Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Mustafa Kamalın Samsuna gəlişi (türk. Mustafa Kemal'in Samsun'a çıkışı) — 1919-cu ilin 19 may tarixində 9-cu Ordu müfəttişi Mustafa Kamalın Bandırma gəmisi ilə etdiyi səfərin sonunda Samsuna çatması hadisəsi. Bu hadisə Türkiyə İstiqlaliyyət müharibəsinin başlanğıcı olaraq qəbul edilir.
| Mustafa Kamalın Samsuna gəlişi | |
|---|---|
| Tarix | 19 may 1919 |
| Yeri | Samsun |
| Nəticəsi | Türkiyə İstiqlaliyyət müharibəsinin başlaması |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Samsunda yunan qrupları və türk xalqı arasında meydana gələn toqquşmaların yatırılması üçün Osmanlı hökuməti tərəfindən Mustafa Kamal vəzifələndirilmiş və ona 9-cu Ordunun müfəttişliyi vəzifəsi verilmişdir. Buna əsasən müfəttiş, vəzifə bölgəsinə Bandırma gəmisi ilə çatmış və 1 həftə ərzində Qazi Muzeyində qalmışdır. Bu müddət ərzində bölgədə əmələ gəlmiş toqquşmaların səbəbini araşdırmış və işğalçılara qarşı birbaşa türk müqavimət təşkilatlarının yaradılmasında ciddi rol oynamışdır.Mustafa Kamal 1 həftəlik müddətin sonunda yönəlmişdir. Havzada keçirdiyi 17 günün sonunda isə şəhərdən ayrılaraq Amasyaya hərəkət etmişdir.
Anadoluda ümumi vəziyyət
Osmanlı İmperiyası 1918-ci ilin sonlarına doğru Birinci Dünya müharibəsindən məğlub ayrılmış, Mudros müqaviləsini imzalayaraq artıq dağılma dövrünün sonuna gəlmiş bir dövlət halında idi. Avropa dövlətlərinə görə xəstə adam olaraq xarakterizə edilən Osmanlı İmperiyası imzaladığı atəşkəs ilə boğazların hakimiyyətini, yeraltı qaynaqların istifadə haqqlarını və donanma ilə ordu üzərindəki bütün əmr haqqlarını Antanta dövlətlərinə təslim etmiş olur.
Mudros müqaviləsinin ardınca İzmir yunanlar, Adana fransızlar, Antalya və Konya italyanlar tərəfindan işgal edilmişdi. Bunlarla bərabər Urfa, Maraş, Antep, Merzifon və Samsuna ingilis əsgərləri daxil olmuş, İstanbulda isə Krallıq donanması yerləşmişdi. Bunlara qarşı olaraq türklər tərəfindən , , Rəddi İlhaq Cəmiyyəti kimi cəmiyyətlər qurulmuş və işğalı sonlandırmanın çarələri barəsində düşünülməyə başlanmışdı.
Müfəttişlik vəzifəsinin verilməsi
Bu dövrdə bütün Osmanlı torpaqlarında olduğu kimi Samsunda da işğalçılarla türk xalqı arasında silahlı toqquşmalar yaşanmağa başlamışdı. Bununla əlaqədar imzası ilə Antanta dövlətləri Osmanlı hökumətinə bir nota vermiş və bölgədəki qarışıqlıqların aradan qaldırılmasını istəmiş, əks halda Mudros müqaviləsinin yeddinci bəndinə əsasən bölgənin işğal ediləcəyini bəyan etmişdir. Dövrün Hərb naziri olmuş ilə Sədrəzəm Kürəkən Fərid Paşa qarışıqlıqların aradan qaldırılması vəzifəsi üçün Mustafa Kamalı uygun görmüş, özünə bu vəzifə Abuk Əhməd Paşa tərəfindən bildirilmiş və vəzifə Mustafa Kamal tərəfindən qəbul edilmişdir.Mustafa Kamal bu görüşdən sonra dövrün Baş qərargah ikinci sədri olan Kazım İnanç ilə görüşmüş və səlahiyyətlərini müzakirə etmişdir. Ona 9-cu Ordu müfəttişliyi verilmiş, vəzifə səlahiyyətlərinin göstərildiyi fərman imzalanmışdır. Əlavə olaraq Mustafa Kamal bu fərmanda qeyd edilən bəzi bəndləri birbaşa özü yazmışdır. Müfəttişlik vəzifə və səlahiyyətlərinin yer aldığı fərmanın, vəzifələri ehtiva edən maddələr qısa olaraq bu şəkildədir:
- Bölgədə sabitliyin qurulması və baş vermiş hadisələrin səbəbinin araşdırılması.
- Bölgədə haqqında danışılan silah və sursatların toplanaraq Osmanlı anbarlarına yerləşdirilərək qorunması.
- Bölgədə yerləşdiyi iddia edilən türk müqavimət birliklərinin dağıdılması
Ayrıca olaraq fərmanda Mustafa Kamalın 3 və 4 nömrəli korpuslarla birgə Diyarbəkir, Bitlis, Elazığ, Ankara və Kastamonu vilayətlərinin korpus komandirlərinə birbaşa əmr verə biləcəyi səlahiyyət bəndlər arasında göstərilmişdir. Bu fərman ilə 9-cu Ordu müfəttişi Mustafa Kamal, Anadolu coğrafiyasının bütün şərq qisminə əmir verəbiləcək rütbəyə yüksəlmişdir.
Müfəttişlik vəzifəsini özünün İstanbuldan uzaqlaşdırılması üçün verilmiş bir vəzifə olaraq düşünən Mustafa Kamal müəllifi olduğu Nitq adlı əsərinin 1-ci bölməsində yer alan Mənim qərarım adlı qismində vəzifəni qəbul etməsinin arxasındakı düşüncələrini bu şəkildə qələmə almışdır:
 | Osmanlı ölkələri bütünlüklə parçalanmışdı. Ortada bir ovuc türkün sığındığı bir ata yurdu qalmışdı. Son problem, bunun da paylaşılmasını təmin etmək üçün məşğul olmaqdan başqa bir şey deyildi. Osmanlı dövləti, onun müstəqilliyi, padşah, xəlifə, hökumət, bunların hamısı mənasını itirmiş mənasız sözlərdi. Nəyin və kimin toxunulmazlığı üçün kimdən və nə kimi yardım istəmək düşünülürdü? Elə isə sağlam və gerçək qərar nə ola bilərdi? Bəylər, bu durum qarşısında bir tək qərar vardı. O da xalq hökmranlığına söykənən, tam müstəqil yeni bir Türk dövləti qurmaq. Budur, daha İstanbuldan çıxmadan öncə düşündüyümüz və Samsunda Anadolu torpaqlarına ayaq basar basmaz tətbiq etməyə başladığımız qərar, bu qərar olmuşdur. |  |
Falih Rıfkı Atay və xatirələrinə əsaslanan Nitq öncəsi Atatürk danışır adlı kitabda Mustafa Kamalın səfər öncəsi VI Mehmed Vahidəddin ilə görüşdüyü və padşahın ona bunları söylədiyi yazılmışdır:
| | Paşa, paşa! İndiyədək dövlətə çox xidmət etdin. Bunların hamısı artıq bu kitaba girmişdir, tarixə keçmişdir!.. Bunları unudun, əsl indi edəcəyiniz xidmət hamısından daha önəmli ola bilər! Paşa, paşa... Dövləti xilas edə bilərsən!.. | |
Samsuna hərəkət
15 may 1919-cu ildəki bu görüşmədən sonra özü üçün hazırlanan və onu Samsuna aparacaq Bandırma gəmisinin kaptanı otağına çağıraraq səfər haqqında məlumat almış ve ertəsi gün günorta hərəkət edəcəklərini bildirmişdir. Səfər günü gəmi, sahillərində ingilislər tərəfindən axtarış işlərinin aparılmasına və nəzarətə tabe tutulmuş və Mustafa Kamal, Beşiktaş körpüsündən Qız qülləsi (İstanbul) sahillərində gəmiyə minmişdir. Gəmi hərəkət etməzdən öncə Mustafa Kamala gəminin işgalçı qüvvələrə mənsub bir torpedo tərəfindən təqib ediləcəyini və batırılacağını xəbər aldığını bildirmiş, fəqət o, səfərin planlanşdırıldığı kimi davam edəcəyini söyləmişdir.
Gəmi Mustafa Kamal və 18 əsgərlə bərabər 16 may 1919-cu il tarixində günorta İstanbuldan Samsuna doğru yola çıxmışdır. gördüyü ingilis gəmisi Bandırma Gəmisini izləməyə başlamış ancaq Qara dənizə açıldıqdan sonra fırtınalı havada izlərini itirmişdir. Mustafa Kamal, sahilə yaxın bir xətt ilə irəliləməsini və düşmənin hücumu olduğu halda gəmini ən yaxın sahilə çəkməsini əmr etmişdir. Sərt havada, dalğalı bir dənizdə irəliləyən gəmi 17 may tarixində gecə saat 23:00 radələrində İnebolu Limanına girmiş, 18 may tarixində günorta saat 12:00-da Sinop Limanına yaxınlaşmışdır. Baş leytenant Hikmət Bəy qayıq ilə sahilə çıxmış və yolda olduqlarını Samsun Bölmə Komandirliyinə teleqraf ilə xəbər vermişdir. Bandırma Gəmisi, bu teleqrafdan bir gün sonra, 19 may 1919-cu ildə Samsuna çatmışdır.
Mustafa Kamal ilə Samsuna yola çıxan əsgərlər bunlardır:
- Kazım Dirik — Müfəttişlik qərargah rəisi
- — Qərargah rəisi köməkçisi
- — Birinci şöbə müdiri
- Kamal Doğan — Müfəttişlik topçu komandiri
- — Ordu səhiyyə rəisi
- — Səhiyyə müdir köməkçisi
- — Müfəttişlik yavəri
- — Müfəttişlik ikinci yavəri
- — Müfəttişlik komandiri
- Hayati Bəy — Qərargah rəisi
- Yüzbaşı Mümtaz Bəy
- Yüzbaşı İsmayıl Haqqı Bəy
- Yüzbaşı Mustafa Bəy — Qərargah komandiri
- Baş leytenant Abdullah Bəy — İaşe zabiti
- Birinci Sinif Katib Faiq Bəy — Şifrə katibi
- Dördüncü Sinif Katib Məmduh Bəy — Şifrə katibi köməkçisi
- — 3. Kolordu komandiri
- Hikmət Bəy — Refet Bəyin yavəri
Samsun günləri
19 may tarixində Tütün Estakadasından Samsuna çıxanMustafa Kamal vəzifəsinə aid işləri yerinə yetirmək üçün hərəkətə keçmiş və bəzi dəyərləndirmələr etmişdi. Bu dəyərləndirmələr nəticəsində yunan dəstələrinin müsəlman xalqa hücum etdiyi, yerli idarəçilərin isə xarici dövlətlərin vəziyyətə qarışması ilə bu hadisələrə müdaxilə edə bilmədiyi qənaətinə gəlmişdir. Nəticədə Canik qubernatorunu vəzifəsindən azad edərək yenisini təyin etmiş və bölgədə baş verən qarışıqlıqlara xarici əsgərlərə önəm vermədən dərhal müdaxilə etməsini əmr etmişdir.
Ərzurum və Ankarada olan korpuslar ilə əlaqə quran Mustafa Kamal müfəttişlik vəzifələri arasında yer alan "bölgədə yer aldığı iddia edilən türk dirəniş qruplarının dağıdılması"nı yerinə yetirmək bir kənara öz əli ilə milli dirəniş təşkilatlarının qurulmasında təşəbbüskar olmuşdur.
Mustafa Kamal tamamilə ingilis yoxlaması altında olan şəhərdə milli hərəkatın idarə edilməyəcəyi qənaətinə gəlmiş və 25 may günü hərəkət etmişdir. keçən günlərində Ankara və Konyadakı korpus komandirləri ilə teleqraflaşmış, ölkədəki ümumi durum haqqında məlumat almağa çalışmışdır.
Bir həftə Samsunda, 17 gün də qalan Mustafa Kamal bu müddətdə Anadolunun və xalqın ümumi durumu haqqında məlumat alaraq milli hərəkatın ideya təməllərini yaratmışdır. Bununla bərabər 28 may 1919 tarixində müdafaa-i hüquq cəmiyətlərinə göndərdiyi bir təmimnamə ilə İzmirin işğalına etiraz edilməsini istəmiş və bunun nəticəsində bütün Anadoluda 96 mitinq keçirilmişdir. Bu, Osmanlı hökuməti tərəfindən xoş qarşılanmamış və onun İstanbula geri dönməsi əmr edilmişdir. Müdafiə Nazirliyinə əyləndirici bir teleqraf göndərən müfəttiş 12 iyun 1919 tarixində Amasyaya hərəkət etmiş və burada bir təmimnamə elan ederək açıq şəkildə Milli Mücadilənin başladığını elan etmişdir.
Önəmi
Türkiyə Cümhuriyyətinin quruluşuna gedən yolun ilk dayanacağı kimi qəbul edilən bu hadisə türk tarixindəki dönüş nöqtələrindən biridir. Şərq Məsələsi adı altında yox edilməsi planlaşdırılan türklər üçün 19 may 1919 tarixi milli azadlıq, müasirləşmə və demokratikləşməyə gedən yolun ilk addımıdır.
Bu gün Atatürkün çox önəm verdiyi bir gündür. Atatürk, cümhuriyyət qurulduqdan sonra 19 may tarixinin önəmini, bu günü doğum günü kimi qəbul edərək göstərmişdir.
Bundan savayı 19 may tarixi, 1938-ci ildən bəri milli bayram olaraq qeyd edilir. Ancaq Atatürk "doğum günüm" dediyi 19 may qeyd etmələrinə sadəcə bir dəfə qatıla bilmişdir.
Mübahisələr
İndiki zamanda Mustafa Kamalın Samsuna çıxışı ilə bağlı müxtəlif şərhlər mövcuddur. Bu şərhlər isə VI Mehmed Vahidəddinin Türk Milli Hərəkatına dəstək verib vermədiyi mövzusu ətrafında dolaşır. Mətin Hülaqünün yazdığı Yurdsuz İmperator Vahidəddin adlı kitab bu iddiaların yer aldığı kitablardandır. Kitabda ingilis gizli sənədlərinə söykənərək VI Mehmed Vahidəddinin Mustafa Kamala 40.000 məcidiyə verdiyi və Türk Milli Hərəkatını dəstəklədiyi qeyd edilir. Ancaq Turqut Özakman bir konfransında bu iddiaların gerçək olmadığını müdafiə etmişdir. Bundan başqa Mustafa Kamal, Nitq adlı əsərində VI Mehmed Vahidəddinin Türk Milli Hərəkatına dəstək verməsi bir yana, bu hərəkəti mənimsəməyə çalışdığını bildirmiş və haqqında vətən xaini deyərək bəhs etmişdir.
İstinadlar
Bu məqalədəki istinadlar müvafiq ilə göstərilməlidir. |
- Atay, Mehmet. . meb.gov.tr. 2013-11-13 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-10-21.
- Bozdağ, İsmet: 119. səh.
- Atatürk, Mustafa Kemal. "Ordu İle İlişki". Nutuk.[ölü keçid]
- . : kultur.gov.tr. 30 oktyabr 1918. 6 May 2011 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 21 October 2018.
- Atatürk. . Nutuk. kultur.gov.tr. 2011-12-22 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-10-21.
- Atatürk, Mustafa Kemal. "Düşünülen Kurtuluş Yolları". Nutuk. kultur.gov.tr.[ölü keçid]
- Bozdağ, İsmet: 115. səh.
- Bozdağ, İsmet: 116. səh.
- Atatürk, Mustafa Kemal. "Müfettişlik Görevimin Geniş Yetkileri". Nutuk. kultur.gov.tr.[ölü keçid]
- Bozdağ, İsmet: 120. səh.
- "Bir kurtuluş hikayesi: Samsun'a çıkış". ntvmsnbc.com. 23 may 2006. 10 December 2012 tarixində . İstifadə tarixi: 18 November 2018.
- Atatürk, Mustafa Kemal. . Nutuk. kultur.gov.tr. 22 May 2012 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 18 November 2018.
- Bozdağ, İsmet: 132. səh.
- Bozdağ, İsmet: 133. səh.
- Kayseri Akın Gazetesi, Burhanettin Akbaş
- Milliyet Gazetesi, 15 noyabr 1998, 79 yıllık ayıptan kurtuluyoruz
- "MUSTAFA KEMAL'in SAMSUN'a ÇIKIŞI". ataturk.net. 2016-03-04 tarixində . İstifadə tarixi: 2018-12-16.
- . 8 fevral 2010. Archived from the original on 2015-03-15. İstifadə tarixi: 2019-01-05.
- . 2016-03-12 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-12-16. (#first_missing_last)
- Atatürk, Mustafa Kemal. "Ulusal Örgütler Kurulması ve Ulusun Uyarılması". Nutuk.[ölü keçid]
- Şahingöz, Mehmet. . Ankara, 1986. 2015-03-15 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-09-16.
- Yeşilbursa, Behçet Kemal. "ATATÜRK'ÜN 19 MAYIS 1919'DA SAMSUN'A ÇIKIŞI VE TÜRKİYE'DE MİLLİ EGEMENLİK İLKESİNİN GERÇEKLEŞMESİ". 2013-11-05 tarixində . İstifadə tarixi: 2018-12-16.
- Kodaman, Bayram. Millî Hakimiyet Fikrinin Gelişmesi. Samsun: TBMM Kültür, Sanat ve Yayın Kurulu Yayınları.
- "Milli mücadelenin dönüm noktası: 19 may". Anadolu Ajansı. 25 may 2007. 10 December 2012 tarixində . İstifadə tarixi: 16 December 2018.
- Özüçetin, Yaşar. (PDF). 20 sentyabr 2004. 2012-12-10 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-12-16.
- Akyol, Ahmet. "Baba Soyunun Köyü: Kocacık". 19 may 2006.[ölü keçid]
- İnan, Afet. . oktyabr 1980. 12 May 2010 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 16 September 2020.
- Çetinoğlu, Neşe. . 2011-12-12 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-12-16.
- "19 may, Atatürk'ün 'doğum günüm' dediği gündü". Anadolu Ajansı. 19 may 2010.[ölü keçid]
- Hülagü, Metin. Yurtsuz İmparator Vahdeddin. Timaş Yayınları. .
- Günal, Bülent. "M. Kemal'i Vahdettin mi gönderdi?". 2012-12-10 tarixində . İstifadə tarixi: 2018-12-16.
- Özakman, Turgut. "İŞGALCİ NAMUSU KADAR OLAMAMAK." 24 fevral 2009. 2016-03-04 tarixində . İstifadə tarixi: 2018-12-16.
Biblioqrafiya
- Bozdağ, İsmət. Hüseyn Movit (Ed.). Nitq Öncəsi Atatürk Danışır (Çap edilmiş). Topqapı: Truva Yayınları.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Mustafa Kamalin Samsuna gelisi turk Mustafa Kemal in Samsun a cikisi 1919 cu ilin 19 may tarixinde 9 cu Ordu mufettisi Mustafa Kamalin Bandirma gemisi ile etdiyi seferin sonunda Samsuna catmasi hadisesi Bu hadise Turkiye Istiqlaliyyet muharibesinin baslangici olaraq qebul edilir Mustafa Kamalin Samsuna gelisiTarix 19 may 1919Yeri SamsunNeticesi Turkiye Istiqlaliyyet muharibesinin baslamasi Vikianbarda elaqeli mediafayllar Samsunda yunan qruplari ve turk xalqi arasinda meydana gelen toqqusmalarin yatirilmasi ucun Osmanli hokumeti terefinden Mustafa Kamal vezifelendirilmis ve ona 9 cu Ordunun mufettisliyi vezifesi verilmisdir Buna esasen mufettis vezife bolgesine Bandirma gemisi ile catmis ve 1 hefte erzinde Qazi Muzeyinde qalmisdir Bu muddet erzinde bolgede emele gelmis toqqusmalarin sebebini arasdirmis ve isgalcilara qarsi birbasa turk muqavimet teskilatlarinin yaradilmasinda ciddi rol oynamisdir Mustafa Kamal 1 heftelik muddetin sonunda yonelmisdir Havzada kecirdiyi 17 gunun sonunda ise seherden ayrilaraq Amasyaya hereket etmisdir Anadoluda umumi veziyyetMudafie Nazirliyinin Mustafa Kamali 9 cu Ordu Mufettisliyine teyinat emri Osmanli Imperiyasi 1918 ci ilin sonlarina dogru Birinci Dunya muharibesinden meglub ayrilmis Mudros muqavilesini imzalayaraq artiq dagilma dovrunun sonuna gelmis bir dovlet halinda idi Avropa dovletlerine gore xeste adam olaraq xarakterize edilen Osmanli Imperiyasi imzaladigi ateskes ile bogazlarin hakimiyyetini yeralti qaynaqlarin istifade haqqlarini ve donanma ile ordu uzerindeki butun emr haqqlarini Antanta dovletlerine teslim etmis olur Mudros muqavilesinin ardinca Izmir yunanlar Adana fransizlar Antalya ve Konya italyanlar terefindan isgal edilmisdi Bunlarla beraber Urfa Maras Antep Merzifon ve Samsuna ingilis esgerleri daxil olmus Istanbulda ise Kralliq donanmasi yerlesmisdi Bunlara qarsi olaraq turkler terefinden Reddi Ilhaq Cemiyyeti kimi cemiyyetler qurulmus ve isgali sonlandirmanin careleri baresinde dusunulmeye baslanmisdi Mufettislik vezifesinin verilmesiMustafa Kamali Samsuna aparan Bandirma Gemisinin resmi Bandirma Gemisinin Samsundaki Serq Parkinda yerlesen ve muzey olaraq istifade edilen sureti Bu dovrde butun Osmanli torpaqlarinda oldugu kimi Samsunda da isgalcilarla turk xalqi arasinda silahli toqqusmalar yasanmaga baslamisdi Bununla elaqedar imzasi ile Antanta dovletleri Osmanli hokumetine bir nota vermis ve bolgedeki qarisiqliqlarin aradan qaldirilmasini istemis eks halda Mudros muqavilesinin yeddinci bendine esasen bolgenin isgal edileceyini beyan etmisdir Dovrun Herb naziri olmus ile Sedrezem Kureken Ferid Pasa qarisiqliqlarin aradan qaldirilmasi vezifesi ucun Mustafa Kamali uygun gormus ozune bu vezife Abuk Ehmed Pasa terefinden bildirilmis ve vezife Mustafa Kamal terefinden qebul edilmisdir Mustafa Kamal bu gorusden sonra dovrun Bas qerargah ikinci sedri olan Kazim Inanc ile gorusmus ve selahiyyetlerini muzakire etmisdir Ona 9 cu Ordu mufettisliyi verilmis vezife selahiyyetlerinin gosterildiyi ferman imzalanmisdir Elave olaraq Mustafa Kamal bu fermanda qeyd edilen bezi bendleri birbasa ozu yazmisdir Mufettislik vezife ve selahiyyetlerinin yer aldigi fermanin vezifeleri ehtiva eden maddeler qisa olaraq bu sekildedir Bolgede sabitliyin qurulmasi ve bas vermis hadiselerin sebebinin arasdirilmasi Bolgede haqqinda danisilan silah ve sursatlarin toplanaraq Osmanli anbarlarina yerlesdirilerek qorunmasi Bolgede yerlesdiyi iddia edilen turk muqavimet birliklerinin dagidilmasi Ayrica olaraq fermanda Mustafa Kamalin 3 ve 4 nomreli korpuslarla birge Diyarbekir Bitlis Elazig Ankara ve Kastamonu vilayetlerinin korpus komandirlerine birbasa emr vere bileceyi selahiyyet bendler arasinda gosterilmisdir Bu ferman ile 9 cu Ordu mufettisi Mustafa Kamal Anadolu cografiyasinin butun serq qismine emir verebilecek rutbeye yukselmisdir Mufettislik vezifesini ozunun Istanbuldan uzaqlasdirilmasi ucun verilmis bir vezife olaraq dusunen Mustafa Kamal muellifi oldugu Nitq adli eserinin 1 ci bolmesinde yer alan Menim qerarim adli qisminde vezifeni qebul etmesinin arxasindaki dusuncelerini bu sekilde qeleme almisdir Osmanli olkeleri butunlukle parcalanmisdi Ortada bir ovuc turkun sigindigi bir ata yurdu qalmisdi Son problem bunun da paylasilmasini temin etmek ucun mesgul olmaqdan basqa bir sey deyildi Osmanli dovleti onun musteqilliyi padsah xelife hokumet bunlarin hamisi menasini itirmis menasiz sozlerdi Neyin ve kimin toxunulmazligi ucun kimden ve ne kimi yardim istemek dusunulurdu Ele ise saglam ve gercek qerar ne ola bilerdi Beyler bu durum qarsisinda bir tek qerar vardi O da xalq hokmranligina soykenen tam musteqil yeni bir Turk dovleti qurmaq Budur daha Istanbuldan cixmadan once dusunduyumuz ve Samsunda Anadolu torpaqlarina ayaq basar basmaz tetbiq etmeye basladigimiz qerar bu qerar olmusdur Falih Rifki Atay ve xatirelerine esaslanan Nitq oncesi Ataturk danisir adli kitabda Mustafa Kamalin sefer oncesi VI Mehmed Vahideddin ile gorusduyu ve padsahin ona bunlari soylediyi yazilmisdir Pasa pasa Indiyedek dovlete cox xidmet etdin Bunlarin hamisi artiq bu kitaba girmisdir tarixe kecmisdir Bunlari unudun esl indi edeceyiniz xidmet hamisindan daha onemli ola biler Pasa pasa Dovleti xilas ede bilersen Samsuna hereket15 may 1919 cu ildeki bu gorusmeden sonra ozu ucun hazirlanan ve onu Samsuna aparacaq Bandirma gemisinin kaptani otagina cagiraraq sefer haqqinda melumat almis ve ertesi gun gunorta hereket edeceklerini bildirmisdir Sefer gunu gemi sahillerinde ingilisler terefinden axtaris islerinin aparilmasina ve nezarete tabe tutulmus ve Mustafa Kamal Besiktas korpusunden Qiz qullesi Istanbul sahillerinde gemiye minmisdir Gemi hereket etmezden once Mustafa Kamala geminin isgalci quvvelere mensub bir torpedo terefinden teqib edileceyini ve batirilacagini xeber aldigini bildirmis feqet o seferin planlansdirildigi kimi davam edeceyini soylemisdir Gemi Mustafa Kamal ve 18 esgerle beraber 16 may 1919 cu il tarixinde gunorta Istanbuldan Samsuna dogru yola cixmisdir gorduyu ingilis gemisi Bandirma Gemisini izlemeye baslamis ancaq Qara denize acildiqdan sonra firtinali havada izlerini itirmisdir Mustafa Kamal sahile yaxin bir xett ile irelilemesini ve dusmenin hucumu oldugu halda gemini en yaxin sahile cekmesini emr etmisdir Sert havada dalgali bir denizde irelileyen gemi 17 may tarixinde gece saat 23 00 radelerinde Inebolu Limanina girmis 18 may tarixinde gunorta saat 12 00 da Sinop Limanina yaxinlasmisdir Bas leytenant Hikmet Bey qayiq ile sahile cixmis ve yolda olduqlarini Samsun Bolme Komandirliyine teleqraf ile xeber vermisdir Bandirma Gemisi bu teleqrafdan bir gun sonra 19 may 1919 cu ilde Samsuna catmisdir Mustafa Kamal ile Samsuna yola cixan esgerler bunlardir Kazim Dirik Mufettislik qerargah reisi Qerargah reisi komekcisi Birinci sobe mudiri Kamal Dogan Mufettislik topcu komandiri Ordu sehiyye reisi Sehiyye mudir komekcisi Mufettislik yaveri Mufettislik ikinci yaveri Mufettislik komandiri Hayati Bey Qerargah reisi Yuzbasi Mumtaz Bey Yuzbasi Ismayil Haqqi Bey Yuzbasi Mustafa Bey Qerargah komandiri Bas leytenant Abdullah Bey Iase zabiti Birinci Sinif Katib Faiq Bey Sifre katibi Dorduncu Sinif Katib Memduh Bey Sifre katibi komekcisi 3 Kolordu komandiri Hikmet Bey Refet Beyin yaveriSamsun gunleri19 may tarixinde Tutun Estakadasindan Samsuna cixanMustafa Kamal vezifesine aid isleri yerine yetirmek ucun herekete kecmis ve bezi deyerlendirmeler etmisdi Bu deyerlendirmeler neticesinde yunan destelerinin muselman xalqa hucum etdiyi yerli idarecilerin ise xarici dovletlerin veziyyete qarismasi ile bu hadiselere mudaxile ede bilmediyi qenaetine gelmisdir Neticede Canik qubernatorunu vezifesinden azad ederek yenisini teyin etmis ve bolgede bas veren qarisiqliqlara xarici esgerlere onem vermeden derhal mudaxile etmesini emr etmisdir Erzurum ve Ankarada olan korpuslar ile elaqe quran Mustafa Kamal mufettislik vezifeleri arasinda yer alan bolgede yer aldigi iddia edilen turk direnis qruplarinin dagidilmasi ni yerine yetirmek bir kenara oz eli ile milli direnis teskilatlarinin qurulmasinda tesebbuskar olmusdur Mustafa Kamal tamamile ingilis yoxlamasi altinda olan seherde milli herekatin idare edilmeyeceyi qenaetine gelmis ve 25 may gunu hereket etmisdir kecen gunlerinde Ankara ve Konyadaki korpus komandirleri ile teleqraflasmis olkedeki umumi durum haqqinda melumat almaga calismisdir Bir hefte Samsunda 17 gun de qalan Mustafa Kamal bu muddetde Anadolunun ve xalqin umumi durumu haqqinda melumat alaraq milli herekatin ideya temellerini yaratmisdir Bununla beraber 28 may 1919 tarixinde mudafaa i huquq cemiyetlerine gonderdiyi bir temimname ile Izmirin isgalina etiraz edilmesini istemis ve bunun neticesinde butun Anadoluda 96 mitinq kecirilmisdir Bu Osmanli hokumeti terefinden xos qarsilanmamis ve onun Istanbula geri donmesi emr edilmisdir Mudafie Nazirliyine eylendirici bir teleqraf gonderen mufettis 12 iyun 1919 tarixinde Amasyaya hereket etmis ve burada bir temimname elan ederek aciq sekilde Milli Mucadilenin basladigini elan etmisdir Onemi19 may 1935 tarixinde Samsundaki qeyd etmelerden bir goruntu Mustafa Kamalin Samsuna cixisi canlandirilir Turkiye Cumhuriyyetinin qurulusuna geden yolun ilk dayanacagi kimi qebul edilen bu hadise turk tarixindeki donus noqtelerinden biridir Serq Meselesi adi altinda yox edilmesi planlasdirilan turkler ucun 19 may 1919 tarixi milli azadliq muasirlesme ve demokratiklesmeye geden yolun ilk addimidir Bu gun Ataturkun cox onem verdiyi bir gundur Ataturk cumhuriyyet qurulduqdan sonra 19 may tarixinin onemini bu gunu dogum gunu kimi qebul ederek gostermisdir Bundan savayi 19 may tarixi 1938 ci ilden beri milli bayram olaraq qeyd edilir Ancaq Ataturk dogum gunum dediyi 19 may qeyd etmelerine sadece bir defe qatila bilmisdir MubahiselerIndiki zamanda Mustafa Kamalin Samsuna cixisi ile bagli muxtelif serhler movcuddur Bu serhler ise VI Mehmed Vahideddinin Turk Milli Herekatina destek verib vermediyi movzusu etrafinda dolasir Metin Hulaqunun yazdigi Yurdsuz Imperator Vahideddin adli kitab bu iddialarin yer aldigi kitablardandir Kitabda ingilis gizli senedlerine soykenerek VI Mehmed Vahideddinin Mustafa Kamala 40 000 mecidiye verdiyi ve Turk Milli Herekatini desteklediyi qeyd edilir Ancaq Turqut Ozakman bir konfransinda bu iddialarin gercek olmadigini mudafie etmisdir Bundan basqa Mustafa Kamal Nitq adli eserinde VI Mehmed Vahideddinin Turk Milli Herekatina destek vermesi bir yana bu hereketi menimsemeye calisdigini bildirmis ve haqqinda veten xaini deyerek behs etmisdir IstinadlarBu meqaledeki istinadlar muvafiq istinad sablonlari ile gosterilmelidir Atay Mehmet meb gov tr 2013 11 13 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2018 10 21 Bozdag Ismet 119 seh Ataturk Mustafa Kemal Ordu Ile Iliski Nutuk olu kecid kultur gov tr 30 oktyabr 1918 6 May 2011 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 21 October 2018 Ataturk Nutuk kultur gov tr 2011 12 22 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2018 10 21 Ataturk Mustafa Kemal Dusunulen Kurtulus Yollari Nutuk kultur gov tr olu kecid Bozdag Ismet 115 seh Bozdag Ismet 116 seh Ataturk Mustafa Kemal Mufettislik Gorevimin Genis Yetkileri Nutuk kultur gov tr olu kecid Bozdag Ismet 120 seh Bir kurtulus hikayesi Samsun a cikis ntvmsnbc com 23 may 2006 10 December 2012 tarixinde Istifade tarixi 18 November 2018 Ataturk Mustafa Kemal Nutuk kultur gov tr 22 May 2012 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 18 November 2018 Bozdag Ismet 132 seh Bozdag Ismet 133 seh Kayseri Akin Gazetesi Burhanettin Akbas Milliyet Gazetesi 15 noyabr 1998 79 yillik ayiptan kurtuluyoruz MUSTAFA KEMAL in SAMSUN a CIKISI ataturk net 2016 03 04 tarixinde Istifade tarixi 2018 12 16 8 fevral 2010 Archived from the original on 2015 03 15 Istifade tarixi 2019 01 05 2016 03 12 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2018 12 16 first missing last Ataturk Mustafa Kemal Ulusal Orgutler Kurulmasi ve Ulusun Uyarilmasi Nutuk olu kecid Sahingoz Mehmet Ankara 1986 2015 03 15 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2020 09 16 Yesilbursa Behcet Kemal ATATURK UN 19 MAYIS 1919 DA SAMSUN A CIKISI VE TURKIYE DE MILLI EGEMENLIK ILKESININ GERCEKLESMESI 2013 11 05 tarixinde Istifade tarixi 2018 12 16 Kodaman Bayram Milli Hakimiyet Fikrinin Gelismesi Samsun TBMM Kultur Sanat ve Yayin Kurulu Yayinlari Milli mucadelenin donum noktasi 19 may Anadolu Ajansi 25 may 2007 10 December 2012 tarixinde Istifade tarixi 16 December 2018 Ozucetin Yasar PDF 20 sentyabr 2004 2012 12 10 tarixinde orijinalindan PDF arxivlesdirilib Istifade tarixi 2018 12 16 Akyol Ahmet Baba Soyunun Koyu Kocacik 19 may 2006 olu kecid Inan Afet oktyabr 1980 12 May 2010 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 16 September 2020 Cetinoglu Nese 2011 12 12 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2018 12 16 19 may Ataturk un dogum gunum dedigi gundu Anadolu Ajansi 19 may 2010 olu kecid Hulagu Metin Yurtsuz Imparator Vahdeddin Timas Yayinlari ISBN 9752636903 Gunal Bulent M Kemal i Vahdettin mi gonderdi 2012 12 10 tarixinde Istifade tarixi 2018 12 16 Ozakman Turgut ISGALCI NAMUSU KADAR OLAMAMAK 24 fevral 2009 2016 03 04 tarixinde Istifade tarixi 2018 12 16 BiblioqrafiyaBozdag Ismet Huseyn Movit Ed Nitq Oncesi Ataturk Danisir Cap edilmis Topqapi Truva Yayinlari