Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Balaxanı — Bakı şəhərinin Sabunçu rayonunda şəhərtipli qəsəbə. Neft bumundan əvvəl əhalinin əsas məşğuliyyəti əkinçilik, bağçılıq və bostançılıq olmuşdur.
| Şəhər tipli qəsəbə | |
| Balaxanı | |
|---|---|
| Balaxanı | |
 | |
| Ölkə |  Azərbaycan |
| Region | Abşeron yarımadası |
| Rayon | Sabunçu rayonu |
| Daxili bölgüsü | Aşağı məhəllə, Yuxarı məhəllə, Qotro, Yeni Balaxanı, Artyom, Kələmli |
| Tarixi və coğrafiyası | |
| Sahəsi | 19 km² |
| Mərkəzin hündürlüyü | 57 m |
| Saat qurşağı | |
| Əhalisi | |
| Əhalisi | 14.123 nəfər (2015) |
| Milli tərkibi | Tatlar |
| Etnoxronim | Balaxanılı |
| Rəqəmsal identifikatorlar | |
| Telefon kodu | 012 451 |
| Poçt indeksi | AZ1038 |
| Digər | |
| www.balakhany.com | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Coğrafi mövqeyi və tarixi
Bakının ən qədim qəsəbələrindən sayılır.
Qəsəbə Bakının şimal—şərqində, Abşeron yarımadasının ortasında yerləşir, Sabunçu qəsəbəsi, Ramana kəndi, Zabrat qəsəbəsi, Digah və Məmmədli kəndləri ilə qonşudur. Şimal səmtindəki yüksəklikdə kəndi iki — "Yuxarı" və "Aşağı" — məhəlləyə bölən qədim qəbiristanlıq var. Balaxanının şimal hissəsi "Rzaqulu məhəlləsi", cənub hissəsi əhali tərəfindən "Canhüseyn məhəlləsi" adlanır. Kənd demək olar ki, bu günə qədər özünün ənənəvi plan-forma quruluşunu saxlaya bilib. Evlər bir-birinə yaxın, ensiz küçələr, ənənəvi həyətyanı sahələri, mövcud məhəllə sistemi ilə seçilir. 1989-cu ildən başlayaraq, qəsəbənin qərb hissəsində Yeni Balaxanı adlanan yaşayış massivi formalaşmağa başlamışdır. Yeni Balaxanı massivi (Fazenda) Qədim Balaxanıdan fərqli olaraq, eni 10–15 metr olan paralel küçələr şəklində salınmışdır.
- Kəndin adının mənası Qılman İlkinin "Bakı və bakılılar" kitabında qeyd olunub: "bala" —yuxarı, hündür, "xana" — ev deməkdir. Yerli balaxanılılar isə öz dillərində bu kəndə "Bəəxonə" deyir ki, Bəə — yuxarı Xonə — ev deməkdir. Balaxana qədim zamanlarda karvansarayların giriş qapısı üstündə olan kiçik otağa (mezonin, yaxud antrosol) deyərdilər. Bunlar yarım mərtəbə şəklində olardı. Hazırda belə otaqlar Bakının 40 kilometrliyində, 1439–1440-cı illərdə tikilmiş Səngəçal karvansarayının və Suraxanıdakı 1713-cü ildə inşa edilmiş Atəşgahın qapısı üstündə var.
Abşeronda neft istehsalından əvvəlki dövrdə (XIX əsrin ortalarınadək) kənd əhalisinin əsas məşğuliyyəti ənənəvi olaraq əkinçilik, bağçılıq, bostan bitkiləri əkini və maldarlıq olub. Kəndin kənarındakı Böyükşor gölünün yaxınlığında üzümlüklərdə məşhur üzüm növləri becərilirmiş.
Vaxtilə Böyükşordan bir az yuxarıda iki kiçik göl də olub ki, bunlara "Qoşanohur" deyirmişlər. Hazırda həmin ərazi quruyub. Kənddən təxminən 1 km şimalda 4 böyük bağ olub ki, onları suvarmaq üçün 15 quyu qazılıbmış. Həmin quyulardan kənd camaatı da istifadə edirmiş. İndi buralarda neft buruqları ucalır.
Həmçinin kəndin qərbində "Norazan dərə" adlanan yerdə də bərəkətli bağlar, dərənin cənubunda isə "Pür—Qübbə" adlanan yüksək bəhrəli əkin sahələri olub. "Qırməki" adlanan yerdən keyfiyyətli qır çıxarılarmış və onunla kənddəki evlərin damları qırlanarmış.
XIX əsrin 70-ci illərindən başlayaraq, Balaxanı Bakının əsas neft çıxarma mərkəzlərindən birinə çevrilməyə başlamışdır. 1869-cu ildə Balaxanıda ilk dəfə olaraq mexaniki vurma üsullu quyu qazılır. Quyudan neft çox sürətlə çıxmış və üç gün ərzində həmin quyu ətrafı neft gölünə döndərmişdir. 1873–1878-ci illərdə Balaxanıda 47 belə güclü neft quyusu qazılıb. Bu dövrdə xarici şirkətlər Balaxanıda çoxlu torpaqlar əldə ediblər, Nobel qardaşları, Rotşild, Rokfeller kimi milyonçular, rus kapitalistləri mədənlər salıblar. Robert Nobel 1873-cü ildə Bakıya gələrək Balaxanıda neft istehsalı ilə məşğul olmağa başlamışdır. Artıq XX əsrin əvvəllərində Balaxanıda onlarca yerli və xarici neft şirkətləri və onların mədənləri, karxanaları fəaliyyət göstərirdi.
Balaxanıda ilk neft quyusunun şərəfinə abidə qoyulub. Lakin hazırda bu abidədən iz qalmayıb.
Azərbaycanın ilk dəmir yolu Bakını Balaxanı, Sabunçu və Suraxanı mədənləri ilə birləşdirirdi. Əvvəllər bu yol ilə yalnız neft məhsullarının daşınması üçün nəzərdə tutulmuşdur. Lakin neft mədənləri ilə Qara şəhərdəki neftayırma zavodları arasında neft kəmərlərinin geniş şəbəkəsi yaradıldıqdan sonra "Neft sahəsi" dəmir yolu xətləri ilə sərnişin daşınmasına da başlanmışdır.
XX əsrin əvvəlində Bakıda sol (bolşevizm) təmayüllü inqilabi hərəkat genişlənəndə Balaxanı neft mədənləri bu hərəkatın mərkəzinə çevrilib. Balaxanıda inqilabi hərəkata başlayanlardan biri də keçmiş SSRİ-nin rəhbəri İosif Stalin olub. Stalin Balaxanıda inqilabi iş aparanda onun partiya ləqəbi "Koba" olub. Mühacirətdə yaşamış Azərbaycan yazıçısı Əsəd bəy "Stalin" adlı kitabında onun Balaxanıdakı fəaliyyətindən geniş bəhs edir. Elə inqilabi mövzuda çəkilmiş "Səhər" filmi də Balaxanıda lentə alınıb.
Tarixi abidələr
Hacı Şəhla məscidi
Hacı Şəhla məscidi Balaxanı qəsəbəsinin qəbiristanlınğında hündür bir təpənin üzərində tikilmiş XIV əsr memarlıq abidəsi. Türbə iki hissədən ibarətdir — daxili otaqdan və geniş portaldan.
Giriş qapısının üstündə vaxtilə iki sətirlik kitabə olub ki, onun mətni belədir: Bu imarət Hacı Şəhla bin Şakir bin Mustafa Köşkinindir. Yeddi yüz səksən yeddinci il (787–1385/86).
Bu kitabədən bir az solda, qapı çərçivəsindən bir az aralı ərəbcə bir kitabə də olub ki, bu da imarəti tikən ustaların adını bildirir. İki sətirlik bu kitabə belə oxunub: Ustad Arif bin ustad Musa Cibalın işidir. Üzərində olan kitabələrdə məscid imarət adlandırılıb.
Şakir ağa türbəsi
Balaxanı qəbiristanlığında yerləşən Şakir ağa türbəsi 1427–1428-ci ildə tikilib və 1385–1386-cı ildə tikilən Hacı Şəhla məscidindən altı metr məsafədə yerləşir. Şakirağa türbəsi memarlıq baxımından Balaxanı abidələrinin ən qiymətlisi hesab olunur.
İmarətin tağlı giriş qapısının üstündə ərəbcə iki sətirlik kitabə var ki, mətni belə oxunur: Bu imarətin tikilməsinə millət və din böyüklərinin hamısı Miriraxur Şakir ağa ibn-mərhum Mürtəza əmr etmişdir. Səkkiz yüz otuz birinci il (831–1427/28).
Başqa bir mənbədə deyilir ki, İbrahim Şirvanşahın vəziri 1427-ci ildə oğlunun şərəfinə ucaltdığı Şakir ağa türbəsi xalq arasında İmarət adlandırılır.
Abidə planda xaçvaridir. Abşeronun daxili quruluşu xaç şəklində olan bir neçə abidə var (Nardaranda Xan bağı köşkü, Şirvanşahlar sarayı kompleksində türbə və s.). Lakin, Azərbaycanda Şakir ağa türbəsi kimi həm daxili, həm də xarici quruluşu xaç şəklində olan ikinci bir abidə yoxdur.
Türbəyə giriş şimal tərəfdən portaldandır. Portalın iç məkanında, hər iki tərəfində oxvari arkaya ilə tamamlanan səkkizgüşəli prizma şəkilli taxçalar yerləşdirilib. Türbənin içində də müxtəlif ölçülü düzbucaqlı 8 ədəd taxçalar mövcuddur.
Giriş alçaq oxvari tağ ilə tamamlanan qapıdandir. Qapıüstü tağ bütöv bir daşdan yonulub. Daşın üz səthi bitki ornamentilə bəzədilib. Giriş tağ daşının üstündə iki sətirli epiqrafik yazılı daha bir daş yerləşdirilib. Giriş və üstündəki yazı daşı profilli iri daş bloklarla çərçivəyə alınıb.
Şah Səfi karvansarası
Şah Səfi karvansarası 1635–36-cı ildə usta Bürhan və sərkər Behbud tərəfindən inşa edilmişdir. Onun inşasına Əlihüseyn Bahadirxan şah Səfiəddin əmr etmişdir. Yerli əhəng daşı materiallarından tikilmiş bina tağ tavanlı, düzbucaqlı şəklindədir. Yerli əhalinin "Xacə Ruhulla" imarəti də adlandırdığı abidə kəndin mərkəzində yerləşir. Uzun illər bu karvansaradan anbar kimi istifadə edilib. Amma sonradan kənd sakinlərinin səyi nəticəsində karvansaranın içi təmizlənərək ətrafında abadlıq işləri aparılıb.
Abidənin çatma tağlı taxta qapısı üzərində vaxtilə kitabə olmuşdur. Hal-hazırda bu kitabə yerində olmasa da onun foto-neqativi AMEA-nın Tarix İnstitunun elmi arxivində "Şah Səfi karvansarası" adı altında 68–14 saylı invertar kimi saxlanılır.
Bu dövrdə karvasaranın məhz Balaxanı ərazisində yerləşməsi Böyük İpək Yolu-nun məhz bu yerdən gəlib keçdiyinə bir sübutdur. Tacirlər məhz burada "mehmanxana"-da qalardılar.
Onun tarixi mədəniyyət abidəsi kimi qorunub saxlanılması üçün 1968–69-cu illərdə bərpa edilmişdir.
AMEA-nın Tarix İnstitutunun elmi arxivində 68–14 saylı invertar kimi saxlanılan kitabənin oxunuşu:
- Bu binanı inşa etməyi əmr etdi. Əzəmətli sultanım, şöhrətli şahanşahımızın hakimiyyəti günlərində:
- Şah Səfi əd-Din-əl-Hüseyn, əl-Bahadır — Xan tanınmış Haca Ruhullanın dayağı:
- Mövlanə Hikmət Allah Badu-Kubeyi, Rəcəb ayı — min qırx beşinçi Hicri ilində, ustad — Burhan, Sərkar Behdud düzəldib.
Ovdan
Şirvanşah əmiri Xaçə Zeynəddinin göstərişi ilə XIV əsrdə tikilmiş ovdan. Balaxanıdakı 40 pilləkanlı su ovdanı insanların suya olan tələbatına görə inşa edilib. Su quyusunun ortasında olan çarxa sakinlər at bağlayaraq suyu çəkiblər. Su arxlara, eləcə də Qum hamamına da gedərdi. Uzun illər su övdanı zibilliklərin içərisində olub. Kənd sakinlərinin köməkliyi sayəsində su övdanı təmizlənib və ondan XIV əsrdən XIX əsrin sonuna qədər, eləcə də 1920-ci ilin aprel işğalına qədər istifadə olunub. Yeddi metr dərinliyi olan bu ovdan Balaxanı sakinləri üçün təmiz sudan istifadə üçün nəzərdə tutulmuşdu.
- Balaxanıda vaxtilə 18 hamam olub, hər məhəllədə inşa edilən hamamlar sakinlərin tələbatını ödəyərmiş. Balaxanıda inşa edilən hamamlar həm adları, həm də arxitektura üslubuna görə bir—birindən fərqlənib. "Xan" qızı və ya El hamamı əsasən şirin su bulağı ilə əhatələnib. Digər hamamlar isə duzlu su ilə təchiz olunub. Bu hamamların əksəriyyəti dağıdılaraq yalnız bəziləri günümüzədək salamat qalıb.
Qum hamamı
Torpağın altında tikilən Balaxanıda nadir hamamlardan sayılan Qum hamamını da böyükdən kiçiyə kimi hamı yaxşı tanıyır. Bu qədim sərvətimiz bir zamanlar qorunurdusa, artıq uzun illərdir ki, baxımsızlıq ucbatından sökülüb dağılıb. Ərazisi dəmir dirəklərlə əhatələnərək xüsusi mülkiyyətə çevrilib.
Kənddə camaata xidmət etmiş bir neçə hamamın adları: "Xan qızı", "Hacı Nəcəfqulu", "Hacı Həsən", "Bala Rza", "Şirəli", "Nurbala" hamamları və s.
- Kəndin cənubundakı "Boq—boqi" adlanan yerin yaxınlığında vaxtilə Suraxanı atəşgahına bənzər abidə olub. Kəndin cənub hissəsindəki köhnə qəbiristanlıqda "Pirə Moulo" piri, kəndin ortasındakı böyük tut ağacının yanında olan "Sənqıran" piri olub.
Mədəniyyəti
Tədqiqatçılar qeyd edirlər ki, Balaxanıda lap qədim zamanlardan mədrəsələr fəaliyyət göstərirmiş. Ədəbiyyat tarixindən məlumdur ki, Mirzə Ələkbər Sabir 1910-cu ildə Balaxanı məktəblərində çalışmışdır. Bir çox məşhur şeirlərini də o, məhz Balaxanıda yazmışdır.
Balaxanında ilk fəhlə özfəaliyyət dərnəyi hələ 1904-cü ildə qurulub. Bununla belə hazırda kəndin ayrıca Mədəniyyət evi və klub binası yoxdur. Mədəniyyət evi kənddəki şadlıq evində fəaliyyət göstərir. Əvvəllər Balaxanıda böyük mədəniyyət klubu olub və orada respublikanın bir çox görkəmli sənətkarları — Şövkət Ələkbərova, Mirzə Babayev, Məmmədbağır Bağırzadə və başqaları çıxış ediblər. 1990–1991-ci illərdə mədəniyyət klubu fəaliyyətini dayandırıb, sonra isə həmin vaxtı ilə məscid olan binanı bərpa edib, məscidə çeviriblər. Həmin binada məscid bu gün də fəaliyyət göstərir.
Kino
Azərbaycanda ilk dəfə olaraq kino 2 avqust 1898-ci ildə Balaxanı kəndində "Balaxanıda yanğın" filmi çəkilmişdir. Həmin film qısa metrajlıdır. Moskva arxivində saxlanılır. Ilk dəfə bu məlumat 1898-ci ilin avqust ayında Bakıda çap olunan "Kaspi" qəzetində çap olunmuşdur. Hazırda həmin qəzetin nüsxələri Moskva dövlət arxivində saxlanılır.
1898-ci ildə Balaxanı-Sabunçu Polis İdarəsi süvari qorodovoylarının at oynatmaları qısametrajlı sənədli filmi çəkilmiş və avqustun 6-da Balaxanıda Benkendorfun neft fəhlə klubunda nümayiş etdirilmişdir.
Balaxanıda çəkilmiş filmlər
- -ci il avqustun 4-də Balaxanıda neft fontanı (film, 1898)|1898-ci il avqustun 4-də Balaxanıda neft fontanı]]
- 1960 — Səhər
- 1997 — Hər şey yaxşılığa doğru
Teatr
Balaxanıda teatr ilk dəfə 1908-ci ildə yaradılmışdır.
Tanus Dadaşovun yazdığı "Kəpənək" pyesi yerli həvəskarlar tərəfindən oynanılmışdır. Yaşlı Balaxanlıların dediyinə görə sonralar pyes Maştağa, Suraxanı, hətta həmin həvəskarlar tərəfindən Qubada yaşayan yəhudilər üçün də oynanmışdır.
M. Ə. Sabir adına Balaxanı qəsəbə Mədəniyyət evi teatr kimi də fəaliyyət göstərir.
Din
İqtisadiyyatı
Vaxtilə Balaxanı kəndi Bakının əsas sənaye istehsalı və neft mərkəzlərindən biri idi. Bakı milyonçularının Balaxanıda neft mədənləri, neft emal edən zavod və qurğuları olmuşdur.
2009-cu ildə Bərk məişət tullantılarının yandırılması zavodununun inşasına başlanılmışdır. Bərk məişət tullantılarının toplandığı ərazidə – Balaxanı poliqonunda zavodun inşası üçün 20 hektar torpaq sahəsi ayrılıb. Zavodu tenderdə qalib gəlmiş Fransanın CNİM şirkəti inşa edir. Müəssisədə hər il 500 min ton tullantının emal edilməsi nəzərdə tutulur. Tullantılar zavodda çeşidlənərək yandırılmaq və təkrar emal üçün ayrılacaq. Yandırılacaq tullantılardan ildə 231 min 500 meqavat elektrik enerjisinin alınması planlaşdırılır.
Əhalisi
Balaxanıda doğulanlar və Balaxanılılar
|| 9 aprel 1930 – 24 mart 1993||Daxili İşlər Nazirliyinin Məhkəmə Qərarları İcrası Baş İdarəsinin rəisi,(Ədliyyə Nazirliyi Penitensiar Xidmət) Daxili İşlər Nazirliyi Respublika Pasport Qeydiyyatı Baş İdarəsinin rəisi.| Ad, Soyad | Təvəllüd | Peşəsi | ||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Bayram Qasımxanlı | 29 avqust 1946 | rəssam | ||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Cahangir Cahangirov | 20 iyun 1921 – 25 mart 1992 | bəstəkar, pedaqoq, xormeyster | ||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Elmira Qafarova | 1 mart 1934 – 1 avqust 1993 | Sovet partiya və dövlət xadimi, Azərbaycan Respublikasının dövlət xadimi | ||||||||||||||||||||||||||||||||||
| German Helkvist | 5 oktyabr 1894 – 21 oktyabr 1968 | Sovet alimi, geoloq və coğrafiyaşünas | ||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Hacı Sultanəli | 1851–1921 | Xeyriyyəçi | ||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Həbib Cəbiyev | 1899 – 21 aprel 1938 | İnqilabçı, "Kommunist" qəzetinin redaktoru | ||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Hüseyn Axundov | 28 aprel 1921 – 6 fevral 2015 | Rusiya və Azərbaycan rəssamlıq və kino sənətinin görkəmli nümayəndəsi | ||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Kazım Abdullayev | 6 aprel 1953 | Azərbaycan teatr və kino aktyoru, Azərbaycan Respublikasının xalq artisti | ||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 1925 – 25 sentyabr 2006 | Azərbaycan SSR-in və Azərbaycan Respublikasının 1-ci Milli Təhlükəsizlik Naziri | |||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Lev Landau | 22 yanvar 1908 – 1 aprel 1968 | Fizik, fizika üzrə Nobel mükafatçısı | ||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Lidiya Rəsulova | 4 dekabr 1941 – 5 fevral 2012 | Təhsil naziri | ||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Oqtay Murtuzayev | 4 mart 1952 | Xalçaçı rəssam | ||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Rahib Qədimov | 1920–1988 | Xeyriyyəçi, neft maqnatı Məşədi Kampanın nəvəsi, karikaturaçı rəssam. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Rəfiqə Mustafayeva | 21 iyun 1936 – 20 avqust 2019 | Professor, "Respublikanın Əməkdar müəllimi" | ||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Sadıq Rəhimov | 27 sentyabr 1914 – 11 iyun 1975 | Azərbaycan SSR dövlət xadimi, Azərbaycan SSR Nazirlər Sovetinin Sədri (1954–1958) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Bala Nəzərov | 10 avqust 1921 – 26 noyabr 2005 | Tibb elmləri namizədi. Azərbaycan SSR-nin Əməkdar həkimi Meyxanım Soltanağa qızı - Balaxanı Bələdiyyə sədri Neft şöhrətiNeft şöhrəti yaradanlar
Balaxanı neft tarixinin qısa xronologiyası
Həmçinin baxİstinadlarXarici keçidlər Vikianbarda Balaxanı ilə əlaqəli mediafayllar var.
|
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Balaxani Baki seherinin Sabuncu rayonunda sehertipli qesebe Neft bumundan evvel ehalinin esas mesguliyyeti ekincilik bagciliq ve bostanciliq olmusdur Seher tipli qesebeBalaxaniBalaxani40 27 42 sm e 49 55 12 s u Olke AzerbaycanRegion Abseron yarimadasiRayon Sabuncu rayonuDaxili bolgusu Asagi mehelle Yuxari mehelle Qotro Yeni Balaxani Artyom KelemliTarixi ve cografiyasiSahesi 19 km Merkezin hundurluyu 57 mSaat qursagi UTC 4EhalisiEhalisi 14 123 nefer 2015 Milli terkibi TatlarEtnoxronim BalaxaniliReqemsal identifikatorlarTelefon kodu 012 451Poct indeksi AZ1038Digerwww balakhany comBalaxani Vikianbarda elaqeli mediafayllarCografi movqeyi ve tarixiBakinin en qedim qesebelerinden sayilir Qesebe Bakinin simal serqinde Abseron yarimadasinin ortasinda yerlesir Sabuncu qesebesi Ramana kendi Zabrat qesebesi Digah ve Memmedli kendleri ile qonsudur Simal semtindeki yukseklikde kendi iki Yuxari ve Asagi mehelleye bolen qedim qebiristanliq var Balaxaninin simal hissesi Rzaqulu mehellesi cenub hissesi ehali terefinden Canhuseyn mehellesi adlanir Kend demek olar ki bu gune qeder ozunun enenevi plan forma qurulusunu saxlaya bilib Evler bir birine yaxin ensiz kuceler enenevi heyetyani saheleri movcud mehelle sistemi ile secilir 1989 cu ilden baslayaraq qesebenin qerb hissesinde Yeni Balaxani adlanan yasayis massivi formalasmaga baslamisdir Yeni Balaxani massivi Fazenda Qedim Balaxanidan ferqli olaraq eni 10 15 metr olan paralel kuceler seklinde salinmisdir Kendin adinin menasi Qilman Ilkinin Baki ve bakililar kitabinda qeyd olunub bala yuxari hundur xana ev demekdir Yerli balaxanililar ise oz dillerinde bu kende Beexone deyir ki Bee yuxari Xone ev demekdir Balaxana qedim zamanlarda karvansaraylarin giris qapisi ustunde olan kicik otaga mezonin yaxud antrosol deyerdiler Bunlar yarim mertebe seklinde olardi Hazirda bele otaqlar Bakinin 40 kilometrliyinde 1439 1440 ci illerde tikilmis Sengecal karvansarayinin ve Suraxanidaki 1713 cu ilde insa edilmis Atesgahin qapisi ustunde var Abseronda neft istehsalindan evvelki dovrde XIX esrin ortalarinadek kend ehalisinin esas mesguliyyeti enenevi olaraq ekincilik bagciliq bostan bitkileri ekini ve maldarliq olub Kendin kenarindaki Boyuksor golunun yaxinliginda uzumluklerde meshur uzum novleri becerilirmis Vaxtile Boyuksordan bir az yuxarida iki kicik gol de olub ki bunlara Qosanohur deyirmisler Hazirda hemin erazi quruyub Kendden texminen 1 km simalda 4 boyuk bag olub ki onlari suvarmaq ucun 15 quyu qazilibmis Hemin quyulardan kend camaati da istifade edirmis Indi buralarda neft buruqlari ucalir Hemcinin kendin qerbinde Norazan dere adlanan yerde de bereketli baglar derenin cenubunda ise Pur Qubbe adlanan yuksek behreli ekin saheleri olub Qirmeki adlanan yerden keyfiyyetli qir cixarilarmis ve onunla kenddeki evlerin damlari qirlanarmis XIX esrin 70 ci illerinden baslayaraq Balaxani Bakinin esas neft cixarma merkezlerinden birine cevrilmeye baslamisdir 1869 cu ilde Balaxanida ilk defe olaraq mexaniki vurma usullu quyu qazilir Quyudan neft cox suretle cixmis ve uc gun erzinde hemin quyu etrafi neft golune dondermisdir 1873 1878 ci illerde Balaxanida 47 bele guclu neft quyusu qazilib Bu dovrde xarici sirketler Balaxanida coxlu torpaqlar elde edibler Nobel qardaslari Rotsild Rokfeller kimi milyoncular rus kapitalistleri medenler saliblar Robert Nobel 1873 cu ilde Bakiya gelerek Balaxanida neft istehsali ile mesgul olmaga baslamisdir Artiq XX esrin evvellerinde Balaxanida onlarca yerli ve xarici neft sirketleri ve onlarin medenleri karxanalari fealiyyet gosterirdi Balaxanida ilk neft quyusunun serefine abide qoyulub Lakin hazirda bu abideden iz qalmayib Azerbaycanin ilk demir yolu Bakini Balaxani Sabuncu ve Suraxani medenleri ile birlesdirirdi Evveller bu yol ile yalniz neft mehsullarinin dasinmasi ucun nezerde tutulmusdur Lakin neft medenleri ile Qara seherdeki neftayirma zavodlari arasinda neft kemerlerinin genis sebekesi yaradildiqdan sonra Neft sahesi demir yolu xetleri ile sernisin dasinmasina da baslanmisdir XX esrin evvelinde Bakida sol bolsevizm temayullu inqilabi herekat genislenende Balaxani neft medenleri bu herekatin merkezine cevrilib Balaxanida inqilabi herekata baslayanlardan biri de kecmis SSRI nin rehberi Iosif Stalin olub Stalin Balaxanida inqilabi is aparanda onun partiya leqebi Koba olub Muhaciretde yasamis Azerbaycan yazicisi Esed bey Stalin adli kitabinda onun Balaxanidaki fealiyyetinden genis behs edir Ele inqilabi movzuda cekilmis Seher filmi de Balaxanida lente alinib Tarixi abidelerHaci Sehla mescidi Haci Sehla mescidi Haci Sehla mescidi Balaxani qesebesinin qebiristanlinginda hundur bir tepenin uzerinde tikilmis XIV esr memarliq abidesi Turbe iki hisseden ibaretdir daxili otaqdan ve genis portaldan Giris qapisinin ustunde vaxtile iki setirlik kitabe olub ki onun metni beledir Bu imaret Haci Sehla bin Sakir bin Mustafa Koskinindir Yeddi yuz seksen yeddinci il 787 1385 86 Bu kitabeden bir az solda qapi cercivesinden bir az arali erebce bir kitabe de olub ki bu da imareti tiken ustalarin adini bildirir Iki setirlik bu kitabe bele oxunub Ustad Arif bin ustad Musa Cibalin isidir Uzerinde olan kitabelerde mescid imaret adlandirilib Sakir aga turbesi Sakiraga turbesi Balaxani qebiristanliginda yerlesen Sakir aga turbesi 1427 1428 ci ilde tikilib ve 1385 1386 ci ilde tikilen Haci Sehla mescidinden alti metr mesafede yerlesir Sakiraga turbesi memarliq baximindan Balaxani abidelerinin en qiymetlisi hesab olunur Imaretin tagli giris qapisinin ustunde erebce iki setirlik kitabe var ki metni bele oxunur Bu imaretin tikilmesine millet ve din boyuklerinin hamisi Miriraxur Sakir aga ibn merhum Murteza emr etmisdir Sekkiz yuz otuz birinci il 831 1427 28 Basqa bir menbede deyilir ki Ibrahim Sirvansahin veziri 1427 ci ilde oglunun serefine ucaltdigi Sakir aga turbesi xalq arasinda Imaret adlandirilir Abide planda xacvaridir Abseronun daxili qurulusu xac seklinde olan bir nece abide var Nardaranda Xan bagi kosku Sirvansahlar sarayi kompleksinde turbe ve s Lakin Azerbaycanda Sakir aga turbesi kimi hem daxili hem de xarici qurulusu xac seklinde olan ikinci bir abide yoxdur Turbeye giris simal terefden portaldandir Portalin ic mekaninda her iki terefinde oxvari arkaya ile tamamlanan sekkizguseli prizma sekilli taxcalar yerlesdirilib Turbenin icinde de muxtelif olculu duzbucaqli 8 eded taxcalar movcuddur Giris alcaq oxvari tag ile tamamlanan qapidandir Qapiustu tag butov bir dasdan yonulub Dasin uz sethi bitki ornamentile bezedilib Giris tag dasinin ustunde iki setirli epiqrafik yazili daha bir das yerlesdirilib Giris ve ustundeki yazi dasi profilli iri das bloklarla cerciveye alinib Sah Sefi karvansarasi Sah Sefi karvansarasi Sah Sefi karvansarasi 1635 36 ci ilde usta Burhan ve serker Behbud terefinden insa edilmisdir Onun insasina Elihuseyn Bahadirxan sah Sefieddin emr etmisdir Yerli eheng dasi materiallarindan tikilmis bina tag tavanli duzbucaqli seklindedir Yerli ehalinin Xace Ruhulla imareti de adlandirdigi abide kendin merkezinde yerlesir Uzun iller bu karvansaradan anbar kimi istifade edilib Amma sonradan kend sakinlerinin seyi neticesinde karvansaranin ici temizlenerek etrafinda abadliq isleri aparilib Abidenin catma tagli taxta qapisi uzerinde vaxtile kitabe olmusdur Hal hazirda bu kitabe yerinde olmasa da onun foto neqativi AMEA nin Tarix Institunun elmi arxivinde Sah Sefi karvansarasi adi altinda 68 14 sayli invertar kimi saxlanilir Bu dovrde karvasaranin mehz Balaxani erazisinde yerlesmesi Boyuk Ipek Yolu nun mehz bu yerden gelib kecdiyine bir subutdur Tacirler mehz burada mehmanxana da qalardilar Onun tarixi medeniyyet abidesi kimi qorunub saxlanilmasi ucun 1968 69 cu illerde berpa edilmisdir AMEA nin Tarix Institutunun elmi arxivinde 68 14 sayli invertar kimi saxlanilan kitabenin oxunusu Bu binani insa etmeyi emr etdi Ezemetli sultanim sohretli sahansahimizin hakimiyyeti gunlerinde Sah Sefi ed Din el Huseyn el Bahadir Xan taninmis Haca Ruhullanin dayagi Movlane Hikmet Allah Badu Kubeyi Receb ayi min qirx besinci Hicri ilinde ustad Burhan Serkar Behdud duzeldib Ovdan Ovdan Sirvansah emiri Xace Zeyneddinin gosterisi ile XIV esrde tikilmis ovdan Balaxanidaki 40 pillekanli su ovdani insanlarin suya olan telebatina gore insa edilib Su quyusunun ortasinda olan carxa sakinler at baglayaraq suyu cekibler Su arxlara elece de Qum hamamina da gederdi Uzun iller su ovdani zibilliklerin icerisinde olub Kend sakinlerinin komekliyi sayesinde su ovdani temizlenib ve ondan XIV esrden XIX esrin sonuna qeder elece de 1920 ci ilin aprel isgalina qeder istifade olunub Yeddi metr derinliyi olan bu ovdan Balaxani sakinleri ucun temiz sudan istifade ucun nezerde tutulmusdu Balaxanida vaxtile 18 hamam olub her mehellede insa edilen hamamlar sakinlerin telebatini odeyermis Balaxanida insa edilen hamamlar hem adlari hem de arxitektura uslubuna gore bir birinden ferqlenib Xan qizi ve ya El hamami esasen sirin su bulagi ile ehatelenib Diger hamamlar ise duzlu su ile techiz olunub Bu hamamlarin ekseriyyeti dagidilaraq yalniz bezileri gunumuzedek salamat qalib Qum hamami Torpagin altinda tikilen Balaxanida nadir hamamlardan sayilan Qum hamamini da boyukden kiciye kimi hami yaxsi taniyir Bu qedim servetimiz bir zamanlar qorunurdusa artiq uzun illerdir ki baximsizliq ucbatindan sokulub dagilib Erazisi demir direklerle ehatelenerek xususi mulkiyyete cevrilib Kendde camaata xidmet etmis bir nece hamamin adlari Xan qizi Haci Necefqulu Haci Hesen Bala Rza Sireli Nurbala hamamlari ve s Kendin cenubundaki Boq boqi adlanan yerin yaxinliginda vaxtile Suraxani atesgahina benzer abide olub Kendin cenub hissesindeki kohne qebiristanliqda Pire Moulo piri kendin ortasindaki boyuk tut agacinin yaninda olan Senqiran piri olub MedeniyyetiMirze Elekber Sabir Balaxani muellimleri arasinda 1910 cu il Tedqiqatcilar qeyd edirler ki Balaxanida lap qedim zamanlardan medreseler fealiyyet gosterirmis Edebiyyat tarixinden melumdur ki Mirze Elekber Sabir 1910 cu ilde Balaxani mekteblerinde calismisdir Bir cox meshur seirlerini de o mehz Balaxanida yazmisdir Balaxaninda ilk fehle ozfealiyyet derneyi hele 1904 cu ilde qurulub Bununla bele hazirda kendin ayrica Medeniyyet evi ve klub binasi yoxdur Medeniyyet evi kenddeki sadliq evinde fealiyyet gosterir Evveller Balaxanida boyuk medeniyyet klubu olub ve orada respublikanin bir cox gorkemli senetkarlari Sovket Elekberova Mirze Babayev Memmedbagir Bagirzade ve basqalari cixis edibler 1990 1991 ci illerde medeniyyet klubu fealiyyetini dayandirib sonra ise hemin vaxti ile mescid olan binani berpa edib mescide ceviribler Hemin binada mescid bu gun de fealiyyet gosterir Kino 1898 ci il avqustun 6 i Balaxanida Benkerdorf oil workers klubunda numayis edilmis Balaxani Sabuncu Polis Idaresi suvari qorodovoylarinin at oynatmalari senedli filminin Kaspi qezetinde elani Azerbaycanda ilk defe olaraq kino 2 avqust 1898 ci ilde Balaxani kendinde Balaxanida yangin filmi cekilmisdir Hemin film qisa metrajlidir Moskva arxivinde saxlanilir Ilk defe bu melumat 1898 ci ilin avqust ayinda Bakida cap olunan Kaspi qezetinde cap olunmusdur Hazirda hemin qezetin nusxeleri Moskva dovlet arxivinde saxlanilir 1898 ci ilde Balaxani Sabuncu Polis Idaresi suvari qorodovoylarinin at oynatmalari qisametrajli senedli filmi cekilmis ve avqustun 6 da Balaxanida Benkendorfun neft fehle klubunda numayis etdirilmisdir Balaxanida cekilmis filmler ci il avqustun 4 de Balaxanida neft fontani film 1898 1898 ci il avqustun 4 de Balaxanida neft fontani 1960 Seher 1997 Her sey yaxsiliga dogruTeatr Balaxanida teatr ilk defe 1908 ci ilde yaradilmisdir Tanus Dadasovun yazdigi Kepenek pyesi yerli heveskarlar terefinden oynanilmisdir Yasli Balaxanlilarin dediyine gore sonralar pyes Mastaga Suraxani hetta hemin heveskarlar terefinden Qubada yasayan yehudiler ucun de oynanmisdir M E Sabir adina Balaxani qesebe Medeniyyet evi teatr kimi de fealiyyet gosterir DinBalaxanida tikilmis rus provaslav kilsesi Kilse 1933 cu ilde bolsevikler terefinden dagidilmisdir IqtisadiyyatiVaxtile Balaxani kendi Bakinin esas senaye istehsali ve neft merkezlerinden biri idi Baki milyoncularinin Balaxanida neft medenleri neft emal eden zavod ve qurgulari olmusdur 2009 cu ilde Berk meiset tullantilarinin yandirilmasi zavodununun insasina baslanilmisdir Berk meiset tullantilarinin toplandigi erazide Balaxani poliqonunda zavodun insasi ucun 20 hektar torpaq sahesi ayrilib Zavodu tenderde qalib gelmis Fransanin CNIM sirketi insa edir Muessisede her il 500 min ton tullantinin emal edilmesi nezerde tutulur Tullantilar zavodda cesidlenerek yandirilmaq ve tekrar emal ucun ayrilacaq Yandirilacaq tullantilardan ilde 231 min 500 meqavat elektrik enerjisinin alinmasi planlasdirilir EhalisiBalaxanida dogulanlar ve Balaxanililar 9 aprel 1930 24 mart 1993 Daxili Isler Nazirliyinin Mehkeme Qerarlari Icrasi Bas Idaresinin reisi Edliyye Nazirliyi Penitensiar Xidmet Daxili Isler Nazirliyi Respublika Pasport Qeydiyyati Bas Idaresinin reisi Ad Soyad Tevellud PesesiBayram Qasimxanli 29 avqust 1946 ressamCahangir Cahangirov 20 iyun 1921 25 mart 1992 bestekar pedaqoq xormeysterElmira Qafarova 1 mart 1934 1 avqust 1993 Sovet partiya ve dovlet xadimi Azerbaycan Respublikasinin dovlet xadimiGerman Helkvist 5 oktyabr 1894 21 oktyabr 1968 Sovet alimi geoloq ve cografiyasunasHaci Sultaneli 1851 1921 XeyriyyeciHebib Cebiyev 1899 21 aprel 1938 Inqilabci Kommunist qezetinin redaktoruHuseyn Axundov 28 aprel 1921 6 fevral 2015 Rusiya ve Azerbaycan ressamliq ve kino senetinin gorkemli numayendesiKazim Abdullayev 6 aprel 1953 Azerbaycan teatr ve kino aktyoru Azerbaycan Respublikasinin xalq artisti1925 25 sentyabr 2006 Azerbaycan SSR in ve Azerbaycan Respublikasinin 1 ci Milli Tehlukesizlik NaziriLev Landau 22 yanvar 1908 1 aprel 1968 Fizik fizika uzre Nobel mukafatcisiLidiya Resulova 4 dekabr 1941 5 fevral 2012 Tehsil naziriOqtay Murtuzayev 4 mart 1952 Xalcaci ressamRahib Qedimov 1920 1988 Xeyriyyeci neft maqnati Mesedi Kampanin nevesi karikaturaci ressam Refiqe Mustafayeva 21 iyun 1936 20 avqust 2019 Professor Respublikanin Emekdar muellimi Sadiq Rehimov 27 sentyabr 1914 11 iyun 1975 Azerbaycan SSR dovlet xadimi Azerbaycan SSR Nazirler Sovetinin Sedri 1954 1958 Bala Nezerov 10 avqust 1921 26 noyabr 2005 Tibb elmleri namizedi Azerbaycan SSR nin Emekdar hekimi Meyxanim Soltanaga qizi Balaxani Belediyye sedri Neft sohreti Neft sohreti yaradanlar Ad Soyad Tevellud PesesiFiruze Kerimova 1907 1965 neftci filantropBalaxani neft tarixinin qisa xronologiyasi Tarix HadiseXIII esr Abserona sefer eden ereb tarixcisi Mehemmed Bekran oz kitabinda Balaxanida neft cixarma quyusu haqqinda behs edir 1594 Bakinin Balaxani qesebesinde derinliyi 35 m olan neft quyusunda uzerinde quyunun qazilma tarixi 1594 cu il ve ustanin adi Allahyar Memmed Nuroglu qeyd olunmus das tapilir 1823 Balaxanida Xelefi quyusunun yaxinliginda uzerinde quyu 200 il bundan qabaq yeniden qurulub sozleri yazilmis das tapilib 1837 Balaxanida Nikolay Voskoboynikovun Abseronda ve dunyada ilk neftayirma zavodu ise dusur ABS de ilk analoji zavod 1855 ci ilde Samuel Kayer terefinden tikilecekdi 1851 Mayin 1 de Londonda Umumdunya sergisinde dunyada ilk defe olaraq Kimya mehsullari bolmesinde 32 Baki qezasinin Samaxi quberniyasindan Balaxani Bineqedi ve Bibi Heybet sahelerinden qara neft ve 33 Suraxani sahesinden ag neft nomreleri altinda Rusiya Azerbaycan neftinin numuneleri numayis etdirilib Serginin Rusiya bolmesine Qafqaz canisini knyaz M S Voronsov rehberlik edirdi 1873 Iyunda Balaxanida uc ay erzinde 90 mln Pud neft vermis ilk guclu Vermisevski fontani vurur 1878 Taninmis muhendis A V Bari Nobel qardaslari ucun Rusiyada uzunlugu 9 km ve diametri 3 dm olan ilk Balaxani Qara seher neft kemerini layihelendirir ve cekir 1879 Uzunlugu 12 km olan ikinci Balaxani Qara seher neft kemeri istismara verilir 1884 cu ile Balaxani medenlerinin sutkada 200 min puddan artiq neft oturmek qabiliyyetine malik 5 neft kemeri var idi Butun neft kemerleri istedadli muhendisler A V Bari ve V Q Suxovun rehberliyi altinda tikilib 18 mayda esas kapitali 3 mln Rubl olan ikinci Nobel qardaslari neft istehsali ortaqligi sehmdar sirketi bundan sonra qisa olaraq Nobel qardaslari firmasi yaradilib 1888 8 9 oktyabr tarixinde Rusiya imperatoru III Aleksandr ailesi ile birlikde Bakida olur O Qara seherde Nobel qardaslari firmasinin zavodlarinda Balaxani ve Sabuncuda Rotsildin Xezer Qara deniz cemiyyetinin ve Semsi Abdullayevin neft medenlerine bas cekir 1900 Bakida I S Dembot ve L Y Liliyenstern Balaxanida A M Benkendorf ticaret evine mexsus neft medenlerinin istismari ucun Abseron neft cemiyyeti esas kapitali 2 7 mln Rubl olmaqla tesis edirler Balaxanida neft medenlerinin istismari ucun The Balakhani Syndicate Limited ingilis sehmdar cemiyyeti esas kapitali 100 min funt sterlinq olmaqla tesis olunub 1905 Dunya neft senayesi praktikasi tarixinde ilk defe Balaxanida kompressor istismari tetbiq olunur 1910 Nobel qardaslari firmasinin Balaxani neft medeninde ilk defe olaraq dartaylama ucun yeni qurgu Leynveber aparati qurasdirilir ve avqustun evvellerinden islemeye baslayir 1926 Iyulda SSRI de Bakinin Balaxani Suraxani ve Sabuncu neft rayonlari ile elaqelendiren ilk elektrik demir yolu ise dusur Hemcinin bax Baki kendleriIstinadlar Xarici kecidler Vikianbarda Balaxani ile elaqeli mediafayllar var M E Sabir adina Balaxani qesebe Medeniyyet evinin kukla teatri yeni tamasa teqdim etdi