Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqaləni lazımdır. |
Ərgənəqon (türk. Ergenekon) və ya Ərgünə-xun (monq. Эргүнэ Хун/Ergüne xun) — mənbələrə görə Göytürklərin dirilişi ilə əlaqəli hekayə. Ərgənəqon türklərin Orta Asiyadakı əfsanəvi anayurdu. Rus tarixçi Gumilevin araşdırmalarına görə Dik Yamac mənasını daşıyır., Qədim əsərlərdəki təsvirlərə görə Ərgənəqonun Altay dağlarındakı, Beluça dağında olduğundan bəhs edilir.
Tarixi əsərlərdə
XIV əsrdə Rəşidəddin Fəzlullah ibn Əbil-Xeyrə Əli Həmədaninin qələmə aldığı Cəmi ət-Təvarix (Tarix toplusu) adlı əsərinin "Mujallad-i Awwal" (Birinci Kitabı: Monqol tarixi)in "Bab-i Awwal" (Birinci Bölüm: Türk ve Monqol qəbilələrinin tarixi)ində monqolların yaradılış dastanı olaraq qeyd edilmiş əfsanə, 17. yüzildə Şibanın nəvələrindən və Xivə xanlığının xanı olan Əbulqazi Bahadır xanın qələmə aldığı Şəcərəyi Türk adlı əsərdə də monqolların yaradılış dastanı olaraq qeyd edilmişdir, lakin bəzi mənbələrə görə də Türk dastanıdır. Bəhsi keçən hər iki tarixi mənbədə Nekuz (Nüküz) və Qiyan (Kıyan) adlı qardaşlar ilə xanımları tatarlar tərəfindən məğlub edildikdən sonra Ərgənəqon (Farsca:ارگنه قون; Ergene Qon) adı verilən dar və sıldırım bir yerə getmiş, 400 ildə sülaləsi çoxalıb Ərgənəqondan çıxmşdır. Ərgənəqondan çıxdıqları zaman yol göstərənin Börteçine olduğu düşünülməkdədir.
Ancaq Göytürklərin diriliş dastanı ilə olan oxşarlıqları səbəb göstərərək Türklərə aid bir dastan olduğunu iddia edən tədqiqatçılar da var. Talat Sait Halman isə mifoloji bir varlıq olan Bozqurdun müdafiəsi sayəsində soyunun tükənmə təhlükəsindən qurtulan və yenə Bozqurtlar sayəsində dağlarla əhatə olunmuş Ərgənəqon vadisindən çıxan bir Türk toplumunun hekayəsindən bəhs edildiyini iddia edir. Digər görüşlərə görə isə Türklər və monqollar arasında bənzər olan əfsanələr vardır. Əfsanə bəzən də Novruz ilə əlaqələndirilir.
Dastanın mənşəyi
Ərgənəqon dastanı iki əsas hissədən ibarətdir:
- Bir Bozqurdun yardımı və müdafiəsi ilə soyun davam etməsi
- Dağlarla əhatə olunmuş vadiyə məskunlaşılması və sonra burdan çıxılması
İlk hissədən üç ayrı Çin mənbəsində bəhs edilmişdir. İkinci hissə də Çin mənbələrində mövcuddur. Çin mənbələrində də Cəmi ət-Təvarix və Şəcərəyi Türk əsərlərində olduğu kimi əfsanənin baş verdiyi ərazi Ərgənəqondur. Lakin Çin mənbələrində əfsanənin qəhrəmanları monqollar yox, Türklərdir
Fuad Köprülüyə görə, Çingiz xanın soyunda var olan kökü Türk olan ailə olduğu üçün bəhs edilən əfsanədəki monqollar əslində Oğuzlardır. Rəşidəddin Fəzlullah ibn Əbil-Xeyrə Əli Həmədaninin və Əbulqazi Bahadır xanın yazmış olduğu əsərlərlə Çin mənbələrindəki bənzərliyin səbəbi də budur.
Dastanın məzmunu
Monqol elində Oğuz xanın soyundan El Kağanın hökmdar olduğu zamanlarda tatarların hökmdarı Sevinc xan Monqol-Türk ölkəsinə müharibə elan etdi. Sevinc xan El Kağanın idarəsindəki ordunu qırğızların və digər boyların köməyi ilə məğlub etdi və El kağanın ölkəsindəki hər kəsi öldürdü. Sadəcə El Kağanın oğullarından Nüküzlə Qiyan və xanımları sağ qaldı. Onlar düşmənin onları tapa bilməyəcəyi bir yerə getməyə qərar verdilər
Yabanı qoyunların yeridiyi bir yolu izləyərək yüksək bir dağdakı keçidə çatdılar. Bu keçiddən keçərək içində axarsular, çeşmələr, müxtəlif bitgilər, çəmənliklər, meyvə ağacları və müxtəlif ov heyvanları olan bir yerə gəldilər. Sonra Tanrıya şükür edib burada qalmağa qərar verdilər. Bu yerlərə "mədən yeri" mənasını daşıyan "Ergene kon" adını verdilər. Dörd yüz il sonra soyları o qədər çoxaldı ki, Ərgənəqona sığmaz oldu. Lakin atalarının gəldiyi keçidin yeri unudulmuşdu. Ərgənəqonun ətrafındakı dağlarda keçid axtardılar. Bir dəmirçi dağın dəmir olan hissəsi əridilə bilərsə oradan çıxıla biləcəyini dedi. Dəmirin olduğu yerə bir sıra odun, bir sıra da kömür qoydular.
Yetmiş yerə qoyduqları yetmiş körüklə körüklədilər. Dəmir əridi və bir dəvənin yükü ilə keçə biləcəyi qədər yer açıldı. El Kağanın soyundan gələn Türklər əvvəlki güclərini bərpa etmiş halda əvvəlki yurdlarına qayıtdılar və atalarının intiqamını aldılar. Ərgənəqondan çıxdıqları gün olan 21 martda hər il bayram etdilər. Bu bayramda bir dəmir parçasını qıpqırmızı olana kimi qızdırdılar, sonra əvvlcə xaqan daha sonra bəylər dəmiri zindanın üstünə qoyaraq döydülər. Bu gün azadlıq və bahar bayramı kimi hələ də qeyd edilməkdədir.
İstinadlar
- Balaban, Ayhan. İskit, Hun ve Göktürklerde Sosyal ve Ekonomik Hayat. T.C. Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Eski Çağ Tarihi Bilim Dalı Yüksek Lisans Tezi. 2006. URL:http://fef.kafkas.edu.tr/sosyb/tde/halk_bilimi/makaleler/kultur_med/kultur_med%20(20).pdf 2013-10-13 at the Wayback Machine. Erişim tarihi: 11.12.2011. (Archived by WebCite® at)
- . 2012-05-17 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-11-19.
- "Эргене-кун (букв: "крутой хребет")". 2011-09-20 tarixində . İstifadə tarixi: 2018-11-19.
- "Алтай // Эргене Кун — Алтайское укрытие (джипинг, этнография)". 2009-02-25 tarixində . İstifadə tarixi: 2018-11-19.
- Jiexian Chen, Guoli Taiwan daxue, Proceedings of the Fifth East Asian Altaistic Conference, December 26, 1979-January 2, 1980, Taipei, China, National Taiwan University, 1980. According to Reshideddin's record orijinal Mongols, historically, were divided in two parts. They are: 1. Those branches descended from the Original Mongol Tribes, which had been in ارکننه قون Ərgənəqon… Those tribes are: The origin of Mongols were descendants from these two persons, Nekuz and Qiyan and their wifes who escaped to Ərgənəqon. (ing.)
- Bahaeddin Ögel, Türk Mitolojisi Vol. I, Milli Eğitim basımevi, İstanbul, 1971., Türk Mitolojisi I: 'Kaynakları ve Açıklamaları İle Destanlar, Tütk Tarih Kurumu, Ankara, 1989, pp. 14–15. (türk.)
- Dursun Yıldırım, "Ərgənəqon Destanı", Türkler, Vol. 3, Yeni Türkiye, Ankara, 2002, , pp. 527–543. (türk.)
- . 2009-03-01 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-11-19.
- Talât Sait Halman, Rapture and revolution: Essays on Turkish literatüre, Syracuse University Press, 2007, s. 12.
- ", The Transformation of an Origin Myth from Shamanism to Islam" (PDF). 2011-05-23 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2018-11-19.
- (PDF). 2012-03-23 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-11-19.
- Ərgənəqon dastanı kimə aiddir[ölü keçid]
- "Denis Sinor, The Uralic and Altaic Series, Cilt 1–150 , Curzon Press, 1997, s. 247". 2014-04-07 tarixində . İstifadə tarixi: 2018-11-19.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Ergeneqon turk Ergenekon ve ya Ergune xun monq Ergүne Hun Ergune xun menbelere gore Goyturklerin dirilisi ile elaqeli hekaye Ergeneqon turklerin Orta Asiyadaki efsanevi anayurdu Rus tarixci Gumilevin arasdirmalarina gore Dik Yamac menasini dasiyir Qedim eserlerdeki tesvirlere gore Ergeneqonun Altay daglarindaki Beluca daginda oldugundan behs edilir GoyturklerTarixi eserlerdeXIV esrde Resideddin Fezlullah ibn Ebil Xeyre Eli Hemedaninin qeleme aldigi Cemi et Tevarix Tarix toplusu adli eserinin Mujallad i Awwal Birinci Kitabi Monqol tarixi in Bab i Awwal Birinci Bolum Turk ve Monqol qebilelerinin tarixi inde monqollarin yaradilis dastani olaraq qeyd edilmis efsane 17 yuzilde Sibanin nevelerinden ve Xive xanliginin xani olan Ebulqazi Bahadir xanin qeleme aldigi Secereyi Turk adli eserde de monqollarin yaradilis dastani olaraq qeyd edilmisdir lakin bezi menbelere gore de Turk dastanidir Behsi kecen her iki tarixi menbede Nekuz Nukuz ve Qiyan Kiyan adli qardaslar ile xanimlari tatarlar terefinden meglub edildikden sonra Ergeneqon Farsca ارگنه قون Ergene Qon adi verilen dar ve sildirim bir yere getmis 400 ilde sulalesi coxalib Ergeneqondan cixmsdir Ergeneqondan cixdiqlari zaman yol gosterenin Bortecine oldugu dusunulmekdedir Ancaq Goyturklerin dirilis dastani ile olan oxsarliqlari sebeb gostererek Turklere aid bir dastan oldugunu iddia eden tedqiqatcilar da var Talat Sait Halman ise mifoloji bir varliq olan Bozqurdun mudafiesi sayesinde soyunun tukenme tehlukesinden qurtulan ve yene Bozqurtlar sayesinde daglarla ehate olunmus Ergeneqon vadisinden cixan bir Turk toplumunun hekayesinden behs edildiyini iddia edir Diger goruslere gore ise Turkler ve monqollar arasinda benzer olan efsaneler vardir Efsane bezen de Novruz ile elaqelendirilir Dastanin menseyiErgeneqon dastani iki esas hisseden ibaretdir Bir Bozqurdun yardimi ve mudafiesi ile soyun davam etmesi Daglarla ehate olunmus vadiye meskunlasilmasi ve sonra burdan cixilmasi Ilk hisseden uc ayri Cin menbesinde behs edilmisdir Ikinci hisse de Cin menbelerinde movcuddur Cin menbelerinde de Cemi et Tevarix ve Secereyi Turk eserlerinde oldugu kimi efsanenin bas verdiyi erazi Ergeneqondur Lakin Cin menbelerinde efsanenin qehremanlari monqollar yox Turklerdir Fuad Kopruluye gore Cingiz xanin soyunda var olan koku Turk olan aile oldugu ucun behs edilen efsanedeki monqollar eslinde Oguzlardir Resideddin Fezlullah ibn Ebil Xeyre Eli Hemedaninin ve Ebulqazi Bahadir xanin yazmis oldugu eserlerle Cin menbelerindeki benzerliyin sebebi de budur Dastanin mezmunuMonqol elinde Oguz xanin soyundan El Kaganin hokmdar oldugu zamanlarda tatarlarin hokmdari Sevinc xan Monqol Turk olkesine muharibe elan etdi Sevinc xan El Kaganin idaresindeki ordunu qirgizlarin ve diger boylarin komeyi ile meglub etdi ve El kaganin olkesindeki her kesi oldurdu Sadece El Kaganin ogullarindan Nukuzle Qiyan ve xanimlari sag qaldi Onlar dusmenin onlari tapa bilmeyeceyi bir yere getmeye qerar verdiler Yabani qoyunlarin yeridiyi bir yolu izleyerek yuksek bir dagdaki kecide catdilar Bu kecidden kecerek icinde axarsular cesmeler muxtelif bitgiler cemenlikler meyve agaclari ve muxtelif ov heyvanlari olan bir yere geldiler Sonra Tanriya sukur edib burada qalmaga qerar verdiler Bu yerlere meden yeri menasini dasiyan Ergene kon adini verdiler Dord yuz il sonra soylari o qeder coxaldi ki Ergeneqona sigmaz oldu Lakin atalarinin geldiyi kecidin yeri unudulmusdu Ergeneqonun etrafindaki daglarda kecid axtardilar Bir demirci dagin demir olan hissesi eridile bilerse oradan cixila bileceyini dedi Demirin oldugu yere bir sira odun bir sira da komur qoydular Yetmis yere qoyduqlari yetmis korukle koruklediler Demir eridi ve bir devenin yuku ile kece bileceyi qeder yer acildi El Kaganin soyundan gelen Turkler evvelki guclerini berpa etmis halda evvelki yurdlarina qayitdilar ve atalarinin intiqamini aldilar Ergeneqondan cixdiqlari gun olan 21 martda her il bayram etdiler Bu bayramda bir demir parcasini qipqirmizi olana kimi qizdirdilar sonra evvlce xaqan daha sonra beyler demiri zindanin ustune qoyaraq doyduler Bu gun azadliq ve bahar bayrami kimi hele de qeyd edilmekdedir IstinadlarBalaban Ayhan Iskit Hun ve Gokturklerde Sosyal ve Ekonomik Hayat T C Gazi Universitesi Sosyal Bilimler Enstitusu Eski Cag Tarihi Bilim Dali Yuksek Lisans Tezi 2006 URL http fef kafkas edu tr sosyb tde halk bilimi makaleler kultur med kultur med 20 20 pdf 2013 10 13 at the Wayback Machine Erisim tarihi 11 12 2011 Archived by WebCite at 2012 05 17 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2018 11 19 Ergene kun bukv krutoj hrebet 2011 09 20 tarixinde Istifade tarixi 2018 11 19 Altaj Ergene Kun Altajskoe ukrytie dzhiping etnografiya 2009 02 25 tarixinde Istifade tarixi 2018 11 19 Jiexian Chen Guoli Taiwan daxue Proceedings of the Fifth East Asian Altaistic Conference December 26 1979 January 2 1980 Taipei China National Taiwan University 1980 According to Reshideddin s record orijinal Mongols historically were divided in two parts They are 1 Those branches descended from the Original Mongol Tribes which had been in ارکننه قون Ergeneqon Those tribes are The origin of Mongols were descendants from these two persons Nekuz and Qiyan and their wifes who escaped to Ergeneqon ing Bahaeddin Ogel Turk Mitolojisi Vol I Milli Egitim basimevi Istanbul 1971 Turk Mitolojisi I Kaynaklari ve Aciklamalari Ile Destanlar Tutk Tarih Kurumu Ankara 1989 pp 14 15 turk Dursun Yildirim Ergeneqon Destani Turkler Vol 3 Yeni Turkiye Ankara 2002 ISBN 975 6782 36 6 pp 527 543 turk 2009 03 01 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2018 11 19 Talat Sait Halman Rapture and revolution Essays on Turkish literature Syracuse University Press 2007 s 12 The Transformation of an Origin Myth from Shamanism to Islam PDF 2011 05 23 tarixinde PDF Istifade tarixi 2018 11 19 PDF 2012 03 23 tarixinde orijinalindan PDF arxivlesdirilib Istifade tarixi 2018 11 19 Ergeneqon dastani kime aiddir olu kecid Denis Sinor The Uralic and Altaic Series Cilt 1 150 Curzon Press 1997 s 247 2014 04 07 tarixinde Istifade tarixi 2018 11 19