Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Gürcüstanın qızıl dövrü (gürc. საქართველოს ოქროს ხანა) — Gürcüstan Krallığının orta əsrlərdə öz sərhədlərini maksimum genişləndirdiyi, 11–13-cü əsrləri əhatə edən tarixi period. Bu dövr hərbi genişlənmə ilə yanaşı, orta əsrlər Gürcüstan memarlığının, rəssamlıq və poeziyasının çiçəklənməsi, dini incəsənətin inkişafı, dünyəvi ədəbiyyatın ilk iri həcmli əsərlərinin yazılmasına təsadüf edir.
İki əsrdən çox davam edən qızıl dövr monqollar kimi köçərilərin davamlı istilaları və eyniadlı köçəri qruplar tərəfindən qara ölümün yayılması səbəbindən tədricən sona çatdı. Gürcüstan ənənəvi müttəfiqi olan Şərqi Roma İmperiyasının sonun gətirən Konstantinopolun süqutundan sonra Gürcüstan daha da zəiflədi. Bu proseslərin nəticəsi olaraq, 15-ci əsrdə Gürcüstan ayrılmış, düşmən olaraq gördüyü Türk-İran qonşuları ilə əhatə olunan təcrid olunmuş bir anklava çevrildi.
Qızıl dövrün mənşəyi
IV David
Qızıl dövr Böyük Türk İşğalları dövründə 16 yaşında taxt-tacı qəbul edən, II Georgi və Kraliça Helenanın oğlu IV Davidin ("Qurucu David" və ya "Böyük David" də deyilir) hakimiyyətiylə başladı. Məhkəmə naziri himayəsi altında böyüyən IV David zamanla feodalların özbaşınalığını basdırdı və xarici təhdidlərlə effektiv mübarizə aparmaq üçün əlindəki hakimiyyəti mərkəzləşdirdi. 1121-ci ildə Didqori döyüşü zamanı daha böyük türk ordularını qətiyyətlə məğlub etdi və bir neçə gündür gürcü süvarilərinin arxasınca qaçan Gürcüstandan qova bildi.Tiflisin müdafiəsini təmin edən və yeni bir dirçəliş dövrünü başladan IV Davidin ordusu tərəfindən çox sayda qənimət və əsir ələ keçirildi.
Ölkəsinin daha yüksək statusunu vurğulamaq üçün o, Gürcüstanın çoxdankı müttəfiqi olan Şərqi Roma İmperiyasının verdiyi yüksək hörmət titulunu rədd edən ilk Gürcüstan padşahı oldu və bu da Gürcüstanın güclü dostu ilə yalnız əsasda münasibət quracağını göstərirdi. Gürcüstan və Bizans krallıqları arasındakı yaxın ailə əlaqələri səbəbindən (IV Davidin xalası Gürcüstan şahzadəsi Marta bir vaxtlar Bizans imperatoru konsulu idi) XI əsrə qədər 16 gürcü hakim, knyaz və padşah sahib idi; David bunu edən sonuncu kral oldu.
IV David gürcülərin məcburi şəkildə qəbul etdiyi, istənilməyən şərq təsirinin qalıqlarını ənənəvi xristian və bizans mədəniyyəti lehinə dəyişdirməyə xüsusi önəm verirdi. Bunun üçün o, o dönəm üçün Şərqi Prasoslav Xristianlığında çox önəmli dini elm ocaqlarından biri sayılan, UNESCO-nun Ümumdünya irsinə daxil olan Gelati monastırını qurdu.
David eyni zamanda ardıcıl səkkiz sərbəst ayəli Tövbə ilahilərini (gürcü: ლობალობანი სინანულისა ,ი, gürcü: isალობანი compინანულისანი, gürcü: sinonulisani) bəstələməklə canlandırılmasında böyük rol oynamışdır. Günahlarının belə emosional tövbəsində David özünü tanrı və xalqı ilə bənzər bir münasibəti olan İncil Davudunun reinkarnasiyası kimi görür. Həmçinin, bu ilahilərdə David Səlçuqlulara qarşı mübarizə aparan, təbii müttəfiqləri Avropalı də idealist cəsarətlərini bölüşür.
I Demetrius və III Georginin dövrü
Kintsvisi monastırı
Matshvarişi monastırı
1125-ci ildə Davidin ölümündən sonra taxta çıxan dövründə də səltənət çiçəklənməyə davam etdi. Onun hakimiyyəti dönəmində kral varisliyi ilə əlaqəli olaraq ailə münaqişələri intensivləşsə də, Gürcüstan Gəncədəki müsəlmanlara qarşı bir neçə qətiyyətli qələbə ilə mərkəzləşmiş gücü qorumağı bacardı. Gəncə qalibiyyətindən sonra şəhərin qala qapıları qənimət kimi aparılmışdı.
İstedadlı bir şair olan da atasının Gürcüstanın dini verdiyi töhfələrini davam etdirdi. Onun ilahilərindən ən məşhuru Gürcüstanın hamisi müqəddəs Məryəmə həsr edilmiş və yaradıldıqdan 900 il sonra hələ də Gürcüstan kilsələrində səslənən "Sən üzüm bağısan" (gürc. შენ ხარ ვენახი, oxunuşu: Шен хар венахи) əsəridir.
1156-cı ildə Demetriusdan sonra hakimiyyətə gələn oğlu işğalçı siyasətə başladı. Taxta çıxdığı il Əxlat Səlcuq sultanlığına yürüyüşlər təşkil etdi və Dvin qalasını türklərdən aldı. Buna görə də, burada onu qəhrəman kimi qarşıladılar. Georgi eyni zamanda qızı Rusudana İmperator oğlu evlənməsini vəsiyyət edərək gürcü krallığının Şərqi Roma İmperiyasının ən yüksək rütbələri ilə qarışması prosesini davam etdirdi.
Kraliça Tamaranın rəhbərliyindəki qızıl inkişaf
Gürcüstanın ilk müstəqil qadın hökmdarı, qızı Tamaranın dövründə Gürcüstan orta əsrlərdəki inkişafının və prestijinin pik həddini yaşadı. Ondan sonra gələn sələflərinin də uğurları Tamaranın qoyduğu miras üzərində qurulmuşdu.
Tamara ölkəni sadəcə qorumaqla qalmadı, eyni zamanda özünə taxt çevrilişi etməyə çalışan Novqorodun rus knyazı Yuri Boqolyubski kimi, mərkəzə tabe olmayan daxili qüvvələri müvəffəqiyyətlə basdırdı. Həmçinin, dövlət tərəfindən tətbiq edilən ölüm cəzası və işkəncənin ləğv edilməsi kimi o dövr üçün yüksək aydınlanma hərəkəti olaraq görülən siyasət xətti yenə Tamara tərəfindən izlənildi.
Müqəddəs torpaqlardakı xarici müdaxilələr və sövdələşmələr
Tamaraın hökmdarlığı dövründəki ən əlamətdar hadisə 1204-cü ildə Qara dənizdə Trabzon imperiyasının qurulması olmuşdur.Bu dövlət dağılmış Bizans İmperiyasının şimal-şərqində, Tamaranın qohumları olan trabzonlu I Aleksios və qardaşı dəstəkləyən gürcü ordularının köməyi ilə quruldu. Aleksios və David Gürcüstan sarayında böyümüş qaçaq Bizans prinsləri olaraq bilinirdilər.
Tamarın tarixçisinə görə, Trabzondakı dövlətin yaradılma məqsədi Bizans imperatoru gürcü kraliçasının Antakya və Afon monastırlarına göndərdiyi pulu müsadirə etdiyi üçün cəzalandırmaq idi. Tamaranın Pontik səyləri eyni zamanda Gürcüstanın yaxın cənub-qərb qonşuluğunda dost dövlət qurmaq üçün Konstantinopola qarşı olan Qərbi Avropa Dördüncü Səlib Yürüşündən faydalanmaq və dağılmış birliyinin təsis edilməsiylə açıqlana bilər.
Ölkənin gücü o dərəcəyə çatmışdı ki, Tamaranın hakimiyyətinin sonrakı illərində krallıq artıq Müqəddəs torpaqlardakı gürcü monastır mərkəzlərinin qorunması ilə maraqlanırdı ki, onlardan səkkizi Qüdsdə siyahıya alınmışdı.Səlahəddin Əyyubinin tarixçisi Bəhaəddin ibn Şəddad xəbər verir ki, 1187-ci ildə Əyyubilərin Qüdsü fəth etməsindən sonra Tamara sultana elçilər göndərərək Qüdsdəki gürcü monastırlarının müsadirə edilmiş əşyalarının geri qaytarılmasını istədi. Səlahəddin cavabı tarixi qeydlərdə tapılmamışdı, ancaq kraliçanın səylərinin uğurlu olduğu görünür.İbn Şəddad, həmçinin, iddia edir ki, Tamaranın Hattin döyüşündə Səlahəddin Əyyubi tərəfindən qənimət olaraq alınmış ın qaytarılmasında sultana 200 000 qızıl təklif etməsi Bizans imperiyasını geridə qoyduğunu göstərirdi.
O vaxtki yazırdı:
| "Şərqdə çox döyüşkən və cəsarətli, bədənləri güclü və saysız-hesabsız döyüşçüləri olan xristian xalqı var. Tamamilə kafir millətlər tərəfindən mühasirəyə alınıblar. Bu insanlara gürcü deyilir, Müqəddəs Georgiyə ibadət edirlər. Hər dəfə Rəbbin Qəbirinə həcc ziyarətinə gəldikdə, heç kimə xərac vermədən Müqəddəs şəhərdə yürüyüş keçirirlər.." |
Ticarət və mədəniyyət
Gürcüstanın nəzarəti altında çiçəklənən ticarət və sənaye mərkəzlərindən ölkəyə və Tamaranın sarayına sərvət daşınırdı. Qonşu ölkələrdən götürülən xərac və müharibə qənimətləri kralın xəzinəsinə əlavə edildi ki, bu da "kəndlilər zadəganlar, zadəganlar knyazlar, knyazlar padşahlar kimi yaşayır " deməyə əsas verirdi.
Tamara sələflərinin başlatdığı bədii inkişafın ölkədə dəvam etməsinə şərait yaratdı. Onun müasirləri olan gürcü salnaməçiləri xristian əxlaqını möhkəmləndirməyə davam edərkən, dini mövzu əvvəlki hakim mövqeyini olduqca orijinal dünyəvi ədəbiyyata itirməyə başladı. Bu tendensiya Gürcüstanın xalq şairi Şota Rustavelinin yazdığı bir epos- Pələng dərisi geymiş pəhləvan (gürc. ვეფხისტყაოსანი) ilə kuliminasiya nöqtəsinə çatdı.. Gürcüstanda doğma ədəbiyyatın ən böyük uğuru kimi tanıdılan bu şeir orta əsrlərə məxsus cəlbedicilik, dostluq və nəzakətli sevgi ideallarını tərənnüm edirdi.
Köçəri tayfaların hücumları və Gürcüstanın tədricən zəifləməsi
Monqollar Avropanın işğalına, xüsusən də, şimal-şərqindəki slavyan torpaqlarının işğalına başladığı bir vaxtda, köçərilərin qoşunları eyni zamanda cənubdan Gürcüstana doğru irəlilədilər. Kraliça Tamaranın oğlu Dördüncü Səlib Yürüşünə olan hazırlıqlarını bir kənara qoyub, işğalçılara qarşı mübarizə apardı, lakin monqol hücumunu dəf edə bilmədi. Müharibədə gürcülər ağır itkilər verdilər və şah özü ağır yaralandı. Nəticədə Georgi əlil oldu və 31 yaşında vaxtından əvvəl öldü.
Georginin ölümündən sonra bacısı Rusudan taxta çıxdı, lakin o çox təcrübəsiz və monqolları ölkədən çıxara bilməyəcək qədər zəif idi. 1236-cı ildə görkəmli monqol komandiri Çormoğon Gürcüstana və onun vassallarına qarşı özünün rəhbərlik etidi geniş bir orduyla hücum edərək, Kraliça Rusudanı qərbə qaçmağa məcbur etdi, şərqi Gürcüstanı monqollara təslim olan və xərac verməyə razı olan zadəganlara qaytardı; müqavimət göstərənlər tamamilə məhv edildi. Monqol qoşunları Gürcüstan kraliçasının arxasınca gedərək təbii sədd rolunu oynayan Lixi Silsiləsini keçmək yerinə, qərbi Gürcüstanı geniş mühasirədə tutmağı seçdi. Daha sonra Rusudan Papa dəstəyini almağa çalışdı, lakin uğursuz oldu. 1243-cü ildə Gürcüstan nəhayət Böyük Xanı ölkənin baş hökmdarı olaraq tanımağa məcbur oldu.
Bəlkə də heç bir monqol istilası Gürcüstanı bu ölkədə baş verən və onillərlə dəvam edən monqollar əleyhinə üsyanlar qədər darmadağın etməmişdir. İlk anti-monqol üsyanı 1259-cu ildə VI David rəhbərliyi altında başlamış və otuz ilə yaxın davam etmişdir. Monqol əleyhinə çəkişmələr monqollar tərəfindən edam edilmiş kral və VIII Davidin rəhbərliyi altında çox uğur qazanmadan davam etdi.
Gürcüstan, nəhayət, (Böyük Georgi) hakimiyyəti dövründə monqol istilalarından bəri bilinməyən bir canlanma dövrü gördü. Uzaqgörən bir monarx olan V Georgi Eldənizlərin süqutundan düzgün istifadə edə bildi, monqollara xərac verməyi dayandırdı, Gürcüstanın 1220-ci ilədək mövcud olan dövlət sərhədlərini bərpa etdi və Trabzon imperiyasını yenidən Gürcüstanın təsir dairəsinə qaytardı. Onun hakimiyyəti altında Gürcüstan Avropanın böyük dəniz respublikaları, Genuya və Venesiya ilə yanaşı Bizans imperiyası ilə sıx beynəlxalq ticarət əlaqələri qurdu. V Georgi eyni zamanda Qüdsdəki bir neçə gürcü monastırının Gürcü Pravoslav Kilsəsinə qaytarılmasına nail oldu və gürcü zəvvarlarının Müqəddəs torpaqlara pulsuz gediş-gəlişini təmin etdi. Orta əsrlərdə Gürcüstanda Gürcüstanın müasir milli bayrağına ilham verən geniş yayılması V Georginin hakimiyyəti dövrünə təsadüf edir.
Vahid Gürcüstanın böyük padşahlarının sonuncusu ölümü krallığı qarşısı alınmaz bir çöküşə apardı. Sonrakı onilliklərdə köçərilər tərəfindən yayılan qara ölüm, həmçinin ölkənin iqtisadiyyatını, əhalisini və şəhər mərkəzlərini viran edən Əmir Teymurun rəhbərliyi altındakı çoxsaylı istilalar nəzərə çarpırdı. Bizansın süqutundan sonra Gürcüstan tam şəkildə təcrid olunmuş, parçalanmış xristian anklavına, düşmən Türk-İran qonşularının əhatəsində solmuş Şərqi Roma dövrünün bir qalığına çevrildi.
İncəsənət irsi
Həmçinin bax
Qeydlər
- Katolik kilsəsi tərəfindən iddia edilən İsanın çarmıxa çəkildiyi xaçın qalılarıdır.
İstinadlar
- Susan Layton. Ph. D . Literature And Empire: Scholar Susan Layton Discusses Russia's 'Literary Caucasus' 2016-09-23 at the Wayback Machine. November 13, 2011
- Scholtbach, Alvaro. Nodia, Gia. The Political Landscape of Georgia: Political Parties: Achievements, Challenges and Prospects. : Eburon Uitgeverij B. V., 2006, p. 7
- Rogers, Clifford J, Kelly DeVries, and John France. Journal of Medieval Military History. Woodbridge, UK: Boydell Press, 2013. Print.
- . The Making of the Georgian Nation. . 1994. səh. 36. ISBN .
- Virgil, et al. Georgica. Heidelberg: C. Winter, 1985. Print.
- (gürc.) (1982), k'art'veli eris istoria (The History of the Georgian Nation), vol. 2, pp. 184–187. Press.
- . Studies in Christian Caucasian history. , 1963. p 202
- Donald Rayfield, "Davit II", in: Robert B. Pynsent, S. I. Kanikova (1993), Reader's Encyclopedia of Eastern European Literature, p. 82. HarperCollins, ISBN .
- . The Empire of Manuel I Komnenos, 1143–1180. Cambridge: Cambridge University Press. 1993. ISBN . 2019-05-12 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-10-08.
- Machitadze, Zacharia. Mirianashvili, Lado. Lives of the Georgian Saints. St. Brotherhood: 2006, p. 167
- Трабзон Империјасы // Azərbaycan Sovet Ensiklopediyası: [10 ҹилддә]. IX ҹилд: Спутник—Фронтон. Бакы: Азәрбајҹан Совет Енсиклопедијасынын Баш Редаксијасы. Баш редактор: Ҹ. Б. Гулијев. 1986. С. 337.
- Azərbaycan Tarixi, 7 cilddə, 3-cü cild [ölü keçid] səh. 79, 88: Trabzon imperatoru, səh. 83: Trabzon krallığı.
- "Qaraqoyunlu və Ağqoyunlu dövlətlərinin tarixi müasir türk tarixşünaslığında". 2021-10-21 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-10-09.
- Tamar's paternal aunt was the 's grandmother on their father’s side, as it has been conjectured by (1940).
- Eastmond (1998), pp. 153–154.
- Vasiliev (1935), pp. 15–19.
- Antony Eastmond. Royal Imagery in Medieval Georgia. , 1998. p. 122
- Pahlitzsch, Johannes, "Georgians and Greeks in Jerusalem (1099–1310)", in Ciggaar & Herman (1996), pp. 38–39.
- Antony Eastmond. Royal Imagery in Medieval Georgia. Penn State Press, 1998. p. 122–123
- David Marshall Land. The Lives and Legends of the Georgian Saints. London: , 1976, p. 11
- Suny, Ronald Grigor, The Making of the Georgian Nation. Indiana University Press: 1994, p. 40
- Toumanoff, Cyril. "Armenia and Georgia," The Cambridge Medieval History, vol. 4, pp. 593–637. Cambridge England: Cambridge University Press: 1966, p. pp. 624–625.
- Владимир Каденко. Поэма Шамси Башту. Долг памяти и культуре.
- "Ижбулатов Мидхат Резванович. Возвращение дастана «Шан кызы» народу из небытия". 2021-09-24 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-10-09.
- "Анатолий Лемыш. Шан кызы дастаны - Поэма времен Аскольда и Дира". 2021-09-28 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-10-09.
- Gracias, Luke — The Devil's Prayer — Australian eBook Publisher, 2016, ISBN pp 350–351
- , "Tiflis", in: M. Th. Houtsma, E. van Donzel (1993), E. J. Brill's First , 1913–1936, Brill, ISBN
- Limper, B. Die Mongolen und die christlichen Völker des Kaukasus — Eine Untersuchung zur pol. Geschichte Kaukasiens im 13. und beginnenden 14. Jh. Diss. Köln,1980
- D. Kldiashvili, History of the Georgian Heraldry, Parlamentis utskebani, 1997, p. 35.
Mənbələr
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Gurcustanin qizil dovru gurc საქართველოს ოქროს ხანა Gurcustan Kralliginin orta esrlerde oz serhedlerini maksimum genislendirdiyi 11 13 cu esrleri ehate eden tarixi period Bu dovr herbi genislenme ile yanasi orta esrler Gurcustan memarliginin ressamliq ve poeziyasinin ciceklenmesi dini incesenetin inkisafi dunyevi edebiyyatin ilk iri hecmli eserlerinin yazilmasina tesaduf edir IV Davidin hakimiyyeti illerin Gurcustan Kralligi Iki esrden cox davam eden qizil dovr monqollar kimi kocerilerin davamli istilalari ve eyniadli koceri qruplar terefinden qara olumun yayilmasi sebebinden tedricen sona catdi Gurcustan enenevi muttefiqi olan Serqi Roma Imperiyasinin sonun getiren Konstantinopolun suqutundan sonra Gurcustan daha da zeifledi Bu proseslerin neticesi olaraq 15 ci esrde Gurcustan ayrilmis dusmen olaraq gorduyu Turk Iran qonsulari ile ehate olunan tecrid olunmus bir anklava cevrildi Qizil dovrun menseyiIV David Esas meqale IV DavidIV David tesviri Qizil dovr Boyuk Turk Isgallari dovrunde 16 yasinda taxt taci qebul eden II Georgi ve Kralica Helenanin oglu IV Davidin Qurucu David ve ya Boyuk David de deyilir hakimiyyetiyle basladi Mehkeme naziri himayesi altinda boyuyen IV David zamanla feodallarin ozbasinaligini basdirdi ve xarici tehdidlerle effektiv mubarize aparmaq ucun elindeki hakimiyyeti merkezlesdirdi 1121 ci ilde Didqori doyusu zamani daha boyuk turk ordularini qetiyyetle meglub etdi ve bir nece gundur gurcu suvarilerinin arxasinca qacan Gurcustandan qova bildi Tiflisin mudafiesini temin eden ve yeni bir dircelis dovrunu basladan IV Davidin ordusu terefinden cox sayda qenimet ve esir ele kecirildi Olkesinin daha yuksek statusunu vurgulamaq ucun o Gurcustanin coxdanki muttefiqi olan Serqi Roma Imperiyasinin verdiyi yuksek hormet titulunu redd eden ilk Gurcustan padsahi oldu ve bu da Gurcustanin guclu dostu ile yalniz esasda munasibet quracagini gosterirdi Gurcustan ve Bizans kralliqlari arasindaki yaxin aile elaqeleri sebebinden IV Davidin xalasi Gurcustan sahzadesi Marta bir vaxtlar Bizans imperatoru konsulu idi XI esre qeder 16 gurcu hakim knyaz ve padsah sahib idi David bunu eden sonuncu kral oldu IV David gurculerin mecburi sekilde qebul etdiyi istenilmeyen serq tesirinin qaliqlarini enenevi xristian ve bizans medeniyyeti lehine deyisdirmeye xususi onem verirdi Bunun ucun o o donem ucun Serqi Prasoslav Xristianliginda cox onemli dini elm ocaqlarindan biri sayilan UNESCO nun Umumdunya irsine daxil olan Gelati monastirini qurdu David eyni zamanda ardicil sekkiz serbest ayeli Tovbe ilahilerini gurcu ლობალობანი სინანულისა ი gurcu isალობანი compინანულისანი gurcu sinonulisani bestelemekle canlandirilmasinda boyuk rol oynamisdir Gunahlarinin bele emosional tovbesinde David ozunu tanri ve xalqi ile benzer bir munasibeti olan Incil Davudunun reinkarnasiyasi kimi gorur Hemcinin bu ilahilerde David Selcuqlulara qarsi mubarize aparan tebii muttefiqleri Avropali de idealist cesaretlerini bolusur I Demetrius ve III Georginin dovru Kintsvisi monastiri Matshvarisi monastiri 1125 ci ilde Davidin olumunden sonra taxta cixan dovrunde de seltenet ciceklenmeye davam etdi Onun hakimiyyeti doneminde kral varisliyi ile elaqeli olaraq aile munaqiseleri intensivlesse de Gurcustan Gencedeki muselmanlara qarsi bir nece qetiyyetli qelebe ile merkezlesmis gucu qorumagi bacardi Gence qalibiyyetinden sonra seherin qala qapilari qenimet kimi aparilmisdi Istedadli bir sair olan da atasinin Gurcustanin dini verdiyi tohfelerini davam etdirdi Onun ilahilerinden en meshuru Gurcustanin hamisi muqeddes Meryeme hesr edilmis ve yaradildiqdan 900 il sonra hele de Gurcustan kilselerinde seslenen Sen uzum bagisan gurc შენ ხარ ვენახი oxunusu Shen har venahi eseridir 1156 ci ilde Demetriusdan sonra hakimiyyete gelen oglu isgalci siyasete basladi Taxta cixdigi il Exlat Selcuq sultanligina yuruyusler teskil etdi ve Dvin qalasini turklerden aldi Buna gore de burada onu qehreman kimi qarsiladilar Georgi eyni zamanda qizi Rusudana Imperator oglu evlenmesini vesiyyet ederek gurcu kralliginin Serqi Roma Imperiyasinin en yuksek rutbeleri ile qarismasi prosesini davam etdirdi Kralica Tamaranin rehberliyindeki qizil inkisafEsas meqale Boyuk TamaraTamaranin freskosu Gurcustanin ilk musteqil qadin hokmdari qizi Tamaranin dovrunde Gurcustan orta esrlerdeki inkisafinin ve prestijinin pik heddini yasadi Ondan sonra gelen seleflerinin de ugurlari Tamaranin qoydugu miras uzerinde qurulmusdu Tamara olkeni sadece qorumaqla qalmadi eyni zamanda ozune taxt cevrilisi etmeye calisan Novqorodun rus knyazi Yuri Boqolyubski kimi merkeze tabe olmayan daxili quvveleri muveffeqiyyetle basdirdi Hemcinin dovlet terefinden tetbiq edilen olum cezasi ve iskencenin legv edilmesi kimi o dovr ucun yuksek aydinlanma hereketi olaraq gorulen siyaset xetti yene Tamara terefinden izlenildi Muqeddes torpaqlardaki xarici mudaxileler ve sovdelesmeler Tamarain hokmdarligi dovrundeki en elametdar hadise 1204 cu ilde Qara denizde Trabzon imperiyasinin qurulmasi olmusdur Bu dovlet dagilmis Bizans Imperiyasinin simal serqinde Tamaranin qohumlari olan trabzonlu I Aleksios ve qardasi destekleyen gurcu ordularinin komeyi ile quruldu Aleksios ve David Gurcustan sarayinda boyumus qacaq Bizans prinsleri olaraq bilinirdiler Kralica Tamaranin yaqut zumrud ve mirvarilerle bezedilis qizil xaci Tamarin tarixcisine gore Trabzondaki dovletin yaradilma meqsedi Bizans imperatoru gurcu kralicasinin Antakya ve Afon monastirlarina gonderdiyi pulu musadire etdiyi ucun cezalandirmaq idi Tamaranin Pontik seyleri eyni zamanda Gurcustanin yaxin cenub qerb qonsulugunda dost dovlet qurmaq ucun Konstantinopola qarsi olan Qerbi Avropa Dorduncu Selib Yurusunden faydalanmaq ve dagilmis birliyinin tesis edilmesiyle aciqlana biler Olkenin gucu o dereceye catmisdi ki Tamaranin hakimiyyetinin sonraki illerinde kralliq artiq Muqeddes torpaqlardaki gurcu monastir merkezlerinin qorunmasi ile maraqlanirdi ki onlardan sekkizi Qudsde siyahiya alinmisdi Selaheddin Eyyubinin tarixcisi Behaeddin ibn Seddad xeber verir ki 1187 ci ilde Eyyubilerin Qudsu feth etmesinden sonra Tamara sultana elciler gondererek Qudsdeki gurcu monastirlarinin musadire edilmis esyalarinin geri qaytarilmasini istedi Selaheddin cavabi tarixi qeydlerde tapilmamisdi ancaq kralicanin seylerinin ugurlu oldugu gorunur Ibn Seddad hemcinin iddia edir ki Tamaranin Hattin doyusunde Selaheddin Eyyubi terefinden qenimet olaraq alinmis in qaytarilmasinda sultana 200 000 qizil teklif etmesi Bizans imperiyasini geride qoydugunu gosterirdi O vaxtki yazirdi Serqde cox doyusken ve cesaretli bedenleri guclu ve saysiz hesabsiz doyusculeri olan xristian xalqi var Tamamile kafir milletler terefinden muhasireye aliniblar Bu insanlara gurcu deyilir Muqeddes Georgiye ibadet edirler Her defe Rebbin Qebirine hecc ziyaretine geldikde hec kime xerac vermeden Muqeddes seherde yuruyus kecirirler Ticaret ve medeniyyet Gurcustanin nezareti altinda ciceklenen ticaret ve senaye merkezlerinden olkeye ve Tamaranin sarayina servet dasinirdi Qonsu olkelerden goturulen xerac ve muharibe qenimetleri kralin xezinesine elave edildi ki bu da kendliler zadeganlar zadeganlar knyazlar knyazlar padsahlar kimi yasayir demeye esas verirdi Tamara seleflerinin baslatdigi bedii inkisafin olkede devam etmesine serait yaratdi Onun muasirleri olan gurcu salnamecileri xristian exlaqini mohkemlendirmeye davam ederken dini movzu evvelki hakim movqeyini olduqca orijinal dunyevi edebiyyata itirmeye basladi Bu tendensiya Gurcustanin xalq sairi Sota Rustavelinin yazdigi bir epos Peleng derisi geymis pehlevan gurc ვეფხისტყაოსანი ile kuliminasiya noqtesine catdi Gurcustanda dogma edebiyyatin en boyuk uguru kimi tanidilan bu seir orta esrlere mexsus celbedicilik dostluq ve nezaketli sevgi ideallarini terennum edirdi Koceri tayfalarin hucumlari ve Gurcustanin tedricen zeiflemesi1245 ci ilde Gurcustan Kralligi Monqollar Avropanin isgalina xususen de simal serqindeki slavyan torpaqlarinin isgalina basladigi bir vaxtda kocerilerin qosunlari eyni zamanda cenubdan Gurcustana dogru irelilediler Kralica Tamaranin oglu Dorduncu Selib Yurusune olan hazirliqlarini bir kenara qoyub isgalcilara qarsi mubarize apardi lakin monqol hucumunu def ede bilmedi Muharibede gurculer agir itkiler verdiler ve sah ozu agir yaralandi Neticede Georgi elil oldu ve 31 yasinda vaxtindan evvel oldu Georginin olumunden sonra bacisi Rusudan taxta cixdi lakin o cox tecrubesiz ve monqollari olkeden cixara bilmeyecek qeder zeif idi 1236 ci ilde gorkemli monqol komandiri Cormogon Gurcustana ve onun vassallarina qarsi ozunun rehberlik etidi genis bir orduyla hucum ederek Kralica Rusudani qerbe qacmaga mecbur etdi serqi Gurcustani monqollara teslim olan ve xerac vermeye razi olan zadeganlara qaytardi muqavimet gosterenler tamamile mehv edildi Monqol qosunlari Gurcustan kralicasinin arxasinca gederek tebii sedd rolunu oynayan Lixi Silsilesini kecmek yerine qerbi Gurcustani genis muhasirede tutmagi secdi Daha sonra Rusudan Papa desteyini almaga calisdi lakin ugursuz oldu 1243 cu ilde Gurcustan nehayet Boyuk Xani olkenin bas hokmdari olaraq tanimaga mecbur oldu Belke de hec bir monqol istilasi Gurcustani bu olkede bas veren ve onillerle devam eden monqollar eleyhine usyanlar qeder darmadagin etmemisdir Ilk anti monqol usyani 1259 cu ilde VI David rehberliyi altinda baslamis ve otuz ile yaxin davam etmisdir Monqol eleyhine cekismeler monqollar terefinden edam edilmis kral ve VIII Davidin rehberliyi altinda cox ugur qazanmadan davam etdi Gurcustan nehayet Boyuk Georgi hakimiyyeti dovrunde monqol istilalarindan beri bilinmeyen bir canlanma dovru gordu Uzaqgoren bir monarx olan V Georgi Eldenizlerin suqutundan duzgun istifade ede bildi monqollara xerac vermeyi dayandirdi Gurcustanin 1220 ci iledek movcud olan dovlet serhedlerini berpa etdi ve Trabzon imperiyasini yeniden Gurcustanin tesir dairesine qaytardi Onun hakimiyyeti altinda Gurcustan Avropanin boyuk deniz respublikalari Genuya ve Venesiya ile yanasi Bizans imperiyasi ile six beynelxalq ticaret elaqeleri qurdu V Georgi eyni zamanda Qudsdeki bir nece gurcu monastirinin Gurcu Pravoslav Kilsesine qaytarilmasina nail oldu ve gurcu zevvarlarinin Muqeddes torpaqlara pulsuz gedis gelisini temin etdi Orta esrlerde Gurcustanda Gurcustanin muasir milli bayragina ilham veren genis yayilmasi V Georginin hakimiyyeti dovrune tesaduf edir Vahid Gurcustanin boyuk padsahlarinin sonuncusu olumu kralligi qarsisi alinmaz bir cokuse apardi Sonraki onilliklerde koceriler terefinden yayilan qara olum hemcinin olkenin iqtisadiyyatini ehalisini ve seher merkezlerini viran eden Emir Teymurun rehberliyi altindaki coxsayli istilalar nezere carpirdi Bizansin suqutundan sonra Gurcustan tam sekilde tecrid olunmus parcalanmis xristian anklavina dusmen Turk Iran qonsularinin ehatesinde solmus Serqi Roma dovrunun bir qaligina cevrildi Incesenet irsiXobi monastirindaki qizil Theotokos bir hissesi Atskuri triptixi Svetitsxoveli kafedrali Roman xatiresine IV Davidin prosessual xaci Mestiyanin carmixa cekilmesi Fresko Gurcustan Ubisideki sonuncu axsam yemeyi Ubisinin elani Roma tesirini gosteren divarlariHemcinin baxQizil Esr mifologiya QeydlerKatolik kilsesi terefinden iddia edilen Isanin carmixa cekildiyi xacin qalilaridir IstinadlarSusan Layton Ph D Literature And Empire Scholar Susan Layton Discusses Russia s Literary Caucasus 2016 09 23 at the Wayback Machine November 13 2011 Scholtbach Alvaro Nodia Gia The Political Landscape of Georgia Political Parties Achievements Challenges and Prospects Eburon Uitgeverij B V 2006 p 7 Rogers Clifford J Kelly DeVries and John France Journal of Medieval Military History Woodbridge UK Boydell Press 2013 Print The Making of the Georgian Nation 1994 seh 36 ISBN 0 253 20915 3 Virgil et al Georgica Heidelberg C Winter 1985 Print gurc 1982 k art veli eris istoria The History of the Georgian Nation vol 2 pp 184 187 Press Studies in Christian Caucasian history 1963 p 202 Donald Rayfield Davit II in Robert B Pynsent S I Kanikova 1993 Reader s Encyclopedia of Eastern European Literature p 82 HarperCollins ISBN 0 06 270007 3 The Empire of Manuel I Komnenos 1143 1180 Cambridge Cambridge University Press 1993 ISBN 0 521 52653 1 2019 05 12 tarixinde Istifade tarixi 2019 10 08 Machitadze Zacharia Mirianashvili Lado Lives of the Georgian Saints St Brotherhood 2006 p 167 Trabzon Imperiјasy Azerbaycan Sovet Ensiklopediyasi 10 ҹilddә IX ҹild Sputnik Fronton Baky Azәrbaјҹan Sovet Ensiklopediјasynyn Bash Redaksiјasy Bash redaktor Ҹ B Guliјev 1986 S 337 Azerbaycan Tarixi 7 cildde 3 cu cild olu kecid seh 79 88 Trabzon imperatoru seh 83 Trabzon kralligi Qaraqoyunlu ve Agqoyunlu dovletlerinin tarixi muasir turk tarixsunasliginda 2021 10 21 tarixinde Istifade tarixi 2019 10 09 Tamar s paternal aunt was the s grandmother on their father s side as it has been conjectured by 1940 Eastmond 1998 pp 153 154 Vasiliev 1935 pp 15 19 Antony Eastmond Royal Imagery in Medieval Georgia 1998 p 122 Pahlitzsch Johannes Georgians and Greeks in Jerusalem 1099 1310 in Ciggaar amp Herman 1996 pp 38 39 Antony Eastmond Royal Imagery in Medieval Georgia Penn State Press 1998 p 122 123 David Marshall Land The Lives and Legends of the Georgian Saints London 1976 p 11 Suny Ronald Grigor The Making of the Georgian Nation Indiana University Press 1994 p 40 Toumanoff Cyril Armenia and Georgia The Cambridge Medieval History vol 4 pp 593 637 Cambridge England Cambridge University Press 1966 p pp 624 625 Vladimir Kadenko Poema Shamsi Bashtu Dolg pamyati i kulture Izhbulatov Midhat Rezvanovich Vozvrashenie dastana Shan kyzy narodu iz nebytiya 2021 09 24 tarixinde Istifade tarixi 2019 10 09 Anatolij Lemysh Shan kyzy dastany Poema vremen Askolda i Dira 2021 09 28 tarixinde Istifade tarixi 2019 10 09 Gracias Luke The Devil s Prayer Australian eBook Publisher 2016 ISBN 9781925427332 pp 350 351 Tiflis in M Th Houtsma E van Donzel 1993 E J Brill s First 1913 1936 Brill ISBN 90 04 08265 4 Limper B Die Mongolen und die christlichen Volker des Kaukasus Eine Untersuchung zur pol Geschichte Kaukasiens im 13 und beginnenden 14 Jh Diss Koln 1980 D Kldiashvili History of the Georgian Heraldry Parlamentis utskebani 1997 p 35 Menbeler