Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Pələng dərisi geymiş pəhləvan (gürc. ვეფხისტყაოსანი) — XII əsrdə gürcü yazıçısı Şota Rustaveli tərəfindən yazılmış epik əsər. Poemanın əsasını IX əsrdə yazılmış qədim bulqar, türk şairi Mikayıl Şəmsi Baştu tərəfindən yazılmış "Şan qızı dastanı" təşkil edir.
| Pələng dərisi geymiş pəhləvan | |
|---|---|
| gürc. ვეფხისტყაოსანი | |
 | |
| Müəllif | Şota Rustaveli |
| Janr | epos |
| Orijinalın dili | gürcü dili |
| Orijinalın nəşr ili | 1712 - VI Vaxtanqın əmri ilə |
| Tərcüməçi | Əhməd Cavad Səməd Vurğun Məmməd Rahim Süleyman Rüstəm |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Tarixçə
Uzun müddət əlyazma şəklində yayılan poema ilk dəfə 1712-ci ildə VI Vaxtanqın təşəbbüsü ilə çap olunmuşdur. Sonrakı nəşrlər içərisində XIX əsrin inqilabçı-demokratı İlya Çavçavadzenin rəhbərliyi altında çalışan qabaqcıl yazıçı və alimlər komissiyasının tərtib etdiyi elmi-tənqidi mətn Vaxtanqın çap etdirdiyi mətndən xeyli fərqlənir. Daha dəqiq elmi-tənqidi mətn 1937-ci ildə, poemanın yaradılmasının 750 illiyi münasibətilə hazırlanmışdır. Həmin mətn nəzərdən keçrilərək 1951-ci ildə yenidən çap olunmuşdur.
İdeya və məzmunu
Poemada hadisələr Gürcüstan ərazisindən uzaqlarda — Ərəbistan, Hindistan, Mülkizanzar, Qulanşaro və Qacetiyada baş verir. Qərhəmanlar ərəblərdən, hindlilərdən və başqa xalqlardandır. Əsərdə zahirən heç bir milli və ərazi məhdudluğu yoxdur.
Pənah Xəlilov "Pələng dərisi geymiş pəhləvan" əsərində əsasən, qəhrəmanlıq və cəngavərlik, dosta vəfa və təmənnasız kömək motivlərinin çox qüvvətli olduğunu vurğulamışdır. Vətənpərvərlik motivinə gəldikdə "Pələng dərisi geymiş pəhləvan" poeması ilə Şavteli və Çaxuradzenin qəsidələri arasında üzvi yaxınlığın olduğunu bildirir.
Poemanın əvvəlində ərəb padşahı Rostevan təsvir olunur. Taxt-tacını qızına verən bu hökmdarın bir çox vassalı vardır. Ən böyük vassalı cavan sərkərdə Avtandildir. Hökmdara — patronata tabe olan Avtandilin də öz vassalları vardır. Onun daha nüfuzlu vassalları isə özlərindən kiçik vassalları himayə edirlər. Onların arasında aşağıdan yuxarıya itaət və sədaqət olduğu kimi, yuxarıdan aşağıya da hamilik şərtdir.
"Pələng dərisi geymiş pəhləvan" poemasında üç cəngavərin taleyindən bəhs olunur: Avtandil, Tariel və Firidun. Əsərin süjeti həmin qəhrəmanların həyat macərasını əhatə edir. Onların hərəsi bir ölkədəndir — Avtandil Ərəbistandan, Tariel Hindistandan, Firidun Mülkizanzardandır.
Tariellə tanış olub qardaşlıq əhdi bağlayan Avtandil, dostuna əl tutmaq niyyəti ilə onun görüşünə getmək istəyir. Lakin səfərə qoca Rostevanın razılıq verməyəcəyini yaxşı bilir. Ona görə bu barədə Rostevana xəbər vermir. Avtandil gizli səfərə patronatın xəyanət kimi baxmaması üçün ona bir məktub yazır. Məktubda deyir:
 | Gəl bağışla Avtandili olmuşsa da əmrinə ağ, Neyləsin ki, o biçarə, ömrü olmuş əhdə dustaq, Dərmanıdır təkcə səfər, yoxsa görməz ömrünü sağ, Azad olsa kifayətdir, nə kaşanə, nə çöl, nə dağ!... Vəsiyyəti qurtarıram, budur sözüm, can təlaşda, |  |
Avtandil yola düşməzdən əvvəl özünün ən yaxın vassalı Şərməddini yanına çağırır. Şərməddinin sədaqət və məhəbbətindən razılıq edən Avtandil onu öz yerinə qoyduğnu bildirir və ömrünün axırına kimi Rostevana sadiq olmağı tapşırır:
| | Bacardıqca öz şahına sədaqətlə eylə xidmət, Mehriban ol, əyilmə heç, ömrün boyu düz yolla get, Gözlə mənim kaşanəmi, sən orduma rəhbərlik et Bu vaxtadək diqqətlisən, göstər yenə hünər, diqqət. | |
Bundan sonra özünün həyat tarixçəsini Avtandilə danışan Tarielin dili ilə müxtəlif Hindistan dövlət sistemindən söhbət açılır. Məlum olur ki, Hindistan yeddi vassallıqdan ibarətdir. Həmin vassallıqların tabe olduqları patronat Parsedandır. Parsedanın ən yaxın, ən böyük vassalı Sareddin, onun ölümündən sonra isə oğlu Tariel olmuşdur.
Tarielə rast gəlib onunla dostluq peymanı bağlayan Firidunun ölkəsində də mərkəzləşmiş feodal dövləti olmuşdur. Firidunun atası patronat, onun əmirləri isə vassal imişlər. Patronat öldükdən sonra Firidunu tanımaq istəməyən əmirləri onu ölkədən qovub, özlərini müstəqil elan etmişlər. Tariel Firidunun halına acımışdır. Dostlar köməkləşib Mülkizanzarda mərkəzləşmiş dövləti bərpa etmişlər.
Maraqlı fakt
Şota Rustaveli "Pələng dərisi geymiş pəhləvan" əsərində mədəniyyət və ticarət mərkəzi kimi Naxçıvandakı Gilan şəhərini göstərilmişdir.
İstinadlar
- Владимир Каденко. Поэма Шамси Башту. Долг памяти и культуре. Əsər Həsr Edilmişdir:Gürcü Qadını Tamaraya
- "Ижбулатов Мидхат Резванович. Возвращение дастана "Шан кызы" народу из небытия". 2021-09-24 tarixində . İstifadə tarixi: 2013-05-26.
- "Анатолий Лемыш. Шан кызы дастаны — Поэма времен Аскольда и Дира". 2021-09-28 tarixində . İstifadə tarixi: 2013-05-26.
- P. Xəlilov — SSRİ xalqları ədəbiyyatı (iki cilddə). I c. Bakı: Maarif, 1966, səh 270–271
- P. Xəlilov — SSRİ xalqları ədəbiyyatı (iki cilddə). I c. Bakı: Maarif, 1966, səh 272–273
- Elnur Kəlbizadə. Qardaşlaşan muxtariyyətlər: Naxçıvan və Acarıstan [ölü keçid]. serqqapisi.az, 01.03.2013 (az.)
Həmçinin bax
Pələng dərisi geymiş pəhləvan, və ya Pələng dərili cəngavər azərbaycan dilində
 | Ədəbiyyat ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu adin diger istifade formalari ucun bax Peleng derili cengaver deqiqlesdirme Peleng derisi geymis pehlevan gurc ვეფხისტყაოსანი XII esrde gurcu yazicisi Sota Rustaveli terefinden yazilmis epik eser Poemanin esasini IX esrde yazilmis qedim bulqar turk sairi Mikayil Semsi Bastu terefinden yazilmis San qizi dastani teskil edir Peleng derisi geymis pehlevangurc ვეფხისტყაოსანიMuellif Sota RustaveliJanr eposOrijinalin dili gurcu diliOrijinalin nesr ili 1712 VI Vaxtanqin emri ileTercumeci Ehmed Cavad Semed Vurgun Memmed Rahim Suleyman Rustem Vikianbarda elaqeli mediafayllarTarixceUzun muddet elyazma seklinde yayilan poema ilk defe 1712 ci ilde VI Vaxtanqin tesebbusu ile cap olunmusdur Sonraki nesrler icerisinde XIX esrin inqilabci demokrati Ilya Cavcavadzenin rehberliyi altinda calisan qabaqcil yazici ve alimler komissiyasinin tertib etdiyi elmi tenqidi metn Vaxtanqin cap etdirdiyi metnden xeyli ferqlenir Daha deqiq elmi tenqidi metn 1937 ci ilde poemanin yaradilmasinin 750 illiyi munasibetile hazirlanmisdir Hemin metn nezerden kecrilerek 1951 ci ilde yeniden cap olunmusdur Ideya ve mezmunuAvtandil ve Tarielin gorusu Mixail Zicinin illustrasiyasi Poemada hadiseler Gurcustan erazisinden uzaqlarda Erebistan Hindistan Mulkizanzar Qulansaro ve Qacetiyada bas verir Qerhemanlar ereblerden hindlilerden ve basqa xalqlardandir Eserde zahiren hec bir milli ve erazi mehdudlugu yoxdur Penah Xelilov Peleng derisi geymis pehlevan eserinde esasen qehremanliq ve cengaverlik dosta vefa ve temennasiz komek motivlerinin cox quvvetli oldugunu vurgulamisdir Vetenperverlik motivine geldikde Peleng derisi geymis pehlevan poemasi ile Savteli ve Caxuradzenin qesideleri arasinda uzvi yaxinligin oldugunu bildirir Poemanin evvelinde ereb padsahi Rostevan tesvir olunur Taxt tacini qizina veren bu hokmdarin bir cox vassali vardir En boyuk vassali cavan serkerde Avtandildir Hokmdara patronata tabe olan Avtandilin de oz vassallari vardir Onun daha nufuzlu vassallari ise ozlerinden kicik vassallari himaye edirler Onlarin arasinda asagidan yuxariya itaet ve sedaqet oldugu kimi yuxaridan asagiya da hamilik sertdir Peleng derisi geymis pehlevan poemasinda uc cengaverin taleyinden behs olunur Avtandil Tariel ve Firidun Eserin sujeti hemin qehremanlarin heyat macerasini ehate edir Onlarin heresi bir olkedendir Avtandil Erebistandan Tariel Hindistandan Firidun Mulkizanzardandir Tarielle tanis olub qardasliq ehdi baglayan Avtandil dostuna el tutmaq niyyeti ile onun gorusune getmek isteyir Lakin sefere qoca Rostevanin raziliq vermeyeceyini yaxsi bilir Ona gore bu barede Rostevana xeber vermir Avtandil gizli sefere patronatin xeyanet kimi baxmamasi ucun ona bir mektub yazir Mektubda deyir Gel bagisla Avtandili olmussa da emrine ag Neylesin ki o bicare omru olmus ehde dustaq Dermanidir tekce sefer yoxsa gormez omrunu sag Azad olsa kifayetdir ne kasane ne col ne dag Vesiyyeti qurtariram budur sozum can telasda Ulu sahim gezmeliyem senden iraq dagda dasda Qemgin olma sezilmesin derdu alem gozde qasda Xosbext olun qalib cixin dusmenlerle her savasda Avtandil yola dusmezden evvel ozunun en yaxin vassali Sermeddini yanina cagirir Sermeddinin sedaqet ve mehebbetinden raziliq eden Avtandil onu oz yerine qoydugnu bildirir ve omrunun axirina kimi Rostevana sadiq olmagi tapsirir Bacardiqca oz sahina sedaqetle eyle xidmet Mehriban ol eyilme hec omrun boyu duz yolla get Gozle menim kasanemi sen orduma rehberlik et Bu vaxtadek diqqetlisen goster yene huner diqqet Bundan sonra ozunun heyat tarixcesini Avtandile danisan Tarielin dili ile muxtelif Hindistan dovlet sisteminden sohbet acilir Melum olur ki Hindistan yeddi vassalliqdan ibaretdir Hemin vassalliqlarin tabe olduqlari patronat Parsedandir Parsedanin en yaxin en boyuk vassali Sareddin onun olumunden sonra ise oglu Tariel olmusdur Tariele rast gelib onunla dostluq peymani baglayan Firidunun olkesinde de merkezlesmis feodal dovleti olmusdur Firidunun atasi patronat onun emirleri ise vassal imisler Patronat oldukden sonra Firidunu tanimaq istemeyen emirleri onu olkeden qovub ozlerini musteqil elan etmisler Tariel Firidunun halina acimisdir Dostlar komeklesib Mulkizanzarda merkezlesmis dovleti berpa etmisler Maraqli faktSota Rustaveli Peleng derisi geymis pehlevan eserinde medeniyyet ve ticaret merkezi kimi Naxcivandaki Gilan seherini gosterilmisdir IstinadlarVladimir Kadenko Poema Shamsi Bashtu Dolg pamyati i kulture Eser Hesr Edilmisdir Gurcu Qadini Tamaraya Izhbulatov Midhat Rezvanovich Vozvrashenie dastana Shan kyzy narodu iz nebytiya 2021 09 24 tarixinde Istifade tarixi 2013 05 26 Anatolij Lemysh Shan kyzy dastany Poema vremen Askolda i Dira 2021 09 28 tarixinde Istifade tarixi 2013 05 26 P Xelilov SSRI xalqlari edebiyyati iki cildde I c Baki Maarif 1966 seh 270 271 P Xelilov SSRI xalqlari edebiyyati iki cildde I c Baki Maarif 1966 seh 272 273 Elnur Kelbizade Qardaslasan muxtariyyetler Naxcivan ve Acaristan olu kecid serqqapisi az 01 03 2013 az Hemcinin baxPeleng derisi geymis pehlevan ve ya Peleng derili cengaver azerbaycan dilinde Edebiyyat ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin