Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Altay-Sayan regionu — İç Asiyanın Rusiya, Çin, Monqolustan və Qazaxıstanın birləşdiyi yerdə, Altay və Sayan dağlarına yaxın yerləşən regionu. Regionun bioloji, landşaft, tarixi, mədəni və dini müxtəlifliyi unikaldır. Regionda 317-si endemik olan 700 nəsli kəsilməkdə olan və ya nadir növ də daxil olmaqla 3 726 növ bitki qeydə alınmışdır. Faunaya isə 680 növdən ibarətdir ki, onların da 6%-i endemikdir. Ərazinin ekosistemi son buz dövründən bəri demək olar ki, dəyişməz qalıb və faunası sayqak, baykal suitisi və qar bəbiri də daxil olmaqla nəsli kəsilməkdə olan bəzi növləri ehtiva edir. Bu səbəbdən region davam edən ətraf mühitin mühafizəsi üzrə beynəlxalq və regional təşəbbüslərin diqqət mərkəzindədir.
Ərazi həm də mədəni cəhətdən müxtəlifdir: dörd dil qrupu (rus, monqol, və türk, həmçinin əvvəllər samodi və yenisey dili) və ənənəvi torpaqdan istifadə sistemlərini tətbiq edən 20-dən çox yerli etnik qrupa ev sahibliyi edir.
Coğrafiya
Altay-Sayan ekoregionu Altay və Sayan dağlarını ehtiva edir və onlarla eyni adı daşıyır. Altay dağları Rusiya, Çin, Monqolustan və Qazaxıstanın birləşdiyi və İrtış və Ob çaylarının başlanğıcını götürdüyü Şərqi-Mərkəzi Asiyada dağ silsiləsidir. Sayan dağları isə Monqolustanın şimal-qərbi ilə Cənubi Sibir arasında yerləşir.
Altay-Sayan regionunu ümumi sahəsi 1 065 000 kvadrat kilometrdir və ərazisi Rusiya (62%), Monqolustan (29%), Qazaxıstan (5%) və Çinə (4%) aiddir.:233
Rusiyanın Kemerovo, Novosibirsk və İrkutsk vilayətlərinin bir hissəsi və ya hamısı, Altay və Krasnoyarsk diyarları, Altay, Xakasiya, Tuva və Buryatiya Muxtar Respublikaları, Çinin Sincan-Uyğur Muxtar Rayonunun İli-Qazax Muxtar dairəsi, Qazaxıstanın Şərqi Qazaxıstan vilayəti və Monqolustanın Qovi-Altay, Xovd, Bayan-Ölqiy, Uvs və Zavxan, və Xövsgöl əyalətlərinin bir hissəsi Altay-Sayan regionu ərazisində yerləşir.
Antropologiya
Altay-Sayan regionu 2010-cu ildə yeni insan növü olan 50 000 illik fosillərinin kəşfi ilə məşhur olan Denis mağarasını ehtiva edir. Bu kəşfdən sonra mağarada neandertal sümükləri və homom sapiens tərəfindən hazırlanmış alətlər də tapılmışdır ki, bu da onu hər üç homininin yaşadığı yeganə yer halına gətirir. Bölgədəki digər qədim arxeoloji ərazi olan Xakasiyadakı isə eramızdan əvvəl 35 000-ci ilə aid edilir.:236
Son genetik tədqiqatlar göstərmişdir ki, Amerika qitəsinin bəzi yerli xalqlarının əcdadları qismən cənub Altaylılardır.
Ekologiya və mühafizə
New Scientist-ə görə Altay-Sayan regionundakı məməli populyasiyası yer üzündəki hər hansı digər regionun məməli populyasiyası ilə müqayisədə son buz dövründən bəri ən az dəyişmiş faunadır.
Ekoregionda UNESCO-nun üç əsas ümumdünya irsi obyekti: və Katun təbii qoruqları, Teletskoye gölü, Beluxa dağı və Ukok yaylasından ibarət Altayın Qızıl Dağları; regionun şərq sərhədinin bir hissəsini təşkil edən Baykal gölü və Uvs Nuur hövzəsi yerləşir.
İstinadlar
- . 2014-03-28 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2014-03-28.
- Mandych, Anatoliy F. Hartmut Vogtmann; Nikolai Dobretsov (redaktorlar ). "Conditions and trends in natural systems of the Altai-Sayan ecoregion". Environmental Security and Sustainable Land Use – with Special Reference to Central Asia. NATO Security through Science Series. Springer Netherlands. 2006: 231–275. doi:10.1007/1-4020-4493-3_18. ISBN .
- Mandych, Anatoliy F. Hartmut Vogtmann; Nikolai Dobretsov (redaktorlar ). "Conditions and trends in natural systems of the Altai-Sayan ecoregion". Environmental Security and Sustainable Land Use – with Special Reference to Central Asia. NATO Security through Science Series. Springer Netherlands. 2006: 231–275. doi:10.1007/1-4020-4493-3_18. ISBN .
- Gibbons, Ann. (PDF). Science. 333 (6046). 2011: 1084–7. doi:10.1126/science.333.6046.1084. PMID 21868646. 2013-07-09 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2014-03-28.
- Derenko, Miroslava V.; Malyarchuk, Boris A.; Dambueva, Irina K.; Zakharov, Ilia A. "Structure and Diversity of the Mitochondrial Gene Pools of South Siberians". Doklady Biological Sciences. 393 (1–6). November 2003: 557–561. doi:10.1023/B:DOBS.0000010323.79378.ca. PMID 14994550.
- Buslov, Mikhail M.; Saphonova, Inna Yu.; Watanabe, Teruo; Obut, Olga T.; Fujiwara, Yoshiki; Iwata, Kengo; Semakov, N. N.; Sugai, Yuichi; Smirnova, L. V.; Kazansky, Alexey Yu. "Evolution of the Paleo-Asian Ocean (Altai-Sayan Region, Central Asia) and collision of possible Gondwana-derived terranes with the southern marginal part of the Siberian continent". Geosciences Journal. Springer-Verlag. 5 (3). 2001: 203–224. Bibcode:2001GescJ...5..203B. doi:10.1007/BF02910304. ISSN 1226-4806.
- Barras, Collin (2014); '"Ice-age animals live on in Eurasian mountain range" 2014-04-10 at the Wayback Machine, New Scientist (accessed 24 January 2014)
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Altay Sayan regionu Ic Asiyanin Rusiya Cin Monqolustan ve Qazaxistanin birlesdiyi yerde Altay ve Sayan daglarina yaxin yerlesen regionu Regionun bioloji landsaft tarixi medeni ve dini muxtelifliyi unikaldir Regionda 317 si endemik olan 700 nesli kesilmekde olan ve ya nadir nov de daxil olmaqla 3 726 nov bitki qeyde alinmisdir Faunaya ise 680 novden ibaretdir ki onlarin da 6 i endemikdir Erazinin ekosistemi son buz dovrunden beri demek olar ki deyismez qalib ve faunasi sayqak baykal suitisi ve qar bebiri de daxil olmaqla nesli kesilmekde olan bezi novleri ehtiva edir Bu sebebden region davam eden etraf muhitin muhafizesi uzre beynelxalq ve regional tesebbuslerin diqqet merkezindedir Fiziki xerite Altay Sayan Baykal ve Monqol Altayi Erazi hem de medeni cehetden muxtelifdir dord dil qrupu rus monqol ve turk hemcinin evveller samodi ve yenisey dili ve enenevi torpaqdan istifade sistemlerini tetbiq eden 20 den cox yerli etnik qrupa ev sahibliyi edir CografiyaEn simal yasayis yeri Altay Sayan bolgesinde olan qar bebiri qlobal miqyasda nesli kesilmekde olan novdur 235 Altay Sayan ekoregionu Altay ve Sayan daglarini ehtiva edir ve onlarla eyni adi dasiyir Altay daglari Rusiya Cin Monqolustan ve Qazaxistanin birlesdiyi ve Irtis ve Ob caylarinin baslangicini goturduyu Serqi Merkezi Asiyada dag silsilesidir Sayan daglari ise Monqolustanin simal qerbi ile Cenubi Sibir arasinda yerlesir Altay Sayan regionunu umumi sahesi 1 065 000 kvadrat kilometrdir ve erazisi Rusiya 62 Monqolustan 29 Qazaxistan 5 ve Cine 4 aiddir 233 Rusiyanin Kemerovo Novosibirsk ve Irkutsk vilayetlerinin bir hissesi ve ya hamisi Altay ve Krasnoyarsk diyarlari Altay Xakasiya Tuva ve Buryatiya Muxtar Respublikalari Cinin Sincan Uygur Muxtar Rayonunun Ili Qazax Muxtar dairesi Qazaxistanin Serqi Qazaxistan vilayeti ve Monqolustanin Qovi Altay Xovd Bayan Olqiy Uvs ve Zavxan ve Xovsgol eyaletlerinin bir hissesi Altay Sayan regionu erazisinde yerlesir AntropologiyaAltay Sayan regionu 2010 cu ilde yeni insan novu olan 50 000 illik fosillerinin kesfi ile meshur olan Denis magarasini ehtiva edir Bu kesfden sonra magarada neandertal sumukleri ve homom sapiens terefinden hazirlanmis aletler de tapilmisdir ki bu da onu her uc homininin yasadigi yegane yer halina getirir Bolgedeki diger qedim arxeoloji erazi olan Xakasiyadaki ise eramizdan evvel 35 000 ci ile aid edilir 236 Son genetik tedqiqatlar gostermisdir ki Amerika qitesinin bezi yerli xalqlarinin ecdadlari qismen cenub Altaylilardir Ekologiya ve muhafizeNew Scientist e gore Altay Sayan regionundaki memeli populyasiyasi yer uzundeki her hansi diger regionun memeli populyasiyasi ile muqayisede son buz dovrunden beri en az deyismis faunadir Ekoregionda UNESCO nun uc esas umumdunya irsi obyekti ve Katun tebii qoruqlari Teletskoye golu Beluxa dagi ve Ukok yaylasindan ibaret Altayin Qizil Daglari regionun serq serhedinin bir hissesini teskil eden Baykal golu ve Uvs Nuur hovzesi yerlesir Istinadlar 2014 03 28 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2014 03 28 Mandych Anatoliy F Hartmut Vogtmann Nikolai Dobretsov redaktorlar Conditions and trends in natural systems of the Altai Sayan ecoregion Environmental Security and Sustainable Land Use with Special Reference to Central Asia NATO Security through Science Series Springer Netherlands 2006 231 275 doi 10 1007 1 4020 4493 3 18 ISBN 1 4020 4491 7 Mandych Anatoliy F Hartmut Vogtmann Nikolai Dobretsov redaktorlar Conditions and trends in natural systems of the Altai Sayan ecoregion Environmental Security and Sustainable Land Use with Special Reference to Central Asia NATO Security through Science Series Springer Netherlands 2006 231 275 doi 10 1007 1 4020 4493 3 18 ISBN 1 4020 4491 7 Gibbons Ann PDF Science 333 6046 2011 1084 7 doi 10 1126 science 333 6046 1084 PMID 21868646 2013 07 09 tarixinde orijinalindan PDF arxivlesdirilib Istifade tarixi 2014 03 28 Derenko Miroslava V Malyarchuk Boris A Dambueva Irina K Zakharov Ilia A Structure and Diversity of the Mitochondrial Gene Pools of South Siberians Doklady Biological Sciences 393 1 6 November 2003 557 561 doi 10 1023 B DOBS 0000010323 79378 ca PMID 14994550 Buslov Mikhail M Saphonova Inna Yu Watanabe Teruo Obut Olga T Fujiwara Yoshiki Iwata Kengo Semakov N N Sugai Yuichi Smirnova L V Kazansky Alexey Yu Evolution of the Paleo Asian Ocean Altai Sayan Region Central Asia and collision of possible Gondwana derived terranes with the southern marginal part of the Siberian continent Geosciences Journal Springer Verlag 5 3 2001 203 224 Bibcode 2001GescJ 5 203B doi 10 1007 BF02910304 ISSN 1226 4806 Barras Collin 2014 Ice age animals live on in Eurasian mountain range 2014 04 10 at the Wayback Machine New Scientist accessed 24 January 2014