Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Birinci imperiya (fr. Le Premier Empire) — 1804-cü ildən 1815-ci ilə kimə Fransada mövcud olmuş Napoleon Bonapart imperiyası.
| Tarixi dövlət | |||||
| Birinci Fransa imperiyası | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| |||||
 | |||||
| | |||||
| Paytaxt | Paris | ||||
| Dilləri | fransız dili | ||||
| Rəsmi dilləri | |||||
| Dövlət dini | katolisizm | ||||
| Valyuta | Fransa frankı | ||||
| Ərazisi |
| ||||
| Əhalisi |
| ||||
| İdarəetmə forması | ikili monarxiya[d] | ||||
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |||||
Tarixi
İmperiyanın yaranması və ilk tədbirləri
1804-cü ilin mayında Napoleon Bonapart I Napoleon adı ilə Fransanın imperatoru elan edildi. Tacqoyma mərasimini Roma papası keçirmişdi. 1807-ci ildə Tribunat ləğv edildi. Tribunat bonapartçı rejimdə müxalifətin mövcud olduğu yeganə orqan idi. Qanunverici Korpus isə nadir hallarda toplanırdı. Saray titulları bərpa, imperiya marşalı vəzifəsi təsis edildi, “vətəndaş” sözü lüğət fondundan çıxarıldı.
1802-ci ildə mühacir zadəganlara bəraət verilməsi haqqında qanun qəbul edildi. Napoleonun dövründə prefekt təyin edilənlərin yarısı köhnə zadəganların nümayəndələri idi. Eyni zamanda Fransa imperatoru öz rejimini möhkəmləndirmək üçün yeni elita yaradıb onlara zadəgan titulları verdi. 1808-1814-cü illərdə 3600 şəxsə zadəgan titulu və torpaq verilmişdi. Lakin silki imtiyazlar bərpa olunmadı. Napoleonun qanunvericiliyi hüquqi bərabərliyi möhkəmləndirdi.
1805-ci ildə Napoleon özünü İtaliyanın kralı elan etdi. 1809-cu ildə onun Rusiya imperatorunun bacısı ilə evlənmək cəhdi uğursuz oldu. 1810-cu ildə Napoleon Avstriya imperatorunun qızı Mariya Luiza ilə evləndi. Bu nikah vasitəsilə Napoleon Fransanı Avropanın legitim monarxiyalarının sırasına qoşmaq və öz sülaləsini yaratmaq fikrində idi.
Konsulluq və imperiya dövründə Fransada yerli özünüidarəetmə ləğv edildi və mərkəzləşdirilmiş idarə sistemi yaradıldı. Departamentlərə hökumət tərəfindən təyin olunan və geniş səlahiyyətlərə malik prefekt başçılıq edirdi. Şəhərlərin meri və kənd kommunalarının başçısı da təyin edilirdi. Andlılar məhkəməsi ləğv edildi. Bütün məhkəmə orqanları hökumətdən asılı idi. Polis nazirliyinə Napoleonun yaxın dostlarından biri olan Fuşe başçılıq edirdi. Bu nazirliyin bütün departamentlərdə prefekturaları yaradılmışdı.
XIX əsrin əvvəllərində Fransa kənd təsərrüfatı ölkəsi idi. Əhalinin 80%-ni kəndlilər təşkil edirdi. İnqilab kənd təsərrüfatında kapitalizmin inkişafı üçün şərait yaratmışdı. Müharibə ilə bağlı kənd təsərrüfatı məhsullarına tələbat və onun qiyməti artmışdı. Torpaqların əksəriyyəti zadəganlara məxsus idi. Ölkədə toxuculuq, metallurgiya və kimya sənayesinin inkişafı sürətlənmişdi. Müəssisələrdə maşınlardan istifadənin artması Fransada sənaye çevrilişinin başlanmasını göstərirdi.
1799-cu ildə Fransadan 553 milyon frank, 1802-ci ildə isə 709 milyon frank məbləğində məhsul ixrac edilmişdi. 1810-cu ildə ildə ölkədə istehsal edilən sənaye məhsulunun miqdarı inqilabdan əvvəlkinə nisbətən 50% çox idi. Sahibkarlıq fəaliyyətini şirnikləndirmək üçün 1800-cü ildə Fransa bankı təsis olundu, 1810-cu ildə Ticarət işləri üzrə Şura yaradıldı. Buxar maşınlarından istifadə iri müəssisələrin təşkilinə şərait yaratdı. Əmək qabiliyyətli əhalinin 6%-ni fəhlələr təşkil edirdi.
Fransanın maliyyə vəziyyətinin yaxşılaşması hökumətin qarşısında dayanan əsas vəzifələrdən biri idi. Ona görə hökumət vergiləri artırmışdı. İri kapitaldan alınan vergi azaldılmışdı. Müharibənin və himayədarlıq siyasətinin nəticəsində xarici ticarətin həcmi artmışdı. Fransa özü üçün əlverişli şərtlərlə Avropa ölkələri ilə ticarət müqavilələri bağlamışdı. İdxal gömrüyünün artırılması Fransa sənayesini İngiltərə məhsullarının rəqabətindən qoruyurdu. Konsulluq və imperiya dövründə Fransada qanunvericiliyin təkmilləşdirilməsi sahəsində böyük işlər görüldü. 1804-cü ilin martında qəbul edilmiş Mülki məcəllə şəxsiyyətin toxunulmazlığı, vicdan azadlığı, vətəndaşların qanun qarşısında bərabərliyi kimi inqilab prinsiplərini bir daha təsdiq etdi. Xüsusi mülkiyyət mütləq və toxunulmaz elan edildi.
1807-ci ildə Cinayət məcəlləsi, 1811-ci ildə Ticarət məcəlləsi qəbul edilmişdi.Xüsusi mülkiyyətin, sahibkarlıq azadlığının və kapitalist istismarının müdafiəsi Fransada yeni qanunvericiliyin məzmununu təşkil edirdi. Yeni məcəllələr fəhlələrin öz sahibkarlarına münasibətdə hüquqsuz vəziyyətini təsbit etdi. Fəhlələrin ittifaqlarda birləşməsi və tətillər qadağan idi. Xüsusi mülkiyyətə qəsd edənlər ciddi cəzalandırılmalı idi. Yeni qanunlar həm də nikah münasibətlərini tənzimləyirdi. N.Bonapartın ölkədə yaratdığı diktatura rejimi zabitlərin və məmurların hakimiyyətinə əsaslanırdı. Burjuaziya ölkənin idarə olunmasında iştirak etmirdi. Hökumət burjuaziyanı xalqın hücumlarından qoruyur, eyni zamanda feodal qaydalarının bərpasına imkan vermirdi. Kəndlilər Fransada I İmperiyanın əsas sosial dayağı idi. Əhalinin əksəriyyətini hökumətin ətrafında birləşdirmək üçün Napoleon “millətin birliyi” ideyasından geniş istifadə edirdi. Fransa xalqının özünəməxsusluğu, Fransanın dünyada hegemonluğunun zəruriliyi kimi ideyalar ölkədə geniş təbliğ edilirdi.
Hərbi əməliyyatların başlanması
Konsulluq və Birinci imperiya dövründə Fransa Avropa dövlətlərinə qarşı fasiləsiz müharibələr aparmışdı. Fransanın əsas məqsədi yeni ərazilər işğal etmək, Avropada və bütün dünyada aparıcı rol oynamaq idi. Napoleon həm də Avropa ölkələrində feodal-mütləqiyyət qaydalarının ləğvinə çalışırdı. Avropanın İngiltərə, Rusiya, Avstriya və Prussiya kimi dövlətləri Fransanın məqsədlərinin həyata keçməsinə mane olmaq üçün ona qarşı bir neçə koalisiya yaratmışdılar. Fransaya qarşı birləşmiş dövlətlərin həm də öz məqsədləri var idi, bu isə onların arasında çoxsaylı ziddiyyətlər yaradırdı. Rusiya və Avstriya Balkanlarda nüfuz uğrunda, Avstriya və Prussiya isə alman torpaqlarında hegemonluq uğrunda mübarizə aparırdılar. Napoleon Avropa dövlətləri arasında ziddiyyətlərdən bacarıqla istifadə edirdi. İngiltərə ilə Fransa arasında iqtisadi və siyasi rəqabət XIX əsrin əvvəllərində beynəlxalq münasibətlərin aparıcı xəttini təşkil edirdi.
1800-cü ildə Fransaya qarşı yaranmış ikinci koalisiya dağıldı. Rusiya müharibədən çıxdı, Avstriya öz ordusunu İtaliyadan çıxarmalı oldu. N.Bonapart Fransanın yeni sərhədlərini tanımaq şərti ilə İngiltərə, Avstriya və Rusiyaya hərbi əməliyyatları dayandırmağı təklif etdi. Təbii ki, Napoleon bu zaman müttəfiqlər arasındakı ziddiyyətləri də nəzərə alırdı. Avropa dövlətləri Napoleonun təklifini qəbul etmədilər.
Müharibəni davam etdirən Fransa ordusu 1800-cü ilin iyulun 14-də İtaliyanın şimalında Marenqo döyüşündə Avstriya qoşununu məğlub etdi. 1801-ci ilin fevralın 9-da Fransa ilə Avstriya arasında Lünevil sülhü bağlandı. Müqaviləyə əsasən Avstriya Belçikanın, Reynin sol sahilinin və Venetsiya əyalətinin bir hissəsinin Fransa tərəfindən işğalını tanıdı. Neopalitan kralı Florensiyada Fransa ilə sülh müqaviləsi imzaladı.
Napoleon Rusiyanı sülh danışıqlarına həvəsləndirmək üçün 1799-cu ilin əməliyyatları zamanı əsir götürülmüş rus əsgərlərini qaytarmaq haqqında göstəriş vermişdi. 1800-cü ilin sentyabrında Malta adasındakı Fransa qarnizonu ingilislərə təslim oldu. Rusiya yaxşı bilirdi ki, İngiltərə onu Aralıq dənizindən sıxışdırmağa çalışır. Maltanın tutulmasından sonra Rusiya İngiltərə ilə əlaqələri kəsib ona qarşı Danimarka, İsveç və Prussiyanın iştirakı ilə silahlı bitərəflik liqası yaratmağa başladı. Eyni zamanda Parisdə Rusiya ilə Fransa arasında diplomatik əlaqələrin bərpası haqqında danışıqlar başlandı. 1801-ci ilin martında Rusiyada hakimiyyət dəyişikliyi və Kopenhagen buxtasında Danimarkanın hərbi donanmasının İngiltərə eskadrası tərəfindən məğlub edilməsi Rusiya-Fransa danışıqlarını sürətləndirdi. 1801-ci ilin oktyabrında Fransa ilə Rusiya arasında sülh müqaviləsi və onun gizli əlavəsi imzalandı. Bu sənədlərdə deyilirdi ki, Rusiya Fransa ilə Sardiniya krallığı və bir sıra alman dövlətləri arasındakı danışıqlarda vasitəçilik edəcək. Fransa İonik adalarının Rusiya tərəfindən işğalını tanıdı. Fransa müqaviləyə görə Neoplitan krallığına hücum etməməli və Rusiya ilə birlikdə “dəniz azadlığını” təmin etməli idi. Müttəfiqlərini itirən İngiltərə tənəffüs əldə etmək üçün Fransa ilə danışıqlara başlayıb 1802-ci ilin martın 27-də onunla Amyen sülh müqaviləsini bağladı. İngiltərə 1792-ci ildən sonrakı dövrdə Fransanın işğallarının nəticələrini tanıdı və bəzi müstəmləkələri ona qaytardı. İngiltərə öz qoşunlarını Maltadan çıxartmağa və Misiri Türkiyəyə qaytarmağa razı oldu. Fransa əvəzində öz qoşunlarını Neopoldan, Romadan və Elbadan çıxarmalı idi. Fransa və İngiltərə Avropada mövcud vəziyyəti saxlamağa çalışmalı, Fransa isə Misirə qarşı iddialarından imtina etməli idi. İngiltərə və Fransa məcburiyyət qarşısında imzalanmış Amyen müqaviləsinə əməl etmək fikrində deyildi. İngiltərə çalışırdı ki, Fransa ilə “azad ticarət” prinsipi əsasında yeni müqavilə bağlasın. Fransa onun təklifini qəbul etmədi. Fransa İngiltərəni və onun müstəmləkələrini işğal etmək planı hazırlamışdı. 1802-ci ilin payızında Parma, Pyemont və İsveçrə Fransaya birləşdirilmişdi. Napoleonun bütün tələblərinə baxmayaraq İngiltərə öz qoşununu Maltadan çıxartmadı. Fransa Yaxın Şərqə yeni müdaxiləyə hazırlaşırdı. 1803-cü ilin mayında İngiltərə ilə Fransa arasında hərbi əməliyyatlar bərpa olundu. Fransa qoşunu Hannoverə daxil oldu. Rusiyanın İngiltərə ilə Fransanı barışdırmaq cəhdləri nəticəsiz oldu. Napoleon İngiltərə ərazisinə desant çıxarmağa hazırlaşırdı. Rusiya başa düşürdü ki, təkcə diplomatik vasitələrlə Fransanın Aralıq dənizi hövzəsinə və Mərkəzi Avropaya müdaxiləsinin qarşısını almaq mümkün olmayacaq, Avropa dövlətlərinin iştirakı ilə müdafiə ittifaqlarının yaradılması zəruridir. 1804-cü ildə Rusiya ilə Fransa arasında diplomatik münasibətlərin kəsilməsi Fransaya qarşı Avropa dövlətlərinin üçüncü koalisiyasının yaradılmasını sürətləndirdi. Rusiya və İngiltərə 1805-ci ilin aprelin 11-də Peterburqda ittifaq müqaviləsi bağladılar. Napoleon 1805-ci ilin martında özünü İtaliya kralı elan etmişdi. 1805-ci ilin iyun ayında Genuya və Lukka Fransaya birləşdirilmişdi. Napoleonun İtaliyadakı işğalları Avstriyanın mənafelərinə zidd idi və Avstriya 1805-ci ilin avqustunda İngiltərə-Rusiya ittifaqına qoşuldu. Rusiyanın müttəfiqləri olduğuna görə İsveç, Danimarka və Siciliya da üçüncü koalisiyada iştirak edirdilər.
1805-ci ilin sentyabrın 23-də Türkiyə Rusiya ilə ittifaq müqaviləsi bağlayıb koalisiyaya qoşuldu. Qara dəniz boğazlarını Rusiya və Türkiyə birlikdə qorumalı idi. Rusiyanın hərbi gəmiləri boğazlardan sərbəst keçirdi, qeyri-Qara dəniz dövlətlərinin gəmiləri isə keçə bilməzdi.
1805-ci ilin oktyabrın 21-də admiral Horatsio Nelsonun başçılığı ilə İngiltərə donanması Trafalqar döyüşündə birləşmiş Fransa-İspaniya donanmasını məğlub etdi. Avstriya tərəfindən hücum təhlükəsini nəzərə alan Napoleon Britaniya adalarına hücumdan imtina edib əsas qüvvələrini Avstriya ordusuna qarşı yönəltdi. 1805-ci ilin oktyabrın 20-də Fransa ordusu Ulm döyüşündə Avstriya qoşununu məğlub etdi və Napoleon noyabrda Vyanaya daxil oldu. 1805-ci ilin dekabrın 2-də Fransa ordusu Austerlits döyüşündə birləşmiş Avstriya və Rusiya qoşunlarını məğlub etdi. Bu qələbə nəticəsində İngiltərə qitədə öz müttəfiqlərini itirdi.
Austerlits qələbəsi Prussiyanın mövqeyinə təsir göstərdi. 1805-ci ilin noyabrın 3-də bağlanmış müqaviləyə görə Prussiya Rusiya ilə birlikdə Fransaya qarşı çıxış etməli idi. Lakin Austerlits döyüşündən sonra Prussiya hökuməti qələbə münasibətilə Napoleonu təbrik etdi. Napoleonun tələbinə uyğun olaraq 15 dekabr 1805-ci ildə Prussiya ilə Fransa arasında ittifaq müqaviləsi imzalandı və Napoleon Hannoveri Prussiyaya verdi. 26 dekabr 1805-ci ildə Fransa ilə Avstriya arasında imzalanmış Presburq sülhünə əsasən Avstriya Fransanın Qərbi Avropada bütün işğallarını tanıdı, Fransaya Venesiyanı, İtaliyanı və Dalmatsiyanı, həmçinin 40 milyon frank təzminat, Tirolu isə Fransanın Almaniyadaki müttəfiqlərinə verdi. Avstriyanın Almaniya torpaqlarında hökmranlığına son qoyuldu.
1806-cı ilin avqustun 6-da Avstriyanın dövlət başçısı F.İosif alman imperatoru titulundan imtina etdi və Müqəddəs Roma imperiyası öz mövcudluğunu dayandırdı. 12 iyul 1806-cı ildə Fransanın himayəsi altında 16 alman dövlətindən ibarət Reyn ittifaqı yaradıldı. Bağlanmış ittifaq müqaviləsinə əsasən Reyn ittifaqının üzvü olan dövlətlər Fransa ordusuna əsgər göndərməli idi. Reyn ittifaqının protektoru Fransa imperatoru idi.
Napoleonun arzuları təkcə Avropada ağalıqla məhdudlaşmırdı. Fransa Yaxın və Orta Şərqdə, Adriatik dənizində və Balkanlarda möhkəmlənmək istəyirdi. Türkiyə sultanı III Səlim 1805-ci ildə Napoleonu Fransa hökmdarı kimi tanıdı və bildirdi ki, Fransa Türkiyənin köhnə və sadiq müttəfiqidir. 1806-cı ilin avqustunda İstanbula gələn Fransa nümayəndəsi general Sebastyan Türkiyə ilə Rusiya arasında münaqişə yaratmağa çalışırdı.
Fransa çalışırdı ki, Rusiya üçün Bosfor boğazı bağlansın və Dunay knyazlıqlarında Türkiyənin ağalığı bərpa olunsun. Türkiyə sultanı Moldaviya və Valaxiya hakimlərini dəyişmişdi. Ona görə 1806-cı ilin sonunda Rusiya qoşunları Dunay knyazlıqlarını işğal etdi. 1806-cı ilin dekabrında Türkiyə Rusiyaya müharibə elan etdi. 1807-ci ilin əvvəlində Türkiyə İngiltərə ilə əlaqələri kəsdi. 1807-ci ilin yazında Napoleon İrana nümayəndə heyəti göndərmişdi. Fransanın siyasəti Prussiyanı Rusiya və İngiltərə ilə yaxınlaşmağa məcbur edirdi. Fransa əleyhinə yaradılan koalisiyalara qoşulmaq istəməyən Prussiya Avstriyanın müharibə aparmasından istifadə edib Almaniyanın şimalında öz mövqeyini möhkəmləndirməyə çalışırdı. Lakin 1806-cı ildə Fransa ordusu Prussiya sərhədində dayanmışdı və Prussiya koalisiyaya qoşulmasa Fransaya qarşı tək mübarizə aparmalı idi.
1806-cı ilin yayında Rusiya və Prussiya bəyannamə mübadiləsi yolu ilə hərbi ittifaq yaratdılar. İttifaqa İsveç də qoşuldu, bu dördüncü koalisiya idi. İngiltərə Prussiyaya kredit vəd etdi. 1806-cı ilin oktyabrın 1-də Prussiya kralı III Fridrix Napoleondan tələb etdi ki, 10 gün ərzində qoşunlarını Reynin arxasına keçirsin. Buna cavab olaraq Napoleonun ordusu əvvəl Türingiyaya, sonra Prussiyaya hücum etdi. 1806-cı ilin oktyabrın 14-də Prussiya qoşunu İen və Auerştadt döyüşlərində məğlub oldu, oktyabrın 27-də isə Napoleon Berlinə daxil oldu. Prussiyanın darmadağın edilməsindən sonra Fransa İngiltərənin qüdrətini zəiflətmək üçün yeni addım atdı. 1806-cı ilin noyabrın 21-də Napoleon İngiltərəinin qitədən mühasirəsi haqqında dekret imzaladı. Dekretə əsasən Fransadan asılı ölkələrin İngiltərə və onun müstəmləkələri ilə bütün əlaqələri, o cümlədən, poçt rabitəsi qadağan idi və bitərəf ölkələrin gəmiləri İngiltərə limanlarına daxil ola bilməzdi. Avropa ölkələrində olan bütün İngiltərə vətəndaşları həbs, İngiltərə məhsulları müsadirə olunmalı idi. Bu dekretə əməl etməməyə görə edama qədər müxtəlif cəzalar nəzərdə tutulmuşdu. Napoleon birbaşa hücum və Hindistana yürüş yolu ilə İngiltərəni zəiflədə bilmədiyinə görə Avropa bazarlarını İngiltərə məhsulları üçün bağlamaq yolu ilə onun müqavimətini qırmaq, iqtisadi cəhətdən zəiflədib tabe olmağa məcbur etmək istəyirdi.
Fransa diplomatiyası çalışırdı ki, asılı ölkələr qitədən mühasirə haqqında dekretin tələblərinə əməl etsinlər. Lakin Napoleonun İngiltərəni iqtisadi cəhətdən zəiflətmək niyyəti baş tutmadı. Çünki İngiltərənin iqtisadi imkanları geniş idi, onun çoxsaylı müstəmləkələri, Amerika ilə yaxşı qurulmuş əlaqələri var idi və gizli yolla Avropa ölkələrinə öz məhsullarını satmaqda davam edirdi. Avropa ölkələrinin iqtisadiyyatına qitədən mühasirə ağır təsir göstərdi. Fransada istehsal edilən məhsullar İngiltərə malları qədər ucuz və keyfiyyətli deyildi. Mühasirə nəticəsində böhran keçirən Avropa ölkələri Fransa məhsullarını almırdılar. Qitədən mühasirə Fransada sənayenin inkişafına kömək etdi. Lakin Fransanın İngiltərədən gətirilən xammala ehtiyacı böyük idi. Mühasirə nəticəsində Fransanın Marsel, Nant və Tulon kimi liman şəhərlərinin fəaliyyəti pozulmuşdu. Ona görə 1810-cu ildə qitədən mühasirənin xarakterində dəyişiklik edildi. Lisenziya əsasında İngiltərə ilə məhdud ticarətə icazə verildi, lakin lisenziyanın haqqı baha idi.
Rusiya ilə müharibə
Dördüncü koalisiyanın üzvü olan Rusiya Fransaya qarşı müharibəni davam etdirirdi. 1807-ci ildə Prussiya ərazisində olmuş Preysiş-Eylay və Fridland döyüşlərində Rusiya qoşunları məğlubiyyətə uğradı. Rusiya imperatoru I Aleksandr sülh xahişi ilə Napoleonun yanına nümayəndə göndərdi. 1807-ci ilin iyunun 25-də I Aleksandrın Tilzitdə Napoleonla görüşü oldu. Tilzitdə Fransa ilə Rusiya arasında iki mühüm sənəd imzalandı: sülh müqaviləsi və İngiltərəyə qarşı yönəlmiş ittifaq müqaviləsi. Polşa torpaqlarında Fransadan asılı olan Varşava hersoqluğu yaradıldı. Rusiya Napoleonun Qərbi Avropadaki işğallarını tanıdı və İngiltərənin qitədən mühasirəsinə qoşuldu. Rusiya öz qoşunlarını Dunay knyazlıqlarından çıxarmalı idi. 1807-ci ilin iyulun 9-da Tilzitdə Fransa ilə Prussiya arasında sülh müqaviləsi bağlandı. Prussiyanın ərazisi və əhalisi iki dəfə azaldı. Prussiya İngiltərənin qitədən mühasirəsinə qoşulmalı və Fransaya böyük məbləğdə təzminat verməli idi. 1807-ci ilin sonunda İngiltərə ilə əlaqələri kəsmək və qitədən mühasirəyə qoşulmaq istəməyən Portuqaliyaya Fransa qoşunu göndərilmişdi. Portuqaliyada başlanan üsyanın və İngiltərə əsgərlərinin köməyi ilə Fransa ordusunun hücumu dəf edildi. 1808-ci ilin yazında İspaniya Fransa ordusu tərəfindən işğal edilmiş və Napoleonun qardaşı Jozef Bonapart İspaniya kralı təyin edilmişdi. İspaniyada işğalçılara qarşı üsyan başlandı.
1808-ci ilin sentyabrında Erfurtda I Aleksandrla Napoleonun görüşü oldu. Napoleon Rusiyanın Moldaviya, Valaxiya və Finlandiyaya olan iddialarını tanıdı. I Aleksandr Avstriya məsələsində güzəşt etmədi, çünki Fransanın çətinliklərini və Napoleonun Rusiyaya hücum etmək niyyətini bilirdi. Rusiya imperatoru Avstriya kralının nümayəndəsini qəbul etmiş və ona bildirmişdi ki, bir dövlət başqa dövlətin daxili işlərinə qarışmamalıdır, Avstriyanın ən yaxın dostu Rusiyadır və Rusiya Avstriyanı xarici hücumlardan müdafiə edəcək. Fransanın çətinlikləri haqqında I Aleksandra Taleyran məlumat vermişdi. Tilzit görüşündən sonra Napoleon Taleyranı xarici işlər naziri vəzifəsindən çıxarmışdı. Taleyran isə Erfurtda Rusiya çarı ilə gizli əlaqə yaratmışdı. Taleyran əmin idi ki, Fransa ilə Rusiya arasında toqquşma zəruridir və Erfurtda I Aleksandra məsləhət görmüşdü ki, Fransa ilə birlikdə Avstriyaya qarşı müharibədə iştirak haqqında müqavilə bağlamasın. 1808-ci ilin oktyabrında Erfurtda Rusiya ilə Fransa arasında ittifaq haqqında saziş bağlanmışdı. Avstriyanın hərbi hazırlıqları ilə bağlı Napoleon Fransaya qayıtdı. İngiltərənin yaratdığı beşinci koalisiyaya qoşulan Avstriya 1809-cu ilin aprelində Yuxarı Dunayda hərbi əməliyyatlara başladı. İyulun əvvəlində Baqram döyüşündə məğlubiyyətə uğrayan Avstriya ilə Fransa arasında sülh danışıqları başlandı. 1809-cu ilin oktyabrında Avstriya ilə Fransa arasında sülh müqaviləsi imzalandı. Qalitsiya Varşava hersoqluğuna birləşdirildi, İlliriya vilayəti Fransaya verildi. Avstriya ordusunu ixtisar etməli, böyük məbləğdə təzminat ödəməli və İngiltərənin qitədən mühasirəsinə qoşulmalı idi. 1809-1811-ci illərdə Papa vilayəti Fransanın tərkibində olmuşdu. Napoleon güclü ordu yaratmışdı və ondan Fransanın mənafeyi üçün məharətlə istifadə edirdi. Napoleon hərbi işi və diplomatiyanı yaxşı bilirdi. O, Avropa dövlətləri arasındakı ziddiyyətlərdən bacarıqla istifadə edirdi. Napoleon Rusiyanın nəzarətində olan Polşa torpaqlarını işğal etmək istəyirdi, ona görə Polşa zadəganlarına Reç Pospolitanın bərpasını vəd etmişdi. Napoleon Balkan yarımadasını işğal etmək, Türkiyənin Rusiyaya qarşı müharibəyə başlamasına nail olmaq istəyirdi. Fransa Dunay knyazlıqlarının Rusiyaya keçməsini istəmirdi. Qitədən mühasirə Rusiyanın iqtisadiyyatına ağır təsir etmişdi. Ona görə Rusiya 1810-cu ildən mühasirənin şərtlərinə əməl etmirdi. Rusiya 1810-cu ilin dekabrından Fransa məhsulları üçün idxal gömrüyünü artırmışdı. Napoleon Avropada Rusiya kimi güclü bir dövlətin mövcudluğu ilə barışmaq istəmirdi. 1810-cu ildən Fransa Rusiyaya qarşı müharibəyə hazırlaşmağa başladı. Rusiyadan sonra Napoleon İngiltərəni məğlub etmək və dünya ağalığı planını həyata keçirmək niyyətində idi. Rusiya Fransanın ona qarşı müharibəyə hazırlaşdığını bilirdi, digər tərəfdən, Avropada öz mövqelərinin zəifləməsini istəmirdi. 1812-ci ilin fevralında Fransa Prussiya ilə gizli saziş imzalamışdı. Prussiya Rusiyaya qarşı 20 minlik qoşun göndərməli idi. 1812-ci ilin martında Avstriya Fransa ilə saziş bağlayıb Ukraynaya 30 min nəfər qoşun göndərməyi vəd etdi. Rusiya üzərində qələbədən sonra Pribaltika Prussiyaya, Volın Avstriyaya verilməli idi. Avstriya və Prussiya könüllü şəkildə Rusiyaya qarşı müharibə etmək fikrində deyildi. Fransa İsveçi və Türkiyəni Rusiyaya qarşı müharibəyə qoşmaq istəyirdi, lakin buna nail olmadı. İsveç 1812-ci ilin fevralında Rusiya ilə gizli saziş imzalamışdı. 1812-ci ilin iyulun 18-də Rusiya ilə İngiltərə arasında müqavilə imzalanmışdı. 1812-ci ilin mayında Rusiya Türkiyə ilə Buxarest sülhü imzaladı. Napoleon Rusiyaya hücum üçün 600 minlik qoşun hazırlamışdı. Rusiyanın sərhəd boyu dağınıq vəziyyətdə yerləşən ordusu isə 220 min əsgər və zabitdən ibarət idi.1812-ci ilin iyunun 24-də Fransa ordusu Rusiyaya hücum etdi. Napoleon Rusiya qoşunlarını sərhəddə mühasirəyə alıb məhv edə bilmədi, Smolensk döyüşündən sonra Rusiya ilə ilk dəfə danışıqlara cəhd etdi. Lakin Rusiya bu təklifə Borodino döyüşü və partizan hərakatı ilə cavab verdi. Napoleonun planının əksinə olaraq Rusiya qoşunu böyük döyüşə girməyib ölkənin içərilərinə geri çəkildi. 7 sentyabr 1812-ci ildə Borodino çölündə baş vermiş döyüşdə Fransa ordusu 60 min nəfər, Rusiya ordusu isə 40 min əsgər itirdi. Döyüşdən sonra Rusiya ordusu geri çəkilməkdə davam etdi. Borodino döyüşü “Böyük Fransa ordusu”nun məğlubedilməzliyi haqqında əfsanəyə son qoydu. 1812-ci ilin sentyabrın 14-də Fransa ordusu Moskvaya daxil oldu, lakin Napoleon Moskvada olarkən üç dəfə I Aleksandra Rusiya üçün əlverişli şərtlərlə danışıqlara başlamağı təklif etdi. I Aleksandr bu təklifləri qəbul etmədi. Fransa ordusu bir neçə döyüşdə məğlubiyyətə uğrayıb Rusiya ərazisini tərk etdi. Geriyə çəkilən Fransa qoşunları müttəfiq orduları tərəfindən təqib edilirdi. Fransaya qarşı yaradılan altıncı koalisiyaya Rusiya, İngiltərə, Prussiya, İsveç və Avstriya daxil idi. Napoleon Leyptsiqdə 1813-cü ilin oktyabrında baş vermiş döyüşdə məğlub olub Reynin arxasına və Parisə qaçdı. Müharibənin son məqsədlərinə müttəfiqlərin münasibəti müxtəlif idi. Rusiya və Prussiya Fransada Bonopartları hakimiyyətdən salmaq istəyirdilər. İngiltərə Fransada Burbonların hakimiyyətə qayıtmasını təklif edirdi. Napoleon Fransanın inqilabdan əvvəlki sərhədlərə qayıtması şərti ilə müttəfiqlərin danışıqlara başlamaq təklifini qəbul etmədi. 1814-cü ilin martın 1-də İngiltərə, Avstriya, Rusiya və Prussiya Şomon müqaviləsini imzaladılar. Bu dövlətlər tam qələbəyə qədər Fransa ilə gizli müqavilə bağlamamalı idi. Onlardan üçü Fransaya qarşı 150 min qoşun göndərməli, İngiltərə isə hər il 5 milyon funt sterlinq pul verməli idi. Fransa 1792-ci il sərhədlərinə qaytarılmalı idi. 1814-cü ilin martında müttəfiq qoşunları Parisə daxil oldu. 1814-cü ilin aprelin 6-da Napoleon oğlunun xeyrinə taxtdan əl çəkdi, onu Elba adasına göndərdilər. XVI Lüdovikin qardaşı qraf Dartua Parisə gəldi və 23 apreldə müttəfiqlərlə Fransa arasında barışıq sazişi imzalandı. Qraf Dartua XVIII Lüdovik adı ilə Fransanın kralı oldu.
İmperiyanın süqutu
30 may 1814-cü ildə Parisdə sülh müqaviləsi imzalandı. Fransa 1792-ci il sərhədlərinə qaytarılmalı idi. Vyanada beynəlxalq konqres çağırılması qərara alındı. Fransa nümayəndəsi konqresdə iştirak etməli idi. 1814-cü ilin mayında XVIII Lüdovik “Konstitusiya xartiyasını” elan etdi. Xartiyaya görə kralın hakimiyyəti iki palatalı parlament tərəfindən məhdudlaşdırıldı. Yuxarı palatanın üzvləri kral tərəfindən təyin edilir, aşağı palatanın üzvləri yüksək əmlak senzi əsasında seçilirdi. Bu amil iri torpaq sahiblərinin və burjuaziyanın hakimiyyətini təmin edirdi. Lakin feodallar və ruhanilər torpaqlarının qaytarılmasını və hüquqlarının bərpasını tələb edirdilər. Feodal qaydalarının bərpası təhlükəsi, 20 mindən çox zabitin və məmurun ordudan və dövlət idarələrindən qovulması əhalinin Burbonlardan narazılığını artırdı. Napoleon yaranmış şəraitdən istifadə etdi. Napoleon Vyana konqresində danışıqların ləng getməsini və müttəfiqlər arasında ziddiyyətlərin olmasını bilirdi. 1815-ci ilin martın 1-də Napoleon min qvardiyaçı ilə ölkənin cənubuna çıxdı və Parisə doğru irəliləməyə başladı. Yol boyu hərbi hissələr Napoleonun tərəfinə keçir, əhali onu yaxşı qarşılayırdı. Martın 20-də Napoleon Parisə daxil oldu və imperiya bərpa edildi. Lakin daha Napoleon İngiltərənin, Rusiyanın, Prussiyanın və Avstriyanın birgə qüvvələrinə qalib gəlmək iqtidarında deyildi. Fransaya qarşı yeddinci koalisiya formalaşdı. 18 iyun 1815-ci ildə Vaterloo döyüşündə Napoleonun ordusu məğlub edildi. Napoleon İngiltərənin əsiri kimi Müqəddəs Yelena adasına göndərildi.
Ədəbiyyat
- Водовозов В. В., Кареев Н. И., Рихтер Д. И., Шокальский Ю. М., Штернберг Л. Я. Франция // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона : в 86 т. (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907.
- Bruun, Geoffrey. Europe and the French Imperium, 1799—1814 (1938) online.
- Bryant, Arthur. Years of Endurance 1793—1802 (1942); and Years of Victory, 1802—1812 (1944) well-written surveys of the British story
- Colton, Joel and A History of the Modern World. New York: McGraw-Hill, Inc., 1992. ISBN
- Esdaile, Charles. Napoleon’s Wars: An International History, 1803—1815 (2008); 645pp excerpt and text search a standard scholarly history
- Fisher, Todd & Fremont-Barnes, Gregory. The Napoleonic Wars: The Rise and Fall of an Empire. Oxford: Osprey Publishing Ltd., 2004. ISBN
- Godechot, Jacques; və b. The Napoleonic era in Europe. Holt, Rinehart and Winston. 1971.
- Grab, Alexander. Napoleon and the Transformation of Europe (Macmillan, 2003), country by country analysis
- Hazen, Charles Downer. The French Revolution and Napoleon (1917) online free
- Lefebvre, Georges. Napoleon from 18 Brumaire to Tilsit, 1799-1807. Columbia University Press. 1969. influential wide-ranging history
- Lefebvre, Georges. Napoleon; from Tilsit to Waterloo, 1807-1815. Columbia University Press. 1969.
- Lyons, Martyn. Napoleon Bonaparte and the Legacy of the French Revolution. (St. Martin’s Press, 1994)
- Muir, Rory. Britain and the Defeat of Napoleon: 1807—1815 (1996)
- . Russia Against Napoleon: The Battle for Europe, 1807 to 1814. Allen Lane/The Penguin Press. 2009. 617.
- Schroeder, Paul W. The Transformation of European Politics 1763-1848. Oxford U.P. 1996. 177–560. ISBN . advanced diplomatic history of Napoleon and his era
- Pope, Stephen. The Cassel Dictionary of the Napoleonic Wars. Cassel. 1999. ISBN .
- Rapport, Mike. The Napoleonic Wars: A Very Short Introduction (Oxford UP, 2013)
- Ross, Steven T. European Diplomatic History, 1789—1815: France Against Europe (1969)
- "The Origins, Causes, and Extension of the Wars of the French Revolution and Napoleon". . 18 (4). 1988: 771–793. JSTOR 204824.
- Schroeder, Paul W. The Transformation of European Politics 1763—1848 (1994) 920pp; online; advanced analysis of diplomacy
- Dwyer, Philip. Napoleon: The Path to Power (2008) excerpt vol 1; Citizen Emperor: Napoleon in Power (2013) excerpt and text search v 2; most recent scholarly biography
- Englund, Steven. Napoleon: A Political Life. Scribner. 2010. ISBN .
- McLynn, Frank. Napoleon: A Biography. New York: Arcade Publishing Inc., 1997. ISBN
- Johnson, Paul. Napoleon: A life. Penguin Books. 2002. ISBN .; 200pp; quite hostile
- Markham, Felix. Napoleon. Mentor. 1963.; 303pp; short biography by an Oxford scholar
- McLynn, Frank. Napoleon. Pimlico. 1998. ISBN . 0712662472.; well-written popular history
- Mowat, R. B. (1924) The Diplomacy of Napoleon (1924) 350pp online
- Roberts, Andrew. Napoleon: A Life (2014)
- Thompson, J.M. Napoleon Bonaparte: His Rise and Fall. Oxford U.P. 1951., 412pp; by an Oxford scholar
- Bell, David A. The First Total War: Napoleon’s Europe and the Birth of Warfare as We Know It (2008) excerpt and text search
- Broers, Michael, et al. eds. The Napoleonic Empire and the New European Political Culture (2012) excerpt and text search
- Chandler, David G. The Campaigns of Napoleon. New York: Simon & Schuster, 1995. ISBN
- Elting, John R. Swords Around a Throne: Napoleon’s Grande Armée. New York: Da Capo Press Inc., 1988. ISBN
- Gates, David. The Napoleonic Wars 1803—1815 (NY: Random House, 2011)
- Haythornthwaite, Philip J. Napoleon’s Military Machine (1995) excerpt and text search
- Uffindell, Andrew. Great Generals of the Napoleonic Wars. Kent: Spellmount, 2003. ISBN
- Rothenberg, E. Gunther. The Art of Warfare in the Age of Napoleon (1977)
- Smith, Digby George. The Greenhill Napoleonic Wars Data Book: Actions and Losses in Personnel, Colours, Standards and Artillery (1998)
- Anderson, F.M. The constitutions and other select documents illustrative of the history of France, 1789–1901. 1904., complete text online
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Birinci imperiya fr Le Premier Empire 1804 cu ilden 1815 ci ile kime Fransada movcud olmus Napoleon Bonapart imperiyasi Tarixi dovletBirinci Fransa imperiyasiBayraq Gerb18 may 1804 14 aprel 1814Paytaxt ParisDilleri fransiz diliResmi dilleri fransiz diliDovlet dini katolisizmValyuta Fransa frankiErazisi 2 100 000 km Ehalisi 44 000 000 nef 1812 Idareetme formasi ikili monarxiya d Vikianbarda elaqeli mediafayllarFransa tarixiBu meqaleler olke seriyasindandirTarixe qederki FransaAntik FransaRoma Qalliyasi e e 220 481 Orta esrler FransasiSulaleler Merovinqler 481 751 Karolinqler 751 987 Kapetinqler 987 1328 1328 1589 Burbonlar 1589 1792 1814 1848 Inqilaba qederki FransaYuzillik muharibe 1337 1453 Jakeriya usyani 1358 Nant razilasmasiFransa mutleqiyyeti 1643 1789 Muasir FransaBoyuk Fransa inqilabi 1789 1799 Yakobinler 1793 1794 Konvent 1792 1795 Jirondistler Montanyarlar Ebukir deniz doyusu 1798 Ebukir doyusu 1799 Fransa DirektoriyasiBirinci Fransa Respublikasi 1792 1804 Birinci imperiya 1804 1814 Tilsit sulhu 1807 Burbon restavrasiyasi 1814 1830 Iyul monarxiyasi 1830 1848 Ikinci Fransa Respublikasi 1848 1852 Ikinci imperiya 1852 1870 Ucuncu Fransa Respublikasi 1870 1940 Paris Kommunasi 1871 Dreyfus isi 1894 1906 Visi rejimi 1940 1944 Fransa Respublikasinin Muveqqeti Hokumeti 1944 1946 Dorduncu Fransa Respublikasi 1946 1958 Besinci Fransa Respublikasi 1958 Fransa portali brTarixiImperiyanin yaranmasi ve ilk tedbirleri Napoleon Bonapart 1804 cu ilin mayinda Napoleon Bonapart I Napoleon adi ile Fransanin imperatoru elan edildi Tacqoyma merasimini Roma papasi kecirmisdi 1807 ci ilde Tribunat legv edildi Tribunat bonapartci rejimde muxalifetin movcud oldugu yegane orqan idi Qanunverici Korpus ise nadir hallarda toplanirdi Saray titullari berpa imperiya marsali vezifesi tesis edildi vetendas sozu luget fondundan cixarildi 1802 ci ilde muhacir zadeganlara beraet verilmesi haqqinda qanun qebul edildi Napoleonun dovrunde prefekt teyin edilenlerin yarisi kohne zadeganlarin numayendeleri idi Eyni zamanda Fransa imperatoru oz rejimini mohkemlendirmek ucun yeni elita yaradib onlara zadegan titullari verdi 1808 1814 cu illerde 3600 sexse zadegan titulu ve torpaq verilmisdi Lakin silki imtiyazlar berpa olunmadi Napoleonun qanunvericiliyi huquqi beraberliyi mohkemlendirdi 1805 ci ilde Napoleon ozunu Italiyanin krali elan etdi 1809 cu ilde onun Rusiya imperatorunun bacisi ile evlenmek cehdi ugursuz oldu 1810 cu ilde Napoleon Avstriya imperatorunun qizi Mariya Luiza ile evlendi Bu nikah vasitesile Napoleon Fransani Avropanin legitim monarxiyalarinin sirasina qosmaq ve oz sulalesini yaratmaq fikrinde idi Konsulluq ve imperiya dovrunde Fransada yerli ozunuidareetme legv edildi ve merkezlesdirilmis idare sistemi yaradildi Departamentlere hokumet terefinden teyin olunan ve genis selahiyyetlere malik prefekt basciliq edirdi Seherlerin meri ve kend kommunalarinin bascisi da teyin edilirdi Andlilar mehkemesi legv edildi Butun mehkeme orqanlari hokumetden asili idi Polis nazirliyine Napoleonun yaxin dostlarindan biri olan Fuse basciliq edirdi Bu nazirliyin butun departamentlerde prefekturalari yaradilmisdi XIX esrin evvellerinde Fransa kend teserrufati olkesi idi Ehalinin 80 ni kendliler teskil edirdi Inqilab kend teserrufatinda kapitalizmin inkisafi ucun serait yaratmisdi Muharibe ile bagli kend teserrufati mehsullarina telebat ve onun qiymeti artmisdi Torpaqlarin ekseriyyeti zadeganlara mexsus idi Olkede toxuculuq metallurgiya ve kimya senayesinin inkisafi suretlenmisdi Muessiselerde masinlardan istifadenin artmasi Fransada senaye cevrilisinin baslanmasini gosterirdi 1799 cu ilde Fransadan 553 milyon frank 1802 ci ilde ise 709 milyon frank mebleginde mehsul ixrac edilmisdi 1810 cu ilde ilde olkede istehsal edilen senaye mehsulunun miqdari inqilabdan evvelkine nisbeten 50 cox idi Sahibkarliq fealiyyetini sirniklendirmek ucun 1800 cu ilde Fransa banki tesis olundu 1810 cu ilde Ticaret isleri uzre Sura yaradildi Buxar masinlarindan istifade iri muessiselerin teskiline serait yaratdi Emek qabiliyyetli ehalinin 6 ni fehleler teskil edirdi Fransanin maliyye veziyyetinin yaxsilasmasi hokumetin qarsisinda dayanan esas vezifelerden biri idi Ona gore hokumet vergileri artirmisdi Iri kapitaldan alinan vergi azaldilmisdi Muharibenin ve himayedarliq siyasetinin neticesinde xarici ticaretin hecmi artmisdi Fransa ozu ucun elverisli sertlerle Avropa olkeleri ile ticaret muqavileleri baglamisdi Idxal gomruyunun artirilmasi Fransa senayesini Ingiltere mehsullarinin reqabetinden qoruyurdu Konsulluq ve imperiya dovrunde Fransada qanunvericiliyin tekmillesdirilmesi sahesinde boyuk isler goruldu 1804 cu ilin martinda qebul edilmis Mulki mecelle sexsiyyetin toxunulmazligi vicdan azadligi vetendaslarin qanun qarsisinda beraberliyi kimi inqilab prinsiplerini bir daha tesdiq etdi Xususi mulkiyyet mutleq ve toxunulmaz elan edildi 1807 ci ilde Cinayet mecellesi 1811 ci ilde Ticaret mecellesi qebul edilmisdi Xususi mulkiyyetin sahibkarliq azadliginin ve kapitalist istismarinin mudafiesi Fransada yeni qanunvericiliyin mezmununu teskil edirdi Yeni mecelleler fehlelerin oz sahibkarlarina munasibetde huquqsuz veziyyetini tesbit etdi Fehlelerin ittifaqlarda birlesmesi ve tetiller qadagan idi Xususi mulkiyyete qesd edenler ciddi cezalandirilmali idi Yeni qanunlar hem de nikah munasibetlerini tenzimleyirdi N Bonapartin olkede yaratdigi diktatura rejimi zabitlerin ve memurlarin hakimiyyetine esaslanirdi Burjuaziya olkenin idare olunmasinda istirak etmirdi Hokumet burjuaziyani xalqin hucumlarindan qoruyur eyni zamanda feodal qaydalarinin berpasina imkan vermirdi Kendliler Fransada I Imperiyanin esas sosial dayagi idi Ehalinin ekseriyyetini hokumetin etrafinda birlesdirmek ucun Napoleon milletin birliyi ideyasindan genis istifade edirdi Fransa xalqinin ozunemexsuslugu Fransanin dunyada hegemonlugunun zeruriliyi kimi ideyalar olkede genis teblig edilirdi Herbi emeliyyatlarin baslanmasi Konsulluq ve Birinci imperiya dovrunde Fransa Avropa dovletlerine qarsi fasilesiz muharibeler aparmisdi Fransanin esas meqsedi yeni eraziler isgal etmek Avropada ve butun dunyada aparici rol oynamaq idi Napoleon hem de Avropa olkelerinde feodal mutleqiyyet qaydalarinin legvine calisirdi Avropanin Ingiltere Rusiya Avstriya ve Prussiya kimi dovletleri Fransanin meqsedlerinin heyata kecmesine mane olmaq ucun ona qarsi bir nece koalisiya yaratmisdilar Fransaya qarsi birlesmis dovletlerin hem de oz meqsedleri var idi bu ise onlarin arasinda coxsayli ziddiyyetler yaradirdi Rusiya ve Avstriya Balkanlarda nufuz ugrunda Avstriya ve Prussiya ise alman torpaqlarinda hegemonluq ugrunda mubarize aparirdilar Napoleon Avropa dovletleri arasinda ziddiyyetlerden bacariqla istifade edirdi Ingiltere ile Fransa arasinda iqtisadi ve siyasi reqabet XIX esrin evvellerinde beynelxalq munasibetlerin aparici xettini teskil edirdi 1800 cu ilde Fransaya qarsi yaranmis ikinci koalisiya dagildi Rusiya muharibeden cixdi Avstriya oz ordusunu Italiyadan cixarmali oldu N Bonapart Fransanin yeni serhedlerini tanimaq serti ile Ingiltere Avstriya ve Rusiyaya herbi emeliyyatlari dayandirmagi teklif etdi Tebii ki Napoleon bu zaman muttefiqler arasindaki ziddiyyetleri de nezere alirdi Avropa dovletleri Napoleonun teklifini qebul etmediler Muharibeni davam etdiren Fransa ordusu 1800 cu ilin iyulun 14 de Italiyanin simalinda Marenqo doyusunde Avstriya qosununu meglub etdi 1801 ci ilin fevralin 9 da Fransa ile Avstriya arasinda Lunevil sulhu baglandi Muqavileye esasen Avstriya Belcikanin Reynin sol sahilinin ve Venetsiya eyaletinin bir hissesinin Fransa terefinden isgalini tanidi Neopalitan krali Florensiyada Fransa ile sulh muqavilesi imzaladi Napoleon Rusiyani sulh danisiqlarina heveslendirmek ucun 1799 cu ilin emeliyyatlari zamani esir goturulmus rus esgerlerini qaytarmaq haqqinda gosteris vermisdi 1800 cu ilin sentyabrinda Malta adasindaki Fransa qarnizonu ingilislere teslim oldu Rusiya yaxsi bilirdi ki Ingiltere onu Araliq denizinden sixisdirmaga calisir Maltanin tutulmasindan sonra Rusiya Ingiltere ile elaqeleri kesib ona qarsi Danimarka Isvec ve Prussiyanin istiraki ile silahli bitereflik liqasi yaratmaga basladi Eyni zamanda Parisde Rusiya ile Fransa arasinda diplomatik elaqelerin berpasi haqqinda danisiqlar baslandi 1801 ci ilin martinda Rusiyada hakimiyyet deyisikliyi ve Kopenhagen buxtasinda Danimarkanin herbi donanmasinin Ingiltere eskadrasi terefinden meglub edilmesi Rusiya Fransa danisiqlarini suretlendirdi 1801 ci ilin oktyabrinda Fransa ile Rusiya arasinda sulh muqavilesi ve onun gizli elavesi imzalandi Bu senedlerde deyilirdi ki Rusiya Fransa ile Sardiniya kralligi ve bir sira alman dovletleri arasindaki danisiqlarda vasitecilik edecek Fransa Ionik adalarinin Rusiya terefinden isgalini tanidi Fransa muqavileye gore Neoplitan kralligina hucum etmemeli ve Rusiya ile birlikde deniz azadligini temin etmeli idi Muttefiqlerini itiren Ingiltere teneffus elde etmek ucun Fransa ile danisiqlara baslayib 1802 ci ilin martin 27 de onunla Amyen sulh muqavilesini bagladi Ingiltere 1792 ci ilden sonraki dovrde Fransanin isgallarinin neticelerini tanidi ve bezi mustemlekeleri ona qaytardi Ingiltere oz qosunlarini Maltadan cixartmaga ve Misiri Turkiyeye qaytarmaga razi oldu Fransa evezinde oz qosunlarini Neopoldan Romadan ve Elbadan cixarmali idi Fransa ve Ingiltere Avropada movcud veziyyeti saxlamaga calismali Fransa ise Misire qarsi iddialarindan imtina etmeli idi Ingiltere ve Fransa mecburiyyet qarsisinda imzalanmis Amyen muqavilesine emel etmek fikrinde deyildi Ingiltere calisirdi ki Fransa ile azad ticaret prinsipi esasinda yeni muqavile baglasin Fransa onun teklifini qebul etmedi Fransa Ingiltereni ve onun mustemlekelerini isgal etmek plani hazirlamisdi 1802 ci ilin payizinda Parma Pyemont ve Isvecre Fransaya birlesdirilmisdi Napoleonun butun teleblerine baxmayaraq Ingiltere oz qosununu Maltadan cixartmadi Fransa Yaxin Serqe yeni mudaxileye hazirlasirdi 1803 cu ilin mayinda Ingiltere ile Fransa arasinda herbi emeliyyatlar berpa olundu Fransa qosunu Hannovere daxil oldu Rusiyanin Ingiltere ile Fransani barisdirmaq cehdleri neticesiz oldu Napoleon Ingiltere erazisine desant cixarmaga hazirlasirdi Rusiya basa dusurdu ki tekce diplomatik vasitelerle Fransanin Araliq denizi hovzesine ve Merkezi Avropaya mudaxilesinin qarsisini almaq mumkun olmayacaq Avropa dovletlerinin istiraki ile mudafie ittifaqlarinin yaradilmasi zeruridir 1804 cu ilde Rusiya ile Fransa arasinda diplomatik munasibetlerin kesilmesi Fransaya qarsi Avropa dovletlerinin ucuncu koalisiyasinin yaradilmasini suretlendirdi Rusiya ve Ingiltere 1805 ci ilin aprelin 11 de Peterburqda ittifaq muqavilesi bagladilar Napoleon 1805 ci ilin martinda ozunu Italiya krali elan etmisdi 1805 ci ilin iyun ayinda Genuya ve Lukka Fransaya birlesdirilmisdi Napoleonun Italiyadaki isgallari Avstriyanin menafelerine zidd idi ve Avstriya 1805 ci ilin avqustunda Ingiltere Rusiya ittifaqina qosuldu Rusiyanin muttefiqleri olduguna gore Isvec Danimarka ve Siciliya da ucuncu koalisiyada istirak edirdiler Austerlits doyusu 1805 ci ilin sentyabrin 23 de Turkiye Rusiya ile ittifaq muqavilesi baglayib koalisiyaya qosuldu Qara deniz bogazlarini Rusiya ve Turkiye birlikde qorumali idi Rusiyanin herbi gemileri bogazlardan serbest kecirdi qeyri Qara deniz dovletlerinin gemileri ise kece bilmezdi 1805 ci ilin oktyabrin 21 de admiral Horatsio Nelsonun basciligi ile Ingiltere donanmasi Trafalqar doyusunde birlesmis Fransa Ispaniya donanmasini meglub etdi Avstriya terefinden hucum tehlukesini nezere alan Napoleon Britaniya adalarina hucumdan imtina edib esas quvvelerini Avstriya ordusuna qarsi yoneltdi 1805 ci ilin oktyabrin 20 de Fransa ordusu Ulm doyusunde Avstriya qosununu meglub etdi ve Napoleon noyabrda Vyanaya daxil oldu 1805 ci ilin dekabrin 2 de Fransa ordusu Austerlits doyusunde birlesmis Avstriya ve Rusiya qosunlarini meglub etdi Bu qelebe neticesinde Ingiltere qitede oz muttefiqlerini itirdi Austerlits qelebesi Prussiyanin movqeyine tesir gosterdi 1805 ci ilin noyabrin 3 de baglanmis muqavileye gore Prussiya Rusiya ile birlikde Fransaya qarsi cixis etmeli idi Lakin Austerlits doyusunden sonra Prussiya hokumeti qelebe munasibetile Napoleonu tebrik etdi Napoleonun telebine uygun olaraq 15 dekabr 1805 ci ilde Prussiya ile Fransa arasinda ittifaq muqavilesi imzalandi ve Napoleon Hannoveri Prussiyaya verdi 26 dekabr 1805 ci ilde Fransa ile Avstriya arasinda imzalanmis Presburq sulhune esasen Avstriya Fransanin Qerbi Avropada butun isgallarini tanidi Fransaya Venesiyani Italiyani ve Dalmatsiyani hemcinin 40 milyon frank tezminat Tirolu ise Fransanin Almaniyadaki muttefiqlerine verdi Avstriyanin Almaniya torpaqlarinda hokmranligina son qoyuldu 1806 ci ilin avqustun 6 da Avstriyanin dovlet bascisi F Iosif alman imperatoru titulundan imtina etdi ve Muqeddes Roma imperiyasi oz movcudlugunu dayandirdi 12 iyul 1806 ci ilde Fransanin himayesi altinda 16 alman dovletinden ibaret Reyn ittifaqi yaradildi Baglanmis ittifaq muqavilesine esasen Reyn ittifaqinin uzvu olan dovletler Fransa ordusuna esger gondermeli idi Reyn ittifaqinin protektoru Fransa imperatoru idi Napoleonun arzulari tekce Avropada agaliqla mehdudlasmirdi Fransa Yaxin ve Orta Serqde Adriatik denizinde ve Balkanlarda mohkemlenmek isteyirdi Turkiye sultani III Selim 1805 ci ilde Napoleonu Fransa hokmdari kimi tanidi ve bildirdi ki Fransa Turkiyenin kohne ve sadiq muttefiqidir 1806 ci ilin avqustunda Istanbula gelen Fransa numayendesi general Sebastyan Turkiye ile Rusiya arasinda munaqise yaratmaga calisirdi Fransa calisirdi ki Rusiya ucun Bosfor bogazi baglansin ve Dunay knyazliqlarinda Turkiyenin agaligi berpa olunsun Turkiye sultani Moldaviya ve Valaxiya hakimlerini deyismisdi Ona gore 1806 ci ilin sonunda Rusiya qosunlari Dunay knyazliqlarini isgal etdi 1806 ci ilin dekabrinda Turkiye Rusiyaya muharibe elan etdi 1807 ci ilin evvelinde Turkiye Ingiltere ile elaqeleri kesdi 1807 ci ilin yazinda Napoleon Irana numayende heyeti gondermisdi Fransanin siyaseti Prussiyani Rusiya ve Ingiltere ile yaxinlasmaga mecbur edirdi Fransa eleyhine yaradilan koalisiyalara qosulmaq istemeyen Prussiya Avstriyanin muharibe aparmasindan istifade edib Almaniyanin simalinda oz movqeyini mohkemlendirmeye calisirdi Lakin 1806 ci ilde Fransa ordusu Prussiya serhedinde dayanmisdi ve Prussiya koalisiyaya qosulmasa Fransaya qarsi tek mubarize aparmali idi 1806 ci ilin yayinda Rusiya ve Prussiya beyanname mubadilesi yolu ile herbi ittifaq yaratdilar Ittifaqa Isvec de qosuldu bu dorduncu koalisiya idi Ingiltere Prussiyaya kredit ved etdi 1806 ci ilin oktyabrin 1 de Prussiya krali III Fridrix Napoleondan teleb etdi ki 10 gun erzinde qosunlarini Reynin arxasina kecirsin Buna cavab olaraq Napoleonun ordusu evvel Turingiyaya sonra Prussiyaya hucum etdi 1806 ci ilin oktyabrin 14 de Prussiya qosunu Ien ve Auerstadt doyuslerinde meglub oldu oktyabrin 27 de ise Napoleon Berline daxil oldu Prussiyanin darmadagin edilmesinden sonra Fransa Ingilterenin qudretini zeifletmek ucun yeni addim atdi 1806 ci ilin noyabrin 21 de Napoleon Ingiltereinin qiteden muhasiresi haqqinda dekret imzaladi Dekrete esasen Fransadan asili olkelerin Ingiltere ve onun mustemlekeleri ile butun elaqeleri o cumleden poct rabitesi qadagan idi ve biteref olkelerin gemileri Ingiltere limanlarina daxil ola bilmezdi Avropa olkelerinde olan butun Ingiltere vetendaslari hebs Ingiltere mehsullari musadire olunmali idi Bu dekrete emel etmemeye gore edama qeder muxtelif cezalar nezerde tutulmusdu Napoleon birbasa hucum ve Hindistana yurus yolu ile Ingiltereni zeiflede bilmediyine gore Avropa bazarlarini Ingiltere mehsullari ucun baglamaq yolu ile onun muqavimetini qirmaq iqtisadi cehetden zeifledib tabe olmaga mecbur etmek isteyirdi Fransa diplomatiyasi calisirdi ki asili olkeler qiteden muhasire haqqinda dekretin teleblerine emel etsinler Lakin Napoleonun Ingiltereni iqtisadi cehetden zeifletmek niyyeti bas tutmadi Cunki Ingilterenin iqtisadi imkanlari genis idi onun coxsayli mustemlekeleri Amerika ile yaxsi qurulmus elaqeleri var idi ve gizli yolla Avropa olkelerine oz mehsullarini satmaqda davam edirdi Avropa olkelerinin iqtisadiyyatina qiteden muhasire agir tesir gosterdi Fransada istehsal edilen mehsullar Ingiltere mallari qeder ucuz ve keyfiyyetli deyildi Muhasire neticesinde bohran keciren Avropa olkeleri Fransa mehsullarini almirdilar Qiteden muhasire Fransada senayenin inkisafina komek etdi Lakin Fransanin Ingiltereden getirilen xammala ehtiyaci boyuk idi Muhasire neticesinde Fransanin Marsel Nant ve Tulon kimi liman seherlerinin fealiyyeti pozulmusdu Ona gore 1810 cu ilde qiteden muhasirenin xarakterinde deyisiklik edildi Lisenziya esasinda Ingiltere ile mehdud ticarete icaze verildi lakin lisenziyanin haqqi baha idi Rusiya ile muharibe Esas meqale Fransa Prussiya muharibesi Dorduncu koalisiyanin uzvu olan Rusiya Fransaya qarsi muharibeni davam etdirirdi 1807 ci ilde Prussiya erazisinde olmus Preysis Eylay ve Fridland doyuslerinde Rusiya qosunlari meglubiyyete ugradi Rusiya imperatoru I Aleksandr sulh xahisi ile Napoleonun yanina numayende gonderdi 1807 ci ilin iyunun 25 de I Aleksandrin Tilzitde Napoleonla gorusu oldu Tilzitde Fransa ile Rusiya arasinda iki muhum sened imzalandi sulh muqavilesi ve Ingiltereye qarsi yonelmis ittifaq muqavilesi Polsa torpaqlarinda Fransadan asili olan Varsava hersoqlugu yaradildi Rusiya Napoleonun Qerbi Avropadaki isgallarini tanidi ve Ingilterenin qiteden muhasiresine qosuldu Rusiya oz qosunlarini Dunay knyazliqlarindan cixarmali idi 1807 ci ilin iyulun 9 da Tilzitde Fransa ile Prussiya arasinda sulh muqavilesi baglandi Prussiyanin erazisi ve ehalisi iki defe azaldi Prussiya Ingilterenin qiteden muhasiresine qosulmali ve Fransaya boyuk meblegde tezminat vermeli idi 1807 ci ilin sonunda Ingiltere ile elaqeleri kesmek ve qiteden muhasireye qosulmaq istemeyen Portuqaliyaya Fransa qosunu gonderilmisdi Portuqaliyada baslanan usyanin ve Ingiltere esgerlerinin komeyi ile Fransa ordusunun hucumu def edildi 1808 ci ilin yazinda Ispaniya Fransa ordusu terefinden isgal edilmis ve Napoleonun qardasi Jozef Bonapart Ispaniya krali teyin edilmisdi Ispaniyada isgalcilara qarsi usyan baslandi 1808 ci ilin sentyabrinda Erfurtda I Aleksandrla Napoleonun gorusu oldu Napoleon Rusiyanin Moldaviya Valaxiya ve Finlandiyaya olan iddialarini tanidi I Aleksandr Avstriya meselesinde guzest etmedi cunki Fransanin cetinliklerini ve Napoleonun Rusiyaya hucum etmek niyyetini bilirdi Rusiya imperatoru Avstriya kralinin numayendesini qebul etmis ve ona bildirmisdi ki bir dovlet basqa dovletin daxili islerine qarismamalidir Avstriyanin en yaxin dostu Rusiyadir ve Rusiya Avstriyani xarici hucumlardan mudafie edecek Fransanin cetinlikleri haqqinda I Aleksandra Taleyran melumat vermisdi Tilzit gorusunden sonra Napoleon Taleyrani xarici isler naziri vezifesinden cixarmisdi Taleyran ise Erfurtda Rusiya cari ile gizli elaqe yaratmisdi Taleyran emin idi ki Fransa ile Rusiya arasinda toqqusma zeruridir ve Erfurtda I Aleksandra meslehet gormusdu ki Fransa ile birlikde Avstriyaya qarsi muharibede istirak haqqinda muqavile baglamasin 1808 ci ilin oktyabrinda Erfurtda Rusiya ile Fransa arasinda ittifaq haqqinda sazis baglanmisdi Avstriyanin herbi hazirliqlari ile bagli Napoleon Fransaya qayitdi Ingilterenin yaratdigi besinci koalisiyaya qosulan Avstriya 1809 cu ilin aprelinde Yuxari Dunayda herbi emeliyyatlara basladi Iyulun evvelinde Baqram doyusunde meglubiyyete ugrayan Avstriya ile Fransa arasinda sulh danisiqlari baslandi 1809 cu ilin oktyabrinda Avstriya ile Fransa arasinda sulh muqavilesi imzalandi Qalitsiya Varsava hersoqluguna birlesdirildi Illiriya vilayeti Fransaya verildi Avstriya ordusunu ixtisar etmeli boyuk meblegde tezminat odemeli ve Ingilterenin qiteden muhasiresine qosulmali idi 1809 1811 ci illerde Papa vilayeti Fransanin terkibinde olmusdu Napoleon guclu ordu yaratmisdi ve ondan Fransanin menafeyi ucun meharetle istifade edirdi Napoleon herbi isi ve diplomatiyani yaxsi bilirdi O Avropa dovletleri arasindaki ziddiyyetlerden bacariqla istifade edirdi Napoleon Rusiyanin nezaretinde olan Polsa torpaqlarini isgal etmek isteyirdi ona gore Polsa zadeganlarina Rec Pospolitanin berpasini ved etmisdi Napoleon Balkan yarimadasini isgal etmek Turkiyenin Rusiyaya qarsi muharibeye baslamasina nail olmaq isteyirdi Fransa Dunay knyazliqlarinin Rusiyaya kecmesini istemirdi Qiteden muhasire Rusiyanin iqtisadiyyatina agir tesir etmisdi Ona gore Rusiya 1810 cu ilden muhasirenin sertlerine emel etmirdi Rusiya 1810 cu ilin dekabrindan Fransa mehsullari ucun idxal gomruyunu artirmisdi Napoleon Avropada Rusiya kimi guclu bir dovletin movcudlugu ile barismaq istemirdi 1810 cu ilden Fransa Rusiyaya qarsi muharibeye hazirlasmaga basladi Rusiyadan sonra Napoleon Ingiltereni meglub etmek ve dunya agaligi planini heyata kecirmek niyyetinde idi Rusiya Fransanin ona qarsi muharibeye hazirlasdigini bilirdi diger terefden Avropada oz movqelerinin zeiflemesini istemirdi 1812 ci ilin fevralinda Fransa Prussiya ile gizli sazis imzalamisdi Prussiya Rusiyaya qarsi 20 minlik qosun gondermeli idi 1812 ci ilin martinda Avstriya Fransa ile sazis baglayib Ukraynaya 30 min nefer qosun gondermeyi ved etdi Rusiya uzerinde qelebeden sonra Pribaltika Prussiyaya Volin Avstriyaya verilmeli idi Avstriya ve Prussiya konullu sekilde Rusiyaya qarsi muharibe etmek fikrinde deyildi Fransa Isveci ve Turkiyeni Rusiyaya qarsi muharibeye qosmaq isteyirdi lakin buna nail olmadi Isvec 1812 ci ilin fevralinda Rusiya ile gizli sazis imzalamisdi 1812 ci ilin iyulun 18 de Rusiya ile Ingiltere arasinda muqavile imzalanmisdi 1812 ci ilin mayinda Rusiya Turkiye ile Buxarest sulhu imzaladi Napoleon Rusiyaya hucum ucun 600 minlik qosun hazirlamisdi Rusiyanin serhed boyu daginiq veziyyetde yerlesen ordusu ise 220 min esger ve zabitden ibaret idi 1812 ci ilin iyunun 24 de Fransa ordusu Rusiyaya hucum etdi Napoleon Rusiya qosunlarini serhedde muhasireye alib mehv ede bilmedi Smolensk doyusunden sonra Rusiya ile ilk defe danisiqlara cehd etdi Lakin Rusiya bu teklife Borodino doyusu ve partizan herakati ile cavab verdi Napoleonun planinin eksine olaraq Rusiya qosunu boyuk doyuse girmeyib olkenin icerilerine geri cekildi 7 sentyabr 1812 ci ilde Borodino colunde bas vermis doyusde Fransa ordusu 60 min nefer Rusiya ordusu ise 40 min esger itirdi Doyusden sonra Rusiya ordusu geri cekilmekde davam etdi Borodino doyusu Boyuk Fransa ordusu nun meglubedilmezliyi haqqinda efsaneye son qoydu 1812 ci ilin sentyabrin 14 de Fransa ordusu Moskvaya daxil oldu lakin Napoleon Moskvada olarken uc defe I Aleksandra Rusiya ucun elverisli sertlerle danisiqlara baslamagi teklif etdi I Aleksandr bu teklifleri qebul etmedi Fransa ordusu bir nece doyusde meglubiyyete ugrayib Rusiya erazisini terk etdi Geriye cekilen Fransa qosunlari muttefiq ordulari terefinden teqib edilirdi Fransaya qarsi yaradilan altinci koalisiyaya Rusiya Ingiltere Prussiya Isvec ve Avstriya daxil idi Napoleon Leyptsiqde 1813 cu ilin oktyabrinda bas vermis doyusde meglub olub Reynin arxasina ve Parise qacdi Muharibenin son meqsedlerine muttefiqlerin munasibeti muxtelif idi Rusiya ve Prussiya Fransada Bonopartlari hakimiyyetden salmaq isteyirdiler Ingiltere Fransada Burbonlarin hakimiyyete qayitmasini teklif edirdi Napoleon Fransanin inqilabdan evvelki serhedlere qayitmasi serti ile muttefiqlerin danisiqlara baslamaq teklifini qebul etmedi 1814 cu ilin martin 1 de Ingiltere Avstriya Rusiya ve Prussiya Somon muqavilesini imzaladilar Bu dovletler tam qelebeye qeder Fransa ile gizli muqavile baglamamali idi Onlardan ucu Fransaya qarsi 150 min qosun gondermeli Ingiltere ise her il 5 milyon funt sterlinq pul vermeli idi Fransa 1792 ci il serhedlerine qaytarilmali idi 1814 cu ilin martinda muttefiq qosunlari Parise daxil oldu 1814 cu ilin aprelin 6 da Napoleon oglunun xeyrine taxtdan el cekdi onu Elba adasina gonderdiler XVI Ludovikin qardasi qraf Dartua Parise geldi ve 23 aprelde muttefiqlerle Fransa arasinda barisiq sazisi imzalandi Qraf Dartua XVIII Ludovik adi ile Fransanin krali oldu Imperiyanin suqutu 30 may 1814 cu ilde Parisde sulh muqavilesi imzalandi Fransa 1792 ci il serhedlerine qaytarilmali idi Vyanada beynelxalq konqres cagirilmasi qerara alindi Fransa numayendesi konqresde istirak etmeli idi 1814 cu ilin mayinda XVIII Ludovik Konstitusiya xartiyasini elan etdi Xartiyaya gore kralin hakimiyyeti iki palatali parlament terefinden mehdudlasdirildi Yuxari palatanin uzvleri kral terefinden teyin edilir asagi palatanin uzvleri yuksek emlak senzi esasinda secilirdi Bu amil iri torpaq sahiblerinin ve burjuaziyanin hakimiyyetini temin edirdi Lakin feodallar ve ruhaniler torpaqlarinin qaytarilmasini ve huquqlarinin berpasini teleb edirdiler Feodal qaydalarinin berpasi tehlukesi 20 minden cox zabitin ve memurun ordudan ve dovlet idarelerinden qovulmasi ehalinin Burbonlardan naraziligini artirdi Napoleon yaranmis seraitden istifade etdi Napoleon Vyana konqresinde danisiqlarin leng getmesini ve muttefiqler arasinda ziddiyyetlerin olmasini bilirdi 1815 ci ilin martin 1 de Napoleon min qvardiyaci ile olkenin cenubuna cixdi ve Parise dogru irelilemeye basladi Yol boyu herbi hisseler Napoleonun terefine kecir ehali onu yaxsi qarsilayirdi Martin 20 de Napoleon Parise daxil oldu ve imperiya berpa edildi Lakin daha Napoleon Ingilterenin Rusiyanin Prussiyanin ve Avstriyanin birge quvvelerine qalib gelmek iqtidarinda deyildi Fransaya qarsi yeddinci koalisiya formalasdi 18 iyun 1815 ci ilde Vaterloo doyusunde Napoleonun ordusu meglub edildi Napoleon Ingilterenin esiri kimi Muqeddes Yelena adasina gonderildi EdebiyyatVodovozov V V Kareev N I Rihter D I Shokalskij Yu M Shternberg L Ya Franciya Enciklopedicheskij slovar Brokgauza i Efrona v 86 t 82 t i 4 dop SPb 1890 1907 Bruun Geoffrey Europe and the French Imperium 1799 1814 1938 online Bryant Arthur Years of Endurance 1793 1802 1942 and Years of Victory 1802 1812 1944 well written surveys of the British story Colton Joel and A History of the Modern World New York McGraw Hill Inc 1992 ISBN 0 07 040826 2 Esdaile Charles Napoleon s Wars An International History 1803 1815 2008 645pp excerpt and text search a standard scholarly history Fisher Todd amp Fremont Barnes Gregory The Napoleonic Wars The Rise and Fall of an Empire Oxford Osprey Publishing Ltd 2004 ISBN 1 84176 831 6 Godechot Jacques ve b The Napoleonic era in Europe Holt Rinehart and Winston 1971 Grab Alexander Napoleon and the Transformation of Europe Macmillan 2003 country by country analysis Hazen Charles Downer The French Revolution and Napoleon 1917 online free Lefebvre Georges Napoleon from 18 Brumaire to Tilsit 1799 1807 Columbia University Press 1969 influential wide ranging history Lefebvre Georges Napoleon from Tilsit to Waterloo 1807 1815 Columbia University Press 1969 Lyons Martyn Napoleon Bonaparte and the Legacy of the French Revolution St Martin s Press 1994 Muir Rory Britain and the Defeat of Napoleon 1807 1815 1996 Russia Against Napoleon The Battle for Europe 1807 to 1814 Allen Lane The Penguin Press 2009 617 Schroeder Paul W The Transformation of European Politics 1763 1848 Oxford U P 1996 177 560 ISBN 9780198206545 advanced diplomatic history of Napoleon and his era Pope Stephen The Cassel Dictionary of the Napoleonic Wars Cassel 1999 ISBN 978 0 304 35229 6 Rapport Mike The Napoleonic Wars A Very Short Introduction Oxford UP 2013 Ross Steven T European Diplomatic History 1789 1815 France Against Europe 1969 The Origins Causes and Extension of the Wars of the French Revolution and Napoleon 18 4 1988 771 793 JSTOR 204824 Schroeder Paul W The Transformation of European Politics 1763 1848 1994 920pp online advanced analysis of diplomacy Dwyer Philip Napoleon The Path to Power 2008 excerpt vol 1 Citizen Emperor Napoleon in Power 2013 excerpt and text search v 2 most recent scholarly biography Englund Steven Napoleon A Political Life Scribner 2010 ISBN 978 0674018037 McLynn Frank Napoleon A Biography New York Arcade Publishing Inc 1997 ISBN 1 55970 631 7 Johnson Paul Napoleon A life Penguin Books 2002 ISBN 978 0 670 03078 1 200pp quite hostile Markham Felix Napoleon Mentor 1963 303pp short biography by an Oxford scholar McLynn Frank Napoleon Pimlico 1998 ISBN 978 0 7126 6247 5 0712662472 well written popular history Mowat R B 1924 The Diplomacy of Napoleon 1924 350pp online Roberts Andrew Napoleon A Life 2014 Thompson J M Napoleon Bonaparte His Rise and Fall Oxford U P 1951 412pp by an Oxford scholar Bell David A The First Total War Napoleon s Europe and the Birth of Warfare as We Know It 2008 excerpt and text search Broers Michael et al eds The Napoleonic Empire and the New European Political Culture 2012 excerpt and text search Chandler David G The Campaigns of Napoleon New York Simon amp Schuster 1995 ISBN 0 02 523660 1 Elting John R Swords Around a Throne Napoleon s Grande Armee New York Da Capo Press Inc 1988 ISBN 0 306 80757 2 Gates David The Napoleonic Wars 1803 1815 NY Random House 2011 Haythornthwaite Philip J Napoleon s Military Machine 1995 excerpt and text search Uffindell Andrew Great Generals of the Napoleonic Wars Kent Spellmount 2003 ISBN 1 86227 177 1 Rothenberg E Gunther The Art of Warfare in the Age of Napoleon 1977 Smith Digby George The Greenhill Napoleonic Wars Data Book Actions and Losses in Personnel Colours Standards and Artillery 1998 Anderson F M The constitutions and other select documents illustrative of the history of France 1789 1901 1904 complete text onlineHemcinin baxIkinci imperiya Birinci Fransa Respublikasi