Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Aişə Sultan (1605, Konstantinopol – 1660, Konstantinopol) — 14-cü Osmanlı sultanı I Əhmədin qızı.
| Aişə Sultan | |
|---|---|
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | 1605 |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 1660 |
| Vəfat yeri | |
| Dəfn yeri | |
| Atası | I Əhməd |
| Anası | Kösəm sultan |
| Həyat yoldaşları |
|
| Uşağı | Sultanzadə Mustafa bəy |
| Ailəsi | Osmanlı xanədanı |
Həyatı
Sultan Əhməd dövrü
Aişə Sultan 1605-ci ildə İstanbulda dünyaya gəlmişdir. Atası Osmanlı sultanı I Əhməd, anası isə Mahpeykər Kösəm Sultandır. Osmanlı tarixində ilk dəfə atası Sultan Əhmədin səltənətində başlanılan və uşaq yaşdakı xanım sultanların dövlət xadimləriylə evləndirilməsinə əsaslanan saray ənənəsinə uyğun olaraq, bacısı Gövhər Sultan kimi, Aişə Sultan da hələ azyaşlı bir uşaq ikən evləndirildi.
İlk nigahı 7 yaşında ikən - 1612-ci ilin fevralında şeyxülislam Xocazadə Mehmed Əfəndi tərəfindən sədrəzəm Nasuh Paşayla bağlandı. Bu şənliklər əsnasında bacısı Gövhər Sultan da kaptan-ı dərya Mehmed Paşayla nigahlandı. Atası Sultan Əhmədin istəyilə baş tutan bu evliliklər tamamilə siyasi xarakter daşımaqda idi. Belə ki, o əsnada sədrəzəm şərq cəbhəsində Səfəvi şahı Şah Abbasla sülh müzakirələrini davam etdirməkdə idi. Səfəvilərlə bağlanan İstanbul sülhünün ardından 1612-ci ilin dekabrında cütlüyün toy mərasimi keçirildi və mərasimin ardından azyaşlı sultan Nasuh Paşanın Atmeydanındakı sarayına (İbrahim Paşa sarayı) göndərildi. Ancaq yaşı səbəbilə, zifaf gecəsi olmadı və saray ənənələrinə görə, Aişə Sultanın həddi-buluğa çatması gözlənildi. Buna baxmayaraq Nasuh Paşanın sədarəti üç il davam etdi. Haqqında yayılan rüşvət iddiaları və şeyxülislam, Darüssəadə ağası kimi mühüm dövlət xadimləri ilə münasibətlərinin pisləşməsi nəticəsində 18 oktyabr 1614-cü ildə haqqında verilən ölüm hökmüylə edam edildi. Əmri yerinə yetirmək üçün göndərilən bostançıbaşı Hüseyn ağanın sədrəzəmi uşaq yaşlarındakı xanımı Aişə Sultanın gözləri önündə edam etdiyi rəvayət olunur. Qətlinin ardından bütün mal-mülkü müsadirə edilən Nasuh Paşanın sərvətinin mühüm bir qismi Aişə Sultana verildi.
Sultan Murad dövrü
1617-ci ildə atası Sultan Əhmədin vəfatının ardından, anası Mahpeykər Kösəm Sultan və bacıları Fatma, Abidə, Atikə və Xanzadəylə birlikdə Köhnə saraya göndərildilər. Əmisi Sultan Mustafa və ögey qardaşı Sultan Osmanın qısa səltənətləri boyunca burada bacılarıyla birlikdə yaşayan Aişə Sultan doğma qardaşı Sultan Muradın 10 sentyabr 1623-cü ildə taxta çıxmasıyla yenidən Topqapı sarayında yaşamağa başladı. 1626-cı ildə qardaşı Sultan Muradın istəyilə, yenicə sədarətdən alınan Hafiz Əhməd Paşayla evləndirildi. Sədarətdən yenicə alınmasına və Bağdad səfərindəki hərbi uğursuzluqlarına baxmayaraq Hafiz Əhməd Paşa həm Sultan Muradın, həm də taxt naibəsi olan Validə Mahpeykər Kösəm Sultanın ən sevimli paşası idi. Bu səbəblə, 25 oktyabr 1631-ci ildə ikinci dəfə sədrəzəm təyin olundu. Ancaq ordu daxilində yeniçəri-sipahi sürtüşmələri, paytaxtda başlayan iğtişaşlar və Topal Rəcəb Paşa başda olmaqla, digər siyasi rəqiblərinin apardığı təxribatlar nəticəsində bu sədarət dönəmi qısa sürdü. 10 fevral 1632-ci ildə saraya hücum edən sipahilərin sədrəzəmin edamını tələb etməsinin ardından, Hafiz Əhməd Paşa üsyançılara təslim olmuş və saray qapıları önündə həlak edilmişdir. Beləcə, ikinci dəfə dul qalan Aişə Sultanın bu nigahdan 2 oğlu dünyaya gəldiyi bilinir.
Ancaq siyasi çalxantıların davam etdiyi bu dövr yalnızca Osmanlı sultanlarının deyil, eyni zamanda onların ailə üzvlərinin də həyatına təsir göstərirdi. Bu səbəblə Aişə Sultan hadisədən bir il sonra - 1633-cü ilin fevralında dördüncü dəfə nigahlandı. Bu dəfəki namizəd isə Diyarbəkir bəylərbəyi Murtuza Paşa oldu. Olduqca əsəbi, xəstə və bəzi mənbələrdə əlil olaraq qeyd edilən Murtuza Paşa ilə planlaşdırılan bu evlilik tamamilə siyasi məqsədlər daşımaqda idi. Belə ki, nigahın bağlanmasına baxmayaraq Murtuza Paşaya uzun müddət paytaxta gəlməyə icazə verilməmiş, cütlüyün toy mərasimi yalnız 1 il sonra - 1634-cü ilin martında paşanın İstanbula çağırılmasıyla baş tutmuşdur. Ancaq mərasimin ardından 28 martda Sultan Murad Səfəvilərin idarəsindəki İrəvan qalası üzərinə səfərə çıxdı və orduyla birlikdə paytaxtdan ayrılan Murtuza Paşa qalanın mühasirəsi əsnasında ağır yaralanaraq şəhid düşdü. Bəzi mənbələrdə, Murtuza Paşanın ölümündə siyasi rəqibi və Aişə Sultanın növbəti həyat yoldaşı olan Cələb Əhməd Paşanın əlinin olduğu qeyd olunur.
Sultan İbrahim dövrü
Aişə Sultan 1639-cu ildə yenə qardaşı Sultan Muradın istəyilə, Hələb bəylərbəyi Cələb Əhməd Paşa ilə nigahlandı. Çox keçmədən qardaşı Sultan Murad vəfat etdi və yerinə digər qardaşı Sultan İbrahim taxta çıxarıldı. Cələb Əhməd Paşa isə Şam bəylərbəyi təyin edilərək yenidən paytaxtdan uzaqlaşdırıldı. 1642-ci ildə Şamda rüşvət toplamasıyla bağlı yayılan şayələrin ardından Cələb Əhməd Paşa paytaxta çağırılaraq bir müddət həbs edildi, ardından azadlığa buraxılsa da, heç bir dövlət vəzifəsinə təyin olunmadı və 1644-cü ilin noyabrında İstanbulda vəfat etdi.
Bu dəfə qardaşı Sultan İbrahimin istəyilə 1645-ci ilin martında Voynuq Əhməd Paşa ilə nigahlanan Aişə Sultan, bacıları Fatma, Gövhər və qardaşı qızı Qaya Sultanla birlikdə qardaşının nigahlandığı xanımlarından Hümaşah Sultanın təhriki nəticəsində saraydan sürgün olundu. Bütün gəlirləri və mülkləri əllərindən alınan sultanlar Ədirnə sarayına göndərildilər.
Sultan Mehmed dövrü
Qardaşı Sultan İbrahimin taxtdan endirildiyi 1648-ci ilədək davam edən bu sürgün illərinin ardından qardaşının 6 yaşlı oğlu IV Mehmed sultan, anası Mahpeykər Kösəm Sultan isə "Valide-yi kəbir" ünvanıyla yenidən taxt naibəsi təyin edildi. Digər yandan həyat yoldaşı Voynuq Əhməd Paşa kaptan-ı dəryalığa yüksəldi. Ancaq ertəsi il Əhməd Paşa Krit adasındakı Suda qalasının mühasirəsi əsnasında top atəşiylə həlak oldu və Aişə Sultan beşinci dəfə dul qaldı.
Anası Validə Mahpeykər Kösəm Sultanla, Sultan Mehmedin anası Validə Turxan Sultan arasında gedən siyasi rəqabətdə anasını dəstəklədi. Ancaq bu mübarizə 2 sentyabr 1652-ci ildə baş tutan saray çevrilişi əsnasında anasının edam edilərək öldürülməsiylə nəticələndi. Bu hadisənin ardından Atmeydanındakı sarayında yaşayan Aişə Sultanın sonuncu nigahı 1654-cü ildə üsyançı İbşir Mustafa Paşa ilə baş tutdu. Paytaxta çağırılan İbşir Mustafa Paşanı bağışlanacağına inandırmaq məqsədilə planlaşdırılan bu evlilik paşanın 28 fevral 1655-ci ildə İstanbula gəlməsiylə tamamlandı. Ancaq cəmi 3 ay sonra - 11 may 1655-ci ildə İbşir Mustafa Paşa edam olundu. Ertəsi il - 1656-cı ildə İstanbulda vəfat edən Aişə Sultanın cənazəsi atasının Sultan Əhməd türbəsinə dəfn olundu.
Mənbə
- Freely, John (1999). Inside the Seraglio: Private Lives of the Sultans in Istanbul. Viking.
- Singh, Nagendra Kr (2000). International encyclopaedia of Islamic dynasties (reproduction of the article by M. Cavid Baysun "Kösem Walide or Kösem Sultan" in The Encyclopaedia of Islam vol V). Anmol Publications PVT. pp. 423–424.
- Evliya Celebi. The Intimate Life of an Ottoman Statesman Albany: State University of New York, 1991. P.134
- Halman, Talât Sait; Warner, Jayne L. (2008). I, Anatolia and Other Plays. Syracuse University Press. p. 205,233–234.
- Peirce, Leslie P. (1993). The Imperial Harem: Women and Sovereignty in the Ottoman Empire. Oxford University Press.
- Uluçay, Mustafa Çağatay (1985). Padışahların kadınları ve kızları. Türk Tarihi Kurumu Yayınları. p. 220
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Vikipediyada bu adli diger sexsler haqqinda da meqaleler var bax Aise Sultan Aise Sultan 1605 Konstantinopol 1660 Konstantinopol 14 cu Osmanli sultani I Ehmedin qizi Aise SultanSexsi melumatlarDogum tarixi 1605Dogum yeri Konstantinopol Osmanli imperiyasiVefat tarixi 1660Vefat yeri Konstantinopol Osmanli imperiyasiDefn yeri Sultan Ehmed turbesiAtasi I EhmedAnasi Kosem sultanHeyat yoldaslari Nasuh Pasa 1612 1614 Hafiz Ehmed Pasa 1626 1632 Murtuza Pasa 1633 1636 Celeb Ehmed Pasa 1639 1644 Voynuq Ehmed Pasa 1645 1649 Ibsir Mustafa Pasa 1654 1655 Usagi Sultanzade Mustafa beyAilesi Osmanli xanedaniHeyatiSultan Ehmed dovru Aise Sultan 1605 ci ilde Istanbulda dunyaya gelmisdir Atasi Osmanli sultani I Ehmed anasi ise Mahpeyker Kosem Sultandir Osmanli tarixinde ilk defe atasi Sultan Ehmedin seltenetinde baslanilan ve usaq yasdaki xanim sultanlarin dovlet xadimleriyle evlendirilmesine esaslanan saray enenesine uygun olaraq bacisi Govher Sultan kimi Aise Sultan da hele azyasli bir usaq iken evlendirildi Ilk nigahi 7 yasinda iken 1612 ci ilin fevralinda seyxulislam Xocazade Mehmed Efendi terefinden sedrezem Nasuh Pasayla baglandi Bu senlikler esnasinda bacisi Govher Sultan da kaptan i derya Mehmed Pasayla nigahlandi Atasi Sultan Ehmedin isteyile bas tutan bu evlilikler tamamile siyasi xarakter dasimaqda idi Bele ki o esnada sedrezem serq cebhesinde Sefevi sahi Sah Abbasla sulh muzakirelerini davam etdirmekde idi Sefevilerle baglanan Istanbul sulhunun ardindan 1612 ci ilin dekabrinda cutluyun toy merasimi kecirildi ve merasimin ardindan azyasli sultan Nasuh Pasanin Atmeydanindaki sarayina Ibrahim Pasa sarayi gonderildi Ancaq yasi sebebile zifaf gecesi olmadi ve saray enenelerine gore Aise Sultanin heddi buluga catmasi gozlenildi Buna baxmayaraq Nasuh Pasanin sedareti uc il davam etdi Haqqinda yayilan rusvet iddialari ve seyxulislam Darusseade agasi kimi muhum dovlet xadimleri ile munasibetlerinin pislesmesi neticesinde 18 oktyabr 1614 cu ilde haqqinda verilen olum hokmuyle edam edildi Emri yerine yetirmek ucun gonderilen bostancibasi Huseyn aganin sedrezemi usaq yaslarindaki xanimi Aise Sultanin gozleri onunde edam etdiyi revayet olunur Qetlinin ardindan butun mal mulku musadire edilen Nasuh Pasanin servetinin muhum bir qismi Aise Sultana verildi Sultan Murad dovru 1617 ci ilde atasi Sultan Ehmedin vefatinin ardindan anasi Mahpeyker Kosem Sultan ve bacilari Fatma Abide Atike ve Xanzadeyle birlikde Kohne saraya gonderildiler Emisi Sultan Mustafa ve ogey qardasi Sultan Osmanin qisa seltenetleri boyunca burada bacilariyla birlikde yasayan Aise Sultan dogma qardasi Sultan Muradin 10 sentyabr 1623 cu ilde taxta cixmasiyla yeniden Topqapi sarayinda yasamaga basladi 1626 ci ilde qardasi Sultan Muradin isteyile yenice sedaretden alinan Hafiz Ehmed Pasayla evlendirildi Sedaretden yenice alinmasina ve Bagdad seferindeki herbi ugursuzluqlarina baxmayaraq Hafiz Ehmed Pasa hem Sultan Muradin hem de taxt naibesi olan Valide Mahpeyker Kosem Sultanin en sevimli pasasi idi Bu sebeble 25 oktyabr 1631 ci ilde ikinci defe sedrezem teyin olundu Ancaq ordu daxilinde yeniceri sipahi surtusmeleri paytaxtda baslayan igtisaslar ve Topal Receb Pasa basda olmaqla diger siyasi reqiblerinin apardigi texribatlar neticesinde bu sedaret donemi qisa surdu 10 fevral 1632 ci ilde saraya hucum eden sipahilerin sedrezemin edamini teleb etmesinin ardindan Hafiz Ehmed Pasa usyancilara teslim olmus ve saray qapilari onunde helak edilmisdir Belece ikinci defe dul qalan Aise Sultanin bu nigahdan 2 oglu dunyaya geldiyi bilinir Ancaq siyasi calxantilarin davam etdiyi bu dovr yalnizca Osmanli sultanlarinin deyil eyni zamanda onlarin aile uzvlerinin de heyatina tesir gosterirdi Bu sebeble Aise Sultan hadiseden bir il sonra 1633 cu ilin fevralinda dorduncu defe nigahlandi Bu defeki namized ise Diyarbekir beylerbeyi Murtuza Pasa oldu Olduqca esebi xeste ve bezi menbelerde elil olaraq qeyd edilen Murtuza Pasa ile planlasdirilan bu evlilik tamamile siyasi meqsedler dasimaqda idi Bele ki nigahin baglanmasina baxmayaraq Murtuza Pasaya uzun muddet paytaxta gelmeye icaze verilmemis cutluyun toy merasimi yalniz 1 il sonra 1634 cu ilin martinda pasanin Istanbula cagirilmasiyla bas tutmusdur Ancaq merasimin ardindan 28 martda Sultan Murad Sefevilerin idaresindeki Irevan qalasi uzerine sefere cixdi ve orduyla birlikde paytaxtdan ayrilan Murtuza Pasa qalanin muhasiresi esnasinda agir yaralanaraq sehid dusdu Bezi menbelerde Murtuza Pasanin olumunde siyasi reqibi ve Aise Sultanin novbeti heyat yoldasi olan Celeb Ehmed Pasanin elinin oldugu qeyd olunur Sultan Ibrahim dovru Aise Sultan 1639 cu ilde yene qardasi Sultan Muradin isteyile Heleb beylerbeyi Celeb Ehmed Pasa ile nigahlandi Cox kecmeden qardasi Sultan Murad vefat etdi ve yerine diger qardasi Sultan Ibrahim taxta cixarildi Celeb Ehmed Pasa ise Sam beylerbeyi teyin edilerek yeniden paytaxtdan uzaqlasdirildi 1642 ci ilde Samda rusvet toplamasiyla bagli yayilan sayelerin ardindan Celeb Ehmed Pasa paytaxta cagirilaraq bir muddet hebs edildi ardindan azadliga buraxilsa da hec bir dovlet vezifesine teyin olunmadi ve 1644 cu ilin noyabrinda Istanbulda vefat etdi Aise Sultanin Sultan Ehmed turbesindeki mezari Bu defe qardasi Sultan Ibrahimin isteyile 1645 ci ilin martinda Voynuq Ehmed Pasa ile nigahlanan Aise Sultan bacilari Fatma Govher ve qardasi qizi Qaya Sultanla birlikde qardasinin nigahlandigi xanimlarindan Humasah Sultanin tehriki neticesinde saraydan surgun olundu Butun gelirleri ve mulkleri ellerinden alinan sultanlar Edirne sarayina gonderildiler Sultan Mehmed dovru Qardasi Sultan Ibrahimin taxtdan endirildiyi 1648 ci iledek davam eden bu surgun illerinin ardindan qardasinin 6 yasli oglu IV Mehmed sultan anasi Mahpeyker Kosem Sultan ise Valide yi kebir unvaniyla yeniden taxt naibesi teyin edildi Diger yandan heyat yoldasi Voynuq Ehmed Pasa kaptan i deryaliga yukseldi Ancaq ertesi il Ehmed Pasa Krit adasindaki Suda qalasinin muhasiresi esnasinda top atesiyle helak oldu ve Aise Sultan besinci defe dul qaldi Anasi Valide Mahpeyker Kosem Sultanla Sultan Mehmedin anasi Valide Turxan Sultan arasinda geden siyasi reqabetde anasini destekledi Ancaq bu mubarize 2 sentyabr 1652 ci ilde bas tutan saray cevrilisi esnasinda anasinin edam edilerek oldurulmesiyle neticelendi Bu hadisenin ardindan Atmeydanindaki sarayinda yasayan Aise Sultanin sonuncu nigahi 1654 cu ilde usyanci Ibsir Mustafa Pasa ile bas tutdu Paytaxta cagirilan Ibsir Mustafa Pasani bagislanacagina inandirmaq meqsedile planlasdirilan bu evlilik pasanin 28 fevral 1655 ci ilde Istanbula gelmesiyle tamamlandi Ancaq cemi 3 ay sonra 11 may 1655 ci ilde Ibsir Mustafa Pasa edam olundu Ertesi il 1656 ci ilde Istanbulda vefat eden Aise Sultanin cenazesi atasinin Sultan Ehmed turbesine defn olundu MenbeFreely John 1999 Inside the Seraglio Private Lives of the Sultans in Istanbul Viking ISBN 978 0140270563 Singh Nagendra Kr 2000 International encyclopaedia of Islamic dynasties reproduction of the article by M Cavid Baysun Kosem Walide or Kosem Sultan in The Encyclopaedia of Islam vol V Anmol Publications PVT pp 423 424 ISBN 81 261 0403 1 Evliya Celebi The Intimate Life of an Ottoman Statesman Albany State University of New York 1991 P 134 Halman Talat Sait Warner Jayne L 2008 I Anatolia and Other Plays Syracuse University Press p 205 233 234 ISBN 9786059306409 Peirce Leslie P 1993 The Imperial Harem Women and Sovereignty in the Ottoman Empire Oxford University Press ISBN 978 0 195 08677 5 Ulucay Mustafa Cagatay 1985 Padisahlarin kadinlari ve kizlari Turk Tarihi Kurumu Yayinlari p 220