Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Dan (ivr. דן) — İbranicə İncildə adı çəkilən, İsrail Krallığının ən şimal şəhəri kimi təsvir edilən və Dan qəbiləsinə mənsub qədim şəhər.
| Dan | |
|---|---|
 | |
| Ölkə | |
| Tarixi və coğrafiyası | |
| Əsası qoyulub | |
| Ləğv olunub | |
| Sahəsi |
|
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Şəhər müasir Qolan təpələrində yerləşən və ibrani dilində Tel Dan kimi tanınan şəhərlə eyniləşdirilir.
İdentifikasiya və adları
İbranicə İncildə qeyd edilir ki, Dan qəbiləsi tərəfindən fəth edilməzdən əvvəl bu yer Yeşua, Hakimlər və Yeşaya kitablarında fərqli yazılarla Laiş kimi tanınırdı. Yeşua 19:47-də bura Leşem adlanır, bu da "cəvahirat" deməkdir. Yeşaya 10:30-da bir sıra tərcümələrdə Laişa alternativ adı da var.
Ravvin əsərləri və Filostorgiy, Feodorit, tudelalı Binyamin və Samuel bin Samson kimi yazıçıların hamısı Dan və ya Laişi yanlış olaraq Paneada ilə eyniləşdirdi. Qeysəriyyəli Yevsevi Dan/Laişi daha dəqiq şəkildə Paneada yaxınlığında, Sura gedən yolun dördüncü milində yerləşdirir.
19-cu əsrdə yaşamış isveçrəli səyyah İohan Lüdviq Burkxardt 1822-ci ildə ölümündən sonra nəşr olunmuş səyahətnaməsində İordan çayının mənbəyini "Dan" adlandırdı. Amerikalı dəniz zabiti Uilyam F. Linç Təll Əl-Qadinin 1849-cu ildə qədim Dan şəhərinin yeri olduğunu ilk dəfə müəyyənləşdirdi. Üç il sonra Edvard Robinson eyni eyniləşdirməni etdi və bu eyniləşdirmə indi etibarlı şəkildə qəbul edilir.
Tel Dan orijinal Bibliya adına əsaslanan yerin müasir İsrail adıdır.
Coğrafiyası
Dan Yuxarı Qalileyanın bir hissəsi olan və Qalileya tavası kimi tanınan ərazidə yerləşir. Qərbdə Livan dağının cənub hissəsi; şərqdə və şimalda Hermon dağları ilə əhatə olunub. Hermon dağlarından əriyən qar İordan çayının suyunun böyük hissəsini təmin edir və Dandan keçərək yaxın ərazini yüksək məhsuldar edir. Nəticələri olan sulu bitki örtüyü Dan ətrafındakı ərazini onun ətrafındakı quraq bölgədə vahə halına gətirir. Britaniya Fələstin mandatı dövründə ərazinin şimalında Suriya və Livanla sərhədə yaxın yerləşdiyinə görə, ərazi uzun və tez-tez baş verən acı müharibələrə şahid olmuşdur, ən son 1967-ci il Altı Günlük Müharibə zamanı bu yaşanmışdır.
Bibliya və tarixi konteksti
Laiş
Hakimlər Kitabına görə, Dan qəbiləsinin ölkədə məskunlaşmasından öncə şəhər Layşa (Hakimlər 18:7 və Yeşaya 10:30) və ya Laiş (Yeşua 19:47, Hakimlər 18) kimi tanınırdı, şairlərin şirə müraciət etdiyi hissələrə də bunlar görünür (Əyyub 4:11, Süleymanın məsəlləri 30:30 və Yeşaya 30:5).
Laiş saydalılarla müttəfiq idi. Bu, onların finikiyalılar olduğunu göstərə bilər (saydalılar Sayda şəhərindən olan finikiyalılar idi), lakin bu onların Kənandan olub olmadığına aid bir əsas vermir. Laişin Saydadan uzaq olması və Livan dağlarının arasına yerləşməsi səbəbindən ittifaq az fayda verdi. Şəhər, həmçinin Hermon dağları ilə assuriyalılardan və Aramdan təcrid olunmuşdu; Septuagintada qeyd edilir ki, şəhər arameylilərlə ittifaq qura bilmirdi. Masoretik Mətndə arameylərdən bəhs edilmir, əksinə şəhərin heç bir insanla əlaqəsi olmadığı bildirilir, mətnşünaslar bunun yazı səhvi olduğuna inanırlar, çünki adhəm (insan) Aram ilə uyğun gəlmir.
İsrailin Dan şəhəri
Hakimlər Kitabının Mikanın bütü ilə bağlı dediklərinə görə, o zaman Dan qəbiləsinin öz ərazisi yox idi (Hakimlər 18:1) və buna görə də, torpağı kəşf etdikdən sonra, nəhayət, Laişə hücum etmək qərarına gəldi. Müqəddəs Kitabda Dan qəbiləsinin 600 nəfərin Laiş xalqını vəhşicəsinə məğlub edərək şəhəri yandırması və sonra da eyni yerdə öz şəhərini tikməsi təsvir edilir. Rəvayətdə deyilir ki, Laiş sonradan qəbilənin adı olan ilə Dan adı ilə tanınıb. Sonra onlar Mikeyadan oğurlanmış və Musanın nəvəsi olan kahinin xidmət etdiyi bütün yerləşdiyi ziyarətgah tikdilər. Müqəddəs yer daha sonra Yarovamın iki qızıl buzovundan birinə sahib çıxdı və "torpağın əsir düşdüyü vaxta" və "Allahın evinin" Silomdan köçürülməsinə qədər məskunlaşıldı. Alimlər hesab edirlər ki, birincisi eramızdan əvvəl 733/732-ci ildə III Tiqlatpalasar tərəfindən assurların İsrail Krallığını fəth etməsinə, ikincisi isə Xizqiyanın dini islahat dövrünə aiddir; bununla belə, alimlərin azlığının dəstəklədiyi alternativ ehtimal ondan ibarətdir ki, "torpağın əsirliyi vaxtı" yazı səhvidir və Ebenezer döyüşünə istinad edərək "gəminin əsirliyi vaxtı" oxunmalıdır, filiştlilərin sandığı ələ keçirməsi və Silomdan "Allah evinin" götürülməsi də buna işarə edir.
Qızıl dana ibadəti
2 Padşahlar 10:29 və 2 Salnamələr 13:8 ayələrinə əsasən, Yarovam Betel və Danda iki qızıl buzov ucaltdı. Mətnşünaslar hesab edirlər ki, Harunun qızıl buzovunun elohist hekayəsi əslində İsrail cəmiyyətinin bəzi təbəqələrinin, o cümlədən elohistlərin Yarovama bütpərəstliyə qarşı çıxması səbəbindən yaranır. Bununla belə, bəzi Bibliya alimləri Yarovamın Yerusəlimdəki Əhd sandığının üstündəki kiçik məkanı deyil, bütün İsrail səltənətini əhatə edən Allah üçün məskən yaratmaqla əslində Yerusəlimdəki (Süleymanın məbədi) ziyarətgahından üstün olanını yaratmağa çalışdığına inanırlar; Yerusəlim məbədində Allah üçün məskən hər iki tərəfdə dayanmış keruvla təmsil olunurdu və buna görə də Yarovam danalardan Allah üçün kürsünün tərəflərini təmsil etmək üçün istifadə edə bilərdi, bu, onun bütün səltənətinin müqəddəslik baxımından sandıq ilə bərabər olduğunu nəzərdə tuturdu.
Arxeologiyası
Ərazidə aparılan arxeoloji qazıntılara görə, şəhər ilkin olaraq son neolit dövründə (e.ə. 4500) məskunlaşılıb və eramızdan əvvəl dördüncü minillikdə təxminən 1000 il ərzində tərk edilib.
Bürünc dövrü
Misirlilər edam mətnlərində Laişi lənətlədilər; daha sonra III Tutmos digərləri ilə birlikdə Ravisa şəhərini fəth etdi (Misir heroqlifləri L və R arasında fərq göstərmir).
Tel Dandakı tədqiqatçılar eramızdan əvvəl 1750-ci ildə orta tunc dövründə tikildiyi təxmin edilən meqalit bazalt bloklarının və ya ortostatların üstündə çiy kərpicdən tikilmiş şəhər darvazasını tapdılar. Onun məşhur adı İbrahimin darvazasıdır, İbrahimin qardaşı oğlu Lutu xilas etmək üçün Dana getdiyi Bibliya hekayəsinə görə belə adlandırılıb (Yaradılış 14:14).
Darvaza 2000-ci illərin sonlarında bərpa edildi və məşhur turistik məkana çevrildi.
Dəmir dövrü
İsrail dövründə Dan böyük bir şəhər idi.
İsraillilərin şəhər divarı və darvazası
İsrail darvazası Kənan darvazası ilə müqayisədə fərqli yerdə tikilmişdi.
1992-ci ildə ziyarətçilərə təqdim edilmək üçün ərazini səliqəyə salmaq məqsədilə eramızdan əvvəl 733/732-ci ildə III Tiqlatpalasarın başçılığı altında Assuriya tərəfindən şəhərin dağıdılması zamanına aid dağıntı çıxarıldı. Şəhərə indiyədək naməlum olan giriş qapısı aşkar edildi. Giriş kompleksi alçaq daş platforma ilə daş döşənmiş həyətə aparırdı. Eramızdan əvvəl 9-cu əsrdə ərazi genişləndirildi və əsas istehkamlar, dayaqları olan şəhər divarı və mürəkkəb darvaza tikildi. Ərazi eramızdan əvvəl 8-ci əsrdə II Yarovam tərəfindən daha da genişləndirilmiş, sonra III Tiqlatpalasar tərəfindən dağıdılmışdır.
Kral və ya hakim kürsüsü
İsrail darvazasında iki pilləli qalxan dördbucaqlı platforma var. Künclərdəki bəzədilmiş daş yuvalar kanop dirəklərini tutmaq üçün hazırlanmış ola bilər. Ola bilsin ki, bu, padşahın mühakimə üçün oturacağı yerinin əsası idi.
"Tel Dan" stelası
Şəhər divarının qalıqları içərisində, xarici darvazanın girişinə yaxın "Tel Dan" stelasının hissələri tapıldı. Bazalt daşının üzərində Dəməşq padşahlarından birinə aid arameycə yazı var; ərazinin tədqiqatçıları onun istinad etdiyi padşahın Azail (e.ə. 840) olduğuna inanırlar, baxmayaraq ki, azlıq bunun əvəzinə I Bin Hadada (e.ə. 802) istinad etdiyini iddia edir. Bəzi arxeoloqların razılaşdıqları "ביתדוד" (BYTDWD) hərflərini ehtiva edən mətnlə yazının kiçik bir hissəsini əhatə edir, bu da birbaşa yuxarıdakı sətirdəki mətn olan MLK YSR'L-i yəni "İsrail Kralı" kimi yazıldığını iddia edir. O dövrə aid ibrani yazısı saitsizdir və bu, Davud adının eramızdan əvvəl 500-cü ildən əvvələ aid arxeoloji ərazidə tapılmasına dair yazının ilki olması deməkdir.
Dan İsrail səltənətində onlara ən yaxın şəhər olduğu üçün arameylilər tərəfindən genişlənmə dövründə əziyyət çəkdi. Padşahlar Kitabında göstərilən bir neçə basqın, Danın İsrail Krallığı ilə arameylər arasında ən azı dörd dəfə əl dəyişdirdiyini göstərir, İsraili Ahav və arameyləri I Ben Hadad və onların varisləri idarə etdiyi dövrdə bu basqınlar baş verib. Təxminən bu dövrdə "Tel Dan" stelası arameylilər tərəfindən Dan üzərində nəzarət dövrlərindən birində yaradılmışdır.
Assuriya İmperiyası cənuba doğru genişləndikdə, İsrail Krallığı əvvəlcə vassal dövlətə çevrildi, lakin üsyandan sonra assuriyalılar tərəfindən işğal edildi və şəhər eramızdan əvvəl 733/732-ci ildə III Tiqlatpalasarın hakimiyyətinə keçdi.
Kultik ərazi və qurbangahı
Bir müddət qızıl buzova sitayişi ilə bağlı olan kultik ərazi yüksəkdə yerləşən qurbangahın mərkəzində idi.
Sonrakı dövrlər
Fars, ellinistik və Roma dövrlərində qalıqlar kürsüdə (həmçinin "Uca yer" kimi də tanınır) kultik fəaliyyətlərin davam etdiyini göstərir.
Tel Dan Təbiət Qoruğu
Tel Dan Təbiət Qoruğu 1974-cü ildə dağın ətrafındakı 39 hektar ərazidə qurulmuşdur. 1989-cu ildə qoruğa 9 hektar ərazi əlavə edilmişdir. Dan çayı Hula vadisinin şimal hissəsində birləşən İordan çayının üç su mənbəyindən biridir. Görməli yerlərə Cənnət Bulaqları, İbrahim və ya Kənan Darvazası və İsrail Darvazası daxildir.
Həmçinin bax
İstinadlar
- "Arxivlənmiş surət". 2022-09-02 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-07-06.
- "Arxivlənmiş surət". 2022-07-06 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-07-06.
- https://archive.org/details/jerusalemancient00thom
- "Arxivlənmiş surət". 2022-06-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-07-06.
- https://archive.org/details/dictionaryoftarg02jastuoft/page/1189/mode/1up
- "Arxivlənmiş surət". 2022-07-22 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-07-06.
- "Arxivlənmiş surət". 2022-07-06 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-07-06.
- https://archive.org/details/narrativeofjour02saul/page/537/mode/1up
- https://archive.org/details/narrativeofjour02saul/page/537/mode/1up
- "Arxivlənmiş surət". 2021-05-18 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-07-06.
- https://archive.org/details/narrativeofunit00lync
- https://archive.org/details/laterbiblicalre01smitgoog/page/n6
- https://archive.org/details/jerusalemancient00thom
- "Arxivlənmiş surət". 2022-07-06 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-07-06.
- "Arxivlənmiş surət". 2022-05-19 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-07-07.
- "Arxivlənmiş surət". 2022-04-23 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-07-07.
- "Arxivlənmiş surət". 2022-04-23 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-07-07.
- "Arxivlənmiş surət". 2020-01-18 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-07-07.
- "Arxivlənmiş surət". 2022-09-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-07-07.
- "Arxivlənmiş surət". 2021-08-24 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-07-07.
- "Arxivlənmiş surət". 2022-04-07 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-07-07.
- "Arxivlənmiş surət". 2018-02-08 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-07-07.
- "Arxivlənmiş surət". 2022-07-07 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-07-07.
- "Arxivlənmiş surət". 2016-03-06 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-07-07.
- "Arxivlənmiş surət". 2022-07-07 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-07-07.
- "Arxivlənmiş surət". 2008-08-17 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-07-07.
- "Arxivlənmiş surət". 2018-11-12 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-07-07.
Xarici keçidlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Dan ivr דן Ibranice Incilde adi cekilen Israil Kralliginin en simal seheri kimi tesvir edilen ve Dan qebilesine mensub qedim seher Dan33 14 56 sm e 35 39 07 s u Olke IsrailTarixi ve cografiyasiEsasi qoyulubLegv olunubSahesi 200 dunamDan Vikianbarda elaqeli mediafayllar Seher muasir Qolan tepelerinde yerlesen ve ibrani dilinde Tel Dan kimi taninan seherle eynilesdirilir Identifikasiya ve adlariIbranice Incilde qeyd edilir ki Dan qebilesi terefinden feth edilmezden evvel bu yer Yesua Hakimler ve Yesaya kitablarinda ferqli yazilarla Lais kimi taninirdi Yesua 19 47 de bura Lesem adlanir bu da cevahirat demekdir Yesaya 10 30 da bir sira tercumelerde Laisa alternativ adi da var Ravvin eserleri ve Filostorgiy Feodorit tudelali Binyamin ve Samuel bin Samson kimi yazicilarin hamisi Dan ve ya Laisi yanlis olaraq Paneada ile eynilesdirdi Qeyseriyyeli Yevsevi Dan Laisi daha deqiq sekilde Paneada yaxinliginda Sura geden yolun dorduncu milinde yerlesdirir 19 cu esrde yasamis isvecreli seyyah Iohan Ludviq Burkxardt 1822 ci ilde olumunden sonra nesr olunmus seyahetnamesinde Iordan cayinin menbeyini Dan adlandirdi Amerikali deniz zabiti Uilyam F Linc Tell El Qadinin 1849 cu ilde qedim Dan seherinin yeri oldugunu ilk defe mueyyenlesdirdi Uc il sonra Edvard Robinson eyni eynilesdirmeni etdi ve bu eynilesdirme indi etibarli sekilde qebul edilir Tel Dan orijinal Bibliya adina esaslanan yerin muasir Israil adidir CografiyasiDan Yuxari Qalileyanin bir hissesi olan ve Qalileya tavasi kimi taninan erazide yerlesir Qerbde Livan daginin cenub hissesi serqde ve simalda Hermon daglari ile ehate olunub Hermon daglarindan eriyen qar Iordan cayinin suyunun boyuk hissesini temin edir ve Dandan kecerek yaxin erazini yuksek mehsuldar edir Neticeleri olan sulu bitki ortuyu Dan etrafindaki erazini onun etrafindaki quraq bolgede vahe halina getirir Britaniya Felestin mandati dovrunde erazinin simalinda Suriya ve Livanla serhede yaxin yerlesdiyine gore erazi uzun ve tez tez bas veren aci muharibelere sahid olmusdur en son 1967 ci il Alti Gunluk Muharibe zamani bu yasanmisdir Bibliya ve tarixi kontekstiLais Hakimler Kitabina gore Dan qebilesinin olkede meskunlasmasindan once seher Laysa Hakimler 18 7 ve Yesaya 10 30 ve ya Lais Yesua 19 47 Hakimler 18 kimi taninirdi sairlerin sire muraciet etdiyi hisselere de bunlar gorunur Eyyub 4 11 Suleymanin meselleri 30 30 ve Yesaya 30 5 Lais saydalilarla muttefiq idi Bu onlarin finikiyalilar oldugunu gostere biler saydalilar Sayda seherinden olan finikiyalilar idi lakin bu onlarin Kenandan olub olmadigina aid bir esas vermir Laisin Saydadan uzaq olmasi ve Livan daglarinin arasina yerlesmesi sebebinden ittifaq az fayda verdi Seher hemcinin Hermon daglari ile assuriyalilardan ve Aramdan tecrid olunmusdu Septuagintada qeyd edilir ki seher arameylilerle ittifaq qura bilmirdi Masoretik Metnde arameylerden behs edilmir eksine seherin hec bir insanla elaqesi olmadigi bildirilir metnsunaslar bunun yazi sehvi olduguna inanirlar cunki adhem insan Aram ile uygun gelmir Israilin Dan seheri Danda Israil dovrune aid kultik erazi askar edilib Hakimler Kitabinin Mikanin butu ile bagli dediklerine gore o zaman Dan qebilesinin oz erazisi yox idi Hakimler 18 1 ve buna gore de torpagi kesf etdikden sonra nehayet Laise hucum etmek qerarina geldi Muqeddes Kitabda Dan qebilesinin 600 neferin Lais xalqini vehsicesine meglub ederek seheri yandirmasi ve sonra da eyni yerde oz seherini tikmesi tesvir edilir Revayetde deyilir ki Lais sonradan qebilenin adi olan ile Dan adi ile taninib Sonra onlar Mikeyadan ogurlanmis ve Musanin nevesi olan kahinin xidmet etdiyi butun yerlesdiyi ziyaretgah tikdiler Muqeddes yer daha sonra Yarovamin iki qizil buzovundan birine sahib cixdi ve torpagin esir dusduyu vaxta ve Allahin evinin Silomdan kocurulmesine qeder meskunlasildi Alimler hesab edirler ki birincisi eramizdan evvel 733 732 ci ilde III Tiqlatpalasar terefinden assurlarin Israil Kralligini feth etmesine ikincisi ise Xizqiyanin dini islahat dovrune aiddir bununla bele alimlerin azliginin desteklediyi alternativ ehtimal ondan ibaretdir ki torpagin esirliyi vaxti yazi sehvidir ve Ebenezer doyusune istinad ederek geminin esirliyi vaxti oxunmalidir filistlilerin sandigi ele kecirmesi ve Silomdan Allah evinin goturulmesi de buna isare edir Qizil dana ibadeti 2 Padsahlar 10 29 ve 2 Salnameler 13 8 ayelerine esasen Yarovam Betel ve Danda iki qizil buzov ucaltdi Metnsunaslar hesab edirler ki Harunun qizil buzovunun elohist hekayesi eslinde Israil cemiyyetinin bezi tebeqelerinin o cumleden elohistlerin Yarovama butperestliye qarsi cixmasi sebebinden yaranir Bununla bele bezi Bibliya alimleri Yarovamin Yeruselimdeki Ehd sandiginin ustundeki kicik mekani deyil butun Israil seltenetini ehate eden Allah ucun mesken yaratmaqla eslinde Yeruselimdeki Suleymanin mebedi ziyaretgahindan ustun olanini yaratmaga calisdigina inanirlar Yeruselim mebedinde Allah ucun mesken her iki terefde dayanmis keruvla temsil olunurdu ve buna gore de Yarovam danalardan Allah ucun kursunun tereflerini temsil etmek ucun istifade ede bilerdi bu onun butun seltenetinin muqeddeslik baximindan sandiq ile beraber oldugunu nezerde tuturdu ArxeologiyasiErazide aparilan arxeoloji qazintilara gore seher ilkin olaraq son neolit dovrunde e e 4500 meskunlasilib ve eramizdan evvel dorduncu minillikde texminen 1000 il erzinde terk edilib Burunc dovru Misirliler edam metnlerinde Laisi lenetlediler daha sonra III Tutmos digerleri ile birlikde Ravisa seherini feth etdi Misir heroqlifleri L ve R arasinda ferq gostermir Tel Dandaki tedqiqatcilar eramizdan evvel 1750 ci ilde orta tunc dovrunde tikildiyi texmin edilen meqalit bazalt bloklarinin ve ya ortostatlarin ustunde ciy kerpicden tikilmis seher darvazasini tapdilar Onun meshur adi Ibrahimin darvazasidir Ibrahimin qardasi oglu Lutu xilas etmek ucun Dana getdiyi Bibliya hekayesine gore bele adlandirilib Yaradilis 14 14 Darvaza 2000 ci illerin sonlarinda berpa edildi ve meshur turistik mekana cevrildi Demir dovru Israilin xarici darvazasi Tel Dan stelasi Ibranice BYTDWD yeni Davidin Evi herfleri vurgulanir Israil dovrunde Dan boyuk bir seher idi Israillilerin seher divari ve darvazasi Israil darvazasi Kenan darvazasi ile muqayisede ferqli yerde tikilmisdi 1992 ci ilde ziyaretcilere teqdim edilmek ucun erazini seliqeye salmaq meqsedile eramizdan evvel 733 732 ci ilde III Tiqlatpalasarin basciligi altinda Assuriya terefinden seherin dagidilmasi zamanina aid daginti cixarildi Sehere indiyedek namelum olan giris qapisi askar edildi Giris kompleksi alcaq das platforma ile das dosenmis heyete aparirdi Eramizdan evvel 9 cu esrde erazi genislendirildi ve esas istehkamlar dayaqlari olan seher divari ve murekkeb darvaza tikildi Erazi eramizdan evvel 8 ci esrde II Yarovam terefinden daha da genislendirilmis sonra III Tiqlatpalasar terefinden dagidilmisdir Tel Dan 1969 cu ilde Kral ve ya hakim kursusu Israil darvazasinda iki pilleli qalxan dordbucaqli platforma var Kunclerdeki bezedilmis das yuvalar kanop direklerini tutmaq ucun hazirlanmis ola biler Ola bilsin ki bu padsahin muhakime ucun oturacagi yerinin esasi idi Tel Dan stelasi Seher divarinin qaliqlari icerisinde xarici darvazanin girisine yaxin Tel Dan stelasinin hisseleri tapildi Bazalt dasinin uzerinde Demesq padsahlarindan birine aid arameyce yazi var erazinin tedqiqatcilari onun istinad etdiyi padsahin Azail e e 840 olduguna inanirlar baxmayaraq ki azliq bunun evezine I Bin Hadada e e 802 istinad etdiyini iddia edir Bezi arxeoloqlarin razilasdiqlari ביתדוד BYTDWD herflerini ehtiva eden metnle yazinin kicik bir hissesini ehate edir bu da birbasa yuxaridaki setirdeki metn olan MLK YSR L i yeni Israil Krali kimi yazildigini iddia edir O dovre aid ibrani yazisi saitsizdir ve bu Davud adinin eramizdan evvel 500 cu ilden evvele aid arxeoloji erazide tapilmasina dair yazinin ilki olmasi demekdir Dan Israil seltenetinde onlara en yaxin seher oldugu ucun arameyliler terefinden genislenme dovrunde eziyyet cekdi Padsahlar Kitabinda gosterilen bir nece basqin Danin Israil Kralligi ile arameyler arasinda en azi dord defe el deyisdirdiyini gosterir Israili Ahav ve arameyleri I Ben Hadad ve onlarin varisleri idare etdiyi dovrde bu basqinlar bas verib Texminen bu dovrde Tel Dan stelasi arameyliler terefinden Dan uzerinde nezaret dovrlerinden birinde yaradilmisdir Assuriya Imperiyasi cenuba dogru genislendikde Israil Kralligi evvelce vassal dovlete cevrildi lakin usyandan sonra assuriyalilar terefinden isgal edildi ve seher eramizdan evvel 733 732 ci ilde III Tiqlatpalasarin hakimiyyetine kecdi Kultik erazi ve qurbangahi Bir muddet qizil buzova sitayisi ile bagli olan kultik erazi yuksekde yerlesen qurbangahin merkezinde idi Sonraki dovrler Fars ellinistik ve Roma dovrlerinde qaliqlar kursude hemcinin Uca yer kimi de taninir kultik fealiyyetlerin davam etdiyini gosterir Tel Dan Tebiet QoruguTel Dan Tebiet Qorugu 1974 cu ilde dagin etrafindaki 39 hektar erazide qurulmusdur 1989 cu ilde qoruga 9 hektar erazi elave edilmisdir Dan cayi Hula vadisinin simal hissesinde birlesen Iordan cayinin uc su menbeyinden biridir Gormeli yerlere Cennet Bulaqlari Ibrahim ve ya Kenan Darvazasi ve Israil Darvazasi daxildir Hemcinin baxIstinadlar Arxivlenmis suret 2022 09 02 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2022 07 06 Arxivlenmis suret 2022 07 06 tarixinde Istifade tarixi 2022 07 06 https archive org details jerusalemancient00thom Arxivlenmis suret 2022 06 03 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2022 07 06 https archive org details dictionaryoftarg02jastuoft page 1189 mode 1up Arxivlenmis suret 2022 07 22 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2022 07 06 Arxivlenmis suret 2022 07 06 tarixinde Istifade tarixi 2022 07 06 https archive org details narrativeofjour02saul page 537 mode 1up https archive org details narrativeofjour02saul page 537 mode 1up Arxivlenmis suret 2021 05 18 tarixinde Istifade tarixi 2022 07 06 https archive org details narrativeofunit00lync https archive org details laterbiblicalre01smitgoog page n6 https archive org details jerusalemancient00thom Arxivlenmis suret 2022 07 06 tarixinde Istifade tarixi 2022 07 06 Arxivlenmis suret 2022 05 19 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2022 07 07 Arxivlenmis suret 2022 04 23 tarixinde Istifade tarixi 2022 07 07 Arxivlenmis suret 2022 04 23 tarixinde Istifade tarixi 2022 07 07 Arxivlenmis suret 2020 01 18 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2022 07 07 Arxivlenmis suret 2022 09 03 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2022 07 07 Arxivlenmis suret 2021 08 24 tarixinde Istifade tarixi 2022 07 07 Arxivlenmis suret 2022 04 07 tarixinde Istifade tarixi 2022 07 07 Arxivlenmis suret 2018 02 08 tarixinde Istifade tarixi 2022 07 07 Arxivlenmis suret 2022 07 07 tarixinde Istifade tarixi 2022 07 07 Arxivlenmis suret 2016 03 06 tarixinde Istifade tarixi 2022 07 07 Arxivlenmis suret 2022 07 07 tarixinde Istifade tarixi 2022 07 07 Arxivlenmis suret 2008 08 17 tarixinde Istifade tarixi 2022 07 07 Arxivlenmis suret 2018 11 12 tarixinde Istifade tarixi 2022 07 07 Xarici kecidler