Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Dante Aligyeri (əsl adı it. Durante di Alighiero degli Alighieri; təq. 1265, Florensiya, Florensiya Respublikası[…] – 14 sentyabr 1321, Ravenna, Papa dövləti[…]) — italyan şairi, italyan ədəbi dilinin banisi. Qədim zadəgan nəslindəndir. Bolonya Universitetində təhsil almış, hüquq və fəlsəfəni öyrənmişdir. Gənc yaşlarından Florensiyanın ictimai həyatında fəal iştirak etmiş, "ağ" qvelflər partiyasına qoşulmuşdur. "Qara" qvelflərin qələbəsindən sonra qiyabi olaraq yandırılmağa məhkum edilmişdir (1302). Didərgin həyat sürmüş, 1315-ci ildə ikinci dəfə ölümə məhkum olunmuşdur (həmin hökm 1966-cı ildə ləğv edilmişdir). Ömrünün son 6 ilini Ravennada yaşamışdır.
| Dante Aligyeri | |
|---|---|
| it. Dante Alighieri | |
 | |
| Doğum adı | Durante di Alighiero degli Alighieri |
| Doğum tarixi | təq. 1265 |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 14 sentyabr 1321 |
| Vəfat yeri |
|
| Vəfat səbəbi | malyariya |
| Dəfn yeri |
|
| Fəaliyyəti | şair, yazıçı, nasir, siyasətçi, filosof, siyasi nəzəriyyəçi[d], intellektual, dilçi |
| Fəaliyyət illəri | 1292-ci ildən |
| Əsərlərinin dili | italyan dili, latın dili |
| Tanınmış əsərləri | |
 Dante Aligyeri Vikimənbədə | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Yaradıcılığının ilk dövründə Beatriçe adlı gənc bir qızı vəsf etmiş, onun vaxtsız ölümündən doğan kədər və hüzn dolu şerlər yaratmışdır ("Yeni həyat" kitabı, 1292). 1304–1307-ci illərdə Dante fəlsəfi-əxlaqi əsərlər yazmışdır. "Ziyafət" əsərində insan idrakının müstəqilliyi və azadlığı müdafiə olunur. "" (1312–1313) siyasi risaləsində vahid ümumdünya monarxiyası ideyası insanların əmin-amanlığını, ictimai ədaləti təmin edə biləcək dövlət quruluşu kimi müdafiə edilir.
Adı tarixdə 100 ən çox öyrənilmiş şəxsiyyətlər siyahısına daxil edilib.
Bioqrafiyası
Florensiyada
Ailə ənənəsinə görə, Dantenin əcdadları Florensiyanın qurulmasında iştirak edən Romalı Elizey ailəsindən gəlir. Dantenin ulu babası Kaççaqvida, (1147–1149) səlib yürüşündə iştirak etmiş, onlar tərəfindən cəngavər olmuş və müsəlmanlar ilə döyüşdə ölmüşdür. Kaççaqvida, Lombard ailəsindən Aldigyeri da Fontana adlı bir xanımla evlənmişdir. "Aldigiyeri" adı "Aligyeri" olaraq dəyişdirildi; bu Kaççaqvida oğullarından birinin adı idi.
Dantenin dəqiq doğum tarixi məlum deyil. Bokkaççoya görə, Dante 1265-ci ilin may ayında anadan olmuşdur. Dante, özü haqqında (Komediya, Paradise, 22) 1265-ci ildə 18 (22) — 17 iyun (21) arasında davam edən Əkizlər bürcü altında doğduğunu bildirdi. Müasir mənbələrdə ən çox may ayının ikinci yarısının tarixləri verilir 1265. Dantenin 25 mart 1266-cı ildə (ilk Müqəddəs Şənbə) Durante adı altında xaç suyuna salındığı da məlumdur.
Dantenin ilk müəllimi o dövrdə məşhur şair və alim idi. Dantenin oxuduğu yer məlum deyildir, həm qədim, həm də orta əsr ədəbiyyatında, təbiət elmlərində geniş biliklər əldə etmişdir. O dövrün azğın təlimləri ilə də tanış idi.
1286–1287-ci illərdə Dantenin bu günə qədər gəlib çatmış Garisenda və Asinelli qüllələrinin yanında Boloniyada bir neçə ay yaşadığı olduqca yüksək bir əminliklə qəbul edilir. Heç bir sənədli dəlil olmadığı təqdirdə, tədqiqatçılar bu şəhərdə qalma ehtimalının məşhur bir universitetdə oxuması ola biləcəyini etiraf edirlər.
Dantenin ən yaxın dostu şair Guido Cavalcanti idi. Dante ona bir çox şeir və "Yeni həyat" şeirinin parçalarını həsr etmişdir.
İlahi komediya
Dante yaradıcılığının zirvəsi xələfləri tərəfindən "İlahi komediya" adlandırılmış "Komediya" (ehtimala görə 1307–1321) poemasıdır. "Röya" formasında yazılmış əsərdə dini təsəvvürlərə görə üç hissədən ("Cəhənnəm", "Əraf (təmizlik)", "Cənnət") ibarət axirət dünyasına səyahət təsvir edilir. Məcazi, rəmzi ifadə tərzi poemanın bütün cəhətlərində özünü göstərir.
Xristianlığın əsas ehkamı üqnum ilə əlaqədar 3 rəqəmi və onun müxtəlif hasilləri əsərin quruluşuna, məzmununa güclü təsir göstərmişdir. Poema 3 hissədən, hər hissə 33 nəğmədən ibarətdir. Əsərdəki rəmzlərin 3 mənası (hərfi, dini-əxlaqi və siyasi) var. Müqəddəs üçlük təsəvvürü hətta, Dante şerinin şəklinə də nüfuz etmişdir: poema tertsin () formasında yazılmışdır. İntibah ədəbiyyatına, fəlsəfi görüşünə xas olan dünyəvi ruh, həyata, insan taleyinə dərin maraq Dante humanizminin əsasını təşkil edir. Dante bütün italyan xalqının arzu və istəklərinin ilk carçısıdır. Daxili çəkişmələr nəticəsində zəifləmiş İtaliya və Florensiyanın tarixi taleyi üçün narahat olan Dante papa və kardinalları "Cəhənnəmdə", öz dostlarını isə "Cənnətdə" yerləşdirir. Əsər dünya dillərinin çoxuna, o cümlədən Azərbaycan dilinə tərcümə olunmuşdur. 1966-cı ildə SSRİ EA-nın dünya mədəniyyəti tarixi üzrə elmi şurası yanında daimi Dante komissiyası yaradılmışdır.
Əsərdə İslam dininin yaradıcısı Məhəmməd peyğəmbər və onun əmisi oğlu Əli ibn Əbu Talib poemanın "Cəhənnəm" hissəsinin "İyirmi səkkizinci nəğmə"sində günahkar kimi xatırlanırlar. Həmçinin, xristian olmayan bir çox filosoflar və alimləri də cəhənnəmdə göstərilir. Onlar haqqında "Cəhənnəm"in dördüncü nəğməsində bəhs edilir və alimlərin cəhənnəmin birinci dövrəsində olduqlarını yazır. Dante Sokrat, Platon, Demokrit, Diogen, Miletli Fales, Anaksaqor, , Empedokl, Heraklit və başqa filosoflarla, alimlərlə yanaşı İbn Sina və İbn Rüşdün də cəhənnəmin birinci dövrəsində olduğunu bildirir.
Əsərləri
- İlahi Komediya (tərcüməçi: Əliağa Kürçaylı. Bakı, 1973)
İstinadlar
- Istituto dell'Enciclopedia Italiana Dante Alighièri // Enciclopedia on line (it.).
- Brozović D., Ladan T. Hrvatska enciklopedija (xorv.). LZMK, 1999. 9272 s.
- Chimenz S. A. ALIGHIERI, Dante // Dizionario Biografico degli Italiani (it.). 1960. Vol. 2.
- Montanelli I. Dante Alighieri ovvero Durante di Alighiero degli Alighieri (it.). 1993.
- Archivio Storico Ricordi. 1808.
- Голенищев-Кутузов И. Н., 1968
- Malcolm Moore "Dante’s infernal crimes forgiven", 2008-06-22 at the Wayback Machine Daily Telegraph, June 17, 2008. Retrieved on June 18, 2008.
- Aytək Zakirqızı. Xristian fanatiklərinin Məhəmməd Peyğəmbərə münasibəti. "Elm" qəzeti, 30. iyun 2006. № 17–18(776–777)
- Aytək Zakirqızı. Hilmi Ziya Ülkən Dantenin İslam dininə münasibəti haqqında. Dövlət və din. İctimai fikir toplusu. Mart-Aprel 2011. 2(22). səh. 77–81
Xarici keçidlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Dante Aligyeri esl adi it Durante di Alighiero degli Alighieri teq 1265 Florensiya Florensiya Respublikasi 14 sentyabr 1321 Ravenna Papa dovleti italyan sairi italyan edebi dilinin banisi Qedim zadegan neslindendir Bolonya Universitetinde tehsil almis huquq ve felsefeni oyrenmisdir Genc yaslarindan Florensiyanin ictimai heyatinda feal istirak etmis ag qvelfler partiyasina qosulmusdur Qara qvelflerin qelebesinden sonra qiyabi olaraq yandirilmaga mehkum edilmisdir 1302 Didergin heyat surmus 1315 ci ilde ikinci defe olume mehkum olunmusdur hemin hokm 1966 ci ilde legv edilmisdir Omrunun son 6 ilini Ravennada yasamisdir Dante Aligyeriit Dante AlighieriDogum adi Durante di Alighiero degli AlighieriDogum tarixi teq 1265Dogum yeri Florensiya Florensiya Respublikasi Vefat tarixi 14 sentyabr 1321Vefat yeri Ravenna Papa dovleti Vefat sebebi malyariyaDefn yeri Dante Aligyeri turbesi d Fealiyyeti sair yazici nasir siyasetci filosof siyasi nezeriyyeci d intellektual dilciFealiyyet illeri 1292 ci ildenEserlerinin dili italyan dili latin diliTaninmis eserleri Ilahi komediyaDante Aligyeri Vikimenbede Vikianbarda elaqeli mediafayllar Yaradiciliginin ilk dovrunde Beatrice adli genc bir qizi vesf etmis onun vaxtsiz olumunden dogan keder ve huzn dolu serler yaratmisdir Yeni heyat kitabi 1292 1304 1307 ci illerde Dante felsefi exlaqi eserler yazmisdir Ziyafet eserinde insan idrakinin musteqilliyi ve azadligi mudafie olunur 1312 1313 siyasi risalesinde vahid umumdunya monarxiyasi ideyasi insanlarin emin amanligini ictimai edaleti temin ede bilecek dovlet qurulusu kimi mudafie edilir Adi tarixde 100 en cox oyrenilmis sexsiyyetler siyahisina daxil edilib BioqrafiyasiFlorensiyada Aile enenesine gore Dantenin ecdadlari Florensiyanin qurulmasinda istirak eden Romali Elizey ailesinden gelir Dantenin ulu babasi Kaccaqvida 1147 1149 selib yurusunde istirak etmis onlar terefinden cengaver olmus ve muselmanlar ile doyusde olmusdur Kaccaqvida Lombard ailesinden Aldigyeri da Fontana adli bir xanimla evlenmisdir Aldigiyeri adi Aligyeri olaraq deyisdirildi bu Kaccaqvida ogullarindan birinin adi idi Dantenin deqiq dogum tarixi melum deyil Bokkaccoya gore Dante 1265 ci ilin may ayinda anadan olmusdur Dante ozu haqqinda Komediya Paradise 22 1265 ci ilde 18 22 17 iyun 21 arasinda davam eden Ekizler burcu altinda dogdugunu bildirdi Muasir menbelerde en cox may ayinin ikinci yarisinin tarixleri verilir 1265 Dantenin 25 mart 1266 ci ilde ilk Muqeddes Senbe Durante adi altinda xac suyuna salindigi da melumdur Andrea del Kastanyonun freskinde Dante 1450 Uffizi Qalereyasi Dantenin ilk muellimi o dovrde meshur sair ve alim idi Dantenin oxudugu yer melum deyildir hem qedim hem de orta esr edebiyyatinda tebiet elmlerinde genis bilikler elde etmisdir O dovrun azgin telimleri ile de tanis idi 1286 1287 ci illerde Dantenin bu gune qeder gelib catmis Garisenda ve Asinelli qullelerinin yaninda Boloniyada bir nece ay yasadigi olduqca yuksek bir eminlikle qebul edilir Hec bir senedli delil olmadigi teqdirde tedqiqatcilar bu seherde qalma ehtimalinin meshur bir universitetde oxumasi ola bileceyini etiraf edirler Dantenin en yaxin dostu sair Guido Cavalcanti idi Dante ona bir cox seir ve Yeni heyat seirinin parcalarini hesr etmisdir Ilahi komediyaEsas meqale Ilahi Komediya Dante yaradiciliginin zirvesi xelefleri terefinden Ilahi komediya adlandirilmis Komediya ehtimala gore 1307 1321 poemasidir Roya formasinda yazilmis eserde dini tesevvurlere gore uc hisseden Cehennem Eraf temizlik Cennet ibaret axiret dunyasina seyahet tesvir edilir Mecazi remzi ifade terzi poemanin butun cehetlerinde ozunu gosterir Xristianligin esas ehkami uqnum ile elaqedar 3 reqemi ve onun muxtelif hasilleri eserin qurulusuna mezmununa guclu tesir gostermisdir Poema 3 hisseden her hisse 33 negmeden ibaretdir Eserdeki remzlerin 3 menasi herfi dini exlaqi ve siyasi var Muqeddes ucluk tesevvuru hetta Dante serinin sekline de nufuz etmisdir poema tertsin formasinda yazilmisdir Intibah edebiyyatina felsefi gorusune xas olan dunyevi ruh heyata insan taleyine derin maraq Dante humanizminin esasini teskil edir Dante butun italyan xalqinin arzu ve isteklerinin ilk carcisidir Daxili cekismeler neticesinde zeiflemis Italiya ve Florensiyanin tarixi taleyi ucun narahat olan Dante papa ve kardinallari Cehennemde oz dostlarini ise Cennetde yerlesdirir Eser dunya dillerinin coxuna o cumleden Azerbaycan diline tercume olunmusdur 1966 ci ilde SSRI EA nin dunya medeniyyeti tarixi uzre elmi surasi yaninda daimi Dante komissiyasi yaradilmisdir Incipit vita nova dante Alighieri ve Beatrice bagcada Cesare Saccaggi da Tortona nin Rafaelden evvel bir sah eseri Eserde Islam dininin yaradicisi Mehemmed peygember ve onun emisi oglu Eli ibn Ebu Talib poemanin Cehennem hissesinin Iyirmi sekkizinci negme sinde gunahkar kimi xatirlanirlar Hemcinin xristian olmayan bir cox filosoflar ve alimleri de cehennemde gosterilir Onlar haqqinda Cehennem in dorduncu negmesinde behs edilir ve alimlerin cehennemin birinci dovresinde olduqlarini yazir Dante Sokrat Platon Demokrit Diogen Miletli Fales Anaksaqor Empedokl Heraklit ve basqa filosoflarla alimlerle yanasi Ibn Sina ve Ibn Rusdun de cehennemin birinci dovresinde oldugunu bildirir EserleriDe vulgari eloquentia 1577Ilahi Komediya tercumeci Eliaga Kurcayli Baki 1973 IstinadlarIstituto dell Enciclopedia Italiana Dante Alighieri Enciclopedia on line it Brozovic D Ladan T Hrvatska enciklopedija xorv LZMK 1999 9272 s ISBN 978 953 6036 31 8 Chimenz S A ALIGHIERI Dante Dizionario Biografico degli Italiani it 1960 Vol 2 Montanelli I Dante Alighieri ovvero Durante di Alighiero degli Alighieri it 1993 ISBN 979 12 80362 09 4 Archivio Storico Ricordi 1808 Golenishev Kutuzov I N 1968 Malcolm Moore Dante s infernal crimes forgiven 2008 06 22 at the Wayback Machine Daily Telegraph June 17 2008 Retrieved on June 18 2008 Aytek Zakirqizi Xristian fanatiklerinin Mehemmed Peygembere munasibeti Elm qezeti 30 iyun 2006 17 18 776 777 Aytek Zakirqizi Hilmi Ziya Ulken Dantenin Islam dinine munasibeti haqqinda Dovlet ve din Ictimai fikir toplusu Mart Aprel 2011 2 22 seh 77 81Xarici kecidlerDiger layihelerdeVikisitatda elaqeli sitatlarVikimenbede elaqeli metnlerVikianbarda elaqeli media fayllar