Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Nemətova Məşədixanım Sədulla qızı (5 yanvar 1924, Zabrat, Bakı qəzası – 26 dekabr 2016, Bakı) — Azərbaycan alimi, tarixçi-epiqrafist və şərqşünası, tarix elmləri doktoru (1969), AMEA-nın müxbir üzvü (2001).
| Məşədixanım Nemətova | |
|---|---|
| Məşədixanım Sədulla qızı Nemətova | |
 | |
| Doğum tarixi | |
| Doğum yeri | Zabrat, Bakı qəzası, Azərbaycan SSR, SSRİ |
| Vəfat tarixi | (92 yaşında) |
| Vəfat yeri | Bakı, Azərbaycan |
| Vətəndaşlığı |  SSRİ→ Azərbaycan |
| Milliyyəti | azərbaycanlı |
| Elm sahəsi | tarix |
| Elmi dərəcəsi | alim |
| Elmi adı | AMEA-nın müxbir üzvü |
| İş yerləri | |
| Təhsili |
|
| Mükafatları | |
Həyatı
Məşədixanım Nemətova 1924-cü il yanvarın 5-də Bakının II Zabrat kəndində anadan olmuşdur. O, 1941-ci ildə orta məktəbi, 1948-ci ildə ADU-nun (indi BDU) şərqşünaslıq fakültəsini bitirmişdir.
Elmi fəaliyyəti
Elmi fəaliyyətinə 1953-cü ildən Azərbaycan SSR EA Tarix İnstitutunda başlamışdır (1971-ci ildən epiqrafika qrupunun rəhbəridir). 1993-cü ildən Arxeologiya İnstitutunda eyniadlı qrupun rəhbəridir. Azərbaycanın orta əsrlər epiqrafik abidələrini tədqiq edir. Ermənistan, Gürcüstan və Dağıstan ərazilərindəki müsəlman kitabələri haqqında da tədqiqatları var. 300-dən artıq elmi əsərin, o cümlədən 12 monoqrafiyanın müəllifidir.
1948-ci ildə AMEA-nın Tarix İnstitutunda aspiranturaya daxil olmuş, 1954-cü ildə namizədlik, 1968-ci ildə doktorluq dissertasiyası müdafiə etmişdir. 2001-ci ildə AMEA-nın müxbir üzvü seçilmişdir. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 4 mart 2009-cu il tarixli sərəncamı ilə "Azərbaycanda epiqrafik irsin tədqiqi sahəsində xüsusi xidmətlərinə görə" layiq görülmüşdür.
60 illik elmi fəaliyyəti dövründə Azərbaycanın bütün tarixi ərazisini gəzərək ərəb qrafikasının müxtəlif xətləri ilə ərəb, fars, türk dillərində ölkənin iqtisadi-siyasi, sosial-mədəni tarixi, memarlıq, sənətşünaslıq, filologiya, islam fəlsəfəsi - sufizm, toponimika, və s. problemlərə dair yeni və ən dəqiq sənədlərlə Azərbaycanın tarixşünaslıq bazasını zənginləşdirmişdir. 2500-dən artıq epiqrafik abidəni toplayıb, oxuyub onların tarixi əhəmiyyətini müəyyənləşdirmişdir. Bu elmi fəaliyyətin nəticəsi kimi 12-dən artıq monoqrafiyanın, 200 elmi məqalənin, o cümlədən 6 cildlik "Azərbaycanın epiqrafik abidələrinin toplusu"nun müəllifidir.
Leninqrad şəhərində (indiki Sankt-Peterburqda) nəşr olunan "Epiqrafika Vostoka" jurnalı 1967-ci ildə çapdan çıxan 18-ci nömrəsində yazırdı:
 | "M.S.Nemətova Azərbaycanın kitabələrini sistematik olaraq toplayır və tədqiq edir... Məqalələrində əvvəllər məlum olmayan və özünün topladığı yazıları çap etdirir... M.Nemətovanın nəşr etdirdiyi kitabələr filoloqlar, dilçilər, Azərbaycanın maddi və mənəvi mədəniyyəti, incəsənəti və bədii sənətkarlığı ilə məşğul olan tarixçilər üçün böyük maraq doğurur..." |  |
1976-cı ildə Moskva şəhərində çapdan çıxmış “Tarixi ensiklopediya” kitabında professor V.A.Kraçkovskayanın məqaləsində son 200 ildə X.D.Fren, N.M.Xanıkov (Rusiya), M.Amari (İtaliya), O.Tixsen (Prussiya), F.Kaderov (İspaniya), A.Şevçenko, Ş.Bosselar, R.Vasse (Fransa) və bir neçə sovet alimlərinin, o cümlədən Məşədixanım Nemətovanın da adı qeyd olunmuşdur.
Epiqrafika
Məşədixanım Nemətova epiqrafikanı bir fənn kimi də Azərbaycanda yaratmışdır. Onun işi təkcə epiqrafik abidələrin aşkar edilməsi, toplanması, tərcümə edilməsi və çap olunmasından ibarət deyil. Alimin çoxillik tədqiqatları nəticəsində aşkar olunmuş epiqrafik abidələr tarixi mənbə kimi də Azərbaycan tarixinin müxtəlif konseptual problemlərinin tədqiqində mühüm rol oynayır.
Məşədixanım Nemətovanın əldə etdiyi xanəgah, ribat, müqəddəs məzar, zaviyə və s. abidələr üzərindəki kitabələr XII-XIX əsrlərdə Azərbaycanda mövcud olmuş sufi cəmiyyətlərinin - , Qədiriyyə, qolları Babailər və Çələbilər, Xəlvətiyyə, qolu Ələviyyə, sənətkarlarla bağlı Əxi cəmiyyətinin mərkəzlərini, şeyxlərinin adlarını, onların fəaliyyətlərinin xronoloji çərçivəsini və fəaliyyət dairəsini müəyyənləşdirmişdir. Kitabələrin çoxu inzibati bölgü, dövlət quruluşu, bürokratik dövlət aparatı, feodal sinfi zümrələrinə dair maraqlı məlumatlar verir. Kitabələrdə gedən bir sıra titul, ləqəb və rütbələrə əsasən Şirvanşahlar dövlətinin quruluşunu, idarə üsulunu müəyyənləşdirmək mümkün olmuşdur.
Məşədixanım Nemətova epiqrafik abidələrə əsasən bir sıra memarlıq abidələrinin təyinatını və tarixini dəqiqləşdirmişdir. Bunlardan, ilk növbədə, Şəmkir qülləsini qeyd etmək lazımdır. Abidə zəmanəmizə gəlib çatmayıb, yalnız təsviri qalmışdır. Memarlar abidənin tarixini XII əsrə aid edirdi və deyirdilər ki, bu, minarədir. XX əsrin 70-ci illərində ərazidə qaz kəməri çəkilərkən 3 metr dərinlikdən kufi xətli yazılı bir daş aşkar olunmuşdur. Yazı Məşədixanım tərəfindən oxunmuş və müəyyən olunmuşdur ki, bu, Şəmkir bürcünün kitabəsidir. Kitabədə abidənin dəqiq inşa tarixi h.493=1099/1100 və təyinati - gözətçi bürcü göstərilmişdir. Yazı hazırda Azərbaycan Tarixi Muzeyində sərgilənir.
Qız qalası
Qız qalasının yazısının səhv olaraq “qüllə”, yəni qala əvəzinə “qübbə”, yəni gümbəz oxunması alimlərin Məsud Davudun mərtəbələrarası gümbəzlərin inşaatçısı kimi yanlış fikrə gəlməsi ilə nəticələndi. Yazının düzgün oxunuşu onun orta əsrlərdə müdafiə qalası olduğunu təsdiqlədi.
Həkəri və Araz çaylarının hövzəsində bir sıra türbələr yerləşir. Memarlar bu abidələrin yerli feodallara məxsusluğunu və XIII-XIV əsrlərə aid olduğunu iddia edirdilər. Araz və Həkəri çayları hövzəsindəki memarlıq abidələrindən bəhs edən memarlar bunlardan heç birinin üzərində kitabə olmadığına görə türbələrin kimin üçün tikildiyini aydınlaşdıra bilmədikləri üçün təəssüflənmişdilər. Lakin onların üzərindəki yazılara əsasən Məşədixanım müəllimə müəyyənləşdirmişdir ki, Zəngilanın Məmmədbəyli kəndindəki türbədə alim dəfn olunmuşdur. Yazıda türbənin tikilmə tarixi h.704/1305-ci il və Qarabağ memarlıq məktəbinin banisi Əli Məcdəddinin adı var.
Memarlıq abidələri
Məşədixanım Nemətova XIII-XIV əsrlərdə yaşamış, fəaliyyət göstərmiş, Avropanın qapısı olan Anadolunu Çin ilə birləşdirən, Araz boyu Azərbaycandan keçən qədim karvan-ticarət (İpək) yolu üzərindəki Füzuli, Zəngilan, Cəbrayıl, Zəngəzur (Səlim keçidi), Ələyaz, Dərələyəzdə yerləşən memarlıq abidələrinin memarı Əli Məcdəddinin adını memarlıq tarixinə yazmışdır.
Daşyonma sənəti
Məşədixanım sənətşünaslıq tarixində məlum olmayan bədii daşyonma sənəti məktəblərini, onun əsasını qoymuş ustaları, onların davamçılarının, fəaliyyətlərinin xronoloji çərçivəsini və əsərlərinin yayıldığı sahələri müəyyənləşdirmişdir. O, XII-XX əsrlərin əvvəllərinə kimi memarlıq və sənətşünaslıq tarixində məlum olan inşaatçı usta, memar, xəttat, həkkakların siyahısına Bakı-Abşeron üzrə 105, Şəki-Zaqatala bölgəsi üzrə məlum olan 8 nəfərin siyahısına 137 nəfərin adını əlavə etmişdir. Qalan bölgələrdə də bu kimi əlavələr var.
Məşədixanımın epiqrafika sahəsində kəşfləri bizə torpaq iddiasında olan bədnam qonşularımıza da tutarlı cavabdır. Buna sübut Zəngəzurun Urud kəndindəki 1961-ci ildə üzə çıxardığı XIV-XVII əsrlərə aid qoç heykəlli və sənduqə formalı məzar daşlarıdır. İki abidə üzərində yazılmış “Avladi ağvan” — alban övladları sözləri Zəngəzurda yaşamış alban tayfalarının türkləşməsini və islamı qəbul eməsini təsdiq edir.
Abidələr
Abidələr üzərindəki qədim türk tayfalarına məxsus onqonların (tanrıların) — maral üzərində oturdulmuş ov quşları, Tibet yak öküzləri, şaman təsvirləri onların hələ islamı qəbul etməzdən əvvəl türkləşməsini göstərir. Onlar islamı qəbul etdikdən sonra bir müddət qədim inanclarını saxlamış, sonra isə bu, onların təsviri sənətinə keçmişdir.
Urud kəşfləri
Məşədixanımın Urud kəşflərinə qədər tarixi ədəbiyyatda belə bir fikir mövcud idi ki, xristian olan xilafətin Qafqazın istilası zamanı islamı qəbul etməsinlər deyə qriqoryan xaçını qəbul edib erməniləşdilər, gürcü xaçını qəbul edib gürcüləşdilər. Urud abidələri bir daha indiyə qədər tarixi ədəbiyyatda mövcud olan türk elementinin Qafqaza gəlmə olduğu konsepsiyasını alt-üst etdi və sübut olundu ki, türklər Qafqazın aborigenləridirlər.
Məşədixanım Zəngəzur, Laçın, Kəlbəcər, habelə (Gürcüstan), Qobustan tərəfdəki Qarabağ və digər qəbiristanlıqlarda aşkar etdiyi XIV-XIX əsrlərə aid at, qoç heykəlli və başdaşı formalı məzar daşlarında türk tayfalarına məxsus tamqaların, şamanların təsvirləri əsasında Cənubi Qafqazda türk tayfalarının yayılma arealını və beləliklə, Azərbaycanın tarixi ərazisini müəyyənləşdirmişdir.
Məşədixanım Nemətovanın XIII-XIV əsrlərə aid Abşerondakı (Buzovna, Şağan, Yeni Suraxanı) üç türbə üzərində ərəbcə yazılmış kitabələrə əsasən xristian Suriya nəsranilərinin Abşeronda yaşamalarını, türkləşmələrini və Azərbaycan xalqının təşəkkülündə iştirak etmələrini sübut etmişdir.
İlisu sultanları
Gürcü tədqiqatçıları İlisu sultanlarının gürcü İlisen mauravlarının davamçıları, avarlar isə onların avar olduqlarını sübut etməyə çalışırlar. Məşədixanım Nemətova İlisu Came məscidinin kitabəsində onların ərəb sərkərdəsi Əbu Məbran nəslindən, məzar daşlarında olan kitabələrə əsasən onların Əlibəy Şami (Suriya) övladları olmalarını sübut etmişdir.
Ərəb sərkərdəsi Əbu Müslüm xilafətin Qafqazı istilasından sonra Suriyadan qohumlarını Qafqaza köçürüb hərəsini bir əyalətə hakim təyin etmişdi. Sonra isə Azərbaycan ərazisinə köçürülmüş ərəblər türkləşdilər. Azərbaycanda ərəblərlə əlaqədar kənd adları indiyə kimi mövcuddur.
“Azərbaycanın epiqrafik abidələri” toplusu
Məşədixanım Azərbaycan ərazisində apardığı 60 illik tədqiqatlarını yekunlaşdıraraq “Azərbaycanın epiqrafik abidələri” toplusunu VI cilddə:
- I cild Bakı-Abşeronun ərəb-fars-türkdilli kitabələri (XI-XX əsrlərin əvvəli), Bakı, 1991;
- II cild Şəki-Zaqatala bölgəsinin ərəb-fars-türkdilli kitabələri (XIV-XX əsrlərin əvvəli), Bakı, 2001;
- III cild Naxçıvan Muxtar Respublikasının ərazisindəki ərəb-fars-türkdilli kitabələr (XII-XX əsrlərin əvvəli), Bakı, 2001;
- IV cild. Quba-Xaçmaz Cənubi Dağıstanın ərəb-fars-türkdilli kitabələri (VIII-XX əsrlərin əvvəlləri), Bakı, “Nurlan”, 2008;
- VI cild. Şirvan, Gəncə, Ağdam, Füzuli, Şuşa, Zəngilan, Cəbrayıl, Laçın, Kəlbəcər və başqa rayonların ərəb-fars-türkdilli kitabələri (XI-XX əsrlərin əvvəlləri), Bakı, 2011;
- VI cild. Mis qablar, silahlar, bayraqlar üzərindəki ərəb-fars dilində olan kitabələr (XVII-XIX əsrlər), Bakı, 2011) nəşr etdirmişdir.
Toplunun V cildi bütün işğal altında olan ərazilərin epiqrafik abidələridir. Ermənilərin işğalı zamanı orada yerləşən bütün maddi-mədəniyyət abidələri də təcavüzə məruz qalıb. Toplunun V cildi bu torpaqların bizə vətəndaşlıq hüququ verən pasportumuzdur, desək yanılmarıq.
Məşədixanım Nemətovanın hazırladığı kadrlar epiqrafik abidələrin tədqiqi — kitabələrin aşkar edilməsi, estampı, fotosu, oxunması, tərcüməsi ilə yanaşı, problemlərin tədqiqi ilə də məşğuldurlar.
Məşədixanım Nemətovanın elmi fəaliyyəti respublikamızdan kənarlarda da dəyərləndirilib. 1991-ci ildə Tehranda təşkil olunmuş kitab sərgisində görkəmli alim kitabları ilə iştirak etmişdir.
2011-ci ildə Türkiyədə, Qarsda keçirilmiş “Qazı Kars şehrengizi” simpoziumunda Məşədixanım Nemət türk-islam mədəniyyətinə xidmətə görə mükafatlandırılmışdır.
Vəfatı
Məşədixanım Nemətova 27 dekabr 2016-cı ildə 92 yaşında Bakı şəhərində vəfat etmişdir. Zabrat qəbiristanlığında dəfn olunub.
Kitabları
- Корпус Эпиграфических памятников 1991 год — pdf
- Корпус Эпиграфических памятников 2001 год — pdf
- Корпус Эпиграфических памятников 2003 год — pdf
- Корпус Эпиграфических памятников 2011 год — pdf
- Мемориальные памятники Азербайджана (XII—XIX века) — pdf
İstinadlar
- "Nemətova Məşədixanım Sədulla qızı" (az.). science.gov.az. 2017. 2020-11-27 tarixində . İstifadə tarixi: 2017-03-20.
- "Azərbaycan" qəzeti, 19 dekabr 2013-cü il
- Azərbaycan elminə ağır itki üz verib
Mənbə
- "Azərbaycan" qəzeti, 19 dekabr 2013-cü il
Həmçinin bax
Xarici keçidlər
- Qədim Zəngəzur
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Nemetova Mesedixanim Sedulla qizi 5 yanvar 1924 Zabrat Baki qezasi 26 dekabr 2016 Baki Azerbaycan alimi tarixci epiqrafist ve serqsunasi tarix elmleri doktoru 1969 AMEA nin muxbir uzvu 2001 Mesedixanim NemetovaMesedixanim Sedulla qizi NemetovaDogum tarixi 5 yanvar 1924Dogum yeri Zabrat Baki qezasi Azerbaycan SSR SSRIVefat tarixi 26 dekabr 2016 92 yasinda Vefat yeri Baki AzerbaycanVetendasligi SSRI AzerbaycanMilliyyeti azerbaycanliElm sahesi tarixElmi derecesi alimElmi adi AMEA nin muxbir uzvuIs yerleri AMEA Tarix ve Etnologiya InstitutuTehsili Azerbaycan Dovlet Universiteti 1948 MukafatlariHeyatiMesedixanim Nemetova 1924 cu il yanvarin 5 de Bakinin II Zabrat kendinde anadan olmusdur O 1941 ci ilde orta mektebi 1948 ci ilde ADU nun indi BDU serqsunasliq fakultesini bitirmisdir Elmi fealiyyeti Elmi fealiyyetine 1953 cu ilden Azerbaycan SSR EA Tarix Institutunda baslamisdir 1971 ci ilden epiqrafika qrupunun rehberidir 1993 cu ilden Arxeologiya Institutunda eyniadli qrupun rehberidir Azerbaycanin orta esrler epiqrafik abidelerini tedqiq edir Ermenistan Gurcustan ve Dagistan erazilerindeki muselman kitabeleri haqqinda da tedqiqatlari var 300 den artiq elmi eserin o cumleden 12 monoqrafiyanin muellifidir 1948 ci ilde AMEA nin Tarix Institutunda aspiranturaya daxil olmus 1954 cu ilde namizedlik 1968 ci ilde doktorluq dissertasiyasi mudafie etmisdir 2001 ci ilde AMEA nin muxbir uzvu secilmisdir Azerbaycan Respublikasi Prezidentinin 4 mart 2009 cu il tarixli serencami ile Azerbaycanda epiqrafik irsin tedqiqi sahesinde xususi xidmetlerine gore Sohret ordenine layiq gorulmusdur 60 illik elmi fealiyyeti dovrunde Azerbaycanin butun tarixi erazisini gezerek ereb qrafikasinin muxtelif xetleri ile ereb fars turk dillerinde olkenin iqtisadi siyasi sosial medeni tarixi memarliq senetsunasliq filologiya islam felsefesi sufizm toponimika ve s problemlere dair yeni ve en deqiq senedlerle Azerbaycanin tarixsunasliq bazasini zenginlesdirmisdir 2500 den artiq epiqrafik abideni toplayib oxuyub onlarin tarixi ehemiyyetini mueyyenlesdirmisdir Bu elmi fealiyyetin neticesi kimi 12 den artiq monoqrafiyanin 200 elmi meqalenin o cumleden 6 cildlik Azerbaycanin epiqrafik abidelerinin toplusu nun muellifidir Leninqrad seherinde indiki Sankt Peterburqda nesr olunan Epiqrafika Vostoka jurnali 1967 ci ilde capdan cixan 18 ci nomresinde yazirdi M S Nemetova Azerbaycanin kitabelerini sistematik olaraq toplayir ve tedqiq edir Meqalelerinde evveller melum olmayan ve ozunun topladigi yazilari cap etdirir M Nemetovanin nesr etdirdiyi kitabeler filoloqlar dilciler Azerbaycanin maddi ve menevi medeniyyeti inceseneti ve bedii senetkarligi ile mesgul olan tarixciler ucun boyuk maraq dogurur 1976 ci ilde Moskva seherinde capdan cixmis Tarixi ensiklopediya kitabinda professor V A Krackovskayanin meqalesinde son 200 ilde X D Fren N M Xanikov Rusiya M Amari Italiya O Tixsen Prussiya F Kaderov Ispaniya A Sevcenko S Bosselar R Vasse Fransa ve bir nece sovet alimlerinin o cumleden Mesedixanim Nemetovanin da adi qeyd olunmusdur EpiqrafikaMesedixanim Nemetova epiqrafikani bir fenn kimi de Azerbaycanda yaratmisdir Onun isi tekce epiqrafik abidelerin askar edilmesi toplanmasi tercume edilmesi ve cap olunmasindan ibaret deyil Alimin coxillik tedqiqatlari neticesinde askar olunmus epiqrafik abideler tarixi menbe kimi de Azerbaycan tarixinin muxtelif konseptual problemlerinin tedqiqinde muhum rol oynayir Mesedixanim Nemetovanin elde etdiyi xanegah ribat muqeddes mezar zaviye ve s abideler uzerindeki kitabeler XII XIX esrlerde Azerbaycanda movcud olmus sufi cemiyyetlerinin Qediriyye qollari Babailer ve Celebiler Xelvetiyye qolu Eleviyye senetkarlarla bagli Exi cemiyyetinin merkezlerini seyxlerinin adlarini onlarin fealiyyetlerinin xronoloji cercivesini ve fealiyyet dairesini mueyyenlesdirmisdir Kitabelerin coxu inzibati bolgu dovlet qurulusu burokratik dovlet aparati feodal sinfi zumrelerine dair maraqli melumatlar verir Kitabelerde geden bir sira titul leqeb ve rutbelere esasen Sirvansahlar dovletinin qurulusunu idare usulunu mueyyenlesdirmek mumkun olmusdur Mesedixanim Nemetova epiqrafik abidelere esasen bir sira memarliq abidelerinin teyinatini ve tarixini deqiqlesdirmisdir Bunlardan ilk novbede Semkir qullesini qeyd etmek lazimdir Abide zemanemize gelib catmayib yalniz tesviri qalmisdir Memarlar abidenin tarixini XII esre aid edirdi ve deyirdiler ki bu minaredir XX esrin 70 ci illerinde erazide qaz kemeri cekilerken 3 metr derinlikden kufi xetli yazili bir das askar olunmusdur Yazi Mesedixanim terefinden oxunmus ve mueyyen olunmusdur ki bu Semkir burcunun kitabesidir Kitabede abidenin deqiq insa tarixi h 493 1099 1100 ve teyinati gozetci burcu gosterilmisdir Yazi hazirda Azerbaycan Tarixi Muzeyinde sergilenir Qiz qalasiQiz qalasinin yazisinin sehv olaraq qulle yeni qala evezine qubbe yeni gumbez oxunmasi alimlerin Mesud Davudun mertebelerarasi gumbezlerin insaatcisi kimi yanlis fikre gelmesi ile neticelendi Yazinin duzgun oxunusu onun orta esrlerde mudafie qalasi oldugunu tesdiqledi Hekeri ve Araz caylarinin hovzesinde bir sira turbeler yerlesir Memarlar bu abidelerin yerli feodallara mexsuslugunu ve XIII XIV esrlere aid oldugunu iddia edirdiler Araz ve Hekeri caylari hovzesindeki memarliq abidelerinden behs eden memarlar bunlardan hec birinin uzerinde kitabe olmadigina gore turbelerin kimin ucun tikildiyini aydinlasdira bilmedikleri ucun teessuflenmisdiler Lakin onlarin uzerindeki yazilara esasen Mesedixanim muellime mueyyenlesdirmisdir ki Zengilanin Memmedbeyli kendindeki turbede alim defn olunmusdur Yazida turbenin tikilme tarixi h 704 1305 ci il ve Qarabag memarliq mektebinin banisi Eli Mecdeddinin adi var Memarliq abideleriMesedixanim Nemetova XIII XIV esrlerde yasamis fealiyyet gostermis Avropanin qapisi olan Anadolunu Cin ile birlesdiren Araz boyu Azerbaycandan kecen qedim karvan ticaret Ipek yolu uzerindeki Fuzuli Zengilan Cebrayil Zengezur Selim kecidi Eleyaz Dereleyezde yerlesen memarliq abidelerinin memari Eli Mecdeddinin adini memarliq tarixine yazmisdir Dasyonma senetiMesedixanim senetsunasliq tarixinde melum olmayan bedii dasyonma seneti mekteblerini onun esasini qoymus ustalari onlarin davamcilarinin fealiyyetlerinin xronoloji cercivesini ve eserlerinin yayildigi saheleri mueyyenlesdirmisdir O XII XX esrlerin evvellerine kimi memarliq ve senetsunasliq tarixinde melum olan insaatci usta memar xettat hekkaklarin siyahisina Baki Abseron uzre 105 Seki Zaqatala bolgesi uzre melum olan 8 neferin siyahisina 137 neferin adini elave etmisdir Qalan bolgelerde de bu kimi elaveler var Mesedixanimin epiqrafika sahesinde kesfleri bize torpaq iddiasinda olan bednam qonsularimiza da tutarli cavabdir Buna subut Zengezurun Urud kendindeki 1961 ci ilde uze cixardigi XIV XVII esrlere aid qoc heykelli ve senduqe formali mezar daslaridir Iki abide uzerinde yazilmis Avladi agvan alban ovladlari sozleri Zengezurda yasamis alban tayfalarinin turklesmesini ve islami qebul emesini tesdiq edir Abideler Abideler uzerindeki qedim turk tayfalarina mexsus onqonlarin tanrilarin maral uzerinde oturdulmus ov quslari Tibet yak okuzleri saman tesvirleri onlarin hele islami qebul etmezden evvel turklesmesini gosterir Onlar islami qebul etdikden sonra bir muddet qedim inanclarini saxlamis sonra ise bu onlarin tesviri senetine kecmisdir Urud kesfleri Mesedixanimin Urud kesflerine qeder tarixi edebiyyatda bele bir fikir movcud idi ki xristian olan xilafetin Qafqazin istilasi zamani islami qebul etmesinler deye qriqoryan xacini qebul edib ermenilesdiler gurcu xacini qebul edib gurculesdiler Urud abideleri bir daha indiye qeder tarixi edebiyyatda movcud olan turk elementinin Qafqaza gelme oldugu konsepsiyasini alt ust etdi ve subut olundu ki turkler Qafqazin aborigenleridirler Mesedixanim Zengezur Lacin Kelbecer habele Gurcustan Qobustan terefdeki Qarabag ve diger qebiristanliqlarda askar etdiyi XIV XIX esrlere aid at qoc heykelli ve basdasi formali mezar daslarinda turk tayfalarina mexsus tamqalarin samanlarin tesvirleri esasinda Cenubi Qafqazda turk tayfalarinin yayilma arealini ve belelikle Azerbaycanin tarixi erazisini mueyyenlesdirmisdir Mesedixanim Nemetovanin XIII XIV esrlere aid Abserondaki Buzovna Sagan Yeni Suraxani uc turbe uzerinde erebce yazilmis kitabelere esasen xristian Suriya nesranilerinin Abseronda yasamalarini turklesmelerini ve Azerbaycan xalqinin tesekkulunde istirak etmelerini subut etmisdir Ilisu sultanlari Gurcu tedqiqatcilari Ilisu sultanlarinin gurcu Ilisen mauravlarinin davamcilari avarlar ise onlarin avar olduqlarini subut etmeye calisirlar Mesedixanim Nemetova Ilisu Came mescidinin kitabesinde onlarin ereb serkerdesi Ebu Mebran neslinden mezar daslarinda olan kitabelere esasen onlarin Elibey Sami Suriya ovladlari olmalarini subut etmisdir Ereb serkerdesi Ebu Muslum xilafetin Qafqazi istilasindan sonra Suriyadan qohumlarini Qafqaza kocurub heresini bir eyalete hakim teyin etmisdi Sonra ise Azerbaycan erazisine kocurulmus erebler turklesdiler Azerbaycanda ereblerle elaqedar kend adlari indiye kimi movcuddur Azerbaycanin epiqrafik abideleri toplusuMesedixanim Azerbaycan erazisinde apardigi 60 illik tedqiqatlarini yekunlasdiraraq Azerbaycanin epiqrafik abideleri toplusunu VI cildde I cild Baki Abseronun ereb fars turkdilli kitabeleri XI XX esrlerin evveli Baki 1991 II cild Seki Zaqatala bolgesinin ereb fars turkdilli kitabeleri XIV XX esrlerin evveli Baki 2001 III cild Naxcivan Muxtar Respublikasinin erazisindeki ereb fars turkdilli kitabeler XII XX esrlerin evveli Baki 2001 IV cild Quba Xacmaz Cenubi Dagistanin ereb fars turkdilli kitabeleri VIII XX esrlerin evvelleri Baki Nurlan 2008 VI cild Sirvan Gence Agdam Fuzuli Susa Zengilan Cebrayil Lacin Kelbecer ve basqa rayonlarin ereb fars turkdilli kitabeleri XI XX esrlerin evvelleri Baki 2011 VI cild Mis qablar silahlar bayraqlar uzerindeki ereb fars dilinde olan kitabeler XVII XIX esrler Baki 2011 nesr etdirmisdir Toplunun V cildi butun isgal altinda olan erazilerin epiqrafik abideleridir Ermenilerin isgali zamani orada yerlesen butun maddi medeniyyet abideleri de tecavuze meruz qalib Toplunun V cildi bu torpaqlarin bize vetendasliq huququ veren pasportumuzdur desek yanilmariq Mesedixanim Nemetovanin hazirladigi kadrlar epiqrafik abidelerin tedqiqi kitabelerin askar edilmesi estampi fotosu oxunmasi tercumesi ile yanasi problemlerin tedqiqi ile de mesguldurlar Mesedixanim Nemetovanin elmi fealiyyeti respublikamizdan kenarlarda da deyerlendirilib 1991 ci ilde Tehranda teskil olunmus kitab sergisinde gorkemli alim kitablari ile istirak etmisdir 2011 ci ilde Turkiyede Qarsda kecirilmis Qazi Kars sehrengizi simpoziumunda Mesedixanim Nemet turk islam medeniyyetine xidmete gore mukafatlandirilmisdir VefatiMesedixanim Nemetova 27 dekabr 2016 ci ilde 92 yasinda Baki seherinde vefat etmisdir Zabrat qebiristanliginda defn olunub KitablariKorpus Epigraficheskih pamyatnikov 1991 god pdf Korpus Epigraficheskih pamyatnikov 2001 god pdf Korpus Epigraficheskih pamyatnikov 2003 god pdf Korpus Epigraficheskih pamyatnikov 2011 god pdf Memorialnye pamyatniki Azerbajdzhana XII XIX veka pdfIstinadlar Nemetova Mesedixanim Sedulla qizi az science gov az 2017 2020 11 27 tarixinde Istifade tarixi 2017 03 20 Azerbaycan qezeti 19 dekabr 2013 cu il Azerbaycan elmine agir itki uz veribMenbe Azerbaycan qezeti 19 dekabr 2013 cu ilHemcinin baxDaslarin sirdasi film 2012 Xarici kecidlerQedim Zengezur