Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqalədəki məlumatların olması üçün əlavə mənbələrə ehtiyac var. |
Rusiyada 1905-1907-ci illər inqilabı və ya Birinci rus inqilabı - XX əsrdə, eyni zamanda Rusiyada ilk inqilab. Bu inqilabın qarşısında mütləqiyyətin devrilməsi, təhkimçiliyin qalıqlarının ləğv edilməsi dururdu.
| Rusiyada 1905-1907-ci illər inqilabı | |
|---|---|
 | |
| Tarix | 22 yanvar 1905 – 16 iyun 1907 |
| Yeri | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
İnqilabın ilkin şərtləri
Mülkədar torpaq sahibkarlığı təhkimçiliyin qalıqlarının əsası idi. Buna görə aqrar məsələ rus mərkəzi məsələsi idi və onun milli xüsusiyətini müəyyən edirdi. Öz obyektiv mahiyətinə görə bu inqilab burjua inqilabı idi. Ancaq hərəkətverici qüvvələri baxımından o əvvəlki burjua inqilablarından fərqlənirdi. Bu inqilabın xüsusiyəti daxilində iki sosial ziddiyətin çulğaşmasında idi:
- 1) Ümumdemokratik hərəkat, çar mütləqiyyətinə qarşı, demokratik təsisatlar, təmsilçilik və başqa siyasi hüquqlar uğrunda mübarizə.
- 2) Proletariatla burjuaziya arasında yaranmaqda olan kəskin ziddiyətlər.
Rusiyanın əhalisinin əksəriyyəti, təhkimçilik qalıqlarından əziyyət çəkən kəndlilər idi. Yaranmaqda olan kənd burjuaziyası, tamamilə mülkədarların əlində olan hakimiyətdə təmsil olunmurdular. Siyasi hakimiyətlərindən istifadə edən mülkədarlar kənddə burjua münasibətlərin yaranmasına ciddi əngəllər törədirdilər. Rus inqilabının xüsusiyəti həm də ondan ibarət idi ki, onun əsas, aparıcı və istiqamətverici qüvvəsi sənaye proletariatı idi. Rus fəhləsinin aparıcılığı ilk növbədə hakimiyətə təzyiq vasitəsi kimi kütləvi tətillərin keçirilməsində idi.
İnqilabın başlaması. Qanlı bazar
Rus-Yapon müharibəsi ilə əlaqədar, fəhlələrin vəziyyəti olduqca ağırlaşmışdı. 3 yanvar 1905-ci ildə Sankt-Peterburqun Putilov zavodunun fəhlələri tətil keçirdilər. Fəhlələr 8- saatlıq iş vaxtı, minimum əməkhaqqı və əlavə iş saatlarının ləğv edilməsini tələb edirdilər. Putilov zavodunun tətilini başqa zavod və fabriklar da dəstəklədi. Yanvarın 8-də Peterburqda artıq 150 min fəhlə tətil edirdi. "Sankt-Peterburqun fabrik-zavod fəhlələrinin yığıncağı" təşkilatının başçısı, gizli polisinin casusu Qapon, fəhlələrin çara müsbət münasibətindən istifadə edərək, Qış sarayına doğru dinc yürüş planını ortaya atdı. Qapon deyirdi ki, fəhlələrin tələbləri qanunidir və çar onları məmnuniyətlə dinləyəcək. Hakimiyətin əsl niyyətini anlayan Qorki və ədəbiyyatçıların nümayəndələri daxili işlər nazirinin qəbulunda getdilər, lakin nazir onları dinləməkdən imtina etdi. Peterburq 8 döyüş sahəsinə bölünmüşdü. Paytaxt qarnizonu Pskov və çağırılan qoşunlarla gücləndirilmişdi. Yanvarın 9-da fəhlələr öz ailələri ilə birlikdə, əllərində İsa Məsihin sürətləri və çarın portretləri ilə, Peterburqun kənarlarından Qış sarayına doğru yürüşə başladılar. Lakin Qış sarayının ətrafında polisin və qoşunların sıx səfləri ilə qarşılaşdılar. Peterburqski tərəfdə, Narva darvazaları qarşısında və Qış sarayı meydanında qoşunlar fəhlə kütlələrinə tüfənglərdə yaylım atəşi açdılar. Bundan sonra fəhlələrə süvarilər hucum etdi, və onları tapdalamağa və doğramağa başladı. Müxtəlif mənbələrə görə 200 nəfərdən - 1200 nəfər qədər(rəsmi 88 nəfər) adam öldürüldü, 800-5000 nəfər yaralandı. II Nikolay yanvarın 19-da fəhlə nümayəndələrini qəbul etməyə razı oldu. Lakin artıq ölkəni tətil dalğası bürümüşdü. Ancaq yanvarda fabrika inspeksiyasının məruzəsinə əsasən 440 min fəhlə tətil edirdi. Tətildə ən fəal metallurqlar iştirak edirdi.
Potyomkin zirehli gəmisində üsyan
Mayın 1-də , 12-də tətilllər başladı. Həmin vaxt Baltikyanını, Belarusu, Ukraynanı, Volqaboyunu, Mərkəzi bürüyən, kənd üsyanları başladı. 1905-ci il yayda Ümumrusiya kəndli ittifaqı yaranır. İttifaqın qurultayında torpağın xalqın istifadəsinə verilməsi tələbi irəli sürüldü. Orduda və donanmada üsyan halları çoxaldı. "Knyaz Potömkin Tavriçeski" zirehdaşıyan gəmisində üsyan baş verdi. 14 iyun 1905-ci ildə, zirehdaşıyan gəmini ələ keçirən matroslar, onu həmin vaxt üsyan baş verən Odessaya gətirdilər. Lakin matroslar yerə enib fəhlələrə dəstək olmaqdan çəkindilər. Gəmi Rumıniyaya yollandı və orada hökumətə təslim oldu.
17 oktyabr Manifesti
İnqilabın genişlənməsi, və müxalifətin fəallaşması çar hökumətini bəzi güzəştlərə getməyə məcbur etdi. Nikolayın sərəncamı ilə daxili işlər naziri Bulıqina Dövlət dumasının çağırılması layihəsini hazırlamaq tapşırıldı. 6 avqust 1905-ci ildə Dumanın çağırılması barədə fərman imzalandı. Lakin bu Dumanın səlahiyətlərinin məhdudluğu, nə onun seçki qaydası inqilabi qüvvələri razı salmadı. Seçkilər üç kuriyaya(mülkədarlar, şəhərlilər, kəndlilər) görə keçirilməli idi, fəhlələr, ziyalılar və xırda burjuaziya seçki hüququ almadı. "Bulıqin dumasına", boykot olunması səbəbi ilə, seçkilər baş tutmadı. 1905-ci ilin oktyabr-noyabr aylarında, Xarkov, Kiyev, Varşava, və bəzi başqa yerlərdə əskərlərin çıxışları baş verdi. 11 noyabr 1905-ci ildə Sevastopolda başçılığı ilə qiyam baş verdi. Matroslar zabitləri tərksilah etdilər. Qiyamın əsas bazası "Oçakov" kreyseri oldu. Noyabrın 16-da qiyam yatırıldı, iştirakçıları isə güllələndi. Oktyabrın ortalarında hökumət vəziyətə nəzarəti itirməyə başladı. Hər yerdə məşrutə tələbi ilə nümayiş və yürüşlər baş verirdi. Böhranı dəf etmək üçün çar hökuməti müəyyən güzəştlərə getməyə başladı. 17 oktyabr 1905-ci ildə çar, Rusiya vətəndaşlarına siyasi hüquqlar: şəxsiyətin toxunulmazlığı, vicdan, söz, mətbuat, yığıncaq və ittifaq azadlıqları verən Manifest imzaladı. Dövlət dumasına qanunverici səlahiyətlər verildi. Birləşmiş hökumətin - Nazirlər şurasının - yaradılması bəyan edildi. Manifest hadisələrin sonrakı gedişinə müəyyən təsir etdi, liberalların inqilabi coşqunluğunu səngitdi və sağçı leqal partiyaların( və ) yaranmasına təkan verdi.
Moskva üsyanı
Mənbə
- Е.Д. Черменский. История СССР Период Империализма. Москва "Просвещение" 1974 səh. 111-150
İstinadlar
- ASE, VIII cild, səh. 226
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaledeki melumatlarin yoxlanilabiler olmasi ucun elave menbelere ehtiyac var Daha etrafli melumat ve ya meqaledeki problemlerle bagli muzakire aparmaq ucun diqqet yetire bilersiniz Lutfen meqaleye etibarli menbeler elave ederek bu meqaleni tekmillesdirmeye komek edin Menbesiz mezmun problemler yarada ve siline biler Problemler hell edilmemis sablonu meqaleden cixarmayin Rusiyada 1905 1907 ci iller inqilabi ve ya Birinci rus inqilabi XX esrde eyni zamanda Rusiyada ilk inqilab Bu inqilabin qarsisinda mutleqiyyetin devrilmesi tehkimciliyin qaliqlarinin legv edilmesi dururdu Rusiyada 1905 1907 ci iller inqilabiTarix 22 yanvar 1905 16 iyun 1907Yeri Rusiya Vikianbarda elaqeli mediafayllarInqilabin ilkin sertleriMulkedar torpaq sahibkarligi tehkimciliyin qaliqlarinin esasi idi Buna gore aqrar mesele rus merkezi meselesi idi ve onun milli xususiyetini mueyyen edirdi Oz obyektiv mahiyetine gore bu inqilab burjua inqilabi idi Ancaq hereketverici quvveleri baximindan o evvelki burjua inqilablarindan ferqlenirdi Bu inqilabin xususiyeti daxilinde iki sosial ziddiyetin culgasmasinda idi 1 Umumdemokratik herekat car mutleqiyyetine qarsi demokratik tesisatlar temsilcilik ve basqa siyasi huquqlar ugrunda mubarize 2 Proletariatla burjuaziya arasinda yaranmaqda olan keskin ziddiyetler Rusiyanin ehalisinin ekseriyyeti tehkimcilik qaliqlarindan eziyyet ceken kendliler idi Yaranmaqda olan kend burjuaziyasi tamamile mulkedarlarin elinde olan hakimiyetde temsil olunmurdular Siyasi hakimiyetlerinden istifade eden mulkedarlar kendde burjua munasibetlerin yaranmasina ciddi engeller toredirdiler Rus inqilabinin xususiyeti hem de ondan ibaret idi ki onun esas aparici ve istiqametverici quvvesi senaye proletariati idi Rus fehlesinin apariciligi ilk novbede hakimiyete tezyiq vasitesi kimi kutlevi tetillerin kecirilmesinde idi Inqilabin baslamasi Qanli bazarRus Yapon muharibesi ile elaqedar fehlelerin veziyyeti olduqca agirlasmisdi 3 yanvar 1905 ci ilde Sankt Peterburqun Putilov zavodunun fehleleri tetil kecirdiler Fehleler 8 saatliq is vaxti minimum emekhaqqi ve elave is saatlarinin legv edilmesini teleb edirdiler Putilov zavodunun tetilini basqa zavod ve fabriklar da destekledi Yanvarin 8 de Peterburqda artiq 150 min fehle tetil edirdi Sankt Peterburqun fabrik zavod fehlelerinin yigincagi teskilatinin bascisi gizli polisinin casusu Qapon fehlelerin cara musbet munasibetinden istifade ederek Qis sarayina dogru dinc yurus planini ortaya atdi Qapon deyirdi ki fehlelerin telebleri qanunidir ve car onlari memnuniyetle dinleyecek Hakimiyetin esl niyyetini anlayan Qorki ve edebiyyatcilarin numayendeleri daxili isler nazirinin qebulunda getdiler lakin nazir onlari dinlemekden imtina etdi Peterburq 8 doyus sahesine bolunmusdu Paytaxt qarnizonu Pskov ve cagirilan qosunlarla guclendirilmisdi Yanvarin 9 da fehleler oz aileleri ile birlikde ellerinde Isa Mesihin suretleri ve carin portretleri ile Peterburqun kenarlarindan Qis sarayina dogru yuruse basladilar Lakin Qis sarayinin etrafinda polisin ve qosunlarin six sefleri ile qarsilasdilar Peterburqski terefde Narva darvazalari qarsisinda ve Qis sarayi meydaninda qosunlar fehle kutlelerine tufenglerde yaylim atesi acdilar Bundan sonra fehlelere suvariler hucum etdi ve onlari tapdalamaga ve dogramaga basladi Muxtelif menbelere gore 200 neferden 1200 nefer qeder resmi 88 nefer adam olduruldu 800 5000 nefer yaralandi II Nikolay yanvarin 19 da fehle numayendelerini qebul etmeye razi oldu Lakin artiq olkeni tetil dalgasi burumusdu Ancaq yanvarda fabrika inspeksiyasinin meruzesine esasen 440 min fehle tetil edirdi Tetilde en feal metallurqlar istirak edirdi Potyomkin zirehli gemisinde usyanEsas meqale Potyomkin zirehli gemisinde usyan Mayin 1 de 12 de tetilller basladi Hemin vaxt Baltikyanini Belarusu Ukraynani Volqaboyunu Merkezi buruyen kend usyanlari basladi 1905 ci il yayda Umumrusiya kendli ittifaqi yaranir Ittifaqin qurultayinda torpagin xalqin istifadesine verilmesi telebi ireli suruldu Orduda ve donanmada usyan hallari coxaldi Knyaz Potomkin Tavriceski zirehdasiyan gemisinde usyan bas verdi 14 iyun 1905 ci ilde zirehdasiyan gemini ele keciren matroslar onu hemin vaxt usyan bas veren Odessaya getirdiler Lakin matroslar yere enib fehlelere destek olmaqdan cekindiler Gemi Ruminiyaya yollandi ve orada hokumete teslim oldu 17 oktyabr ManifestiInqilabin genislenmesi ve muxalifetin feallasmasi car hokumetini bezi guzestlere getmeye mecbur etdi Nikolayin serencami ile daxili isler naziri Buliqina Dovlet dumasinin cagirilmasi layihesini hazirlamaq tapsirildi 6 avqust 1905 ci ilde Dumanin cagirilmasi barede ferman imzalandi Lakin bu Dumanin selahiyetlerinin mehdudlugu ne onun secki qaydasi inqilabi quvveleri razi salmadi Seckiler uc kuriyaya mulkedarlar seherliler kendliler gore kecirilmeli idi fehleler ziyalilar ve xirda burjuaziya secki huququ almadi Buliqin dumasina boykot olunmasi sebebi ile seckiler bas tutmadi 1905 ci ilin oktyabr noyabr aylarinda Xarkov Kiyev Varsava ve bezi basqa yerlerde eskerlerin cixislari bas verdi 11 noyabr 1905 ci ilde Sevastopolda basciligi ile qiyam bas verdi Matroslar zabitleri terksilah etdiler Qiyamin esas bazasi Ocakov kreyseri oldu Noyabrin 16 da qiyam yatirildi istirakcilari ise gullelendi Oktyabrin ortalarinda hokumet veziyete nezareti itirmeye basladi Her yerde mesrute telebi ile numayis ve yurusler bas verirdi Bohrani def etmek ucun car hokumeti mueyyen guzestlere getmeye basladi 17 oktyabr 1905 ci ilde car Rusiya vetendaslarina siyasi huquqlar sexsiyetin toxunulmazligi vicdan soz metbuat yigincaq ve ittifaq azadliqlari veren Manifest imzaladi Dovlet dumasina qanunverici selahiyetler verildi Birlesmis hokumetin Nazirler surasinin yaradilmasi beyan edildi Manifest hadiselerin sonraki gedisine mueyyen tesir etdi liberallarin inqilabi cosqunlugunu sengitdi ve sagci leqal partiyalarin ve yaranmasina tekan verdi Moskva usyaniEsas meqale 1905 ci il dekabr Moskva usyaniMenbeE D Chermenskij Istoriya SSSR Period Imperializma Moskva Prosveshenie 1974 seh 111 150IstinadlarASE VIII cild seh 226