Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Fransada dini müharibələr (fr. Guerres de Religion) və ya Hugenot müharibələri — 1562–1598-ci illərdə Fransada katoliklər və protestantlar (hugenotlar) arasında baş verən vətəndaş müharibəsi.
| Fransada dini müharibələr | |||
|---|---|---|---|
 Varfolomey gecəsi hadisəsi, 1572-ci il | |||
| Tarix | 1562—1598 | ||
| Yeri | Fransa | ||
| Səbəbi | Katoliklər və protestantlar (hugenotlar) arasında ziddiyyətlər; aristokratiyanın ( və s.) siyasi ambisiyaları | ||
| Nəticəsi | IV Henrixin taxta çıxması; Nant razılaşması | ||
| Münaqişə tərəfləri | |||
| |||
| Komandan(lar) | |||
| | |||
| Ümumi itkilər | |||
| |||
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |||
Tarixi şərait
XVI əsrin II yarısında Fransa siyasi böhran mərhələsinə daxil olur, bu böhran öz təzahürünü 32 il davam edən (1562–1594) dini müharibələrində tapır. Dini müharibələrin səbəbləri təşəkkülü ilə əlaqədar siyasi quruluşun dəyişməsi idi. getdiyi dövrdə gərginlik, siyasi iğtişaşlar güclü hiss olunurdu. 1559-cu il Kato — Kambrezi sülhü İtaliya müharibələrinə son qoymaqla yanaşı, ölkədəki iqtisadi və daxili siyasi vəziyyətin bütün mürəkkəbliyini də göstərdi.
XVI əsrin ortalarına doğru "qiymətlər inqilabı"nın və ağır vergi sisteminin nəticələri kəskin hiss olunurdu. Eyni zamanda müharibənin başa çatması ilə zadəganlar yeni fəaliyyət sahələri axtarmağa başlamışdılar.
Bundan əlavə, 1559-cu ildə hakimiyyət dəyişikliyi baş vermişdi: cəngavər turnirində II Henri ölümcül yaralanır. Onun yerinə böyük oğlu, 15 yaşlı II Fransisk keçir. Hakimiyyət müvəqqəti olaraq zəifləyir, bu isə müxalifətin fəallaşması üçün əlverişli şərait yaradır. II Fransiskin qısamüddətli hakimiyyəti dövründə sarayda Lotaringiya hersoqları olan Gizlərin təsiri artır. Kral ordusunun baş komandanı Fransisk Giz və onun qardaşı, kardinal Karl Giz mütləqiyyətçi hakimiyyətdən narazı olan feodal-əyan cinahını təşkil edirdi. Bu əyanların şimal-şərqdə və mərkəzi əyalətlərdə tərəfdarları çox idi. Kral şurasına daxil olan bu cinah özünü taxt-tacın və katolik dininin müdafiəçisi hesab edirdi və saraydakı yeni zadəganların uğurlarını qəbul etmək istəmirdi.
Şahzadə Antuan Burbon və şahzadə Konde hugenot aristokratiyasına (qərbi isveçrə dilində "eidguenots" — həmfikir, həmyoldaş) başçılıq edirdilər. Hugenot aristokratiyası Fransanın cənub-qərb və cənub vilayətlərində cəmləşmişdi. Bu qrup öz iqtisadi vəziyyətini möhkəmlətmək üçün kilsə torpaqlarının dünyəviləşdirilməsinin tərəfdarı idilər və böyük məmnuniyyətlə kalvinizmi qəbul etmişdilər.
Hər iki qruplaşmaya şəhərlər də cəlb edilmişdi. Şimal, qərb və mərkəzi əyalətlərdə şəhərlər hakimiyyətin vergi siyasətindən narazı idilər, cənub cənub-qərbdə isə şəhərlər əvvəlki özünüidarəçilik hüquqlarının itirilməsin müqavimət göstərirdilər.
II Fransisk qəflətən vəfat edəndən sonra hakimiyyətə qardaşı IX Karl keçir, azyaşlı olduğu üçün anası — kraliça Yekaterina Mediçi qəyyum təyin edilir. Bu zaman katoliklərlə hugenotlar arasında gərginlik daha da artır, xüsusilə 1562-ci ildə Fransisk Gizin dəstəsinin Vassi (Şampan) yaxınlığında quqenotlara qarşı qətl törətməsi dini müharibənin başlanğıcını qoyur.
Birinci mərhələ (1562–1570)
1 mart 1562-ci ildə hersoq de Giz öz adamları ilə birlikdə Şampaniyadakı Vassi qəsəbəsinə, hugenotların üzərinə hücum etdi. Bu zaman 23 nəfər öldürüldü, 100-ə yaxın adam yaralandı. Beləliklə "Vassi qətliamı" ilə dini müharibələrin birinci mərhələsi başlandı.
Bu mərhələdə mübarizə gərgin səciyyə daşımamışdır. Hər iki feodal qruplaşması kralı tərəfinə çəkmək və ölkəni onun adından idarə etmək istəyirdi. Bu mərhələdə kral ordusunda fransızlardan başqa ispan, isveç, yunan və başqa muzdlu döyüşçülər iştirak edirdi. Katoliklərə marşal Ann de Monmoransi və narşal Sen-Andre ilə sülh bağlamış gizlər, hugenotlara isə Konde və Kolin rəhbərlik edirdi.
Birinci mərhələ 1570-ci ildə, avqustun 8-də Sen-Jermendə barışıq edikti ilə başa çatır. Bu sülh müqaviləsinə əsasən, Paris istisna edilməklə, bütün Fransa ərazisində hugenotlara etiqad azadlığı, Fransanın hər bir qubernatorluğunda iki şəhərin hüdudlarında kalvinist kilsələrinin fəaliyyətinə icazə və kalvinistlərə dövlət vəzifələri tutmaq hüququ verilmişdir. Sülh müqaviləsinə əsasən hugenotlar həmçinin dörd qala — La-Roşel, Montoban, Konyak və La-Şarite qalalarını almışlar. Hugenotların başçısı admiral Qaspar Kolinyi saraya dəvət olunmuşdur.
İkinci mərhələ (1572–1576)
Bu mərhələdə genişmiqyaslı hərbi əməliyyatlar aparılmış, quqenotlar və katoliklər hakim sülaləyə qarşı çıxış etmişlər. II mərhələnin ən mühüm hadisəsi Parisdəki hadisələr olmuşdu.
18 avqust 1572-ci ildə keçirilmiş möhtəşəm toy mərasimi və qugenotların kral əyanlarının arasında olması katolikləri daha da qəzəbləndirmişdir. Hadisələr sürətlə inkişaf etmiş, 22 avqustda admiral Kolinyiyə qarşı sui-qəsd təşkil olunmuşdur. Fanatik katolik və böyük nüfuz sahibi hertsoq həmin əməliyyatın rəhbəri idi. Protestant zadəganları kraldan hertsoqun cəzalandırılmasını tələb etmişlər. Yeni müharibənin başlamasından ehtiyat edən qugenotlar Parisi tərk etməyə başlamışlar.
Yaranmış vəziyyətdən istifadə etmək qərarına gələn kralın anası hökmdarı yeni vətəndaş müharibəsinin qarşısını almaq naminə protestant başçılarının öldürülməsinin zəruri olduğunu inandıra bilmişdir. Bu planın həyata keçirilməsi üçün Müqəddəs Varfolomey günü, yəni 1572-ci il avqustun 24-ü seçilmişdir. O gün şəhər qapıları bağlanılmış və hərbi dəstələr hazır vəziyyətə gətirilmişdir. Gecə sui-qəsdçilər yaralı admiralın otağına daxil olaraq, onu və mühafizəsini qılıncdan keçirmiş, sonra isə kilsə zənglərinin işarəsi ilə şəhər əhalisi protestantları qətlə yetirməyə çağrılmışdır.
Parisdə başlanmış bu qırğın, kralın xeyir-duası ilə ölkənin digər şəhərlərinə də yayılmışdır. Azğınlaşmış əhali protestantların əvvəlcədən təbaşirlə işarələnmiş evlərinə girərək onları eyvandan küçəyə atmış, qadınlara təcavüz etmiş, soyğunçuluqla məşğul olmuşdur. Qadın-uşaq demədən hər kəs öldürülmüş, təkcə protestantlar deyil, hətta katolisizmə məxsus olmayan digər din nümayəndələrinə də mərhəmət edilməmişdir.
Beləliklə, 1572-ci il 24 avqust gecəsi IX Karlın bacısı Marqarita Valua ilə quqenot başçısı Navarralı Henrinin toyuna gələn quqenot zadəganlar katoliklər tərəfindən qətlə yetirilir, 24 avqust — Müqəddəs Varfolomey bayramı olduğu üçün, bu hadisə — "Varfolomey gecəsi" adını alır. Qətlə yetirilənlərin içərisində Qaspar Kolinyi də var idi. Hərbi əməliyyatlar Parisdən əyalətlərə də keçdi və 1572-ci ilin oktyabrınadək davam etdi. Bu hadisələrin qarşısını almayan kral hakimiyyəti Fransada vətəndaş müharibəsinə imkan yaratdı.
Hugenotlar Fransanın cənubunda separat hugenot dövləti yaratdılar, bu dini müharibənin ən neqativ nəticə idi. Dini-siyasi nifaq Fransanın ərazi bütövlüyünün pozulmasına gətirib çıxardı. Özünüidarəçiliyə malik Hugenot konfederasiyasının öz ordusu və vergi sistemi var idi. Bu ittifaqın ali orqanı – Baş Ştatlar idi, Hugenot konfederasiyasının qəti təşəkkülü 1575-ci ildə Nimdə hugenotların qurultayında baş verdi.
Dini müharibələrin ikinci mərhələsi hugenot tələblərinin yerinə yetirilməsi ilə başa çatır: Parisdən başqa, istənilən yerdə hugenot ayinlərinin keçirilməsinə, əyalət məhkəmə palatalarında onlara öz şöbələrini yaratmağa icazə verilir. Kral həmçinin Varfolomey gecəsində baş verənləri cinayət olaraq tanıyır, müsadirə olunmuş hugenot mülklərini onlara qaytarmağa icazə verir.
1576-cı ildə da təşkil olunur. Onun başında Henri Giz dururdu. Katolik liqa krala Baş ştatların qərarlarına ziyan vura biləcək hərəkətlərdən çəkinməyi təklif edirdi. Bundan əlavə, Liqanın bəyannaməsində əyalətəlrə onların əvvəlki imtiyaz və hüquqlarının verilməsi tələb olunurdu.
Üçüncü mərhələ (1580–1594)
Dini müharibələrin sonuncu mərhələsi III Henrinin yaranmış vəziyyətdən çıxış yolu tapmaq üçün qeyri-ənənəvi tədbirlər görməsi və siyasi səhnəyə Navarralı Henrinin çıxması, Katolik liqann fəallaşması, Paris liqasının yaranması ilə səciyyələnir. 1577-ci ildə əldə olunmuş barışıqdan istifadə etmək üçün III Henri protestant və katolik təşkilatları ləğv etmək qərarına gəldi. Lakin inflyasiyanın artması və vergilərin ağırlaşması daxili siyasi vəziyyəti onsuz da gərginləşdirmişdi. III Henrinin kiçik qardaşı Alanson hersoqunun vəfatı, kralın özünün isə övladının olmaması gətirib çıxardı ki, Fransanın dofini Navarralı Henri elan olundu. Quqenotun hakimiyyətə gələcəyindən ehtiyat edən Gizlər taxt-taca öz namizədləri – kardinal Karl Burbonu irəli sürdülər. Bu vəziyyət III Henrinin Navarralı Henri ilə yaxınlaşmasına səbəb oldu.
Belə olan halda Katolik liqa bərpa edildi və onun başında Fransisk Gizin oğulları – Henri Giz, Karl Giz və Lüdovik Giz durdu. Bu liqa 1584-cü ildə ispan kralı II Filipplə gizli ittifaq bağladı. Müqaviləyə görə, Navarralı Henri taxt-taca olan hüquqlarından məhrum edilirdi, onun əmisi Navarralı Henri Burbon varis elan olunurdu.
1584–1589-cu illər dövrü "Üç Henrix müharibəsi" kimi də tanınır.
Katolik liqanın bərpa olunması ilə demək olar ki, eyni vaxtda Paris liqası təşkil olunur (1585). Onun tərkibinə tacirlər, sənətkarlar, şəhərin yoxsul təbəqələri, tələbələr daxil idi.
Vəziyyətin gərginləşməsi 1585-ci ildə III Henrini hugenotların xeyrinə verilmiş bütün fərmanların ləğv etməyə məcbur edir. Həmin il papa bulla verərək Navarralı Henrini fransız taxtına olan hüquqlardan məhrum edir. Lakin kralın bu tədbirləri vəziyyəti dəyişmədi. Katolik liqaçılar quqenotlara və III Henri hökumətinə qarşı yürüşə başlaməşdılar. Fransanın daxili siyasi işlərinə İngiltərə və İspaniya da müdaxilə edirdi. Bundan qəzəblənən III Henri 1588-ci ilin aprelində Navarralı Henri ilə ittifaq bağladı. Kralın bu hərəkəti Parisdə iğtişaş doğurdu.
Kral Parisi tərk edərək Şartrda gizlənməli oldu. Parisdə hakimiyyət bir müddət gizlərin əlinə keçdi. Paris bürgerləri isə şəhərdə kommunanı bərpa etmək istəyirdilər. III Henri onlarla barışıq bağlayaraq paytaxta qayıtdı.
Lakin Gizlər öz mövqelərini dəyişməmişdilər və Baş ştatlar müharibəni davam etdirmək qərarına gəlir. Çıxılmaz vəziyyətə düşən kral Henri Gizin öldürülməsinə əmr verir. 1588-ci ilin dekabrında Luvra dəvət olunan Henri Giz qətlə yetirildi. Lakin onun qətli vəziyyəti daha da gərginləşdirdi. Gizin dəfn mərasimi Parisdə və digər şəhərlərdə nümayişlərə səbəb oldu. Liqa yenidən antiroyalçı hərəkatın mərkəzinə çevrildi. III Henri öz qüvvələrini hugenotlarla birləşdirmək qərarına gəldi. 1589-cu ilin avqustunda dominikan rahibi Jak Kleman tərəfindən kralın qətlə yetirməsi bu planları boşa çıxardı.
Müharibələrin sonu
1590–1591-ci illərdə bütün Fransa ərazisini özbaşınalıqlar bürüyür. 1591-ci ildə Parisin "16-lar komitəsi" ləğv edilir, həmin ildə ispan kralı II Filipp Parisə öz qarnizonunu yeridir. Digər tərəfdən ölkəni kəndli üsyanları bürüyür. Üsyanlardanə ən irisi 1593–1595-ci illərdə baş vermiş "Krokanlar" ("Gəmiricilər") hərəkatı olur. Kral qoşunları Sentonj və Limuzendə hərəkatı yatırsa da, Periqorda krokanların 40 000-lik dəstəsinin göstərdiyi inadlı müqavimət hökuməti onlarla müqavilə bağlamağa məcbur edir.
Beləliklə, ölkədə başlamış olan hakimiyyətsizlik talanlarla müşayiət edilirdi. Bu vəziyyətdə Navarralı Henrinin orduları qətiyyətli addımlara keçdi. 1593-cü ilin ortalarında qanuni şahzadənin qoşunları Parisə yaxınlaşdı. Şəhəri dağıtmaq istəyən Henri onu əsas ərzaq mənbələrindən ayırdı: bu məqsədlə ətrafdakı bütün dəyirmanlar yandırıldı. Paris üç ay müqavimət göstərdi. Mühasirəyə alınmış şəhərdə taxt-tac məsələləri müzakirə olunurdu. Belə olan halda Navarralı Henri katolikliyi qəbul etmək qərarına gəldi. 1593-cü ili iyulunda Sen-Deni kilsəsində katolikliyi qəbul edən Henrinin 1594-cü ilin fevralında Şartrda tac qoyma mərasimi oldu.
Navarra kralı Henri Burbon IV Henrix adı altında Fransa kralı oldu (1594–1610). Bir ay sonra, 1594-cü ilin martında IV Henri Parisə daxil oldu. IV Henri öz əleyhdarlarını təqib etməyərək onların müsadirəsini də keçirmədi.
Altı illik hakimiyyətsizlikdən sonra Fransa bacarıqlı hakimin əlinə keçdi. Dini müharibələrin siyasi tərəflərini yaxşı dərk edən IV Henri bu münaqişələrə son qoymaq qərarına gəldi.
Nant edikti
1598-ci ildə IV Henri tərəfindən verilmiş Nant edikti müharibədən sonrakı Fransada sülhün təminatçısı oldu.
13 aprel 1598-ci ildə Nant şəhərində qəbul edilmiş bu edikt 93 maddə və 36 gizli maddədən ibarət idi.
Ediktə görə, qallikan kilsəsi rəsmi kilsə elan edildi. Nant edikti dini müharibədən asılı olmayaraq bütün fransız təbəələrinin hüquq bəyannaməsi idi. Ediktdə əmlak, mövqe, təhsil, məhkəmə, tibbi yardım hüquqları elan edilirdi. Lakin protestantların hüquqlarının reallaşması məhdud idi. Onlar yalnız müəyyən ərazidə dini ayinlər keçirə bilər, uşaqlarını yalnız öz məktəb və universitetlərində oxuda bilərdilər. kral təbəələri olaraq protestantlar qallikan kilsəsinin xeyrinə 1/10 vergisini verməli idilər.
XVII əsrin ikinci yarısına kimi qüvvədə qalan Nant edikti 1685-ci ildə Fransa kralı XIV Lüdovik tərəfindən ləğv edilmişdir.
Ədəbiyyat
- . // . New York: Macmillan. 1906. 155–167.
- History of the Rise of the Huguenots of France. 1. 1889.
- ———. History of the Rise of the Huguenots of France. 2. 1889. New edition, two volumes, New York, 1907.
- Baird, H. M. The Huguenots and the Revocation of the Edict of Nantes. 1895.
- Benedict, Philip. Un roi, une loi, deux fois: Parameters for the History of Catholic-Protestant Co-existence in France, 1555-1685 // Grell, O., Scribner, B. (redaktorlar ). Tolerance and Intolerance in the European Reformation. New York: Cambridge University Press. 1996. 65–93. ISBN .
- Di Bondeno, Agostino. Colloqui di Poissy. Rome: Albatros. 2018. ISBN .
- Castelnau, Michel de, The Memoirs of the Reigns of Francis II and Charles IX (published in London in 1724 and reprinted by ECCO.)
- Diefendorf, Barbara B. Beneath the Cross: Catholics and Huguenots in Sixteenth-Century Paris. Oxford: Oxford University Press. 1991. ISBN .
- . Society and Culture in Early Modern France. Stanford: Stanford University Press. 1975. ISBN .
- Greengrass, Mark. France in the Age of Henry IV. London: Longman. 1986. ISBN .
- ———. The French Reformation. London: Blackwell. 1987. ISBN .
- ———. Governing Passions: Peace and Reform in the French Kingdom, 1576-1585. Oxford: Oxford University Press. 2007. ISBN .
- Guérard, Albert, France: A Modern History (Ann Arbor, Michigan: University of Michigan Press, 1959).
- Holt, Mack P. The French wars of religion, 1562-1629. Cambridge. 2005. ISBN .
- Hulme, E. M. The Renaissance, the Protestant Revolution, and the Catholic Reaction in Continental Europe. New York. 1914.
- Jouanna, Arlette; Boucher, Jacqueline; Biloghi, Dominique; Thiec, Guy. Histoire et dictionnaire des Guerres de religion. Collection: Bouquins (fransız). Paris: Laffont. 1998. ISBN .
- The French Wars of Religion 1559–1598. Seminar Studies in History (2nd). New York: Longman. 1996. ISBN .
- The Valois: Kings of France 1328-1589 (2nd). New York: Hambledon Continuum. 2007. ISBN .
- ———. The French Civil Wars. Modern Wars in Perspective. New York: Longman. 2000. ISBN .
- ———. The Rise and Fall of Renaissance France 1483-1610. Oxford: Blackwell. 2001. ISBN .
- Lindsay, T. M. A History of the Reformation. 1. 1906.
- ———. A History of the Reformation. 2. 1907.
- Salmon, J. H. M. Society in Crisis: France in the Sixteenth Century. London: Methuen. 1975. ISBN .
- Pearson, Hesketh, Henry of Navarre: The King Who Dared (New York: Harper & Rowe, Publishers, 1963).
- Sutherland, N. M. "Calvinism and the conspiracy of Amboise". History. 47 (160). 1962: 111–138. doi:10.1111/j.1468-229X.1962.tb01083.x.
- Thompson, J. W. The Wars of Religion in France, 1559-1576. Chicago. 1909.
- . The French wars of religion. 1919.
Tarixşünaslıq
- Diefendorf, Barbara B. The Reformation and Wars of Religion in France: Oxford Bibliographies Online Research Guide. Oxford U.P. 2010.
- Frisch, Andrea Forgetting Differences: Tragedy, Historiography, and the French Wars of Religion (Edinburgh University Press, 2015). x + 176 pp. full text online' online review
- Christian Mühling: Die europäische Debatte über den Religionskrieg (1679–1714). Konfessionelle Memoria und internationale Politik im Zeitalter Ludwigs XIV. (Veröffentlichungen des Instituts für Europäische Geschichte Mainz, 250) Göttingen, Vandenhoeck&Ruprecht, ISBN , 2018.
İlkin sources
- Potter, David L. French Wars of Religion, Selected Documents. Palgrave Macmillan. 1997. ISBN .
- Salmon, J. H. M., ed. French Wars of Religion, The How Important Were Religious Factors? (1967) short excerpts from primary and secondary sources
Həmçinin bax
İstinadlar
- Knecht, Robert J. The French Religious Wars 1562-1598. Osprey Publishing. 2002. 91. ISBN .
Xarici keçidlər
- Fransa XVI–XVII əsrin birinci yarısında — kayzen.az saytında
- The Wars of Religion, Part I (ing.)
- The Wars of Religion, Part II
- French Religious Wars 2012-07-17 at the Wayback Machine
- The Wars of Religion 2018-09-16 at the Wayback Machine
- The eight wars of religion (1562–1598)
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Fransada dini muharibeler fr Guerres de Religion ve ya Hugenot muharibeleri 1562 1598 ci illerde Fransada katolikler ve protestantlar hugenotlar arasinda bas veren vetendas muharibesi Fransada dini muharibelerVarfolomey gecesi hadisesi 1572 ci ilTarix 1562 1598Yeri FransaSebebi Katolikler ve protestantlar hugenotlar arasinda ziddiyyetler aristokratiyanin ve s siyasi ambisiyalariNeticesi IV Henrixin taxta cixmasi Nant razilasmasiMunaqise terefleriKatolikler ve onlarin muttefiqleri Ispaniya imperiyasi Savoy hersoqlugu ve s Hugenotlar ve onlarin muttefiqleri Burbonlar Navarra kralligi Ingiltere kralligi Yeddi Birlesmis Eyalet RespublikasiKomandan lar IX Karl III Henri Yekaterina Medici IV Henrix Oranli VilhelmUmumi itkiler2 4 milyon insan Vikianbarda elaqeli mediafayllarFransa tarixiBu meqaleler olke seriyasindandirTarixe qederki FransaAntik FransaRoma Qalliyasi e e 220 481 Orta esrler FransasiSulaleler Merovinqler 481 751 Karolinqler 751 987 Kapetinqler 987 1328 1328 1589 Burbonlar 1589 1792 1814 1848 Inqilaba qederki FransaYuzillik muharibe 1337 1453 Jakeriya usyani 1358 Nant razilasmasiFransa mutleqiyyeti 1643 1789 Muasir FransaBoyuk Fransa inqilabi 1789 1799 Yakobinler 1793 1794 Konvent 1792 1795 Jirondistler Montanyarlar Ebukir deniz doyusu 1798 Ebukir doyusu 1799 Fransa DirektoriyasiBirinci Fransa Respublikasi 1792 1804 Birinci imperiya 1804 1814 Tilsit sulhu 1807 Burbon restavrasiyasi 1814 1830 Iyul monarxiyasi 1830 1848 Ikinci Fransa Respublikasi 1848 1852 Ikinci imperiya 1852 1870 Ucuncu Fransa Respublikasi 1870 1940 Paris Kommunasi 1871 Dreyfus isi 1894 1906 Visi rejimi 1940 1944 Fransa Respublikasinin Muveqqeti Hokumeti 1944 1946 Dorduncu Fransa Respublikasi 1946 1958 Besinci Fransa Respublikasi 1958 Fransa portali brTarixi seraitXVI esrin II yarisinda Fransa siyasi bohran merhelesine daxil olur bu bohran oz tezahurunu 32 il davam eden 1562 1594 dini muharibelerinde tapir Dini muharibelerin sebebleri tesekkulu ile elaqedar siyasi qurulusun deyismesi idi getdiyi dovrde gerginlik siyasi igtisaslar guclu hiss olunurdu 1559 cu il Kato Kambrezi sulhu Italiya muharibelerine son qoymaqla yanasi olkedeki iqtisadi ve daxili siyasi veziyyetin butun murekkebliyini de gosterdi XVI esrin ortalarina dogru qiymetler inqilabi nin ve agir vergi sisteminin neticeleri keskin hiss olunurdu Eyni zamanda muharibenin basa catmasi ile zadeganlar yeni fealiyyet saheleri axtarmaga baslamisdilar II Fransisk Bundan elave 1559 cu ilde hakimiyyet deyisikliyi bas vermisdi cengaver turnirinde II Henri olumcul yaralanir Onun yerine boyuk oglu 15 yasli II Fransisk kecir Hakimiyyet muveqqeti olaraq zeifleyir bu ise muxalifetin feallasmasi ucun elverisli serait yaradir II Fransiskin qisamuddetli hakimiyyeti dovrunde sarayda Lotaringiya hersoqlari olan Gizlerin tesiri artir Kral ordusunun bas komandani Fransisk Giz ve onun qardasi kardinal Karl Giz mutleqiyyetci hakimiyyetden narazi olan feodal eyan cinahini teskil edirdi Bu eyanlarin simal serqde ve merkezi eyaletlerde terefdarlari cox idi Kral surasina daxil olan bu cinah ozunu taxt tacin ve katolik dininin mudafiecisi hesab edirdi ve saraydaki yeni zadeganlarin ugurlarini qebul etmek istemirdi Sahzade Antuan Burbon ve sahzade Konde hugenot aristokratiyasina qerbi isvecre dilinde eidguenots hemfikir hemyoldas basciliq edirdiler Hugenot aristokratiyasi Fransanin cenub qerb ve cenub vilayetlerinde cemlesmisdi Bu qrup oz iqtisadi veziyyetini mohkemletmek ucun kilse torpaqlarinin dunyevilesdirilmesinin terefdari idiler ve boyuk memnuniyyetle kalvinizmi qebul etmisdiler Her iki qruplasmaya seherler de celb edilmisdi Simal qerb ve merkezi eyaletlerde seherler hakimiyyetin vergi siyasetinden narazi idiler cenub cenub qerbde ise seherler evvelki ozunuidarecilik huquqlarinin itirilmesin muqavimet gosterirdiler II Fransisk qefleten vefat edenden sonra hakimiyyete qardasi IX Karl kecir azyasli oldugu ucun anasi kralica Yekaterina Medici qeyyum teyin edilir Bu zaman katoliklerle hugenotlar arasinda gerginlik daha da artir xususile 1562 ci ilde Fransisk Gizin destesinin Vassi Sampan yaxinliginda quqenotlara qarsi qetl toretmesi dini muharibenin baslangicini qoyur Birinci merhele 1562 1570 1562 ci ilde Vassi qetliami Hoqenberqin resmi 1 mart 1562 ci ilde hersoq de Giz oz adamlari ile birlikde Sampaniyadaki Vassi qesebesine hugenotlarin uzerine hucum etdi Bu zaman 23 nefer olduruldu 100 e yaxin adam yaralandi Belelikle Vassi qetliami ile dini muharibelerin birinci merhelesi baslandi Bu merhelede mubarize gergin seciyye dasimamisdir Her iki feodal qruplasmasi krali terefine cekmek ve olkeni onun adindan idare etmek isteyirdi Bu merhelede kral ordusunda fransizlardan basqa ispan isvec yunan ve basqa muzdlu doyusculer istirak edirdi Katoliklere marsal Ann de Monmoransi ve narsal Sen Andre ile sulh baglamis gizler hugenotlara ise Konde ve Kolin rehberlik edirdi Birinci merhele 1570 ci ilde avqustun 8 de Sen Jermende barisiq edikti ile basa catir Bu sulh muqavilesine esasen Paris istisna edilmekle butun Fransa erazisinde hugenotlara etiqad azadligi Fransanin her bir qubernatorlugunda iki seherin hududlarinda kalvinist kilselerinin fealiyyetine icaze ve kalvinistlere dovlet vezifeleri tutmaq huququ verilmisdir Sulh muqavilesine esasen hugenotlar hemcinin dord qala La Rosel Montoban Konyak ve La Sarite qalalarini almislar Hugenotlarin bascisi admiral Qaspar Kolinyi saraya devet olunmusdur Ikinci merhele 1572 1576 Bu merhelede genismiqyasli herbi emeliyyatlar aparilmis quqenotlar ve katolikler hakim sulaleye qarsi cixis etmisler II merhelenin en muhum hadisesi Parisdeki hadiseler olmusdu 18 avqust 1572 ci ilde kecirilmis mohtesem toy merasimi ve qugenotlarin kral eyanlarinin arasinda olmasi katolikleri daha da qezeblendirmisdir Hadiseler suretle inkisaf etmis 22 avqustda admiral Kolinyiye qarsi sui qesd teskil olunmusdur Fanatik katolik ve boyuk nufuz sahibi hertsoq hemin emeliyyatin rehberi idi Protestant zadeganlari kraldan hertsoqun cezalandirilmasini teleb etmisler Yeni muharibenin baslamasindan ehtiyat eden qugenotlar Parisi terk etmeye baslamislar Yaranmis veziyyetden istifade etmek qerarina gelen kralin anasi hokmdari yeni vetendas muharibesinin qarsisini almaq namine protestant bascilarinin oldurulmesinin zeruri oldugunu inandira bilmisdir Bu planin heyata kecirilmesi ucun Muqeddes Varfolomey gunu yeni 1572 ci il avqustun 24 u secilmisdir O gun seher qapilari baglanilmis ve herbi desteler hazir veziyyete getirilmisdir Gece sui qesdciler yarali admiralin otagina daxil olaraq onu ve muhafizesini qilincdan kecirmis sonra ise kilse zenglerinin isaresi ile seher ehalisi protestantlari qetle yetirmeye cagrilmisdir Parisde baslanmis bu qirgin kralin xeyir duasi ile olkenin diger seherlerine de yayilmisdir Azginlasmis ehali protestantlarin evvelceden tebasirle isarelenmis evlerine girerek onlari eyvandan kuceye atmis qadinlara tecavuz etmis soygunculuqla mesgul olmusdur Qadin usaq demeden her kes oldurulmus tekce protestantlar deyil hetta katolisizme mexsus olmayan diger din numayendelerine de merhemet edilmemisdir Belelikle 1572 ci il 24 avqust gecesi IX Karlin bacisi Marqarita Valua ile quqenot bascisi Navarrali Henrinin toyuna gelen quqenot zadeganlar katolikler terefinden qetle yetirilir 24 avqust Muqeddes Varfolomey bayrami oldugu ucun bu hadise Varfolomey gecesi adini alir Qetle yetirilenlerin icerisinde Qaspar Kolinyi de var idi Herbi emeliyyatlar Parisden eyaletlere de kecdi ve 1572 ci ilin oktyabrinadek davam etdi Bu hadiselerin qarsisini almayan kral hakimiyyeti Fransada vetendas muharibesine imkan yaratdi Hugenotlar Fransanin cenubunda separat hugenot dovleti yaratdilar bu dini muharibenin en neqativ netice idi Dini siyasi nifaq Fransanin erazi butovluyunun pozulmasina getirib cixardi Ozunuidareciliye malik Hugenot konfederasiyasinin oz ordusu ve vergi sistemi var idi Bu ittifaqin ali orqani Bas Statlar idi Hugenot konfederasiyasinin qeti tesekkulu 1575 ci ilde Nimde hugenotlarin qurultayinda bas verdi Dini muharibelerin ikinci merhelesi hugenot teleblerinin yerine yetirilmesi ile basa catir Parisden basqa istenilen yerde hugenot ayinlerinin kecirilmesine eyalet mehkeme palatalarinda onlara oz sobelerini yaratmaga icaze verilir Kral hemcinin Varfolomey gecesinde bas verenleri cinayet olaraq taniyir musadire olunmus hugenot mulklerini onlara qaytarmaga icaze verir 1576 ci ilde da teskil olunur Onun basinda Henri Giz dururdu Katolik liqa krala Bas statlarin qerarlarina ziyan vura bilecek hereketlerden cekinmeyi teklif edirdi Bundan elave Liqanin beyannamesinde eyaletelre onlarin evvelki imtiyaz ve huquqlarinin verilmesi teleb olunurdu Ucuncu merhele 1580 1594 Dini muharibelerin sonuncu merhelesi III Henrinin yaranmis veziyyetden cixis yolu tapmaq ucun qeyri enenevi tedbirler gormesi ve siyasi sehneye Navarrali Henrinin cixmasi Katolik liqann feallasmasi Paris liqasinin yaranmasi ile seciyyelenir 1577 ci ilde elde olunmus barisiqdan istifade etmek ucun III Henri protestant ve katolik teskilatlari legv etmek qerarina geldi Lakin inflyasiyanin artmasi ve vergilerin agirlasmasi daxili siyasi veziyyeti onsuz da gerginlesdirmisdi III Henrinin kicik qardasi Alanson hersoqunun vefati kralin ozunun ise ovladinin olmamasi getirib cixardi ki Fransanin dofini Navarrali Henri elan olundu Quqenotun hakimiyyete geleceyinden ehtiyat eden Gizler taxt taca oz namizedleri kardinal Karl Burbonu ireli surduler Bu veziyyet III Henrinin Navarrali Henri ile yaxinlasmasina sebeb oldu Bele olan halda Katolik liqa berpa edildi ve onun basinda Fransisk Gizin ogullari Henri Giz Karl Giz ve Ludovik Giz durdu Bu liqa 1584 cu ilde ispan krali II Filipple gizli ittifaq bagladi Muqavileye gore Navarrali Henri taxt taca olan huquqlarindan mehrum edilirdi onun emisi Navarrali Henri Burbon varis elan olunurdu 1584 1589 cu iller dovru Uc Henrix muharibesi kimi de taninir Katolik liqanin berpa olunmasi ile demek olar ki eyni vaxtda Paris liqasi teskil olunur 1585 Onun terkibine tacirler senetkarlar seherin yoxsul tebeqeleri telebeler daxil idi Veziyyetin gerginlesmesi 1585 ci ilde III Henrini hugenotlarin xeyrine verilmis butun fermanlarin legv etmeye mecbur edir Hemin il papa bulla vererek Navarrali Henrini fransiz taxtina olan huquqlardan mehrum edir Lakin kralin bu tedbirleri veziyyeti deyismedi Katolik liqacilar quqenotlara ve III Henri hokumetine qarsi yuruse baslamesdilar Fransanin daxili siyasi islerine Ingiltere ve Ispaniya da mudaxile edirdi Bundan qezeblenen III Henri 1588 ci ilin aprelinde Navarrali Henri ile ittifaq bagladi Kralin bu hereketi Parisde igtisas dogurdu Kral Parisi terk ederek Sartrda gizlenmeli oldu Parisde hakimiyyet bir muddet gizlerin eline kecdi Paris burgerleri ise seherde kommunani berpa etmek isteyirdiler III Henri onlarla barisiq baglayaraq paytaxta qayitdi Lakin Gizler oz movqelerini deyismemisdiler ve Bas statlar muharibeni davam etdirmek qerarina gelir Cixilmaz veziyyete dusen kral Henri Gizin oldurulmesine emr verir 1588 ci ilin dekabrinda Luvra devet olunan Henri Giz qetle yetirildi Lakin onun qetli veziyyeti daha da gerginlesdirdi Gizin defn merasimi Parisde ve diger seherlerde numayislere sebeb oldu Liqa yeniden antiroyalci herekatin merkezine cevrildi III Henri oz quvvelerini hugenotlarla birlesdirmek qerarina geldi 1589 cu ilin avqustunda dominikan rahibi Jak Kleman terefinden kralin qetle yetirmesi bu planlari bosa cixardi Muharibelerin sonu1590 ci ilde Katolik liqasinin Parise silahli gedisi 1590 1591 ci illerde butun Fransa erazisini ozbasinaliqlar buruyur 1591 ci ilde Parisin 16 lar komitesi legv edilir hemin ilde ispan krali II Filipp Parise oz qarnizonunu yeridir Diger terefden olkeni kendli usyanlari buruyur Usyanlardane en irisi 1593 1595 ci illerde bas vermis Krokanlar Gemiriciler herekati olur Kral qosunlari Sentonj ve Limuzende herekati yatirsa da Periqorda krokanlarin 40 000 lik destesinin gosterdiyi inadli muqavimet hokumeti onlarla muqavile baglamaga mecbur edir Belelikle olkede baslamis olan hakimiyyetsizlik talanlarla musayiet edilirdi Bu veziyyetde Navarrali Henrinin ordulari qetiyyetli addimlara kecdi 1593 cu ilin ortalarinda qanuni sahzadenin qosunlari Parise yaxinlasdi Seheri dagitmaq isteyen Henri onu esas erzaq menbelerinden ayirdi bu meqsedle etrafdaki butun deyirmanlar yandirildi Paris uc ay muqavimet gosterdi Muhasireye alinmis seherde taxt tac meseleleri muzakire olunurdu Bele olan halda Navarrali Henri katolikliyi qebul etmek qerarina geldi 1593 cu ili iyulunda Sen Deni kilsesinde katolikliyi qebul eden Henrinin 1594 cu ilin fevralinda Sartrda tac qoyma merasimi oldu Navarra krali Henri Burbon IV Henrix adi altinda Fransa krali oldu 1594 1610 Bir ay sonra 1594 cu ilin martinda IV Henri Parise daxil oldu IV Henri oz eleyhdarlarini teqib etmeyerek onlarin musadiresini de kecirmedi Alti illik hakimiyyetsizlikden sonra Fransa bacariqli hakimin eline kecdi Dini muharibelerin siyasi tereflerini yaxsi derk eden IV Henri bu munaqiselere son qoymaq qerarina geldi Nant ediktiEsas meqale Nant razilasmasiNant edikti 1598 1598 ci ilde IV Henri terefinden verilmis Nant edikti muharibeden sonraki Fransada sulhun teminatcisi oldu 13 aprel 1598 ci ilde Nant seherinde qebul edilmis bu edikt 93 madde ve 36 gizli maddeden ibaret idi Edikte gore qallikan kilsesi resmi kilse elan edildi Nant edikti dini muharibeden asili olmayaraq butun fransiz tebeelerinin huquq beyannamesi idi Ediktde emlak movqe tehsil mehkeme tibbi yardim huquqlari elan edilirdi Lakin protestantlarin huquqlarinin reallasmasi mehdud idi Onlar yalniz mueyyen erazide dini ayinler kecire biler usaqlarini yalniz oz mekteb ve universitetlerinde oxuda bilerdiler kral tebeeleri olaraq protestantlar qallikan kilsesinin xeyrine 1 10 vergisini vermeli idiler XVII esrin ikinci yarisina kimi quvvede qalan Nant edikti 1685 ci ilde Fransa krali XIV Ludovik terefinden legv edilmisdir Edebiyyat The Huguenots and the League Lectures on Modern History New York Macmillan 1906 155 167 History of the Rise of the Huguenots of France 1 1889 History of the Rise of the Huguenots of France 2 1889 New edition two volumes New York 1907 Baird H M The Huguenots and the Revocation of the Edict of Nantes 1895 Benedict Philip Un roi une loi deux fois Parameters for the History of Catholic Protestant Co existence in France 1555 1685 Grell O Scribner B redaktorlar Tolerance and Intolerance in the European Reformation New York Cambridge University Press 1996 65 93 ISBN 0 521 49694 2 Di Bondeno Agostino Colloqui di Poissy Rome Albatros 2018 ISBN 978 8 85679319 2 Castelnau Michel de The Memoirs of the Reigns of Francis II and Charles IX published in London in 1724 and reprinted by ECCO Diefendorf Barbara B Beneath the Cross Catholics and Huguenots in Sixteenth Century Paris Oxford Oxford University Press 1991 ISBN 0 19 506554 9 Society and Culture in Early Modern France Stanford Stanford University Press 1975 ISBN 0 8047 0868 1 Greengrass Mark France in the Age of Henry IV London Longman 1986 ISBN 0 582 49251 3 The French Reformation London Blackwell 1987 ISBN 0 631 14516 8 Governing Passions Peace and Reform in the French Kingdom 1576 1585 Oxford Oxford University Press 2007 ISBN 978 0 19 921490 7 Guerard Albert France A Modern History Ann Arbor Michigan University of Michigan Press 1959 Holt Mack P The French wars of religion 1562 1629 Cambridge 2005 ISBN 0 521 83872 X Hulme E M The Renaissance the Protestant Revolution and the Catholic Reaction in Continental Europe New York 1914 Jouanna Arlette Boucher Jacqueline Biloghi Dominique Thiec Guy Histoire et dictionnaire des Guerres de religion Collection Bouquins fransiz Paris Laffont 1998 ISBN 2 221 07425 4 The French Wars of Religion 1559 1598 Seminar Studies in History 2nd New York Longman 1996 ISBN 0 582 28533 X The Valois Kings of France 1328 1589 2nd New York Hambledon Continuum 2007 ISBN 1 85285 522 3 The French Civil Wars Modern Wars in Perspective New York Longman 2000 ISBN 0 582 09549 2 The Rise and Fall of Renaissance France 1483 1610 Oxford Blackwell 2001 ISBN 0 631 22729 6 Lindsay T M A History of the Reformation 1 1906 A History of the Reformation 2 1907 Salmon J H M Society in Crisis France in the Sixteenth Century London Methuen 1975 ISBN 0 416 73050 7 Pearson Hesketh Henry of Navarre The King Who Dared New York Harper amp Rowe Publishers 1963 Sutherland N M Calvinism and the conspiracy of Amboise History 47 160 1962 111 138 doi 10 1111 j 1468 229X 1962 tb01083 x Thompson J W The Wars of Religion in France 1559 1576 Chicago 1909 The French wars of religion 1919 Tarixsunasliq Diefendorf Barbara B The Reformation and Wars of Religion in France Oxford Bibliographies Online Research Guide Oxford U P 2010 Frisch Andrea Forgetting Differences Tragedy Historiography and the French Wars of Religion Edinburgh University Press 2015 x 176 pp full text online online review Christian Muhling Die europaische Debatte uber den Religionskrieg 1679 1714 Konfessionelle Memoria und internationale Politik im Zeitalter Ludwigs XIV Veroffentlichungen des Instituts fur Europaische Geschichte Mainz 250 Gottingen Vandenhoeck amp Ruprecht ISBN 9783525310540 2018 Ilkin sources Potter David L French Wars of Religion Selected Documents Palgrave Macmillan 1997 ISBN 9780312175450 Salmon J H M ed French Wars of Religion The How Important Were Religious Factors 1967 short excerpts from primary and secondary sourcesHemcinin baxHugenotlar Fransa tarixiIstinadlarKnecht Robert J The French Religious Wars 1562 1598 Osprey Publishing 2002 91 ISBN 9781841763958 Xarici kecidlerFransa XVI XVII esrin birinci yarisinda kayzen az saytinda The Wars of Religion Part I ing The Wars of Religion Part II French Religious Wars 2012 07 17 at the Wayback Machine The Wars of Religion 2018 09 16 at the Wayback Machine The eight wars of religion 1562 1598