getirir Metamorfik suxurlarDenizin dibi uzun geoloji dovrler erzinde cokerse emele gelmis suxurlar bir nece kilometr derinliye qeder gomule biler Deniz dibinde emele gelen bu cokme suxurlar boyuk derinliklere daxil olduqda sixlasib yuksek temperatura meruz qalir Bunun neticesinde cokme suxurlar oz terkiblerini ve quruluslarini deyisir Uzun geoloji vaxt kecdikden sonra temperaturun ve tezyiqin tesirinden cokme suxurlardan tamamile yeni tipli suxur metamorfik1 suxur emele gelir Metamorfik suxurlar maqmatik suxurlardan da yarana biler Boyuk Qafqaz daglarinin merkezi hissesinde intisar eden kristallik sistler metamorfik suxurlara misal ola biler Maqmatik suxurlarMaqmatik puskurme suxurlar yerin derinliklerinde yerlesen maqma adli murekkeb kimyevi odlu kutlenin ocagindan ayrilib soyumasi neticesinde emele gelir Yer sethine cixmayib Yer qabiginin icerisinde soyuyan maqma intruziv suxurlar emele getirir Maqmanin Yer sethine cixib atmosfer ve ya hidrosfer altinda soyumasi neticesinde effuziv suxurlar emele gelir Tebietde rast gelen neft yataqlari esas etibarile cokme menseli suxurlarla elaqedardir Meselen SSRI de Azerbaycan Dagistan Simali Qafqazda ABS da ve diger olkelerin bir cox rayonlarinda rast gelen zengin neft yataqlari cokme menseli olan qum ve qumdasilarla elaqedardir Ikinci Baki adi ile sohret tapmis ve Ural sira daglari ile Volqa cayi arasinda yerlesen zengin neft qaz yataqlari esas etibarile cokme menseli ehengdasi dolomit adlanan suxurlarla elaqedardir Yaxin ve Orta Serq olkelerinde Iran Kuveyt Iraq Iordaniya ve s de rast gelen bir sira zengin neft yataqlari da ehengdasi ve dolomitlerle elaqedardir Onu da qeyd etmek lazimdir ki ABS Kanada Meksika ve basqa olkelerde nadir hallarda bezi cuzi neft yigimlari maqmatik ve metamorfik suxurlarla elaqedardir Mesele ondadir ki maqmatik ve metamorfik suxurlar asinmaya pozulmaya tektonik gerginliye ve s meruz qaldiqda onlarda catlar emele gelir Qonsuluqda yerlesen cokme suxurlardaki neft bu suxurlarin catlarina ve mesamelerine toplasib kicik miqyasli neft yataqlari yaradir Belelikle neft ve qaz esas etibarile cokme suxurlarin qumlarin qumdasilarin ehengdasilarin dolomitlerin mesame ve catlarinda toplanaraq yataqlar emele getirir Onu qeyd etmek lazimdir ki aparilan tedqiqat neticesinde һer bir cokme ve mesameli suxurda neftin toplana bilmeyeceyi mueyyen edilmisdir Bele ki butun cokme suxurlar mesameli olmalarina baxmayaraq onlarin һamisinda neft toplana bilmir Meselen cokme menseli gil suxurlarinin emsali bezen qum suxurlarindakindan cox olub 40 50 e catir Gillerde mesameliliyin kifayet qeder cox olmasina baxmayaraq onlar neftin yigilib yataq emele getirmesi ucun munasib suxur hesab edilmir Bunun sebebi gil suxurlarindaki mesamelerin bir birile birlesib neftin һereket etmesi ucun elverisli kanallar emele getirmemesindedir Gil suxurlarinda yaranan kanallar o qeder dar olur ki bu kanallarin icerisinde neft һereket ede bilmir Qum ehengdasi ve diger suxurlarda ise kanallari emele getiren deneler arasinda yerlesen bosluqlardan bir birine yol vardir Bu bosluqlar bir birine birlesib neftin kecmesi hereketi ucun imkan yaradir Daxilinde neft ve qaz toplana bilen ve yatagin istismarina baslandigi zaman hemin nefti ozunden buraxa bilen her hansi bir suxura kollektor deyilir Neft ve qaz kollektor suxurlarin mesamelerine toplanaraq yigimlar emele getirir Onu da qeyd etmek lazimdir ki neftin toplanib yigimlar yaratmasi ucun elverisli olmayan bezi suxurlar qazin yataqlar emele getirmesi ucun munasib olur Meselen ince tebeqeli 10 gilli suxurlar sistler neftin deyil yalniz qazin toplanib yataqlar emele getirmesi ucun elverisli hesab edilir Hemcinin baxSuxurlar Maqmatik suxurlar Cokme suxurlar Metamorfik suxurlarXarici kecidlerKollektor suxurlarIstinadlar Neft ve qaz yataqlarinin islenmesi ve nezeri esaslari 2023 08 04 tarixinde Istifade tarixi 2018 07 06