Azərbaycanca AzərbaycancaБеларускі БеларускіDansk DanskDeutsch DeutschEspañola EspañolaFrançais FrançaisIndonesia IndonesiaItaliana Italiana日本語 日本語Қазақ ҚазақLietuvos LietuvosNederlands NederlandsPortuguês PortuguêsРусский Русскийසිංහල සිංහලแบบไทย แบบไทยTürkçe TürkçeУкраїнська Українська中國人 中國人United State United StateAfrikaans Afrikaans
Dəstək
www.wikimedia.az-az.nina.az
  • Vikipediya

2009 cu il iyul Urumçi iğtişaşları və ya Urumçi qarşıdurması çinin şimal qərbində yerləşən Sintszyan Uyğur Muxtar Rayonu

2009-cu il Urumçi qarşıdurması

2009-cu il Urumçi qarşıdurması
www.wikimedia.az-az.nina.azhttps://www.wikimedia.az-az.nina.az

2009-cu il iyul Urumçi iğtişaşları və ya Urumçi qarşıdurması — Çinin şimal-qərbində yerləşən Sintszyan-Uyğur Muxtar Rayonunda başlayan və qarşıdurmalarla, iğtişaşlarla müşayiət olunaraq bir müddət davam edən hadisələr zənciri. İğtişaşlara səbəb Quanqdonqda yayılmış əsassız şayiələrdən sonra etnik hanlar tərəfindən iki uyğurun öldürülməsi və qatillərin həbs edilməməsi oldu. İğtişaşlar təxminən 1000 nəfər uyğurun etirazları ilə başladı. Lakin hadisələr tədricən başqa məcraya doğru inkişaf etdi və hanları hədəfləyən hücumlar həyata keçirildi. hazır vəziyyətə gətirildi və 2 gün sonra yüzlərlə han həm polislərlə, həm də uyğurlarla döyüşməyə başladı. Çin Xalq Respublikası rəsmilərinin açıqladığı rəqəmə görə əksəriyyəti hanlardan olmaqla, ümumilik 197 nəfər həyatını itirmiş, 1721 nəfər yaralanmış, xeyli sayda maşın və bina dağıdılmışdı. İğtişaş günlərindəki polis axtarışları zamanı yoxlanılan bir çox uyğur yoxa çıxdı. Human Rights Watch-un bildirdiyi məlumata görə, belə halların sayı 43 nəfərdir. Real rəqəmlərin isə daha yüksək olması ehtimal edilir.

2009-cu il Urumçi iğtişaşları
image
Tarix 5 iyul 2009
Yeri Urumçi, Sintszyan-Uyğur Muxtar Rayonu, Çin Xalq Respublikası
Səbəbi Şaoquan hadisəsindən sonra yaranmış qəzəb
Nəticəsi İğtişaşlar yatırıldı
Münaqişə tərəfləri

Uyğurlar

Hanlar və hueylər

Tərəflərin qüvvəsi

3.000+

1.000+

1.000+
İtkilər

Ölümlər: 197+
Yaralılar: 1.721
Həbs olunanlar:1.500+
Məhkum edilənlər:400+

naməlum

Ümumi itkilər
  • min. 197
image Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Etirazlar Çinin cənubunda yerləşən baş vermiş hadisəyə etiraz üçün başlanmışdı. Həmin hadisə zamanı iki uyğur qətlə yetirilmişdi. Polis isə məsələ barədə araşdırma başlatmışdı. Hər halda, müşahidəçilər etirazların iğtişaşlara çevrilməsinin səbəbi məsələsində qəti fikrə sahib deyillər. Mərkəzi Çin hakimiyyəti iddia edir ki, iğtişaşlar xaricdən, daha dəqiq desək və onun rəhbəri Rəbiyyə Qədir tərəfindən təşkil edilmişdir. Rəbiyyə Qədir iddiaları rədd edərək bildirmişdir ki, o, Çin uyğurlarının öz müqəddaratını təyin etmə yolunda şiddətə müraciəti qəbul etmir.

Çin mətbuatı hadisələri geniş şəkildə işıqlandırmış və 2008-ci ildə baş vermiş ilə müqayisə etmişdi. İğtişaşlar başlayan zaman Sintszyanda telefon və internet əlaqəsi kəsildi. Qarşıdakı bir neçə həftə ərzində isə mindən çox uyğur həbs edildi. Uyğur məscidləri müvəqqəti olaraq bağlanıldı. Kommunikasiyanın məhdudlaşdırılması və güclü polis nəzarəti 2010-cu ilin yanvar ayına qədər davam etdi. 2009-cu ilin noyabrından etibarən 400 nəfər iğtişaşlar zamanı törətdikləri əməllərə görə həbs edildi. Həmçinin, eyni vaxtda 9 nəfərə ölüm hökmü oxundu və 2010-cu ilin fevralında daha 26 nəfərə də ölüm hökmü oxundu.

Arxa plan

Sintszyan Çin Xalq Respublikasına daxil olan və Mərkəzi Asiyada yerləşən böyük regiondur. Əyalətdə müxtəlif etnik qruplar yaşayır. Əhalinin 45 faizi uyğur, 40 faizi isə handır. Yüksək şəkildə sənayeləşdirilmiş paytaxt Urumçidə 2.3 milyondan çox insan yaşayır. Paytaxt sakinlərinin 75 faizi hanlar, 12.8 faizi uyğurlar, 10 faizi isə digər etnik qruplardır.

Ümumilikdə, uyğurlarla han hökuməti arasında Sintszyan bölgəsinə tarixi haqq iddiası baxımından mübahisələr mövcuddur. Uyğurlar inanırlar ki, onlar bu bölgənin yerli sakinləridirlər. Hökumət siyasətinə görə isə, Sintszyan ən azı e.ə. 200-cü ildən hanlara aiddir. ÇXR uyğurları yerli əhalidən daha çox milli azlıq kimi sinifləndirmişdi və hanlar onlardan daha üstün və daha yerli əhali hesab edilirdi. ÇXR milyonlarla hanın Sintszyana miqrasiyasını təşkil etmiş, onların siyasi və iqtisadi olaraq hakim olmalarına şərait yaratmışdı.

XIX əsrin başlanğıcında – Tzin sülaləsinin bölgəni yenidən ələ keçirməsindən 40 il sonra Sintszyanın şimalında han və hueylərin sayı 155.000 min idi. Bu bölgənin cənubunda yaşayan uyğurların sayından təxminən 2 dəfə çox idi.Tzin sülaləsi zamanı XIX əsrdə həyata keçirilən əhalinin siyahıyaalınması zamanı bölgənin etnik göstəriciləri də əks etdirilmişdi. Bu dövrdə bölgədə yaşayanların 30 faizi han, 60 faizi isə türk kimi göstərilmişdi. 1953-cü ildə isə göstəricilər dramatik formada dəyişmişdi. Əhalinin 6 faizi han, 75 faizi uyğur idi. 2000-ci ildə də əhalinin faiz nisbəti yenidən kəskin dəyişmişdi – 40.57 faiz han və 45.21 faiz uyğur. Professor Stenli V. Tups bildirir ki, Sintszyanın bugünkü demoqrafik göstəriciləri Tzin hakimiyyətinin erkən dövrü ilə bənzərdir. Tzinlər Sintszyanın şimalındakı monqolları (çunqar-oyratları) köçürdükdən sonra onların yerinə hueyləri, hanları, uyğurları, xibeləri və qazaxları köçürdülər. Bu zaman Sintszyanın 1/3-ni təşkil edən şimalı hueylərdən və hanlardan, 2/3-i təşkil edən və adlanan cənub hissəsi isə uyğurlardan ibarət idi.

ÇXR-nin etnik azlıq siyasətinin han əhalisindən ayrı olaraq uyğur etnik kimliyini gücləndirməsinə baxmayaraq, bəzi alimlər iddia edir ki, rəsmi Pekin qeyri-rəsmi formada çalışır ki, monolinqual, monokültürəl və əhalinin əksəriyyətini təşkil edən kimliyə əsaslanan modeli dəstəkləyir. Eyni zamanda, rəsmi dairələr hər hansısa separatizm hallarının meydana çıxmaması üçün də əllərindən gələni edirlər. Mədəni fərqliliklərə əlavə olaraq, hökumətin bu siyasəti zaman-zaman uyğurlarla hanlar arasında toqquşmalara səbəb olmuşdur. Digər tərəfdən, miqrasiyanın nəticəsi və hökumətin siyasəti uyğurların dini azadlıqlarının və hərəkət etmə sərbəstliyinin məhdudlaşması ilə nəticələnmişdir. Bir çox uyğur iddia edir ki, hökumət onların tarixlərini və ənənəvi mədəniyyətlərini məhv etmək istəyir. Digər tərəfdən bəzi hanlar uyğurların "bir uşaq siyasəti"ndən azad olmalarını, universitetlərə daha rahat qəbul olmalarını və separatizmə daha meylli olmalarına vurğu edirlər.

Hanlarla uyğurlar arasındakı bu gərginliklər son illərdə müxtəlif etiraz dalğalarına səbəb olmuşdur. Sintszyanda baş vermiş etnik və kültürəl toqquşmalara misal olaraq 1997-ci il Gülcə hadisələrini, 2008-ci il Qaşqar hücumunu, 2008 Yay Olimpiya Oyunlarından əvvəlki narahatlıqları və digər içik həcmli hücumları göstərmək olar.

Bilavasitə səbəblər

İğtişaşlar əyalətinin Şaoquan şəhərində baş vermiş şiddət hadisələrindən günlər sonra baş verdi. Burada xeyli sayda miqrant işçi qıtlığını ortadan qaldırmaq üçün işə götürülmüşdü. Dövlət mətbuatına görə, bundan narazı qalan keçmiş işçi 6 uyğur kişi tərəfindən 2 han qadına təcavüz edildiyi barədə şayiələr yaymışdı. Rəsmi dairələrin bildirdiyinə görə, sonradan bu iddianı doğrulayacaq heç bir sübut tapılmamışdır. Bu şayiələr Quanqdonq zavodunda etnik əsaslı toqquşmalara səbəb oldu və 25–26 iyun tarixində baş vermiş hadisələr zamanı iki uyğur qətlə yetirildi. Sürgündə olan uyğur liderləri öldürülənlərin sayının çox olduğunu bildirmişdilər. Rəsmi dövlət agentliyi olan isə şayiəni yayan şəxsin həbs edildiyi barədə məlumat yaydı. Uyğurlarsa hakimiyyətin uyğur işçiləri müdafiə etmədiyini və uyğurların qətlə yetirilməsinə görə heç bir hanın həbs edilmədiyini iddia edirdilər. Buna etiraz etmək üçün 5 iyulda Urumçidə etiraz yürüşü təşkil edildi. Etirazçıların məqsədi hadisələri ətraflı araşdırmaq üçün hökuməti təşviq etmək idi.

Bir anda nümayiş zorakılığa çevrildi. Hökumət bəyanatında iğtişaşları "əvvəlcədən qurulmuş, mütəşəkkil zorakılıq… xaricdən təhrik edilmiş və qanunsuz olaraq həyata keçirilmiş" adlandırdı. Sintszyan regional hökumətinin katibi Nur Bəkri 6 iyulda Şaoquan hadisələrindən separatçıların istifadə etdiyini, bazar günü hadisələrinin xarici qüvvələr tərəfindən etnik və sosial stabilliyi pozmaq üçün təşkil edildiyini bildirdi. Hökumət sürgündə olan azadlıq qrupunu (DUK) iğtişaşları internet üzərindən qızışdırmaqda və təhrik etməkdə günahlandırdı. Hökumət mənbələri, Tibetdəki iğtişaşlardan sonra etdiyi nitqlərə və Urumçidə bir şey olacağını söylədiyi telefon yazılarına istinadən xüsusilə Rəbiyyə Qədiri günahlandırdı. Çinli dövlət məmurları DUK-i üzvü olduğu iddia edilən və video yaymaqla etnik münaqişəni qızışdırmaqda ittiham olunan bir şəxsi həbs etdi. Həmin şəxs uyğurları hanlara qarşı vuruşmağa çağırırdı. Urumçi şəhərinin bələdiyyə sədri Cirla İsaməddin isə etirazçıların QQ qrupları üzərindən onlayn formada təşkilatlandığını bildirmişdi. "Gündəlik Çin" qəzeti hadisələr zamanı etirazların Orta Şərqin terrorçu təşkilatlarına yardım etmək və separatizmi dəstəkləmək üçün təşkil edildiyini yazmışdı.Rəbiyyə Qədir bu iddiaları rədd edirdi və etirazlarla əlaqəsinin olduğunu rədd edərək, əsas səbəb kimi ağır polis zülmünü, Şaoquan hadisələri zamanı meydana çıxan narahatlığı və uzun illərdir davam edən Çin zülmünü göstərirdi. O, həmçinin etirazların heç bir terrorçu və separatçı təşkilatla əlaqəsinin olmadığını da bildirirdi. DUK üzvləri hadisələrin belə gərginləşməsinə səbəb kimi isə polisin kütləni dağıdarkən sərt gücdən istifadə etməsini göstərirdilər.

Zamanla bütün partiyalar etirazların əvvəlcədən planlanlaşdırıldığı firkində həmfikir oldu, əsas müzakirə məsələsi isə şiddətin əvvəlcədən planlaşdırıldığımı yoxsa spontan formada ortaya çıxdığı məsələsi idi. Digər müzakirə edilən məsələ isə etirazların sepraratçı arzularla ya sosial ədalətsizliklə bağlı olduğu idi.

Hadisələr

İlk nümayişlər

Nümayişlər 5 iyulda əsas turist küçəsi olan Böyük Bazarda başladı və insanlar tədricən Xalq Meydanında toplandı. Nümayişlər dinc formada başlamışdı və rəsmi dairələrin, şahidlərin bildirdiyinə görə, iştirakçıların sayı təxminən 1000 idi. Lakin DUK iştirakçıların sayının 10.000 olduğunu bildirib.

6 iyul tarixində Nur Bəkri ötən günün rəsmi vaxt göstəricilərini elan etdi. Bu hesabata görə, təxminən yerli vaxtla 17:00-da 200 etirazçı Xalq Meydanın toplanmış və onlrın 70 nəfəri həbs edilmişdir. Bundan sonra kütlə əsasən uyğurların yaşadığı Cənubi Ciefanq yolu üzərində, Erdaoqiaoda və Şanxi keçidində toplaşmışdır. Təxminən 19:40-da min nəfərdən çox etirazçı Şanxi keçidindəki xəstəxananın qarşısına toplaşmış və 300 nəfərdən çox şəxs Renmin yolunu və Nanmen bölgəsini bloklamışdır. Bəkrinin bildirdiyinə görə, etirazçılar polisin 20:18-də kütləyə müdaxilə etməsindən sonra ərazidəki avtobusları yandırmağa başlamışdır.

Nümayişlər necə nəzarətdən çıxması dəqiq bilinmir. Bəziləri buna səbəb kimi polisin davranışlarını göstərir. Polisin kütləyə qarşı sərt gücdən istifadə etməsi əsas gətirilir. Dünya Uyğur Konqresi hadisələr başlayan zaman cəld formada bəyanat yayımladı və etirazlar zamanı polisin etirazçılara qarşı ölümcül müdaxilə göstərdiyini, çox sayıda şəxsin həyatını itirdiyini bildirdi.Rəbiyyə Qədir etirazçılar arasında provakatorların olduğunu iddia edirdi. Bəziləri isə şiddətdən ilk dəfə etirazçıların istifadə etdiyini bildirmişdir. Hökumətin rəsmi mövqeyi bu zorakılığın yalnız etirazçıların təşəbbüsü ilə başlamaması, xaricdəki Uyğur separatçıları tərəfindən əvvəlcədən düşünülmüş və əlaqələndirilmiş olması idi. Yerli ictimai təhlükəsizlik bürolarının bildirdiyinə görə, xeyli sayda uyğur iğtişaşlarda iştirak etmək üçün başqa şəhərlərdən Urumçiyə gəlmiş və 2–3 gün əvvəldən silahlar hazırlamağa başlamışlar. Lakin bu iddialar heç vaxt sübut olunmadı.

Eskalasiya və yayılma

Polislə qarşıdurmadan sonra etirazlar daha da şiddətləndi. Etirazçılar polisə daş atmağa, maşınları yandırmağa və dükanlara daxil olmağa başladı. Başlanğıcda iğtişaşlarda 1.000 uyğur iştirak edirdisə, sonradan bu say 3.000-ə çatdı. Xarici jurnalistlər isə hər iki dindən və etnosdan olan qrupların bir-birilərinə hücum edə biləcəklərini bildirmişdilər. Hər halda, iğtişaşlar zamanı hər iki etnosun bir-birinə hücumları reallaşmışdı. Etirazçıların əksəriyyətinin uyğurlardan ibarət olmasına baxmayaraq, şiddət göstərənlərin hamısı heç də uyğurlar deyildi. Etirazlar zamanı bir çox hanın və uyğurun bir-birilərinə kömək etdiyi, canını xilas etdiyi müşahidə edilmişdi. Şəhərə 1.000 polis yeridildi. Polislər göz yaşardıcı qazlardan, su sırnaqlarından, dəyənəklərdən və s.-dən istifadə edirdi. Şəhərdəki barrikadalar təmizlənildi və şəhərə zirehli texnika yeridildi.

Mətbuat konfransı zamanı bələdiyyə sədri Cirla İsaməddin bildirdi ki, 20:15-dən etibarən etirazçılar döyüşməyə və dağıtdılar törətməyə başlamış, polis maşınlarını devirmiş və yandırmışdırlar.

20:30-dan isə Cənubi Ciefanq yolunda toqquşmalar daha da gərginləşmiş və etirazçılar hücumlarını daha da kəskinləşdi. Tezliklə 700–800 etirazçı Xalq Meydanından Dximen və Xiaoximen bölgəsinə getmiş və burada polislə toqquşmağa başladı. Hadisələr zamanı 6 nəfər həyatını itirmiş, 6-ı polis olmaqla, 26 nəfər yaralandı. Qaynar nöqtəlrə olan Renmin yoluna, Nanmenı, Tuanjie yoluna, Yanan yoluna və Cənubi Xinhua yoluna əlavə polis qüvvələri göndərildi. Polis 22:00-da kommersiya küçələrində və yollarda nəzarəti ələ ala bildi. Lakin uyğurların çinlilərlə toqquşması və etirazları digər küçələrdə davam edirdi. Bələdiyyə sədrinin bildirdiyinə görə, bundan sonra polis kiçik qruplara bölünmüş və küçələri təmizləməyə başladı. Həmçinin, küçələrdə maın sıxlığının və xaosun qarşısını almaq üçün təxminən 12 saatlıq nəqliyyata məhdudiyyət gətirildi.

Rəsmi xəbər agentliyi olan Xinhua agentliyi hökumətin digər yerlərdə də iğtişaşlar təşkil edilməsinə inandığını yazmışdı. Bu yerlərə misal olaraq isə, Ağsu və Yili prefekturaları göstərilirdi. Etiraz nümayişləri Sintszyanın cənubunda yerləşən Qaşqara da sıçramışdı. Cənubi Çin Səhər Postası qəzeti Qaşqarda dükanların bağlı olmasını, əsas məscidin Çin ordusu tərəfindən mühasirəyə alınıb qapadıldığını yazırdı. Yerli uyğurlar polis qüvvələrini sərtgüc tətbiq etməkdə ittiham edirdilər. Onların bildirdiyinə görə, polis dinc nümayişə müdaxilə edib, güc tətbiq edərək 50 uyğuru həbs etmişdi. Bir digər toqquşma xəbəri 7 iyulda gəldi. Məscidin yaxınlığında 50-dən çox uyöur həbs edilmişdi. Qaşqar Müəllimlər İnistitutunda 12.000-dən çox tələbə universitet şəhərciyinə qapadılmışdı. Gümanki, onlardan bəziləri etiraz nümayişlərində iştirak etmək üçün Urumçiyə getmişdi.

Yaralananlar və dəymiş ziyan

İğtişaşların ilk saatlarında dövlət mətbuatı ölənlərin sayınnı 3 olduğunu elan etmişdi, lakin ilk gecəki toqquşmalardan sonra ölənlərin sayı sürətli formada yüksəldi. 6 iyulda Xinhua agentliyi 129 nəfərin öldüyünü elan etdi. Növbəti günlərdə də həm dövlət mətbuatı, həm də partiya mənsubları ölü sayı barədə müxtəlif rəqəmləri dilə gətirdilər. Nəhayət, 18 iyul tarixində ölü sayının 197, yaralı sayının isə 1.721 olduğu elan edildi. 1,721 injured. isə ölülərin sayının 600 cıvarında olduğunu idda edirdi.

Xinhua ölənlərin və yaralananların etnik göstəricilərini verməkdə tələsmirdi. Lakin The Times və The Daily Telegraph kimi qəzetlərin bildirdiyən görə həyatını itirənlərin əksəri han idi. 10 iyul tarixində Xinhua nəhayətki, ölülərin etnik mənsubiyyətini elan etdi. Həyatını itirən 184 şəxsdən 137-i han, 46-ı uyğur və 1-i huey idi. Şahidlərin bildirdiyinə görə, 12 nəfərlik uyğur etirazçı qrupu polis tərəfindən güllələnmişdi. Yaralananların da sayı təxminən buna uyğun idi. Xəstəxanaların verdiyi məlumata əsasən yaralıların 2/3-ü hanlar təşkil edirdi. Dünya Uyğur Təşkilatı isə qətlə yetirilən əksər uyğurun hesabatlarda yer almadığını bildirirdi. 2009-cu ilin avqustunda Çin hökuməti tərəfindən bəyan edilmiş hesabata görə, həyatını itirmiş 156 mülki şəxsdən 123-ü han, 10-u uyğur və 1-i mancurdur. Uyğurlar isə bunu qəbul etmir və rəqəmlərin həqiqəti əks etdirmədiyini bildirirlər. Xinhua həmçinin, 627 maşının yandırıdığını və 633 konstruksiyanın ziyan gördüyünü də bildirmişdi.

Urumçi bələdiyyə sədri hər ölən günahsız şəxsin ailəsinə ¥200.000, dəfn xərclərinə görə isə, ¥10.00 verildiyini bildirdi. Bu rəqəmlər sonradan iki qat artırıldı. Bəldiyyə sədri kompensasiya xərclərinin ümumilikdə ¥100 milyon tutacağını təxmin etdiyini bildirmişdi.

5 iyuldan sonra

Şəhərdəki vəziyyət hələ gərgin olarkən, xarici jurnalistlər şəhərə dəvət edildilər. Onlar şəhərdə olarkən Çin ordusu mənsubları ilə uyğur ailələri arasında aqressiv mübahisələrin şahidi olmuşdular. Ailələr övladlarının heç bir əsas olmadan həbs edildiyini bildirirdilər. Uyğur qadın The Daily Telegraph jurnalistinə bildirmişdi ki, 6 iyul gecəsində Çin ordusu onlar yaşayan məhəlləyə daxil olmuş, qapılarını qırmış və heç bir əsas olmadan bütün kişiləri həbs etmişdir. 7 iyul tarixində rəsmi dairələr 1.434 nəfərin həbs edildiyini bildirdi. 200–300 nəfərlik uyğur qadın qrupu əsassız həbs edilənlərin azad edilməsi üçün etirazlara başladılar. Nümayiş zamanı vəziyyət gərginləşsə də, polislə toqquşma baş tutmadı.Rəbiyyə Qədir 10.000-ə yaxın şəxsin bir gecədə yoxa çıxdığını bildirmişdir.Human Rights Watch isə, 6–7 iyul tarixlərində 43 uyğur kişinin Çin təhlükəsizlik qüvvələri tərəfindən aparıldığını bildirmişdir. Onlar həmçinin, bunun ayzberqin sadəcə görünən tərəfi olduğunu da əlavə etmişdirlər. Human Rights Watch idda edir ki, 20-i yaşlarında olan və polis tərəfindən aparılan uyğurlardan 20 oktyabr 2009-cu il tarixindən etibarən heç bir xəbər alınmamışdır.

7 iyul tarixində Urumçidə hanların silahlarla müşayiət olunan böyük ölçülü nümayişləri başladı. İştirakçıların sayı barədə qərb mətbuatında müxtəlif iddialar var idi. Göstərilnə say yüzlərlədən 10.000-ə qədər dəyişirdi.The Times uyğurlarla hanlar arasında toqquşmaların olduğunu və hanların uyğurlardan intiqam almaq üçün silahlandığını yazmışdı. Nümayişi dağıtmaq üçün polis gözyaşardıcı qazdan istifadə etdi. Meqafonla ıhaliyə müraciət edilərək evlərinə getmələri istənilirdi. Urumçinin partiya təşkilatının sədri Li Zhi maşının damından meqafonla insanları dağılışmağa səsləyirdi.

Kütləvi etirazlar 8 iyulda tamamilə başa çatdı. Şəhər boyunca tək-tük hadisələr baş versə də, ümumi olaraq hadisələr normal axarına geri dönürdü. İğtişaşlardan sonrakı günlərdə minlərlə insan şəhəri tərk etməyə başladı və avtobus qiymətləri 5 dəfə bahalaşdı.

10 iyulda çəhər rəhbərliyi "ictimai təhlükəsizliyə" görə şəhər məscidlərinin ibadət üçün qapadıldığını elan etdi. Həmçinin, çox sayda insanların bir yerə toplanmasının, ənənəvi cümə ibadəti olan cümə namazlarının toplu formada qılınmasının təhlükəli olduğu deyildi. Lakin uyğurlar kütlələr halında toplanaraq, cümə namazlarını qılırdılar. Hər hansısa hadisəyə səbəb olmamaq üçün rəhbərlik iki məscidin ibadətə açılmasına icazə verdi.Cümə namazından sonra insanlar hələ də həbsdə saxlanılanların azadlığa buraxılması üçün etiraz etmələrinə baxmayaraq, nümayiş dağıdıldı və 5–6 nəfər həbs edildi.

Avqust ayının əvvəllərində 300 nəfərdən çox insan həbs edildi. BBC-ə görə, iğtişaşlar səbəbi ilə həbs edilənlərin ümumilikdə sayı 1.500 nəfərdən çox idi. The Financial Times isə həbs edilənlərin sayının təxminən 4.000 nəfər olduğunu təxmin edirdi. Qeyd etmək lazımdır ki, bu zaman Urumçi həbsxanaları artıq dolmuşdu. Buna görə də, məhbusların ordunun anbarlarında saxlanılmasına başlanmışdı. Uyğur-Amerikan Assosiasiyası görə, xeyli sayda uyğur jurnalist və bloqqer də iğtişaşlardan sonra həbs edilmişdir. Onlardan biri olan jurnalist Qeyrət Niyaz xarici mətbuata müsahibə verdiyi üçün 15 il həbsə məhkum edilmişdi. Digər səs-küylü həbs isə İlham Tohti ilə baş verdi. iqtisadiyyat müəllimi olan Tohti də Sintszyan hakimiyyətini tənqid etdiyi üçün iğtişaşlardan iki gün sonra həbs edilmişdi.

Reaksiyalar və cavablar

Daxili reaksiya

Kommunikasiya kəsintiləri

Mobil telefon və internet xidmətləri iğtişaşlar zamanı və ondan sonra bir müddət məhdudlaşdırılmışdı. Çin mobil telefon xidməti "hadisələrin daha da böyüməməsi" üçün mobil zəngləri kəsdiyini bildirmişdi. Həmçinin, Sintszyana edilən və ya buradan edilən beynəlxalq zənglər da bloklanmışdı. Regiona internet verilişi ya tamamilə dayandırılmış, ya da bəzi yerli saytlar qapadılmışdı. 9 iyul tarixində Urumçinin Hot Tak otelində qalan Əl-Cəzirə jurnalisti bildirmişdi ki, onların oteli şəhərdə internetə giriş mümkün olan yeganə yer idi, lakin onlar öz mesajlarını və ya beynəlxalq zənglərini reallaşdıra bilmirdilər. Yerli saytların əksəriyyəti və google senzuraya məruz qaldı. Tez bir zamanda etirazlardan çəkilmiş görüntülər Twitterdə, YouTubeda və Flickrdə yayımlandı. Əksər dünyanın digər yerlərindən Sintszyan saytlarına giriş qadağan edildi. 14 may 2010-cu il tarixinə qədər, yəni təxminən bir il Sintszyanda internet məhdud şərtlər altına verildi.

Hökumət

Çinin dövlət tərəfindən idarə olunan televiziyaları etirazçıların maşınları yandırması videolarını durmadan yayımlayırdılar. Rəsmilər isə partiyanın verdiyi reaksiyanı təkrarlayırdılar. Bələdiyyə sədri Nur Bəkri verdiyi müsahibəsində Şaoquan hadisəsini barədə danışmış və Quanqdonq, Sintszyan hadisələrinin hökumət tərəfindən ədalətli və ətraflı formada araşdırıldığını bildirmişdi. Bəkri hadisələrinin əvvəlcədən planlanmış və düşünülmüş olduğunu bildirmişdi. Sintszyan Regional Xalq Konqresinin Daimi Komitəsinin katibi Eligen İmibaxi 5 iyul iğtişaşlarını "ekstremizm, separatizm və terrorizm" nümunəsi adlandırmışdı.

Çin mətbuatı öz fəaliyyətində iğtişaşları ətraflı formada əks etdirmişdi. İğtişaşlar və qarşıdurmalar sakitləşdirildikdən sonra, Çin dövləti xarici jurnalistləri bölgəyə dəvət etdi. Bu hadisə əvvəllər görülməmişdi. Təxminən 100 mətbu orqandan olan jurnalistlər tez bir zamanda Sintszyana gəldilər. Hoy Tak otelində yerləşdirilən jurnalistlərlə 30 internet əlaqəsi paylaşılmmışdı. The Financial Times Çinin bu siyasətini 2008-ci il Tibet hadisələri zamanı baş vermiş "ictimai münasibətlər fəlakəti"ndən sonra alınmış qərar olaraq qiymətləndirmişdi.

İğtişaşlar yatırıldıqdan sonra Çin mətbuatı geniş həcmli propaqandaya başladı. Propaqandada Sintszyandakı etnik harmoniya təbliğ edilirdi. Yerli televiziyalarda uyğur və han musiqiçilərdən təşkil edilmiş xor "Biz eyni ailənin üzvləriyik" mahnısını oxuyurdu. İğtişaşlar zamanı "qəhrəmancasına hərəkət edən" uyğurlar barədəproqramlar çəkilirdi. Yük maşınları küçələrdə gəzərək şüarlar səsləndirirdi. Əsas şüar insanları "3 qüvvəyə – terrorizmə, separatizmə və ekstremizmə" qarşı xəbərdar etmək idi.

Çin prezidenti və Kommunist Partiyasının baş katibi Hu Cintao İtaliyadakı Böyük Səkkizlər görüşlərimi yarımcıq qoyaraq, ölkəsinə geri döndü. Təcili Siyasi Büronu iclasa çağıran Cintao, Daimi Komitənin üzvü Zhou Yonqkanqı təhlükəsizliyi və nizami təmin etmək üçün Sintszyana göndərdi. Cənubi Çin Gündəlik Postası qəzeti hökumətdəki mənbəsinə istinadən bildirirdi ki, Urumçi hadisələri hakimiyyətin inqilabın 60 illiyi ilə bağlı planladığı tədbirlər planına da təsir etmişdir. Quanqdonq Əyalət Komitəsinin katibi Vanq Yanq hökumətin etnik azlıqlara olan siyasətində dəyişikliklərə getməsinin vacib olduğunu bildirmiş, əks halda müəyyən problemlərlə qarşılaşa biləcəyini demişdi. Bir təhlükəsizlik planlayıcısı inqilabın 60 illiyi münasibətilə Sintszyana qonşu bölgələrdən də qoşun göndəriləcəyini, bölgədəki ümumi təhlükəsizlik qüvvələri sayının 130.000-ə çatdırılacağını demişdi.

İğtişaşlardan sonra Çin hökuməti Rəbiyyə Qədirin səfər etdiyi ölkələrə diplomatik təzyiqlər etməyə başladı. İyulun sonlarında Hindistan "Çinin məsləhəti" ilə Rəbiyyə Qədirin viza müraciətini rədd etdi. Rəbiyyə Qədirin Yaponiya səfərindən sonra Çindəki yapon səfiri XİN-ə çağırıldı və ona bu bməsələ barədə Çinin narazılığı bildirildi. Rəbiyyə Qədirin öz həyatı barədə çəkilmiş filmin təqdimatı üçün Avstraliyaya getməsindən sonra Çin Avstraliyaya da etiraz etmiş və filmin təqdim edilməməsini istəmişdi.

İnternetdəki münasibət

Çin internetində qarşıdurmalara münasibət rəsmi dövlət münasibətindən fərqli oldu. İnternetdəki bloklamalara və senzuraya baxmayaraq, internet istifadəçiləri qarşıdurmalar barədə öz fikirlərini yazmağa davam etdilər. Müzakirəçilər arasında hökumət tərəfindən çıxış edənlər olsa da, uyğurların niyə bunu etdiklərini öyrənməyə çalışanlar da az deyildi. Hökumət nümayəndələri tez bir zamanda müxtəlif şərhləri və yazıları silsələr də, günahkarların tapılıb cəzalandırılması ümumi tələb idi. Bəzi postlarda həm hanlar, həm də zlıqlar tərəfindən sevilən general Vanq Zhenə həsr edilirdi. Bir çox uyğur Sintszyanda kommunist hakimiyyətinin yenidən möhkəmlənməsindən sonra repressiyaya məruz qalacaqlarından qorxurdu.

Beynəlxalq reaksiyalar

Hökumətlərarası təşkilatlar

  • BMT: Baş katib Pan Gi Mun bütün tərəfləri təmkinli olmağa çağırdı və Çini mülki əhalini, vətəndaşlarını qorumağa çağırdı. Həmçinin, o, Çini insanların sərbəst toplaşma, söz azadlıqlarına hörmət etməyə çağırdı. İnsan hüquqları aktivisti ölənlərin sayından təşvişə düşdüyünü və iğtişaşların yalnız bir gün olduğunu nəzərə alsaq, ölü sayının həddindən artıq çox olduğunu bildirdi. O, həmçinin bildirmişdi ki, Çin məhbuslarla beynəlxalq normalara uyğun formada davranmalıdır.
  • Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatı: Bu təşkilat rəsmi bəyanat yayımlayaraq hadisələr zamanı həyatını itirən günahsız şəxslərin ailələrinə başsağlığı verdiklərini bildirdi. Həmçinin, təşkilat Sintszyanın Çinin ayrılmaz hissəsi olduğunu, buna görə də, hadisələri Çinin daxili işi olduğununa inandıqlarını əlavə etdi.Rusiya XİN rəhbəri Sergey Lavrov etirazçıları etnik dözümsüzlük yayan şüarlar səsləndirdiklərinə görə qınadı. Çinin qonşuları olan Qazaxıstan və Qırğızıstan qaçqın axınları üçün hazırlaşdıqlarını və sərhəddə nəzarətin gücləndirildiyini bildirdilər. Qazaxıstan dövlətinin Çini dəstəkləməsinə baxmayaraq, paytaxt Almatıda 5 min uyğur Sintiszyanda uyğurlara qarşı sərt güc tədbiq edilməsinə etiraz etdi.
  • İslam Əməkdaşlıq Təşkilatı: Çini sərt və lazım olandan daha çox güc tətbiq etdiyinə görə qınayan təşkilat Çini məsuliyyət daşıyanların tapmağa çağırdı. Həmçinin, Çin etirazlara səbəb olan məsələləri həll etməyə çağırılırdı.
  • Avropa İttifaqı: liderlər narahatlıqlarını dilə gətirdilər və Çini etirazçılarla ortaq məxrəcə gəlməyə səslədilər. Almaniyanın kansleri Angela Merkel etnik azlıqların hüquqlarına hörmətlə yanaşılmasının lazım olduğunu vurğuladı.İtaliya Prezidenti , Hu Cintao ilə keçirdiyi mətbuat konfransında insan haqları mövzusunda xüsusilə dayandı və dedi ki, "Çində əldə olunan iqtisadi və sosial tərəqqi insan hüquqları baxımından yeni tələblər qoyur."

Ölkələr

Uyğurlarında yaşadığı və əsas əhalisi türk mənşəli olan Türkiyə rəsmi formada "dərin təssüf " hissi keçirdiyini bildirmiş və Çini günahkarları ələ keçirməyə çağırmışdı. Baş nazir Rəcəb Tayyib Ərdoğan hadisəni "soyqırım kimi" adlandırmışdı. Ticarət və sənaye naziri Çin mallarını boykot etməyə çağırmışdı, lakin onun bu çağırışı uğursuz oldu. Çində uyğur əhaliyə qarşı təzyiqlərə etiraz olaraq xeyli sayda türk vətəndaş ölkədəki Çin səfirlikləri və konsulluqları qarşısında etiraz nümayişləri keçirdilər.Türkiyədə belə bir münasibətin göstərilməsi Çin mətbuatında da geniş formada əks etdirildi. Rəbiyyə Qədir isə Türkiyənin uyğurlarla bağlı məsələdə məhdudiyyətlərlə qarşılaşdığını bildirdi, çünki Türkiyənin uyğur məsələsinə müdaxiləsi Çinin də Türkiyənin problemi olan kürd məsələsinə müdaxiləsi ilə nəticələnə bilərdi.

İslam Əməkdaşlıq Təşkilatındakı ərəb ölkələri siyasi olaraq Çini dəstəkləyirdilər. Səudiyyə Ərəbistanı və Misir bu işdə xüsusilə fərqlənirdilər. Onlar təşkilatda anti-Çin hərəkatın böyüməməsi üçün əllərindən gələni etdilər. Misir Çinin problemini özünün məzhəbçi problemi ilə oxşarlıq təşkil etdiyinə görə bu cür addım atırdı. Sudan da Çinə qarşı çıxmaqla öz daxili probleminə xarici müdaxilənin olmasına zəmin yarada biləcəyindən çəkinirdi.İndoneziya isə öz daxilində olan islamçı qruplaşmaları sakitləşdirmək üçün ictiamiyyətə Sintszyan hadisələrinin dini yox, etnik əsaslı olduğunu bildirdi. Pakistan, Səudiyyə ərəbistanı və Misir Çinin təşkilatda hadisələrlə bağlı məlumat verməsinə şərait yaratdı. Ərəb Liqası, Səudiyyə Ərəbistanı və İran məsələ ilə bağlı heç bir mövqe sərgiləmədilər. Sonradan Çin İran və Səudiyyə Ərəbistanla münasibətlərini daha da inkişaf etdirdi. Onun bunda məqsədi bu ölkələr vasitəsiylə İslam dünyasına daha çox təsir edə bilmək istəyi idi.

Əfqanıstan, Kamboca və Vyetnam çinin "lazımı tədbirləri gördüyünə inandıqlarını" və Çinin "ərazi bütövlüyünü və suverenliyini dəstəklədiklərini" bildirdilər. Mikroneziyanı vite-prezidenti Alik Alik isə hadisələri "terror hərəkəti" adlandırdı.

İran isə Türkiyə və İƏT-nın narahatlığını paylaşdıqlarını və Çinin Sintszyanda yaşayan müsəlmanların hüquqlarına hörmətlə yanaşmasının vacibliyi vurğuladı.

Yapon hökuməti hadisələri narahatlıqla izlədiklərini bildirdi.Sinqapur hökuməti isə tərəfləri diaoloqa çağırdı. Tayvan hökuməti isə toqquşmaları şiddətləndirilənlərin məsuliyyətə cəlb edilməsinə səslədi. Baş nazir Liu Çiao-şiuan tərəfləri təmkinli olmağa çağırmaqla, Çinin gələcəkdə etnik azlıqların hüquqları məsələsinə daha həssas yanaşaçağına inandığını bildirdi. Tayvan 2009-cu ilin sentyabr ayında Rəbiyyə Qədirə viza verməkdən imtina etdi. Tayvan bu hərəkətini Rəbiyyə Qədirin BMT tərəfindən terror təşkilatı kimi tanınan Şərqi Türküstan İslami Hərəkatı ilə əlaqələrinin olması iddiaları ilə əsaslandırmışdı.

İsveçrə təmkinli olmağa çağırış etdi və həyatını itirənlərin ailələrinə başsağlığı bildirdikdən sonra çinin mətbuat və ifadə azadlığına hörmət etməyə çağırdı. Avstraliyanın baş naziri Kevin Rudd "çətinliklərin sülh yolu ilə həllinə inandığını" bildirdi. Serbiya separatizmə qarşı olduğunu və bütün "problemlərin sülh yolu ilə həll ediləcəyinə inandığını" bildirdi. Belarus ölmüş insan sayına və regiona dəymiş ziyana görə təəssüf hiss keçirdiyini və vəziyyətin yaxın vaxtda normala dönəcəyinə ümid etdiyini bildirdi.

Norveç və Niderlandda vəziyyət fərqli oldu. Niderlanddakı Çin səfirliyinə uyğur aktivistlər tərəfindən hücum oldu. Aktivistlər səfirliyin şüşələrini, pəncərələrini sındırdı və Çin bayrağını yandırdı. 142 nəfər həbs edildi və Çin bir günlük səfirliyini bağladı. Norveç səfirliyi qarşısında təxminən 100 nəfər uyğur nümayiş təşkil etdi. Onlardan 11 nəhər həbs edilsə də, sonradan azadlığa buraxıldılar.

İndoneziyanın islamçı qruplarından olan etirazçı koalisiya Cakartadakı Çin səfirliyinin mühafizəçilərinə hücum edib, Çin əleyhinə cihad elan etdilər.Pakistan ortada Çin-Pakistan əlaqələrinin pozulmasına rəvac verəcək heç bir problemin olmadığını bildirdi.Şri-Lanka iğtişaşların Çinin daxili problemi olduğunu və Çinin hərəkətləri sayəsində tez bir zamanda vəziyyətin normala qayıdacağına inandığını bildirdi.

Kanadanın baş naziri Laurens Kannon hadisələrin daha da pis məcraya getməməsi üçün "diaoloqun və xoş niyyətin" lazımlı olduğunu bildirdi. Obama admisntrasiyanın sözçüsü ABŞ-nin Sintszyandakı insan itkisinə görə dərin təssüf keçirdiyini və bütün tərəfləri təhdidləri dayandırmağa, uyğun yol tapmağa səslədiyini bildirdi. ABŞ Dövlət Departamentinin sözçüsü İan Kelli "Çin rəsmi dairələrinin vəziyyəti düzəltmək və daha çox güc tədbiqinin qarşısını almaq üçün işə başlamarının vacibliyini" vurğuladı.ABŞ-nin Beynəlxalq Dini Azadlıqlar Komissiyası dərin naahatlığını ifadə etdi və Çini repressiyanı dayandırmağa çağırdı. Komissiya həmçinin, qarşıdurmanı araşdırmaq üçün müstəqil tədqiqat komitənin qurulmasının və Çinə sansksiya tədbiqinin vacibliyini vurğuladı.

Qeyri-hökumət təşkilatları

  • Amnesty International: hadisələrin tərəfsiz və müstəqil araşdıra biləcək qrupun yaradılmasının vacibliyini bildirdi. Həmçinin, həbs edilənlərin ifadə, sərbəst toplaşma azadlığı əsas gətirilərək azadlığa buraxılmalı olduğunu bildirdi. Həmçinin, digər həbsdə olanların da ədalətli mühakimə edilməsini tələb etdi.
  • Human Rights Watch: Çini təmkinli olmağa və bölgədəki siyasətlə əlaqəli olaraq uyğur problemlərini həll etməyi özündə ehtiva edən hadisələrlə əlaqədar müstəqil araşdırma aparmağa çağırdı. Bundan əlavə Çinin etirazlara cavab verərkən beynəlxalq normalara hörmət etməli və yalnız mütənasib olaraq güc tətbiq etməli olduğu da vurğulandı.
  • : Londonda fəaliyyət göstərən "Stirling Assynt" risk analizi firmasına görə, Əlcəzairdə fəaliyyət göstərən Məğrib əl-Qaidəsi, Şimali Afrikadakı Çin işçilərinə hücum çağırışı etmişdir.

Mətbuatda işıqlandırma

BBC World Service-nin Çin üzrə əməkdaşı Çen Şironq Xinhuanın onun yaxşı mənada təəccüblənməsinə səbəb olduğunu bildirdi:

image Daha çox güvənilir olsun deyə videolar 2 həftə sonra yox, bir neçə saat sonra yayımlandlı. image

-dan Peter Fosteri çinli jurnalistlərin işləmə sürəti yaxşı mənada təəccübləndirmişdi:

image Uzun müddətdir dayanan çinli jurnalistlərin hadisəni işıqlandırma göstərdikləri sürət məni yaxşı mənada təəccübləndirdi...Çinin gizlədəsi elə də bir şeyi yoxdur. image

Kaliforniya Berkli Universitetindən olan alimlər razılaşırlar ki, Çin rəsmi dairələri xeyli təcrübəli davranmışdır.The New York Times və AFP Çinin "siyasi etirazlar barədəki dərsini yaxşı hazırladığını aşkarlamışdır." Onlar Ukraynada, Gürcüstanda baş verən rəngli inqilablar və 2009-cu il İrandakı seçki etirazlarını ətraflı araşdırmış, etirazçıların təşkilatlanması, dünyaya səslərini eşitdirmə məsələsindəki metodlarını öyrənmiş və buna qarşı xüsusi üsullar işləmişdirlər.

Lakin Ceymstaun Fondunun alimi Villi Lam Çinin sadəcə sosial olaraq test keçirdiyini bildirmişdir. O, inanırdı ki, bu açıqlığın nəticəsi zəif olarsa, 2008-ci ildəki Siçuan zəlzələsindən sonra etdikləri kimi "əyləcləri" basacaqdılar. Bir müddət sonra xarici jurnalistlərin polis tərəfindən nəzarətə alınması halları oldu, lakin qısa müddət sonra sərbəst buraxıldılar. 10 iyulda dövlət rəsmiləri xarici jurnalistlərdən "öz can təhlükəsizlikləri" üçün şəhəri tərk etmələrini istədilər. Xinhuanın yuxarı vəzifəli şəxslərindən olan Xia Lin daha sonra qarşıdurma zamanı hər iki tərəfin itkilərini və baş vermiş hadisələri açıqladı. Bunu etirazların digər şəhərlərə yayılacağı qorxusu altında etmişdilər.

Xalq Gündəliyi qəzeti qərb mətbuatını "ikili standart tətbiq etməkdə, tərəfli şərh və fikir" səsləndirməkdə ittiham etdi. Qəzet yazırdı ki, müəyyən xarici siyasətinə görə Çin əməyinin qarşılığını almaqda uğursuzluğa uğramışdır. Xarici fiqurlar və mətbuat orqanları onnu açıqlılığını və əməkdaşlıq etmək istəyini görməzdən gəlmişdir. Onların yazdığına görə əksər qərb mətbuatı üzvləri hələ də, bilərəkdən ya bilməyərəkdən etirazçıların etdiklərini azaldır və ortada irqi konflikt olduğu fikrinə köklənir. Hər halda, Frans Pressdən Darci Doran açıqlılığına görə Çin hökumətindən razı qaldığını bildirirdi, lakin onun hadisələr barədə düşündüyü Çininkindən xeyli fərqlənirdi. Çin mətbuatı əsasən ziyan görmüş hanlara köklənmişdi, "uyğur hekayəsi"ni, münaqişəyə gətirib çıxaran səbəblər isə işıqlandırılmırdı.

İğtışaşlar hələ təzə başlayarkən Reutersdən bir jurnalis ötən günki qarşidurmanı əks etdirmək üçün bir şəkildən istifadə etdi. Şəkildə Xalq Meydanında xeyli sayda Çin ordusu əks olunmuşdu. Lakin sonradan məlum oldu ki, bu şəkil 2009-cu il Şişou hadisələrinə aiddir və orijinalı 26 iyunda Həftəlik Cənubi Metropoliya tərəfindən paylaşılmışdır. Bu şəkil səhvliklə digər agentliklər tərəfindən də istifadə edildi. Lakin sonra bu agentliklər öz nöqsanlarını düzəltdilər.

7 iyulda Əl-Cəzirəyə müsahibəsi zamanı Dünya Uyğur Konsresi sədri Rəbiyyə Qədir də Urumçi hadisələrindən bəhs edərkən bu fotonu göstərdi. Lakin DÜK üzvləri sonradan bu nöqsana görə üzr istədilər və bu şəklin yüzlərlə şəkil içərisindən sadəcə keyfiyyətinə görə seçildiyini bildirdilər.

3 avqustda Xinhua Rəbiyyə Qədirin uşaqlarına aid olduğunu iddia etdiyi yazı dərc etdirdi. Yazıya görə Rəbiyyə Qədirin uşaqları onu iğtişaşları təşkil etməkdə ittiham edirdi. Almaniya mərkəzli DUK bu iddanı rədd etdi. Human Rights Watch araşdırmaçısı isə mətni analiz etdikdən sonra verdiyi bəyanatda bəzi şübhəli məqamların olduğunu bildirdi. Ona görə mətndə iğtişaşların təsviri və qiymətləndirilməsi Çin rəsmi dairələrinin etdiyi ilə çox oxşar idi. Bu da uşaqların bunu yazacağına dair şübhələri artırır.

Nəticə və uzunmüddətli təsiri

Həbslər və məhkəmələr

Avqustun əvvəllərində Urumçi hökuməti iğtişaşlarla əlaqəsi olan 83 şəxsin rəsmi olaraq həbs edildiyini elan etdi. Gündəlik Çin qəzeti avqustun sonlarında yazırdı ki, 200 nəfər həbs edilmişdir və yaxın müddətdə onların məhkəməsi başlayacaqdır. Lakin bu iddia yerli partiya orqanı və əyalət rəhbərliyi tərəfindən inkar edildi. Sintszyan rəhbərliyi sonradan elan etdi ki, 196 nəfər həbs edilmiş, onların 51 nəfəri barədə isə artıq həbs qərarı çıxmışdır. Gündəlik Çin qəzeti həmçinin, polisin prokurorluğu daha 239 nəfəri həbs etmək və 825 nəfəri nəzarətə götürmək üçün razı salmağa çalışırdığını da yazmışdı. Dekabrın əvvəllərində 94 "qaçaq" həbs edildi.

Dövlət ilk dəfə sentyabr ayının sonlarında həbs edilənlərə qarşı ittihamlar irəli sürdüyünü və 21 nəfərin qətlə, soyğuna və başqasının şəxsi əmlakına ziyan verməsinə görə həbs etdiyini elan etdi. 11 oktyabrda 14.000 təhlükəsizlik qüvvəsi Urumçiyə gətirildi və növbəti gün Sintszyan məhkəməsinin qərarı ilə iğtişaşlardakı rollarına görə 6 nəfər ölümə və 1 nəfər isə ömürlük həbsə məhkum edildi. Ölümə məhkum edilənlərin hamısı uyğur idi və onlar adam öldürmədə, soyğun törətməkdə və talanda ittiham edilirdilər. Xarici mətbuat bu məhkəmə qərarları ilə Çin hakimiyyətinin incik hanların könülünü almağı hədəflədiyini yazırdı. DUK isə bu qərarları qınamış və ədalətsiz adlandırmışdı.

Human Rights Watch iyul etirazları ilə əlaqədar 21 müttəhimin məhkəməsində "ciddi qanun pozuntularının" olduğunu, məhkəmələrin "lazımi prosedurların və ədalətli məhkəmə araşdırmalarının minimum beynəlxalq standartlarına cavab vermədiyini" –konkret olaraq, məhkəmələrin əvvəlcədən xəbərdarlıq edilmədən bir gündə edildiyini, müttəhimlərin vəkil seçiminin məhdudlaşdırıldığını və buna görə də məhkəmələr tərəfindən məhkəmə proseslərinin ədalətsiz keçirildiyini bildirdi. Digər tərəfdən Xinhua agentliyi məhkəmə proseslərinin həm Çin, həm də uyğur dillərində aparıldığını, hər hansı bir qərar verilmədən əvvəl dəlilin diqqətlə toplanaraq yoxlanıldığını qeyd etmişdi.

2010-cu ilin fevral ayına qədər edam hökmü verilmiş şəxslərdən ən az 26 nəfər edam edildi. 26 nəfərin biri han olmaqla, digərləri uyğur idi. Həmçinin edam edilənlərin sırasına bir uyğur qadın da daxil idi. 2009-cu ilin noyabr ayında edama məhkum edilən 9 nəfərin isə 8-i uyğur və 1-i han idi.

Sonrakı narahatlıqlar və təhlükəsizlik tədbirləri

Avqustun ortalarından başlayaraq, 476 nəfərin hipoderma iynələri ilə bıçaqlandığı bir hücum baş verdi. Rəsmilər hücumların Han vətəndaşlarını hədəf aldıqlarına və Uyğur separatçıları tərəfindən edildiyinə inanırdılar. Həm hücumlara görə yaranmış narahatlığa, həm də digər problemlərin həll edilməsində hökumətin xeyli ləng davranması hanların kütləvi formada etirazlara başlamasına səbəb oldu. 3 sentyabrda 5 etirazçı nümayişlər zamanı həyatını itirdi, 14 nəfər isə yaralandı. Növəti gün Kommunist Partiyasının Urumçi üzrə rəhbəri Li Zhi polis rəisi Liu Yaohua ilə birlikdə vəzifələrindən göndərildilər. 2010-cu ilin aprelində isə Kommunist partiyasının əyalət üzrə rəhbəri olan da öz vəzifəsindən azad edilir.

Şəhərdə həyatın normala dönməsini insanlara göstərmək üçün əlindən gələni edirdi, amma şəhərə gətirilmiş hərbçilər hələ də saxlanılırdı. Verilən məlumata görə, 2010-cu ilin yanvar ayından etibarən hər gün 5–6 dəfə patrul təşkil edilirmiş və bu patrulların sayı gecə vaxtları daha da artırılırmış. İğtişaşın birinci ildönümünə az qalmış hakimiyyət orqanları "əsas ictimai yerlərdə təhlükəsizliyi təmin etmək" üçün Ürümqi ətrafında 40 mindən çox müşahidə kamerası quraşdırmışdı.

Qanunvericilik və təhqiqat

Avqust ayının sonlarında mərkəzi hökumət "üsyan, iğtişaşlar, genişmiqyaslı ciddi cinayət zorakılığı, terror hücumları və digər sosial təhlükəsizlik hadisələri zamanı silahlı polisin yerləşdirilməsinə dair standartları açıqlayan bir qanun qəbul etdi. Sentyabrın əvvəlindəki etirazlardan sonra hökumət bütün "icazəsiz yürüşləri, nümayişləri və kütləvi etiraz aksiyalarını" qadağan edildiyini elan etdi. Vilayət hökuməti, həmçinin etnik separatizmi qızışdırmaq üçün internetdən istifadəni qadağan edən qanun qəbul etdi.

Noyabrda mərkəzi Çin hökuməti 400 dövlət rəsmisini Sintszyana göndərdi. Göndərilənlər arasında rəhbər şəxslərdən Dövlət Şurasının katibi Ma Kay, propaqanda departamentinin rəhbəri Liu Yunşan, Birləşmiş Cəbhənin rəhbəri Du Qinqlin var idi. Bu şəxslər Sintszyan hadisələrini araşdırmaq üçün komitə qurmalı idilər. Məqsəd isə etirazlardan sonra bu bölgədə yeridilməsi planlanan siyasətin müəyyən olunması idi. 2010-cu ilin aprel ayında sərt insan olan Vanq Lequan partiya daha uzlaşdırıcı şəxs olan Zhanq Çunxianla əvəzləndi. Hökumət, əyalətin iqtisadi inkişafına kömək etmək üçün şərq əyalətlərindən Sintszyan bölgəsinə təxminən 15 milyard ABŞ dolları məbləğində pul köçürmələrini təsdiq etdi və Qaşqarda xüsusi bir iqtisadi bölgə qurmağı planladığını bildirdi.

Çin şimal-qərb sərhədi olan və əsasən müsəlmanlar tərəfindən məskunlaşdırılan Sintszyanda sosial riskləri həll etmək və iğtişaşların erkən əlamətlərini aşkar etmək üçün əhalinin köçürülmə siyasətini tətbiq etdi. Yüzlərlə kadr geridəqalmış cənub torpaqlarından Urumçinin qeyri-sabit bölgələrinə köçürüldü. Həmçinin, yeni sosial layihə ilə əgər ailədə hamı işsiz idisə, onlardan birinə dövlət iş tapmalı idi. Tələbələr də bu proqrama üzv ola bilərdilər. Şəhərin ətrafındakı gecəqondu məhəlləri yenidən işlənilir və yeni evlər tikilirdi. Bunda məqsəd bölgədəki sosial riski azaltmaq idi. Ancaq müstəqil müşahidəçilər hesab edirlər ki, uğur qazanmaq üçün fundamental bərabərsizliklər aradan qaldırılmalı və düşüncə tərzi dəyişməlidir; İlham Tohti yeni siyasətin daha çox han mühacirətini cəlb edə biləcəyini və uyğur əhalisini daha da uzaqlaşdıracağını güman etdiyini bildirmişdir.

İctimai xidmətlər və internetə giriş

Şəhərdəki nəqliyyat sistemi demək olar ki, avqust ayının əvvəllərinə qədər bərpa edildi. Xinhua agentliyinin bildirdiyinə görə, 267 avtobus iğtişaşlar zamanı ziyan görmüşdü, bu avtobusların çoxu 12 avqustda yenidən xidmətə başladı. Dövlət avtobus şirkətlərinə ümumilikdə ¥5.2 milyon kompensasiya ödədi. Nəqliyyat xidmətlərinin bərpa edilməsinə və hökumətin bölgəyə gələnləri təşviq etmək səylərinə baxmayaraq, iğtişaşlardan sonra turizm kəskin şəkildə aşağı düşdü; oktyabrda Milli Gün tətilində Sintizsyana 2008-ci ildəki ilə müqayisədə 25% daha az turist gəldi.

Urumçi ictimai məktəbləri sentyabr ayında cədvəl üzrə payız semestri üçün açıldı. Lakin bu açılışlar silahlı qüvvələrin nəzarəti altında baş verdi. Bir çox məktəblərdə ilk dərs günləri vətənpərvərliyə həsr edilmişdi.

Digər tərəfdən Urumçidə internet və beynəlxalq telefon zəngləri hələ də məhdud səviyyədə saxlanılırdı. Bu iğtişaşlardan sonra təxminən 1 il belə davam etdi. Noyabr ayında internet məzmunlarının əksəriyyətinə girmək olmurdu və beynəlxalq telefon zəngləri isə qeyri-mümkün idi. Dekabr ayının sonuna qədər muxtar bölgədən kənarda yerləşdirilən əksər veb məzmuna bir neçə jurnalistdən başqa heç kim girə bilmirdi. Sakinlər normal formada internetə girmək üçün 14 saatlıq məsafədə olan Dunhuanqa getməli idilər. Şəhərdə yalnız 100 yerli internet saytı fəaliyyətini davam etdirirdi. Bu saytlar isə bankların yerli filiallarının saytı, dövlət orqanlarının saytları idi. Xaricə zəng etmək və ya xaricdən gələn zəngi qəbul etmək qeyri-mümkün idi. Sakinlər xariclə yalnız Çinin digər şəhərlərində yaşayan vasitəçilər vasitəsiylə əlaqə saxlaya bilirdilər. Kommunikasiya vasitələrinin bloklanması Çinin özündə belə mübahisələrə səbəb oldu. Zhejianq Universitetindən Yu Xiaofenq hökuməti bu addımına görə tənqid etdi. Bir çox Urumçu sakini bu bloklamaların onların bizneslərinə külli miqdarda ziyan vurduğunu və iğtişaşlardan sonra özlərini bərpa edə bilməmələrinə səbəb olduğunu bildirirdi. Avro-Çin formunun rəhbəri David Qosset isə sosial stabilliyə görə bütün bunlara dözülməli olduğunu bildirmişdi. Bəzi sakinlər isə internetin bloklanması ilə daha keyfiyyətli həyat yaşadıqlarını bildirirdilər.

Dekabrın sonlarında hökumət xidmətləri yavaş-yavaş bərpa etməyə başladı. İki dövlət tərəfindən nəzarət edilən Xinhua və Gündəlik Xalq saytları bloklanmadan xaric edildi. 28 dekabrda Sina.com və 10 yanvar 2010-cu ildə isə Sohu.com bloklanmadan çıxarıldı. 6 fevral tarixində isə daha 27 sayt da çıxarıldı, lakin bu saytlarda fəaliyyət hələ də məhdudlaşdırılmış formada saxlanılırdı. Məsələn, istifadəçilər portallarda yazılanları oxuya bilər, fəqət nəsə yaza bilməzdi. Gündəlik Çin qəzeti e-mail xidmətinin 8 fevraldan artıq işlədiyini elan etsə də, BBC-nin müxbirinin bildiyi məlumata görə, bu yalan xəbər idi. Telefon mesajlaşmaları limitlər qoyulsa da, 17 yanvarda bloklanmadan çıxarıldı. Hər bir insana göndərilən gündəlik mesaj sayına görə limit qoyulmuşdu. 2010-cu ilin may ayında internet tamamilə insanların istifadəsinə verildi.

İstinadlar

  1. Macartney, Jane. . www.thetimes.co.uk. 13 dekabr 2019. 2019-12-13 tarixində orijinalından arxivləşdirilib.
  2. Elegant, Simon; Ramzy, Austin. . time.com. 2012-11-05 tarixində orijinalından arxivləşdirilib.
  3. Barriaux, Marianne. . Sydney Morning Herald. 2019-12-13 tarixində orijinalından arxivləşdirilib.
  4. Branigan, Tania; Watts, Jonathan. . The Guardian. 2019-12-13 tarixində orijinalından arxivləşdirilib.
  5. . www.aljazeera.com. 2019-12-13 tarixində orijinalından arxivləşdirilib.
  6. Hu Yinan, Lei Xiaoxun. "Urumqi riot handled 'decisively, properly". China Daily. 2009-09-22 tarixində .
  7. Yan Hao, Geng Ruibin və Yuan Ye. "Xinjiang riot hits regional anti-terror nerve". Chinaview.cn. 2009-10-05 tarixində .
  8. "Associated Press". South China Morning Post. (#accessdate_missing_url)
  9. Wong, Edward. . 2019-10-14 tarixində orijinalından arxivləşdirilib.
  10. . BBC News. 2019-12-13 tarixində orijinalından arxivləşdirilib.
  11. Cui Jia. "Riot woman sentenced to death for killing". China Daily. 2009-12-15 tarixində .
  12. "Scores killed in China protests". BBC News. 6 iyul 2009. 2012-03-26 tarixində . İstifadə tarixi: 6 iyul 2009.
  13. Yan Hao, Geng Ruibin and Yuan Ye. "Xinjiang riot hits regional anti-terror nerve". Chinaview.cn. Xinhua. 18 iyul 2009. 17 aprel 2010 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 21 iyul 2009.
  14. "Initial probe completed and arrest warrants to be issued soon, Xinjiang prosecutor says". South China Morning Post. Associated Press. 17 iyul 2009. səh. A7.
  15. Riley, Ann. "China officials 'disappeared' Uighurs after Xinjiang riots: HRW". Paper Chase Newsburst. University of Pittsburgh School of Law. 21 oktyabr 2009. 2014-10-19 tarixində . İstifadə tarixi: 13 oktyabr 2014.
  16. Bristow, Michael. "Many 'missing' after China riots". BBC News. 21 oktyabr 2009. 2012-11-26 tarixində . İstifadə tarixi: 25 fevral 2010.
  17. Wong, Edward. "Riots in Western China Amid Ethnic Tension". The New York Times. 5 iyul 2009. 2013-12-28 tarixində . İstifadə tarixi: 5 iyul 2009.
  18. Macartney, Jane. "China in deadly crackdown after Uighurs go on rampage". The Times. London. 5 iyul 2009. 2020-05-15 tarixində . İstifadə tarixi: 5 iyul 2009.
  19. "Profile: Rebiya Kadeer". BBC News. 17 mart 2005. 2012-03-29 tarixində . İstifadə tarixi: 4 yanvar 2010.
  20. "Internet Service In China's Xinjiang Will Soon Recover". China Tech News. 31 dekabr 2009. 17 aprel 2010 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 3 yanvar 2010.
  21. 2000年人口普查中国民族人口资料，民族出版社 [Year 2000 China census materials: Ethnic groups population]. Minzu Publishing House. sentyabr 2003. ISBN .
  22. Jiang, Wenran. . The Globe and Mail. 6 iyul 2009. səh. parag. 10. 2009-07-10 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 18 yanvar 2010. But just as in Tibet, the local population has viewed the increasing unequal distribution of wealth and income between China's coastal and inland regions, and between urban and rural areas, with an additional ethnic dimension. Most are not separatists, but they perceive that most of the economic opportunities in their homeland are taken by the Han Chinese, who are often better educated, better connected, and more resourceful. The Uyghurs also resent discrimination against their people by the Han, both in Xinjiang and elsewhere.
  23. Ramzy, Austin. . Time. 14 iyul 2009. 2012-11-05 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 5 sentyabr 2009.
  24. Larson, Christina. . Foreign Policy. 9 iyul 2009. 8 iyun 2011 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 5 sentyabr 2009.
  25. Millward, James A. (2007). Eurasian crossroads: A history of Xinjiang. ISBN . p. 306
  26. Toops, Stanley. (PDF). East-West Center Washington Working Papers. East–West Center (1). may 2004: 1. 2007-07-16 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-12-13.
  27. ed. Starr 2004 2019-02-12 at the Wayback Machine, p. 243.
  28. Bovingdon, Gardner. Autonomy in Xinjiang: Han nationalist imperatives and Uyghur discontent (PDF). Political Studies 15. Washington: East-West Center. 2005. səh. 4. ISBN . 2018-09-12 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2019-12-13.
  29. Gladney, Dru C. The Chinese Program of Development and Control, 1978–2001 // S. Frederick Starr (redaktor). Xinjiang: China's Muslim borderland. M.E. Sharpe. 2004. 112–114. ISBN .
  30. Dwyer, Arienne. (PDF). Political Studies 15. Washington: East-West Center. 2005. səh. 2. ISBN . 2010-05-24 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-12-13.
  31. Dillon, Michael. Xinjiang – China's Muslim Far Northwest. RoutledgeCurzon. 2004. səh. 51. ISBN .
  32. Bovingdon, Gardner. Autonomy in Xinjiang: Han nationalist imperatives and Uyghur discontent (PDF). Political Studies 15. Washington: East-West Center. 2005. səh. 19. ISBN . 2018-09-12 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2019-12-13.
  33. . Congressional-Executive Commission on China. 1 oktyabr 2005. 7 aprel 2010 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 6 may 2010. [Uyghurs] live in cohesive communities largely separated from Han Chinese, practice major world religions, have their own written scripts, and have supporters outside of China. Relations between these minorities and Han Chinese have been strained for centuries.
  34. Sautman, Barry. "Preferential policies for ethnic minorities in China: The case of Xinjiang" (PDF). Working Papers in the Social Sciences. Hong Kong University of Science and Technology (32). 1997: 35. 21 July 2011 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 6 may 2010.
  35. Moore, Malcolm. . The Daily Telegraph. London. 7 iyul 2009. 2012-10-04 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 7 iyul 2009.
  36. Bovingdon, Gardner. Autonomy in Xinjiang: Han nationalist imperatives and Uyghur discontent (PDF). Political Studies 15. Washington: East-West Center. 2005. 34–5. ISBN . 2018-09-12 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2019-12-13.
  37. Sautman, Barry. "Preferential policies for ethnic minorities in China: The case of Xinjiang" (PDF). Working Papers in the Social Sciences. Hong Kong University of Science and Technology (32). 1997: 29–31. 21 July 2011 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 6 may 2010.
  38. Pei, Minxin. "Uighur riots show need for rethink by Beijing". Financial Times. 9 iyul 2009. 2020-05-23 tarixində . İstifadə tarixi: 18 yanvar 2010. Han Chinese view the Uighurs as harbouring separatist aspirations and being disloyal and ungrateful, in spite of preferential policies for ethnic minority groups.
  39. Hierman, Brent. "The Pacification of Xinjiang: Uighur Protest and the Chinese State, 1988–2002". Problems of Post-Communism. 54 (3). 2007: 48–62. doi:10.2753/PPC1075-8216540304.
  40. Rudelson, Justin Ben-Adam. . Central Asia-Caucasus Institute Analyst. 16 fevral 2000. 29 fevral 2012 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 29 yanvar 2010.
  41. Gunaratna, Rohan; Pereire, Kenneth George. (PDF). China and Eurasia Forum Quarterly. 4 (2). 2006: 59. 6 yanvar tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. Since [the Ghulja incident], numerous attacks including attacks on buses, clashes between ETIM militants and Chinese security forces, assassination attempts, attempts to attack Chinese key installations and government buildings have taken place, though many cases go unreported.
  42. "'No Rapes' in Riot Town". Radio Free Asia. 29 iyun. 2010-01-19 tarixində . İstifadə tarixi: 18 yanvar.
  43. Beattie, Victor. . VOA news. 8 iyul 2009. 2009-12-18 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 18 yanvararchiveurl=.
  44. "Man held over China ethnic clash". BBC News. 30 iyun 2009. 2009-07-07 tarixində . İstifadə tarixi: 18 yanvar.
  45. . Bloomberg News. 5 iyul 2009. 24 sentyabr 2015 tarixində orijinalından arxivləşdirilib.
  46. . Reuters. 5 iyul 2009. 2012-09-10 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 18 yanvar 2009.
  47. Interview with Dru Gladney. . (Podyayım). 9 iyul 2009. 22 iyun 2011 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 17 yanvar 2010.
  48. "Civilians, officer killed in Ürümqi unrest". China Daily. Xinhua. 6 iyul 2009. 18 aprel 2010 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 18 yanvar.
  49. "World Uyghur Congress behind violence: expert". China Daily. Xinhua. 7 iyul 2009. 18 aprel 2010 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 18 yanvar.
  50. "Violence Video about Urumqi Riot is Fake". China Radio International. Xinhua. 29 iyul 2009. 2009-07-31 tarixində . İstifadə tarixi: 18 yanvar archiveurl=https://www.webcitation.org/5p5Olncg2?url=http://english.cri.cn/6909/2009/07/29/1221s504925.htm. (#missing_pipe)
  51. 视频-乌鲁木齐"７·５"打砸抢烧严重暴力犯罪事件新闻发布会 (video) (Chinese). China Central Television. 7 iyul 2009. 18 aprel 2010 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 7 iyul.
  52. Wu Chaofan. "Urumqi riots part of plan to help Al-Qaeda". China Daily. 16 iyul 2009. 18 aprel 2010 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 18 yanvar 2010.
  53. "Xinjiang riot hits regional anti-terror nerve". China Daily. Xinhua. 18 iyul 2009. 2009-07-27 tarixində . İstifadə tarixi: 18 yanvar 2010.
  54. Kadeer, Rebiya. "The Real Uighur Story". Wall Street Journal. 8 iyul 2009. 2021-03-08 tarixində . İstifadə tarixi: 18 yanvar 2010.
  55. Sainsbury, Michael. "The violence has ended in Urumqi but shadows remain in hearts and minds". The Australian. 2 yanvar 2010. İstifadə tarixi: 2 yanvar 2010. There is little doubt [the WUC] helped promote protests, but there is no evidence they fomented violence.
  56. . The New Nation. 9 iyul 2009. 2009-10-16 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 18 yanvar.
  57. Agencies. "Civilians die in China riots". Al Jazeera. 5 iyul 2009. 2009-07-06 tarixində . İstifadə tarixi: 5 iyul 2009.
  58. Epstein, Gady. "Uighur Unrest". Forbes. 5 iyul 2009. 24 iyul 2014 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 5 iyul 2009.
  59. 新疆披露打砸抢烧杀暴力犯罪事件当日发展始末 (çin). 中新网 Chinanews.com.cn. 6 iyul 2009. 2019-07-03 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-12-13.
  60. ""Justice, justice": The July 2009 Protests in Xinjiang, China". Amnesty International. 2 iyul 2010. 26 aprel 2015 tarixində . İstifadə tarixi: 2 iyul 2010.
  61. "We Are Afraid to Even Look for Them: Enforced Disappearances in the Wake of Xinjiang's Protests". Human Rights Watch. 20 oktyabr 2009. 2010-01-03 tarixində . İstifadə tarixi: 18 yanvar.
  62. 美新疆问题专家鲍文德访谈 [Interview with American "Xinjiang problem" expert Gardiner Bovingdon]. Deutsche Welle. 23 iyul 2009. 2009-07-27 tarixində . İstifadə tarixi: 5 sentyabr 2009.
    Interviewer: 您认为事件的过程已经非常清楚了吗？ (Do you think the process of the riots has become clear?)
    Bovingdon: 不清楚，而且我觉得可以说很不清楚。 (No, it's not clear, and I think you can say it's much unclear.)
  63. Demick, Barbara. "140 slain as Chinese riot police, Muslims clash in north-western city". Los Angeles Times. 6 iyul 2009. 2010-08-12 tarixində . İstifadə tarixi: 18 yanvar.
  64. "WUC Condemns China's Brutal Crackdown of a Peaceful Protest in Urumchi City". World Uyghur Congress. 6 iyul 2009. 2011-07-21 tarixində . İstifadə tarixi: 5 sentyabr 2009.
  65. "World Uyghur Congress' Statement on July 5th Urumqi Incident". World Uyghur Congress. 7 iyul 2009. 2011-07-21 tarixində . İstifadə tarixi: 5 sentyabr 2009.
  66. Kadeer, Rebiya. . Uyghur American Association. 20 iyul 2009. 24 iyul 2009 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 29 sentyabr 2009.
  67. Marquand, Robert. "Q&A with Uighur spiritual leader Rebiya Kadeer". Christian Science Monitor. 12 iyul 2009. 2009-07-16 tarixində . İstifadə tarixi: 18 yanvar 2010. [Kadeer:] I was quite surprised by the loss of so many lives. Initially the protest was peaceful. You could even see Uighurs in the crowd holding Chinese flags. There were women and children, and that seemed at first like a good thing. But the Uighurs were provoked by Chinese security forces – dogs, armoured cars. What has not been noted are the plain clothes police who went in and provoked the Uighurs. My view is that the Chinese wanted a riot in order to justify a larger crackdown; it's an attempt to create solidarity between the Han and the government at a time when there is insecurity. Provoking the crowd justifies that this was a Uighur mob.
  68. . Chinaview.cn. Xinhua. 21 iyul 2009. 6 noyabr 2012 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 15 dekabr 2009.
  69. Sainsbury, Michael. "The violence has ended in Urumqi but shadows remain in hearts and minds". The Australian. 2 yanvar 2010. İstifadə tarixi: 2 yanvar.
  70. "Kindness found amid the violence |". Shanghai Daily. 9 iyul 2009.
  71. Barriaux, Marianne. "Three die during riots in China's Xinjiang region: state media". Sydney Morning Herald. Agence France-Presse. 5 iyul 2009. 2009-07-08 tarixində . İstifadə tarixi: 5 sentyabr 2009.
  72. Branigan, Tania; Watts, Jonathan. "Muslim Uighurs riot as ethnic tensions rise in China". The Guardian. London. 5 iyul 2009. 2013-09-07 tarixində . İstifadə tarixi: 5 iyul 2009.
  73. "Troops flood into China Riot City". BBC News. 8 iyul 2009. 2009-07-08 tarixində . İstifadə tarixi: 6 iyul 2009.
  74. "Traffic curfew lifted, tension remains in Urumqi". China Daily. Xinhua. 9 iyul 2009. 2009-07-13 tarixində . İstifadə tarixi: 18 yanvar 2010.
  75. "Mass arrests over China violence". BBC News. 7 iyul 2009. 2009-09-30 tarixində . İstifadə tarixi: 18 yanvar 2010.
  76. Kuhn, Anthony; Block, Melissa. "China Ethnic Unrest kills 156". All Things Considered. National Public Radio. 6 iyul 2009. 2009-07-10 tarixində . İstifadə tarixi: 6 iyul 2009.
  77. Clem, Will. "An eerie silence after lockdown in Kashgar". South China Morning Post. 8 iyul 2009. səh. A4.
  78. Clem, Will. "Thousands of students detained at college". South China Morning Post. 9 iyul 2009. səh. A3.
  79. Buckley, Chris. . Reuters. 5 iyul 2009. 2014-12-20 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 5 iyul 2009.
  80. . Xinhua. 6 iyun 2009. 9 iyul 2009 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 18 yanvar publisher=Chinaview.cn. (#missing_pipe)
  81. Hu Yinan, Lei Xiaoxun. "Urumqi riot handled 'decisively, properly'". China Daily. 18 iyul 2009. 17 aprel 2010 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 18 iyul 2009.
  82. Wong, Edward. "Chinese President Visits Volatile Xinjiang". The New York Times. 25 avqust 2009. 2019-10-14 tarixində . İstifadə tarixi: 4 sentyabr 2009.
  83. Macartney, Jane. "Chinese Han mob marches for revenge against Uighurs after rampage". The Times. London. 7 iyul 2009. 2011-10-11 tarixində . İstifadə tarixi: 7 iyul 2009.
  84. "Death toll from China's ethnic riots hits 184". Newsday. Associated Press. 10 iyul 2009. 2019-07-10 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-12-13.
  85. Duncan, Max. . Reuters. 18 iyul 2009. 2013-10-19 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 18 iyul 2009.
  86. Wong, Gillian. "China says police killed 12 in Urumqi rioting". Times Free Press. Associated Press. 18 iyul 2009. 2012-10-11 tarixində . İstifadə tarixi: 5 sentyabr 2009.
  87. Elegant, Simon; Ramzy, Austin. . Time. 20 iyul 2009. 2009-07-17 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 5 sentyabr 2009.
  88. "Xinjiang arrests 'now over 1,500'". BBC News. 3 avqust 2009. 2019-12-13 tarixində . İstifadə tarixi: 4 sentyabr 2009.
  89. . Chinaview.cn. Xinhua. 5 avqust 2009. 8 avqust 2009 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 13 dekabr 2009.
  90. "Number of injured in Urumqi riot increases to 1,680". Chinaview.cn. Xinhua. 12 iyul 2009. 2009-07-17 tarixində . İstifadə tarixi: 18 yanvar 2010.
  91. . Chinaview.cn. Xinhua. 21 iyul 2009. 26 avqust 2009 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 18 yanvar 2010.
  92. "７·５"事件遇害者家属将获补偿21万元. Caijing (çin). 10 iyul 2009. 2012-07-23 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 18 yanvar 2010.
  93. Macartney, Jane. "Riot police battle protesters as China's Uighur crisis escalates". The Times. London. 7 iyul 2009. 2021-05-24 tarixində . İstifadə tarixi: 18 yanvar.
  94. Foster, Peter. "Eyewitness: tensions high on the streets of Urumqi". The Daily Telegraph. London. 7 iyul 2009. 2010-07-04 tarixində . İstifadə tarixi: 18 yanvar 2010.
  95. . Chinaview.cn. Xinhua. 7 iyul 2009. 10 iyul 2009 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 12 iyul 2009.
  96. Foster, Peter. "China riots: 300 Uighurs stage fresh protest in Urumqi". The Daily Telegraph. London. 7 iyul 2009. 2009-07-10 tarixində . İstifadə tarixi: 4 sentyabr 2009.
  97. Foster, Peter. . The Daily Telegraph. London. 9 iyul 2009. 2011-10-26 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 sentyabr 2009.
  98. Fujioka, Chisa. . Reuters. 29 iyul 2009. 2013-02-16 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 24 aprel 2011.
  99. "Riots engulf Chinese Uighur city". BBC News. 7 iyul 2009. 2009-09-30 tarixində . İstifadə tarixi: 18 yanvar 2010.
  100. Foster, Peter. "Han Chinese mob takes to the streets in Urumqi in hunt for Uighur Muslims". The Daily Telegraph. London. 7 iyul 2009. 2010-05-16 tarixində . İstifadə tarixi: 18 yanvar.
  101. "Curfew in Chinese city of Urumqi". RTÉ. 7 iyul 2009. 2009-08-10 tarixində . İstifadə tarixi: 18 yanvar 2010.
  102. "Chinese police kill two Uighurs". BBC News. 13 iyul 2009. 2009-07-14 tarixində . İstifadə tarixi: 13 iyul 2009.
  103. "Police shoot dead two suspects, injure another in Urumqi". China Daily. 13 iyul 2009. 2009-07-16 tarixində . İstifadə tarixi: 13 iyul 2009.
  104. Clem, Will; Choi, Chi-yuk. "Conflicting stories emerge after police shoot dead Uyghur pair". South China Morning Post. 14 iyul 2009. səh. A1.
  105. "Some Urumqi mosques defy shutdown". BBC News. 10 iyul 2009. 2009-07-12 tarixində . İstifadə tarixi: 12 iyul 2009.
  106. . France24. 11 iyul 2009. 12 iyul 2009 tarixində orijinalından arxivləşdirilib.
  107. . Euronews. 9 avqust 2009. 2012-01-14 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 sentyabr 2009.
  108. Buckley, Chris. . Reuters. 10 iyul 2009. 2013-02-16 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 12 iyul 2009.
  109. "China reimposes curfew in Urumqi". BBC News. 10 iyul 2009. 2009-07-15 tarixində . İstifadə tarixi: 12 iyul 2009.
  110. Hille, Kathrin. "Xinjiang widens crackdown on Uighurs". The Financial Times. 19 iyul 2009. 2014-01-10 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-12-13.
  111. Reuters.com. "Reuters.com 2020-08-06 at the Wayback Machine." China jails Uighur journalist for 15 years – employer. Retrieved on 4 sentyabr 2010.
  112. "Outspoken Economist Presumed Detained". Radio Free Asia. 8 iyul 2009. 2012-02-24 tarixində . İstifadə tarixi: 12 iyul 2009.
  113. "Uyghur Economist Freed, Warned". Radio Free Asia. 2009. 28 June 2016 tarixində . İstifadə tarixi: 31 August 2009.
  114. Wines, Michael. "Without Explanation, China Releases 3 Activists". The New York Times. 23 avqust 2009. 2020-02-07 tarixində . İstifadə tarixi: 25 avqust 2009.
  115. "Minority riots erupt in China's west, media reports 140 deaths". The Indian Express. Associated Press. 6 iyul 2009. 2009-07-10 tarixində . İstifadə tarixi: 5 sentyabr 2009.
  116. Choi, Chi-yuk; Wu, Vivian. "Overseas media given freedom to cover unrest, but some areas still out of bounds". South China Morning Post. 8 iyul 2009. səh. A2.
  117. Graham-Harrison and Yu Le, Emma. . Reuters. 6 iyul 2009. 2011-02-21 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 18 yanvar 2010.
  118. "Internet cut in Urumqi to contain violence: media". Agence France-Presse. 7 iyul 2009. 2011-03-11 tarixində . İstifadə tarixi: 18 yanvar 2010.
  119. Doran, D'Arcy. "Savvy Internet users defy China's censors on riot". Agence France-Presse. 5 iyul 2009. 2012-11-26 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-12-13.
  120. [Starting today, Internet service completely restored in Xinjiang] (çin). news.china.com.cn. 14 may 2010. 17 May 2010 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 14 may 2010.
  121. Martin, Dan. . Adelaide Now. Agence France-Presse. 7 iyul 2009. 2012-02-03 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 18 yanvar 2010.
  122. 视频:新疆自治区主席就打砸抢烧事件发表讲话 [Xinjiang chairman delivers message to citizens] (video) (çin). QQ News. 6 iyul 2009. 2009-07-09 tarixində . İstifadə tarixi: 18 yanvar 2010.
  123. . Chinaview.cn. Xinhua. 20 iyul 2009. 22 iyul 2009 tarixində orijinalından arxivləşdirilib.
  124. . The Jakarta Post. Associated Press. 20 iyul 2009. 19 August 2009 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 18 yanvar 2010.
  125. McGregor, Richard. "Beijing handles political management of riots". Financial Times. 7 iyul 2009. 2009-07-08 tarixində . İstifadə tarixi: 18 yanvar 2010.
  126. "Report from Urumqi: Thousands of Chinese Troops Enter City Torn by Ethnic Clashes" (video). Democracy Now!. 9 iyul 2009. 2009-09-04 tarixində . İstifadə tarixi: 5 sentyabr 2009. Discussion of media coverage starting at 26:49, hotel and internet blackout at 29:00.
  127. Foster, Peter. "Uighur unrest: not another Tiananmen". The Daily Telegraph. London. 7 iyul 2009. 2012-07-07 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 18 yanvar 2010.
  128. "Propaganda shows of Han-Uygur unity fall flat in Silk Road oasis town". South China Morning Post. Associated Press. 17 iyul 2009. səh. A7.
  129. Guo, Likun; Li, Huizi. . Chinaview.cn. Xinhua. 7 iyul 2009. 31 avqust 2009 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 18 yanvar 2010.
  130. "Hu Jin-tao sends Zhou Yong-kang to Xinjiang to direct safety work". China News Wrap. 10 iyul 2009.
  131. Kwok, Kristine. "Hu's return seen as sign Beijing was caught out". South China Morning Post. 9 iyul 2009. səh. A4.
  132. Pomfret, James. . Reuters. 30 iyul 2009. 2013-12-12 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 18 yanvar 2010.
  133. Jacob, Jayanth. "Delhi shuts out Uighur matriarch". The Telegraph. 26 iyul 2009. 2009-08-26 tarixində . İstifadə tarixi: 29 yanvar 2010.
  134. "Uighur Kadeer arrives in Tokyo". BBC News. 28 iyul 2009. 2012-03-27 tarixində . İstifadə tarixi: 29 yanvar 2010.
  135. "Australia defies China to host Uighur leader Rebiya Kadeer". The Daily Telegraph. London. 31 iyul 2009. 2010-05-23 tarixində . İstifadə tarixi: 29 yanvar 2010.
  136. . Reuters. 7 iyul 2009. 2011-02-10 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 18 yanvar 2010.
  137. "Chinese Authorities Blame Internet for Fanning Uighur Anger". VOA News. 8 iyul 2009. 20 dekabr 2009 tarixində . İstifadə tarixi: 18 yanvar 2010.
  138. Martin, Dan. . Jakarta Globe. 6 iyul 2009. 10 iyul 2009 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 18 yanvar 2010.
  139. . The Brunei Times. 7 iyul 2009. 13 yanvar 2012 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 18 yanvar 2010.
  140. . Jakarta Post. Associated Press. 7 iyul 2009. 8 iyul 2009 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 18 yanvar 2010.
  141. "UN human rights chief alarmed by 'major tragedy' in western China". UN News Centre. 7 iyul 2009. 2016-03-03 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-12-13.
  142. . Khaleej Times. Reuters. 7 iyul 2009. 25 iyul 2011 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 18 yanvar 2010.
  143. . Chinaview.cn. Xinhua. 11 iyul 2009. 17 iyul 2009 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 18 yanvar 2010.
  144. Faulconbridge, Guy. . Reuters. 8 iyul 2009. 2011-08-30 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 18 yanvar 2010.
  145. Kazakh Foreign Ministry: Above 1,000 Kazakh citizens leave Xinjiang due to riots 2012-03-08 at the Wayback Machine. Central Asian News. 9 iyul 2009
  146. "Central Asia Uighurs look on with fury at bloodshed". ABS CBN News. Agence France-Presse. 7 iyul 2009. 2009-07-11 tarixində . İstifadə tarixi: 18 yanvar 2010.
  147. Radio Free Europe/Radio Liberty. "Kyrgyz Tighten Controls On Chinese Border". 8 iyul 2009. 2009-08-06 tarixində . İstifadə tarixi: 18 yanvar 2010.
  148. Leonard, Peter. "Seattle Times". ABC News. Associated Press. 19 iyul 2009. İstifadə tarixi: 19 iyul 2009.
  149. . Channel News Asia. 8 iyul 2009. 2009-09-13 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 18 yanvar 2010.
  150. "International reaction to Uyghur protest violence" (audio). Radio Australia. 7 iyul 2009. 2009-07-19 tarixində . İstifadə tarixi: 18 yanvar 2010.
  151. "France concerned over Xinjiang riots". Sino Daily. Agence France-Presse. 7 iyul 2009. 2014-12-20 tarixində . İstifadə tarixi: 19 dekabr 2014.
  152. Radio Free Europe/Radio Liberty. "Uyghurs Abroad Blame China Policies For Unrest". 7 iyul 2009. 2009-08-10 tarixində . İstifadə tarixi: 18 yanvar 2010.
  153. . Norway Post. Norwegian Broadcasting Corporation. 9 iyul 2009. 18 yanvar 2012 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 5 sentyabr 2009.
  154. . Today's Zaman. 7 iyul 2009. 8 mart 2012 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 5 aprel 2011.
  155. "Turkish FM calls on China to end violence". Taiwan News. Associated Press. 8 iyul 2009. 2009-07-10 tarixində . İstifadə tarixi: 18 yanvar 2010.
  156. . Associated Press. 10 iyul 2009. 13 iyul 2009 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 5 sentyabr 2009.
  157. "Turkey attacks China 'genocide'". BBC News. 10 iyul 2009. 2009-09-30 tarixində . İstifadə tarixi: 18 yanvar 2010.
  158. . Today's Zaman. Associated Press. 9 iyul 2009. 8 mart 2012 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 18 yanvar 2010.
  159. "Turkish PM Erdogan likens Xinjiang violence to 'genocide'". France 24. Agence France-Presse. 10 iyul 2009. 2009-07-15 tarixində . İstifadə tarixi: 18 yanvar 2010.
  160. . 22 sentyabr 2015 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 25 oktyabr 2015.
  161. Hille, Kathrin; Strauss, Delphine. "China fury at Turkey's 'genocide' comments". Financial Times. 15 iyul 2009. 2009-07-18 tarixində . İstifadə tarixi: 15 iyul 2009.
  162. "Turkey PM told to retract Xinjiang 'genocide' claim". The Malaysian Insider. 14 iyul 2009.
  163. . Reuters. 14 iyul 2009. 2014-11-11 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 15 iyul 2009.
  164. Kadeer, Rebiya. Dragon Fighter One Woman's Epic Struggle for Peace with China. Kales Press. 2009. səh. 273. ISBN .
  165. "Cable: 09BEIJING2041_a". wikileaks.org. 2016-01-11 tarixində . İstifadə tarixi: 21 oktyabr 2015.
  166. "Cable: 09BEIJING2185_a". wikileaks.org. 2016-01-11 tarixində . İstifadə tarixi: 21 oktyabr 2015.
  167. Naser M. Al-Tamimi. China-Saudi Arabia Relations, 1990-2012: Marriage of Convenience Or Strategic Alliance?. Routledge. 5 sentyabr 2013. 92–. ISBN . 2017-01-09 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-12-13.
  168. "Afghanistan supports China's territorial integrity". Trend News. 8 iyul 2009. İstifadə tarixi: 18 yanvar 2010.[ölü keçid]
  169. . Chinaview.cn. Xinhua. 11 iyul 2009. 15 iyul 2009 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 18 yanvar 2010.
  170. "Vietnam expresses support for China's handling of Xinjiang unrest". Chinaview.cn. Xinhua. 8 iyul 2009. 2009-07-12 tarixində . İstifadə tarixi: 18 yanvar 2010.
  171. . Chinaview.cn. Xinhua. 9 iyul 2009. 29 avqust 2009 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 18 yanvar 2010.
  172. . Anadolu Ajansi. 9 iyul 2009. 20 dekabr 2014 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 18 yanvar 2010.
  173. . Press TV. 9 iyul 2009. 14 iyul 2009 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 18 yanvar 2010.
  174. New Delhi Television. "Riots in China: 1400 people detained". Associated Press. 7 iyul 2009. 2012-09-30 tarixində . İstifadə tarixi: 18 yanvar 2010.
  175. Saad, Imelda. . Channel News Asia. 9 iyul 2009. 2009-07-12 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 12 iyul 2009.
  176. "Taiwan condemns riots in Xinjiang, urges China to be tolerant". Taiwan News. Central News Agency. 9 iyul 2009. 2009-08-05 tarixində . İstifadə tarixi: 18 yanvar 2010.
  177. "Uighur activist Rebiya Kadeer denied entry visa to Taiwan". The China Post. 26 sentyabr 2009. 2009-09-29 tarixində . İstifadə tarixi: 29 yanvar 2010.
  178. "violence in Xinjiang worries foreign ministry". Swissinfo. 8 iyul 2009. 2012-01-19 tarixində . İstifadə tarixi: 18 yanvar 2010.
  179. "Germany, Australia urge restraint in China unrest". Monsters and Critics. 7 iyul 2009. 29 yanvar 2013 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 18 yanvar 2010.
  180. . Radio Serbia. 9 iyul 2009. 5 avqust 2009 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 18 yanvar 2010.
  181. "Press Secretary Andrei Popov responds to a media question over the events in Urumqi in Xinjiang Uyghur Autonomous Region of the People's Republic of China". Belarus Foreign Ministry. 9 iyul 2009. 2012-03-14 tarixində . İstifadə tarixi: 18 yanvar 2010.
  182. "FM: China strongly condemns attacks on its foreign missions". China Daily. 7 iyul 2009. 2009-09-18 tarixində . İstifadə tarixi: 18 yanvar 2010.
  183. . Bloomberg. 7 iyul 2009. 5 noyabr 2012 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 18 yanvar 2010.
  184. "China shuts Hague embassy after Xinjiang protest". Hindustan Times. 7 iyul 2009. 25 yanvar 2013 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 18 yanvar 2010.
  185. Fraser, Suzan. "Uighurs protest in Turkey, Norway". Associated Press. 7 iyul 2009. 2020-01-29 tarixində . İstifadə tarixi: 18 yanvar 2010.
  186. . Channel News Asia. 13 iyul 2009. 2012-10-23 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 23 iyul 2011.
  187. . The Nation. 9 iyul 2009. 13 iyul 2009 tarixində orijinalından arxivləşdirilib.
  188. . Sri Lankan News. 10 iyul 2009. 16 avqust 2011 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 18 yanvar 2010.
  189. "Chinese protests spread as deaths mount". CBC News. 7 iyul 2009. 2010-07-10 tarixində . İstifadə tarixi: 18 yanvar 2010.
  190. Buckley, Chris. . Reuters. 8 iyul 2009. 2013-02-16 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 17 yanvar 2009.
  191. "US commission urges sanctions". South China Morning Post. Agence France-Presse. 16 iyul 2009. səh. A4.
  192. . Amnesty International. 7 iyul 2009. 2010-01-27 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 18 yanvar 2010.
  193. "China: Exercise Restraint in Xinjiang – Government Should Allow Independent United Nations Probe". Human Rights Watch. 6 iyul 2009. 2010-01-17 tarixində . İstifadə tarixi: 18 yanvar 2010.
  194. "China demands Turkish retraction". BBC News. 14 iyul 2009. 2009-07-17 tarixində . İstifadə tarixi: 14 iyul 2009.
  195. Stack, Liam. "China warns citizens in Algeria of Al Qaeda threat". The Christian Science Monitor. 15 iyul 2009. 2010-11-22 tarixində . İstifadə tarixi: 18 yanvar 2010.
  196. Moore, Malcolm. "Al-Qaeda vows revenge on China over Uighur deaths". The Daily Telegraph. London. 14 iyul 2009. 2010-04-17 tarixində . İstifadə tarixi: 18 yanvar 2010.
  197. Ward, Mark. "China clampdown on tech in Urumqi". BBC News. 6 iyul 2009. 2010-06-29 tarixində . İstifadə tarixi: 18 yanvar 2010.
  198. Wines, Michael. "In Latest Upheaval, China Applies New Strategies to Control Flow of Information". The New York Times. 7 iyul 2009. 2013-01-31 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 18 yanvar 2010.
  199. "Foreign reporters ordered out of Kashgar". International News Safety Institute. Agence France-Presse. 10 iyul 2009. 2010-06-21 tarixində . İstifadə tarixi: 18 yanvar 2010.
  200. Jacobs, Andrew. "In Leaked Lecture, Details of China's News Cleanups". The New York Times. 3 iyun 2010. 2016-10-09 tarixində . İstifadə tarixi: 2 iyul 2010.
  201. [People's Daily criticises double standards in Western media attitudes to 7.5 incident]. People's Daily (çin). 10 iyul 2009. 2010-02-14 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 18 yanvar 2010.English translation 2011-10-08 at the Wayback Machine on China News Wrap. Retrieved 18 yanvar 2010.
  202. Doran, D'Arcy. "China extends hand to foreign media, but tightens grip elsewhere". Google. Agence France Presse. 9 iyul 2009. 2012-05-25 tarixində . İstifadə tarixi: 5 aprel 2011.
  203. staff reporter. "Posted photos source of western media gaffes". South China Morning Post. 8 iyul 2009. səh. A4. 2019-07-11 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-12-13.
  204. (çin). 南都周刊网 [Southern Metropolis Weekly]. 26 iyun 2009. 14 iyul 2011 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 18 yanvar 2010.
  205. "Uighur group 'regrets' photo error". Al Jazeera. 10 iyul 2009. 2009-07-14 tarixində . İstifadə tarixi: 13 iyul 2009.
  206. . Al Jazeera. 7 iyul 2009. 10 dekabr 2009 tarixində orijinalından (video) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 18 yanvar 2010.
  207. Branigan, Tania. "China says Uighur leader's family condemn her". The Guardian. London. 3 August 2009. 7 September 2013 tarixində . İstifadə tarixi: 3 August 2009.
  208. "Uighur leader's family 'blame her' for unrest: report". Agence France-Presse. 3 August 2009.
  209. "China 'to charge 83 over riots'". BBC News. 4 avqust 2009. 2009-09-29 tarixində . İstifadə tarixi: 4 sentyabr 2009.
  210. Qiu Yongzheng. . Global Times. 25 avqust 2009. 16 dekabr 2009 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 sentyabr 2009.
  211. "Trials due over Xinjiang riots". BBC News. 24 August 2009. 27 August 2009 tarixində . İstifadə tarixi: 4 sentyabr 2009.
  212. "Report: More than 200 face trial over China ethnic riots". CNN News. 24 avqust 2009. 2009-08-29 tarixində . İstifadə tarixi: 4 sentyabr 2009.
  213. "Nearly 200 arrest warrants issued". China Daily. 4 sentyabr 2009. 2012-10-21 tarixində . İstifadə tarixi: 4 sentyabr 2009.
  214. Stanway, David. . Reuters. 26 sentyabr 2009. 2013-02-16 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 28 sentyabr 2009.
  215. . Chinaview.cn. Xinhua. 10 oktyabr 2009. 15 yanvar 2010 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 3 dekabr 2009.
  216. Watts, Jonathan. "China sentences six men to death over ethnic riots". The Guardian. London. 12 oktyabr 2009. 2013-09-08 tarixində . İstifadə tarixi: 18 yanvar 2010.
  217. Bodeen, Christopher. "China court sentences 6 to death in Xinjiang riots". USA Today. Associated Press. 12 oktyabr 2009. 2009-10-18 tarixində . İstifadə tarixi: 18 yanvar 2010.
  218. "China: Xinjiang Trials Deny Justice – Proceedings Failed Minimum Fair Trial Standards". Human Rights Watch. 15 oktyabr 2009. 2010-01-17 tarixində . İstifadə tarixi: 18 yanvar 2010.
  219. Le, Yu. . Reuters. 26 yanvar 2010. 2011-05-21 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 11 aprel 2010.
  220. Cui Jia. "Riot woman sentenced to death for killing". China Daily. 5 dekabr 2009. 17 aprel 2010 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 13 dekabr 2009.
  221. MacDonald, Scott. "China sentences 3 more to death over ethnic riots". Associated Press. 4 dekabr 2009.
  222. "Nine executed over Xinjiang riots". BBC. 9 noyabr 2009. 2010-09-30 tarixində . İstifadə tarixi: 1 iyul 2010.
  223. Barriaux, Marianne. "China executes nine over Xinjiang unrest". Agence France Press. 9 noyabr 2009. 2009-12-26 tarixində . İstifadə tarixi: 1 iyul 2010.
  224. . Xinhua. 4 sentyabr 2009. 5 sentyabr 2009 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 sentyabr 2009.
  225. Bodeen, Christopher. . Express India. Associated Press. 4 sentyabr 2009. 11 mart 2012 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 sentyabr 2009.
  226. "Chinese break up 'needle' riots". BBC News. 4 sentyabr 2009. 2009-09-04 tarixində . İstifadə tarixi: 4 sentyabr 2009.
  227. Bodeen, Christopher. "China official: 5 killed during Urumqi protests". The Guardian. London. Associated Press. 4 sentyabr 2009. 2021-05-24 tarixində . İstifadə tarixi: 4 sentyabr 2009.
  228. "Tensions high after Urumqi unrest". Al Jazeera. 5 sentyabr 2009. 2011-02-05 tarixində . İstifadə tarixi: 6 sentyabr 2009.
  229. "'Five die' in China ethnic unrest". BBC News. 4 sentyabr 2009. 2019-09-10 tarixində . İstifadə tarixi: 4 sentyabr 2009.
  230. . Chinaview.cn. Xinhua. 5 sentyabr 2009. 6 sentyabr 2009 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 5 sentyabr 2009.
  231. "China replaces top Communist boss in Xinjiang region". BBC News. 24 sentyabr 2010. 2010-04-26 tarixində . İstifadə tarixi: 25 sentyabr 2010.
  232. "40,000 cameras keep watch on China's Urumqi". Agence France-Presse. 2 iyul 2010. 2012-05-25 tarixində . İstifadə tarixi: 3 iyul 2010.
  233. Wines, Michael. "China Approves New Law Governing Armed Police Force". The New York Times. 27 August 2009. 9 October 2016 tarixində . İstifadə tarixi: 28 August 2009.
  234. Harwood, Matthew. . Security Management. 28 avqust 2009. 16 iyul 2011 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 sentyabr 2009.
  235. . Chinaview.cn. Xinhua. 4 sentyabr 2009. 10 sentyabr 2009 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 sentyabr 2009.
  236. Li, Yuhui. "Notes on the Chinese Government's Handling of the Urumqi Riot in Xinjiang" (PDF). China and Eurasia Forum Quarterly. Central Asia-Caucasus Institute & Silk Road Studies Program. 7 (4). 2009: 11–15. ISSN 1653-4212. İstifadə tarixi: 16 fevral 2010.[ölü keçid]
  237. Jacobs, Andrew. "Aid Fuels Change of Fortunes on Silk Road". New York Times. 14 noyabr 2010. 2016-10-09 tarixində . İstifadə tarixi: 6 noyabr 2011.
  238. Hills, Kathrin (3 iyul 2010). "China deploys hundreds of social workers to ease plight of Uighurs", pg 1, Financial Times
  239. Hills, Kathrin (3 iyul 2010). "Development unlikely to drown out disharmony", pg 4, Financial Times
  240. . Chinaview.cn. Xinhua. 26 avqust 2009. 29 avqust 2009 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 sentyabr 2009.
  241. . Chinaview.cn. Xinhua. 12 avqust 2009. 23 avqust 2009 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 sentyabr 2009.
  242. . Chinaview.cn. 11 oktyabr 2009. 6 noyabr 2012 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 3 dekabr 2009.
  243. . Chinaview.cn. Xinhua. 1 sentyabr 2009. 6 noyabr 2012 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 sentyabr 2009.
  244. Teague, Matthew. . NBC News online. 9 avqust 2011 tarixində orijinalından (video) arxivləşdirilib. 1:41–2:15.
  245. Cui Jia. "The Missing Link". China Daily. 5 noyabr 2009.
  246. . English.news.cn. Xinhua. 17 yanvar 2010. 6 noyabr 2012 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 11 fevral 2010.
  247. Cui Jia. "More websites back online in Urumqi". China Daily. 8 fevral 2010. 2010-02-11 tarixində . İstifadə tarixi: 11 fevral 2010.
  248. "Across China: Xinjiang". China Daily. 10 fevral 2010. 2010-02-14 tarixində . İstifadə tarixi: 11 fevral 2010.
  249. Grammaticas, Damian. "Trekking 1,000 km in China for e-mail". BBC News. 11 fevral 2010. 2010-02-13 tarixində . İstifadə tarixi: 11 fevral 2010.
  250. . English.news.cn. Xinhua. 18 yanvar 2010. 6 may 2010 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 11 fevral 2010.
  251. Bristow, Michael. "China allows texting in Xinjiang six months after riots". BBC News. 18 yanvar 2010. 2010-01-21 tarixində . İstifadə tarixi: 11 fevral 2010.

Xarici keçidlər

Hadisə barədə xəbərlər
  • Xinhua News Agency coverage
  • CCTV special coverage  (çin.)
  • Timeline: Xinjiang unrest, BBC
Fotolar
  • Outrage in China After Riot Deaths 2011-08-07 at the Wayback Machine, Life
  • Race Riots Continue in China's Far West 2012-11-05 at the Wayback Machine, Time
  • Ethnic clashes in Urumqi, China, The Boston Globe

wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer

2009 cu il iyul Urumci igtisaslari ve ya Urumci qarsidurmasi Cinin simal qerbinde yerlesen Sintszyan Uygur Muxtar Rayonunda baslayan ve qarsidurmalarla igtisaslarla musayiet olunaraq bir muddet davam eden hadiseler zenciri Igtisaslara sebeb Quanqdonqda yayilmis esassiz sayielerden sonra etnik hanlar terefinden iki uygurun oldurulmesi ve qatillerin hebs edilmemesi oldu Igtisaslar texminen 1000 nefer uygurun etirazlari ile basladi Lakin hadiseler tedricen basqa mecraya dogru inkisaf etdi ve hanlari hedefleyen hucumlar heyata kecirildi hazir veziyyete getirildi ve 2 gun sonra yuzlerle han hem polislerle hem de uygurlarla doyusmeye basladi Cin Xalq Respublikasi resmilerinin aciqladigi reqeme gore ekseriyyeti hanlardan olmaqla umumilik 197 nefer heyatini itirmis 1721 nefer yaralanmis xeyli sayda masin ve bina dagidilmisdi Igtisas gunlerindeki polis axtarislari zamani yoxlanilan bir cox uygur yoxa cixdi Human Rights Watch un bildirdiyi melumata gore bele hallarin sayi 43 neferdir Real reqemlerin ise daha yuksek olmasi ehtimal edilir 2009 cu il Urumci igtisaslariTarix 5 iyul 2009Yeri Urumci Sintszyan Uygur Muxtar Rayonu Cin Xalq RespublikasiSebebi Saoquan hadisesinden sonra yaranmis qezebNeticesi Igtisaslar yatirildiMunaqise terefleriUygurlar Hanlar ve hueylerTereflerin quvvesi3 000 1 000 1 000 ItkilerOlumler 197 Yaralilar 1 721 Hebs olunanlar 1 500 Mehkum edilenler 400 namelumUmumi itkilermin 197 Vikianbarda elaqeli mediafayllar Etirazlar Cinin cenubunda yerlesen bas vermis hadiseye etiraz ucun baslanmisdi Hemin hadise zamani iki uygur qetle yetirilmisdi Polis ise mesele barede arasdirma baslatmisdi Her halda musahideciler etirazlarin igtisaslara cevrilmesinin sebebi meselesinde qeti fikre sahib deyiller Merkezi Cin hakimiyyeti iddia edir ki igtisaslar xaricden daha deqiq desek ve onun rehberi Rebiyye Qedir terefinden teskil edilmisdir Rebiyye Qedir iddialari redd ederek bildirmisdir ki o Cin uygurlarinin oz muqeddaratini teyin etme yolunda siddete muracieti qebul etmir Cin metbuati hadiseleri genis sekilde isiqlandirmis ve 2008 ci ilde bas vermis ile muqayise etmisdi Igtisaslar baslayan zaman Sintszyanda telefon ve internet elaqesi kesildi Qarsidaki bir nece hefte erzinde ise minden cox uygur hebs edildi Uygur mescidleri muveqqeti olaraq baglanildi Kommunikasiyanin mehdudlasdirilmasi ve guclu polis nezareti 2010 cu ilin yanvar ayina qeder davam etdi 2009 cu ilin noyabrindan etibaren 400 nefer igtisaslar zamani toretdikleri emellere gore hebs edildi Hemcinin eyni vaxtda 9 nefere olum hokmu oxundu ve 2010 cu ilin fevralinda daha 26 nefere de olum hokmu oxundu Arxa planSintszyan Cin Xalq Respublikasina daxil olan ve Merkezi Asiyada yerlesen boyuk regiondur Eyaletde muxtelif etnik qruplar yasayir Ehalinin 45 faizi uygur 40 faizi ise handir Yuksek sekilde senayelesdirilmis paytaxt Urumcide 2 3 milyondan cox insan yasayir Paytaxt sakinlerinin 75 faizi hanlar 12 8 faizi uygurlar 10 faizi ise diger etnik qruplardir Umumilikde uygurlarla han hokumeti arasinda Sintszyan bolgesine tarixi haqq iddiasi baximindan mubahiseler movcuddur Uygurlar inanirlar ki onlar bu bolgenin yerli sakinleridirler Hokumet siyasetine gore ise Sintszyan en azi e e 200 cu ilden hanlara aiddir CXR uygurlari yerli ehaliden daha cox milli azliq kimi siniflendirmisdi ve hanlar onlardan daha ustun ve daha yerli ehali hesab edilirdi CXR milyonlarla hanin Sintszyana miqrasiyasini teskil etmis onlarin siyasi ve iqtisadi olaraq hakim olmalarina serait yaratmisdi XIX esrin baslangicinda Tzin sulalesinin bolgeni yeniden ele kecirmesinden 40 il sonra Sintszyanin simalinda han ve hueylerin sayi 155 000 min idi Bu bolgenin cenubunda yasayan uygurlarin sayindan texminen 2 defe cox idi Tzin sulalesi zamani XIX esrde heyata kecirilen ehalinin siyahiyaalinmasi zamani bolgenin etnik gostericileri de eks etdirilmisdi Bu dovrde bolgede yasayanlarin 30 faizi han 60 faizi ise turk kimi gosterilmisdi 1953 cu ilde ise gostericiler dramatik formada deyismisdi Ehalinin 6 faizi han 75 faizi uygur idi 2000 ci ilde de ehalinin faiz nisbeti yeniden keskin deyismisdi 40 57 faiz han ve 45 21 faiz uygur Professor Stenli V Tups bildirir ki Sintszyanin bugunku demoqrafik gostericileri Tzin hakimiyyetinin erken dovru ile benzerdir Tzinler Sintszyanin simalindaki monqollari cunqar oyratlari kocurdukden sonra onlarin yerine hueyleri hanlari uygurlari xibeleri ve qazaxlari kocurduler Bu zaman Sintszyanin 1 3 ni teskil eden simali hueylerden ve hanlardan 2 3 i teskil eden ve adlanan cenub hissesi ise uygurlardan ibaret idi CXR nin etnik azliq siyasetinin han ehalisinden ayri olaraq uygur etnik kimliyini guclendirmesine baxmayaraq bezi alimler iddia edir ki resmi Pekin qeyri resmi formada calisir ki monolinqual monokulturel ve ehalinin ekseriyyetini teskil eden kimliye esaslanan modeli destekleyir Eyni zamanda resmi daireler her hansisa separatizm hallarinin meydana cixmamasi ucun de ellerinden geleni edirler Medeni ferqliliklere elave olaraq hokumetin bu siyaseti zaman zaman uygurlarla hanlar arasinda toqqusmalara sebeb olmusdur Diger terefden miqrasiyanin neticesi ve hokumetin siyaseti uygurlarin dini azadliqlarinin ve hereket etme serbestliyinin mehdudlasmasi ile neticelenmisdir Bir cox uygur iddia edir ki hokumet onlarin tarixlerini ve enenevi medeniyyetlerini mehv etmek isteyir Diger terefden bezi hanlar uygurlarin bir usaq siyaseti nden azad olmalarini universitetlere daha rahat qebul olmalarini ve separatizme daha meylli olmalarina vurgu edirler Hanlarla uygurlar arasindaki bu gerginlikler son illerde muxtelif etiraz dalgalarina sebeb olmusdur Sintszyanda bas vermis etnik ve kulturel toqqusmalara misal olaraq 1997 ci il Gulce hadiselerini 2008 ci il Qasqar hucumunu 2008 Yay Olimpiya Oyunlarindan evvelki narahatliqlari ve diger icik hecmli hucumlari gostermek olar Bilavasite sebebler Igtisaslar eyaletinin Saoquan seherinde bas vermis siddet hadiselerinden gunler sonra bas verdi Burada xeyli sayda miqrant isci qitligini ortadan qaldirmaq ucun ise goturulmusdu Dovlet metbuatina gore bundan narazi qalan kecmis isci 6 uygur kisi terefinden 2 han qadina tecavuz edildiyi barede sayieler yaymisdi Resmi dairelerin bildirdiyine gore sonradan bu iddiani dogrulayacaq hec bir subut tapilmamisdir Bu sayieler Quanqdonq zavodunda etnik esasli toqqusmalara sebeb oldu ve 25 26 iyun tarixinde bas vermis hadiseler zamani iki uygur qetle yetirildi Surgunde olan uygur liderleri oldurulenlerin sayinin cox oldugunu bildirmisdiler Resmi dovlet agentliyi olan ise sayieni yayan sexsin hebs edildiyi barede melumat yaydi Uygurlarsa hakimiyyetin uygur iscileri mudafie etmediyini ve uygurlarin qetle yetirilmesine gore hec bir hanin hebs edilmediyini iddia edirdiler Buna etiraz etmek ucun 5 iyulda Urumcide etiraz yurusu teskil edildi Etirazcilarin meqsedi hadiseleri etrafli arasdirmaq ucun hokumeti tesviq etmek idi Bir anda numayis zorakiliga cevrildi Hokumet beyanatinda igtisaslari evvelceden qurulmus mutesekkil zorakiliq xaricden tehrik edilmis ve qanunsuz olaraq heyata kecirilmis adlandirdi Sintszyan regional hokumetinin katibi Nur Bekri 6 iyulda Saoquan hadiselerinden separatcilarin istifade etdiyini bazar gunu hadiselerinin xarici quvveler terefinden etnik ve sosial stabilliyi pozmaq ucun teskil edildiyini bildirdi Hokumet surgunde olan azadliq qrupunu DUK igtisaslari internet uzerinden qizisdirmaqda ve tehrik etmekde gunahlandirdi Hokumet menbeleri Tibetdeki igtisaslardan sonra etdiyi nitqlere ve Urumcide bir sey olacagini soylediyi telefon yazilarina istinaden xususile Rebiyye Qediri gunahlandirdi Cinli dovlet memurlari DUK i uzvu oldugu iddia edilen ve video yaymaqla etnik munaqiseni qizisdirmaqda ittiham olunan bir sexsi hebs etdi Hemin sexs uygurlari hanlara qarsi vurusmaga cagirirdi Urumci seherinin belediyye sedri Cirla Isameddin ise etirazcilarin QQ qruplari uzerinden onlayn formada teskilatlandigini bildirmisdi Gundelik Cin qezeti hadiseler zamani etirazlarin Orta Serqin terrorcu teskilatlarina yardim etmek ve separatizmi desteklemek ucun teskil edildiyini yazmisdi Rebiyye Qedir bu iddialari redd edirdi ve etirazlarla elaqesinin oldugunu redd ederek esas sebeb kimi agir polis zulmunu Saoquan hadiseleri zamani meydana cixan narahatligi ve uzun illerdir davam eden Cin zulmunu gosterirdi O hemcinin etirazlarin hec bir terrorcu ve separatci teskilatla elaqesinin olmadigini da bildirirdi DUK uzvleri hadiselerin bele gerginlesmesine sebeb kimi ise polisin kutleni dagidarken sert gucden istifade etmesini gosterirdiler Zamanla butun partiyalar etirazlarin evvelceden planlanlasdirildigi firkinde hemfikir oldu esas muzakire meselesi ise siddetin evvelceden planlasdirildigimi yoxsa spontan formada ortaya cixdigi meselesi idi Diger muzakire edilen mesele ise etirazlarin sepraratci arzularla ya sosial edaletsizlikle bagli oldugu idi HadiselerIlk numayisler Numayisler 5 iyulda esas turist kucesi olan Boyuk Bazarda basladi ve insanlar tedricen Xalq Meydaninda toplandi Numayisler dinc formada baslamisdi ve resmi dairelerin sahidlerin bildirdiyine gore istirakcilarin sayi texminen 1000 idi Lakin DUK istirakcilarin sayinin 10 000 oldugunu bildirib 6 iyul tarixinde Nur Bekri oten gunun resmi vaxt gostericilerini elan etdi Bu hesabata gore texminen yerli vaxtla 17 00 da 200 etirazci Xalq Meydanin toplanmis ve onlrin 70 neferi hebs edilmisdir Bundan sonra kutle esasen uygurlarin yasadigi Cenubi Ciefanq yolu uzerinde Erdaoqiaoda ve Sanxi kecidinde toplasmisdir Texminen 19 40 da min neferden cox etirazci Sanxi kecidindeki xestexananin qarsisina toplasmis ve 300 neferden cox sexs Renmin yolunu ve Nanmen bolgesini bloklamisdir Bekrinin bildirdiyine gore etirazcilar polisin 20 18 de kutleye mudaxile etmesinden sonra erazideki avtobuslari yandirmaga baslamisdir Numayisler nece nezaretden cixmasi deqiq bilinmir Bezileri buna sebeb kimi polisin davranislarini gosterir Polisin kutleye qarsi sert gucden istifade etmesi esas getirilir Dunya Uygur Konqresi hadiseler baslayan zaman celd formada beyanat yayimladi ve etirazlar zamani polisin etirazcilara qarsi olumcul mudaxile gosterdiyini cox sayida sexsin heyatini itirdiyini bildirdi Rebiyye Qedir etirazcilar arasinda provakatorlarin oldugunu iddia edirdi Bezileri ise siddetden ilk defe etirazcilarin istifade etdiyini bildirmisdir Hokumetin resmi movqeyi bu zorakiligin yalniz etirazcilarin tesebbusu ile baslamamasi xaricdeki Uygur separatcilari terefinden evvelceden dusunulmus ve elaqelendirilmis olmasi idi Yerli ictimai tehlukesizlik burolarinin bildirdiyine gore xeyli sayda uygur igtisaslarda istirak etmek ucun basqa seherlerden Urumciye gelmis ve 2 3 gun evvelden silahlar hazirlamaga baslamislar Lakin bu iddialar hec vaxt subut olunmadi Eskalasiya ve yayilma Polisle qarsidurmadan sonra etirazlar daha da siddetlendi Etirazcilar polise das atmaga masinlari yandirmaga ve dukanlara daxil olmaga basladi Baslangicda igtisaslarda 1 000 uygur istirak edirdise sonradan bu say 3 000 e catdi Xarici jurnalistler ise her iki dinden ve etnosdan olan qruplarin bir birilerine hucum ede bileceklerini bildirmisdiler Her halda igtisaslar zamani her iki etnosun bir birine hucumlari reallasmisdi Etirazcilarin ekseriyyetinin uygurlardan ibaret olmasina baxmayaraq siddet gosterenlerin hamisi hec de uygurlar deyildi Etirazlar zamani bir cox hanin ve uygurun bir birilerine komek etdiyi canini xilas etdiyi musahide edilmisdi Sehere 1 000 polis yeridildi Polisler goz yasardici qazlardan su sirnaqlarindan deyeneklerden ve s den istifade edirdi Seherdeki barrikadalar temizlenildi ve sehere zirehli texnika yeridildi Metbuat konfransi zamani belediyye sedri Cirla Isameddin bildirdi ki 20 15 den etibaren etirazcilar doyusmeye ve dagitdilar toretmeye baslamis polis masinlarini devirmis ve yandirmisdirlar 20 30 dan ise Cenubi Ciefanq yolunda toqqusmalar daha da gerginlesmis ve etirazcilar hucumlarini daha da keskinlesdi Tezlikle 700 800 etirazci Xalq Meydanindan Dximen ve Xiaoximen bolgesine getmis ve burada polisle toqqusmaga basladi Hadiseler zamani 6 nefer heyatini itirmis 6 i polis olmaqla 26 nefer yaralandi Qaynar noqtelre olan Renmin yoluna Nanmeni Tuanjie yoluna Yanan yoluna ve Cenubi Xinhua yoluna elave polis quvveleri gonderildi Polis 22 00 da kommersiya kucelerinde ve yollarda nezareti ele ala bildi Lakin uygurlarin cinlilerle toqqusmasi ve etirazlari diger kucelerde davam edirdi Belediyye sedrinin bildirdiyine gore bundan sonra polis kicik qruplara bolunmus ve kuceleri temizlemeye basladi Hemcinin kucelerde main sixliginin ve xaosun qarsisini almaq ucun texminen 12 saatliq neqliyyata mehdudiyyet getirildi Resmi xeber agentliyi olan Xinhua agentliyi hokumetin diger yerlerde de igtisaslar teskil edilmesine inandigini yazmisdi Bu yerlere misal olaraq ise Agsu ve Yili prefekturalari gosterilirdi Etiraz numayisleri Sintszyanin cenubunda yerlesen Qasqara da sicramisdi Cenubi Cin Seher Postasi qezeti Qasqarda dukanlarin bagli olmasini esas mescidin Cin ordusu terefinden muhasireye alinib qapadildigini yazirdi Yerli uygurlar polis quvvelerini sertguc tetbiq etmekde ittiham edirdiler Onlarin bildirdiyine gore polis dinc numayise mudaxile edib guc tetbiq ederek 50 uyguru hebs etmisdi Bir diger toqqusma xeberi 7 iyulda geldi Mescidin yaxinliginda 50 den cox uyour hebs edilmisdi Qasqar Muellimler Inistitutunda 12 000 den cox telebe universitet seherciyine qapadilmisdi Gumanki onlardan bezileri etiraz numayislerinde istirak etmek ucun Urumciye getmisdi Yaralananlar ve deymis ziyan Igtisaslarin ilk saatlarinda dovlet metbuati olenlerin sayinni 3 oldugunu elan etmisdi lakin ilk geceki toqqusmalardan sonra olenlerin sayi suretli formada yukseldi 6 iyulda Xinhua agentliyi 129 neferin olduyunu elan etdi Novbeti gunlerde de hem dovlet metbuati hem de partiya mensublari olu sayi barede muxtelif reqemleri dile getirdiler Nehayet 18 iyul tarixinde olu sayinin 197 yarali sayinin ise 1 721 oldugu elan edildi 1 721 injured ise olulerin sayinin 600 civarinda oldugunu idda edirdi Xinhua olenlerin ve yaralananlarin etnik gostericilerini vermekde telesmirdi Lakin The Times ve The Daily Telegraph kimi qezetlerin bildirdiyen gore heyatini itirenlerin ekseri han idi 10 iyul tarixinde Xinhua nehayetki olulerin etnik mensubiyyetini elan etdi Heyatini itiren 184 sexsden 137 i han 46 i uygur ve 1 i huey idi Sahidlerin bildirdiyine gore 12 neferlik uygur etirazci qrupu polis terefinden gullelenmisdi Yaralananlarin da sayi texminen buna uygun idi Xestexanalarin verdiyi melumata esasen yaralilarin 2 3 u hanlar teskil edirdi Dunya Uygur Teskilati ise qetle yetirilen ekser uygurun hesabatlarda yer almadigini bildirirdi 2009 cu ilin avqustunda Cin hokumeti terefinden beyan edilmis hesabata gore heyatini itirmis 156 mulki sexsden 123 u han 10 u uygur ve 1 i mancurdur Uygurlar ise bunu qebul etmir ve reqemlerin heqiqeti eks etdirmediyini bildirirler Xinhua hemcinin 627 masinin yandiridigini ve 633 konstruksiyanin ziyan gorduyunu de bildirmisdi Urumci belediyye sedri her olen gunahsiz sexsin ailesine 200 000 defn xerclerine gore ise 10 00 verildiyini bildirdi Bu reqemler sonradan iki qat artirildi Beldiyye sedri kompensasiya xerclerinin umumilikde 100 milyon tutacagini texmin etdiyini bildirmisdi 5 iyuldan sonra Seherdeki veziyyet hele gergin olarken xarici jurnalistler sehere devet edildiler Onlar seherde olarken Cin ordusu mensublari ile uygur aileleri arasinda aqressiv mubahiselerin sahidi olmusdular Aileler ovladlarinin hec bir esas olmadan hebs edildiyini bildirirdiler Uygur qadin The Daily Telegraph jurnalistine bildirmisdi ki 6 iyul gecesinde Cin ordusu onlar yasayan mehelleye daxil olmus qapilarini qirmis ve hec bir esas olmadan butun kisileri hebs etmisdir 7 iyul tarixinde resmi daireler 1 434 neferin hebs edildiyini bildirdi 200 300 neferlik uygur qadin qrupu esassiz hebs edilenlerin azad edilmesi ucun etirazlara basladilar Numayis zamani veziyyet gerginlesse de polisle toqqusma bas tutmadi Rebiyye Qedir 10 000 e yaxin sexsin bir gecede yoxa cixdigini bildirmisdir Human Rights Watch ise 6 7 iyul tarixlerinde 43 uygur kisinin Cin tehlukesizlik quvveleri terefinden aparildigini bildirmisdir Onlar hemcinin bunun ayzberqin sadece gorunen terefi oldugunu da elave etmisdirler Human Rights Watch idda edir ki 20 i yaslarinda olan ve polis terefinden aparilan uygurlardan 20 oktyabr 2009 cu il tarixinden etibaren hec bir xeber alinmamisdir 7 iyul tarixinde Urumcide hanlarin silahlarla musayiet olunan boyuk olculu numayisleri basladi Istirakcilarin sayi barede qerb metbuatinda muxtelif iddialar var idi Gosterilne say yuzlerleden 10 000 e qeder deyisirdi The Times uygurlarla hanlar arasinda toqqusmalarin oldugunu ve hanlarin uygurlardan intiqam almaq ucun silahlandigini yazmisdi Numayisi dagitmaq ucun polis gozyasardici qazdan istifade etdi Meqafonla ihaliye muraciet edilerek evlerine getmeleri istenilirdi Urumcinin partiya teskilatinin sedri Li Zhi masinin damindan meqafonla insanlari dagilismaga sesleyirdi Kutlevi etirazlar 8 iyulda tamamile basa catdi Seher boyunca tek tuk hadiseler bas verse de umumi olaraq hadiseler normal axarina geri donurdu Igtisaslardan sonraki gunlerde minlerle insan seheri terk etmeye basladi ve avtobus qiymetleri 5 defe bahalasdi 10 iyulda ceher rehberliyi ictimai tehlukesizliye gore seher mescidlerinin ibadet ucun qapadildigini elan etdi Hemcinin cox sayda insanlarin bir yere toplanmasinin enenevi cume ibadeti olan cume namazlarinin toplu formada qilinmasinin tehlukeli oldugu deyildi Lakin uygurlar kutleler halinda toplanaraq cume namazlarini qilirdilar Her hansisa hadiseye sebeb olmamaq ucun rehberlik iki mescidin ibadete acilmasina icaze verdi Cume namazindan sonra insanlar hele de hebsde saxlanilanlarin azadliga buraxilmasi ucun etiraz etmelerine baxmayaraq numayis dagidildi ve 5 6 nefer hebs edildi Avqust ayinin evvellerinde 300 neferden cox insan hebs edildi BBC e gore igtisaslar sebebi ile hebs edilenlerin umumilikde sayi 1 500 neferden cox idi The Financial Times ise hebs edilenlerin sayinin texminen 4 000 nefer oldugunu texmin edirdi Qeyd etmek lazimdir ki bu zaman Urumci hebsxanalari artiq dolmusdu Buna gore de mehbuslarin ordunun anbarlarinda saxlanilmasina baslanmisdi Uygur Amerikan Assosiasiyasi gore xeyli sayda uygur jurnalist ve bloqqer de igtisaslardan sonra hebs edilmisdir Onlardan biri olan jurnalist Qeyret Niyaz xarici metbuata musahibe verdiyi ucun 15 il hebse mehkum edilmisdi Diger ses kuylu hebs ise Ilham Tohti ile bas verdi iqtisadiyyat muellimi olan Tohti de Sintszyan hakimiyyetini tenqid etdiyi ucun igtisaslardan iki gun sonra hebs edilmisdi Reaksiyalar ve cavablarDaxili reaksiya Kommunikasiya kesintileri Mobil telefon ve internet xidmetleri igtisaslar zamani ve ondan sonra bir muddet mehdudlasdirilmisdi Cin mobil telefon xidmeti hadiselerin daha da boyumemesi ucun mobil zengleri kesdiyini bildirmisdi Hemcinin Sintszyana edilen ve ya buradan edilen beynelxalq zengler da bloklanmisdi Regiona internet verilisi ya tamamile dayandirilmis ya da bezi yerli saytlar qapadilmisdi 9 iyul tarixinde Urumcinin Hot Tak otelinde qalan El Cezire jurnalisti bildirmisdi ki onlarin oteli seherde internete giris mumkun olan yegane yer idi lakin onlar oz mesajlarini ve ya beynelxalq zenglerini reallasdira bilmirdiler Yerli saytlarin ekseriyyeti ve google senzuraya meruz qaldi Tez bir zamanda etirazlardan cekilmis goruntuler Twitterde YouTubeda ve Flickrde yayimlandi Ekser dunyanin diger yerlerinden Sintszyan saytlarina giris qadagan edildi 14 may 2010 cu il tarixine qeder yeni texminen bir il Sintszyanda internet mehdud sertler altina verildi Hokumet Cinin dovlet terefinden idare olunan televiziyalari etirazcilarin masinlari yandirmasi videolarini durmadan yayimlayirdilar Resmiler ise partiyanin verdiyi reaksiyani tekrarlayirdilar Belediyye sedri Nur Bekri verdiyi musahibesinde Saoquan hadisesini barede danismis ve Quanqdonq Sintszyan hadiselerinin hokumet terefinden edaletli ve etrafli formada arasdirildigini bildirmisdi Bekri hadiselerinin evvelceden planlanmis ve dusunulmus oldugunu bildirmisdi Sintszyan Regional Xalq Konqresinin Daimi Komitesinin katibi Eligen Imibaxi 5 iyul igtisaslarini ekstremizm separatizm ve terrorizm numunesi adlandirmisdi Cin metbuati oz fealiyyetinde igtisaslari etrafli formada eks etdirmisdi Igtisaslar ve qarsidurmalar sakitlesdirildikden sonra Cin dovleti xarici jurnalistleri bolgeye devet etdi Bu hadise evveller gorulmemisdi Texminen 100 metbu orqandan olan jurnalistler tez bir zamanda Sintszyana geldiler Hoy Tak otelinde yerlesdirilen jurnalistlerle 30 internet elaqesi paylasilmmisdi The Financial Times Cinin bu siyasetini 2008 ci il Tibet hadiseleri zamani bas vermis ictimai munasibetler felaketi nden sonra alinmis qerar olaraq qiymetlendirmisdi Igtisaslar yatirildiqdan sonra Cin metbuati genis hecmli propaqandaya basladi Propaqandada Sintszyandaki etnik harmoniya teblig edilirdi Yerli televiziyalarda uygur ve han musiqicilerden teskil edilmis xor Biz eyni ailenin uzvleriyik mahnisini oxuyurdu Igtisaslar zamani qehremancasina hereket eden uygurlar baredeproqramlar cekilirdi Yuk masinlari kucelerde gezerek suarlar seslendirirdi Esas suar insanlari 3 quvveye terrorizme separatizme ve ekstremizme qarsi xeberdar etmek idi Cin prezidenti ve Kommunist Partiyasinin bas katibi Hu Cintao Italiyadaki Boyuk Sekkizler goruslerimi yarimciq qoyaraq olkesine geri dondu Tecili Siyasi Buronu iclasa cagiran Cintao Daimi Komitenin uzvu Zhou Yonqkanqi tehlukesizliyi ve nizami temin etmek ucun Sintszyana gonderdi Cenubi Cin Gundelik Postasi qezeti hokumetdeki menbesine istinaden bildirirdi ki Urumci hadiseleri hakimiyyetin inqilabin 60 illiyi ile bagli planladigi tedbirler planina da tesir etmisdir Quanqdonq Eyalet Komitesinin katibi Vanq Yanq hokumetin etnik azliqlara olan siyasetinde deyisikliklere getmesinin vacib oldugunu bildirmis eks halda mueyyen problemlerle qarsilasa bileceyini demisdi Bir tehlukesizlik planlayicisi inqilabin 60 illiyi munasibetile Sintszyana qonsu bolgelerden de qosun gonderileceyini bolgedeki umumi tehlukesizlik quvveleri sayinin 130 000 e catdirilacagini demisdi Igtisaslardan sonra Cin hokumeti Rebiyye Qedirin sefer etdiyi olkelere diplomatik tezyiqler etmeye basladi Iyulun sonlarinda Hindistan Cinin mesleheti ile Rebiyye Qedirin viza muracietini redd etdi Rebiyye Qedirin Yaponiya seferinden sonra Cindeki yapon sefiri XIN e cagirildi ve ona bu bmesele barede Cinin naraziligi bildirildi Rebiyye Qedirin oz heyati barede cekilmis filmin teqdimati ucun Avstraliyaya getmesinden sonra Cin Avstraliyaya da etiraz etmis ve filmin teqdim edilmemesini istemisdi Internetdeki munasibet Cin internetinde qarsidurmalara munasibet resmi dovlet munasibetinden ferqli oldu Internetdeki bloklamalara ve senzuraya baxmayaraq internet istifadecileri qarsidurmalar barede oz fikirlerini yazmaga davam etdiler Muzakireciler arasinda hokumet terefinden cixis edenler olsa da uygurlarin niye bunu etdiklerini oyrenmeye calisanlar da az deyildi Hokumet numayendeleri tez bir zamanda muxtelif serhleri ve yazilari silseler de gunahkarlarin tapilib cezalandirilmasi umumi teleb idi Bezi postlarda hem hanlar hem de zliqlar terefinden sevilen general Vanq Zhene hesr edilirdi Bir cox uygur Sintszyanda kommunist hakimiyyetinin yeniden mohkemlenmesinden sonra repressiyaya meruz qalacaqlarindan qorxurdu Beynelxalq reaksiyalar Hokumetlerarasi teskilatlar BMT Bas katib Pan Gi Mun butun terefleri temkinli olmaga cagirdi ve Cini mulki ehalini vetendaslarini qorumaga cagirdi Hemcinin o Cini insanlarin serbest toplasma soz azadliqlarina hormet etmeye cagirdi Insan huquqlari aktivisti olenlerin sayindan tesvise dusduyunu ve igtisaslarin yalniz bir gun oldugunu nezere alsaq olu sayinin heddinden artiq cox oldugunu bildirdi O hemcinin bildirmisdi ki Cin mehbuslarla beynelxalq normalara uygun formada davranmalidir Sanxay Emekdasliq Teskilati Bu teskilat resmi beyanat yayimlayaraq hadiseler zamani heyatini itiren gunahsiz sexslerin ailelerine bassagligi verdiklerini bildirdi Hemcinin teskilat Sintszyanin Cinin ayrilmaz hissesi oldugunu buna gore de hadiseleri Cinin daxili isi oldugununa inandiqlarini elave etdi Rusiya XIN rehberi Sergey Lavrov etirazcilari etnik dozumsuzluk yayan suarlar seslendirdiklerine gore qinadi Cinin qonsulari olan Qazaxistan ve Qirgizistan qacqin axinlari ucun hazirlasdiqlarini ve serhedde nezaretin guclendirildiyini bildirdiler Qazaxistan dovletinin Cini desteklemesine baxmayaraq paytaxt Almatida 5 min uygur Sintiszyanda uygurlara qarsi sert guc tedbiq edilmesine etiraz etdi Islam Emekdasliq Teskilati Cini sert ve lazim olandan daha cox guc tetbiq etdiyine gore qinayan teskilat Cini mesuliyyet dasiyanlarin tapmaga cagirdi Hemcinin Cin etirazlara sebeb olan meseleleri hell etmeye cagirilirdi Avropa Ittifaqi liderler narahatliqlarini dile getirdiler ve Cini etirazcilarla ortaq mexrece gelmeye seslediler Almaniyanin kansleri Angela Merkel etnik azliqlarin huquqlarina hormetle yanasilmasinin lazim oldugunu vurguladi Italiya Prezidenti Hu Cintao ile kecirdiyi metbuat konfransinda insan haqlari movzusunda xususile dayandi ve dedi ki Cinde elde olunan iqtisadi ve sosial tereqqi insan huquqlari baximindan yeni telebler qoyur Olkeler Uygurlarinda yasadigi ve esas ehalisi turk menseli olan Turkiye resmi formada derin tessuf hissi kecirdiyini bildirmis ve Cini gunahkarlari ele kecirmeye cagirmisdi Bas nazir Receb Tayyib Erdogan hadiseni soyqirim kimi adlandirmisdi Ticaret ve senaye naziri Cin mallarini boykot etmeye cagirmisdi lakin onun bu cagirisi ugursuz oldu Cinde uygur ehaliye qarsi tezyiqlere etiraz olaraq xeyli sayda turk vetendas olkedeki Cin sefirlikleri ve konsulluqlari qarsisinda etiraz numayisleri kecirdiler Turkiyede bele bir munasibetin gosterilmesi Cin metbuatinda da genis formada eks etdirildi Rebiyye Qedir ise Turkiyenin uygurlarla bagli meselede mehdudiyyetlerle qarsilasdigini bildirdi cunki Turkiyenin uygur meselesine mudaxilesi Cinin de Turkiyenin problemi olan kurd meselesine mudaxilesi ile neticelene bilerdi Islam Emekdasliq Teskilatindaki ereb olkeleri siyasi olaraq Cini destekleyirdiler Seudiyye Erebistani ve Misir bu isde xususile ferqlenirdiler Onlar teskilatda anti Cin herekatin boyumemesi ucun ellerinden geleni etdiler Misir Cinin problemini ozunun mezhebci problemi ile oxsarliq teskil etdiyine gore bu cur addim atirdi Sudan da Cine qarsi cixmaqla oz daxili problemine xarici mudaxilenin olmasina zemin yarada bileceyinden cekinirdi Indoneziya ise oz daxilinde olan islamci qruplasmalari sakitlesdirmek ucun ictiamiyyete Sintszyan hadiselerinin dini yox etnik esasli oldugunu bildirdi Pakistan Seudiyye erebistani ve Misir Cinin teskilatda hadiselerle bagli melumat vermesine serait yaratdi Ereb Liqasi Seudiyye Erebistani ve Iran mesele ile bagli hec bir movqe sergilemediler Sonradan Cin Iran ve Seudiyye Erebistanla munasibetlerini daha da inkisaf etdirdi Onun bunda meqsedi bu olkeler vasitesiyle Islam dunyasina daha cox tesir ede bilmek isteyi idi Efqanistan Kamboca ve Vyetnam cinin lazimi tedbirleri gorduyune inandiqlarini ve Cinin erazi butovluyunu ve suverenliyini desteklediklerini bildirdiler Mikroneziyani vite prezidenti Alik Alik ise hadiseleri terror hereketi adlandirdi Iran ise Turkiye ve IET nin narahatligini paylasdiqlarini ve Cinin Sintszyanda yasayan muselmanlarin huquqlarina hormetle yanasmasinin vacibliyi vurguladi Yapon hokumeti hadiseleri narahatliqla izlediklerini bildirdi Sinqapur hokumeti ise terefleri diaoloqa cagirdi Tayvan hokumeti ise toqqusmalari siddetlendirilenlerin mesuliyyete celb edilmesine sesledi Bas nazir Liu Ciao siuan terefleri temkinli olmaga cagirmaqla Cinin gelecekde etnik azliqlarin huquqlari meselesine daha hessas yanasacagina inandigini bildirdi Tayvan 2009 cu ilin sentyabr ayinda Rebiyye Qedire viza vermekden imtina etdi Tayvan bu hereketini Rebiyye Qedirin BMT terefinden terror teskilati kimi taninan Serqi Turkustan Islami Herekati ile elaqelerinin olmasi iddialari ile esaslandirmisdi Isvecre temkinli olmaga cagiris etdi ve heyatini itirenlerin ailelerine bassagligi bildirdikden sonra cinin metbuat ve ifade azadligina hormet etmeye cagirdi Avstraliyanin bas naziri Kevin Rudd cetinliklerin sulh yolu ile helline inandigini bildirdi Serbiya separatizme qarsi oldugunu ve butun problemlerin sulh yolu ile hell edileceyine inandigini bildirdi Belarus olmus insan sayina ve regiona deymis ziyana gore teessuf hiss kecirdiyini ve veziyyetin yaxin vaxtda normala doneceyine umid etdiyini bildirdi Norvec ve Niderlandda veziyyet ferqli oldu Niderlanddaki Cin sefirliyine uygur aktivistler terefinden hucum oldu Aktivistler sefirliyin suselerini pencerelerini sindirdi ve Cin bayragini yandirdi 142 nefer hebs edildi ve Cin bir gunluk sefirliyini bagladi Norvec sefirliyi qarsisinda texminen 100 nefer uygur numayis teskil etdi Onlardan 11 neher hebs edilse de sonradan azadliga buraxildilar Indoneziyanin islamci qruplarindan olan etirazci koalisiya Cakartadaki Cin sefirliyinin muhafizecilerine hucum edib Cin eleyhine cihad elan etdiler Pakistan ortada Cin Pakistan elaqelerinin pozulmasina revac verecek hec bir problemin olmadigini bildirdi Sri Lanka igtisaslarin Cinin daxili problemi oldugunu ve Cinin hereketleri sayesinde tez bir zamanda veziyyetin normala qayidacagina inandigini bildirdi Kanadanin bas naziri Laurens Kannon hadiselerin daha da pis mecraya getmemesi ucun diaoloqun ve xos niyyetin lazimli oldugunu bildirdi Obama admisntrasiyanin sozcusu ABS nin Sintszyandaki insan itkisine gore derin tessuf kecirdiyini ve butun terefleri tehdidleri dayandirmaga uygun yol tapmaga seslediyini bildirdi ABS Dovlet Departamentinin sozcusu Ian Kelli Cin resmi dairelerinin veziyyeti duzeltmek ve daha cox guc tedbiqinin qarsisini almaq ucun ise baslamarinin vacibliyini vurguladi ABS nin Beynelxalq Dini Azadliqlar Komissiyasi derin naahatligini ifade etdi ve Cini repressiyani dayandirmaga cagirdi Komissiya hemcinin qarsidurmani arasdirmaq ucun musteqil tedqiqat komitenin qurulmasinin ve Cine sansksiya tedbiqinin vacibliyini vurguladi Qeyri hokumet teskilatlari Amnesty International hadiselerin terefsiz ve musteqil arasdira bilecek qrupun yaradilmasinin vacibliyini bildirdi Hemcinin hebs edilenlerin ifade serbest toplasma azadligi esas getirilerek azadliga buraxilmali oldugunu bildirdi Hemcinin diger hebsde olanlarin da edaletli muhakime edilmesini teleb etdi Human Rights Watch Cini temkinli olmaga ve bolgedeki siyasetle elaqeli olaraq uygur problemlerini hell etmeyi ozunde ehtiva eden hadiselerle elaqedar musteqil arasdirma aparmaga cagirdi Bundan elave Cinin etirazlara cavab vererken beynelxalq normalara hormet etmeli ve yalniz mutenasib olaraq guc tetbiq etmeli oldugu da vurgulandi Londonda fealiyyet gosteren Stirling Assynt risk analizi firmasina gore Elcezairde fealiyyet gosteren Megrib el Qaidesi Simali Afrikadaki Cin iscilerine hucum cagirisi etmisdir Metbuatda isiqlandirma BBC World Service nin Cin uzre emekdasi Cen Sironq Xinhuanin onun yaxsi menada teeccublenmesine sebeb oldugunu bildirdi Daha cox guvenilir olsun deye videolar 2 hefte sonra yox bir nece saat sonra yayimlandli dan Peter Fosteri cinli jurnalistlerin isleme sureti yaxsi menada teeccublendirmisdi Uzun muddetdir dayanan cinli jurnalistlerin hadiseni isiqlandirma gosterdikleri suret meni yaxsi menada teeccublendirdi Cinin gizledesi ele de bir seyi yoxdur Kaliforniya Berkli Universitetinden olan alimler razilasirlar ki Cin resmi daireleri xeyli tecrubeli davranmisdir The New York Times ve AFP Cinin siyasi etirazlar baredeki dersini yaxsi hazirladigini askarlamisdir Onlar Ukraynada Gurcustanda bas veren rengli inqilablar ve 2009 cu il Irandaki secki etirazlarini etrafli arasdirmis etirazcilarin teskilatlanmasi dunyaya seslerini esitdirme meselesindeki metodlarini oyrenmis ve buna qarsi xususi usullar islemisdirler Lakin Ceymstaun Fondunun alimi Villi Lam Cinin sadece sosial olaraq test kecirdiyini bildirmisdir O inanirdi ki bu aciqligin neticesi zeif olarsa 2008 ci ildeki Sicuan zelzelesinden sonra etdikleri kimi eylecleri basacaqdilar Bir muddet sonra xarici jurnalistlerin polis terefinden nezarete alinmasi hallari oldu lakin qisa muddet sonra serbest buraxildilar 10 iyulda dovlet resmileri xarici jurnalistlerden oz can tehlukesizlikleri ucun seheri terk etmelerini istediler Xinhuanin yuxari vezifeli sexslerinden olan Xia Lin daha sonra qarsidurma zamani her iki terefin itkilerini ve bas vermis hadiseleri aciqladi Bunu etirazlarin diger seherlere yayilacagi qorxusu altinda etmisdiler Xalq Gundeliyi qezeti qerb metbuatini ikili standart tetbiq etmekde terefli serh ve fikir seslendirmekde ittiham etdi Qezet yazirdi ki mueyyen xarici siyasetine gore Cin emeyinin qarsiligini almaqda ugursuzluga ugramisdir Xarici fiqurlar ve metbuat orqanlari onnu aciqliligini ve emekdasliq etmek isteyini gormezden gelmisdir Onlarin yazdigina gore ekser qerb metbuati uzvleri hele de bilerekden ya bilmeyerekden etirazcilarin etdiklerini azaldir ve ortada irqi konflikt oldugu fikrine koklenir Her halda Frans Pressden Darci Doran aciqliligina gore Cin hokumetinden razi qaldigini bildirirdi lakin onun hadiseler barede dusunduyu Cininkinden xeyli ferqlenirdi Cin metbuati esasen ziyan gormus hanlara koklenmisdi uygur hekayesi ni munaqiseye getirib cixaran sebebler ise isiqlandirilmirdi Igtisaslar hele teze baslayarken Reutersden bir jurnalis oten gunki qarsidurmani eks etdirmek ucun bir sekilden istifade etdi Sekilde Xalq Meydaninda xeyli sayda Cin ordusu eks olunmusdu Lakin sonradan melum oldu ki bu sekil 2009 cu il Sisou hadiselerine aiddir ve orijinali 26 iyunda Heftelik Cenubi Metropoliya terefinden paylasilmisdir Bu sekil sehvlikle diger agentlikler terefinden de istifade edildi Lakin sonra bu agentlikler oz noqsanlarini duzeltdiler 7 iyulda El Cezireye musahibesi zamani Dunya Uygur Konsresi sedri Rebiyye Qedir de Urumci hadiselerinden behs ederken bu fotonu gosterdi Lakin DUK uzvleri sonradan bu noqsana gore uzr istediler ve bu seklin yuzlerle sekil icerisinden sadece keyfiyyetine gore secildiyini bildirdiler 3 avqustda Xinhua Rebiyye Qedirin usaqlarina aid oldugunu iddia etdiyi yazi derc etdirdi Yaziya gore Rebiyye Qedirin usaqlari onu igtisaslari teskil etmekde ittiham edirdi Almaniya merkezli DUK bu iddani redd etdi Human Rights Watch arasdirmacisi ise metni analiz etdikden sonra verdiyi beyanatda bezi subheli meqamlarin oldugunu bildirdi Ona gore metnde igtisaslarin tesviri ve qiymetlendirilmesi Cin resmi dairelerinin etdiyi ile cox oxsar idi Bu da usaqlarin bunu yazacagina dair subheleri artirir Netice ve uzunmuddetli tesiriHebsler ve mehkemeler Avqustun evvellerinde Urumci hokumeti igtisaslarla elaqesi olan 83 sexsin resmi olaraq hebs edildiyini elan etdi Gundelik Cin qezeti avqustun sonlarinda yazirdi ki 200 nefer hebs edilmisdir ve yaxin muddetde onlarin mehkemesi baslayacaqdir Lakin bu iddia yerli partiya orqani ve eyalet rehberliyi terefinden inkar edildi Sintszyan rehberliyi sonradan elan etdi ki 196 nefer hebs edilmis onlarin 51 neferi barede ise artiq hebs qerari cixmisdir Gundelik Cin qezeti hemcinin polisin prokurorlugu daha 239 neferi hebs etmek ve 825 neferi nezarete goturmek ucun razi salmaga calisirdigini da yazmisdi Dekabrin evvellerinde 94 qacaq hebs edildi Dovlet ilk defe sentyabr ayinin sonlarinda hebs edilenlere qarsi ittihamlar ireli surduyunu ve 21 neferin qetle soyguna ve basqasinin sexsi emlakina ziyan vermesine gore hebs etdiyini elan etdi 11 oktyabrda 14 000 tehlukesizlik quvvesi Urumciye getirildi ve novbeti gun Sintszyan mehkemesinin qerari ile igtisaslardaki rollarina gore 6 nefer olume ve 1 nefer ise omurluk hebse mehkum edildi Olume mehkum edilenlerin hamisi uygur idi ve onlar adam oldurmede soygun toretmekde ve talanda ittiham edilirdiler Xarici metbuat bu mehkeme qerarlari ile Cin hakimiyyetinin incik hanlarin konulunu almagi hedeflediyini yazirdi DUK ise bu qerarlari qinamis ve edaletsiz adlandirmisdi Human Rights Watch iyul etirazlari ile elaqedar 21 muttehimin mehkemesinde ciddi qanun pozuntularinin oldugunu mehkemelerin lazimi prosedurlarin ve edaletli mehkeme arasdirmalarinin minimum beynelxalq standartlarina cavab vermediyini konkret olaraq mehkemelerin evvelceden xeberdarliq edilmeden bir gunde edildiyini muttehimlerin vekil seciminin mehdudlasdirildigini ve buna gore de mehkemeler terefinden mehkeme proseslerinin edaletsiz kecirildiyini bildirdi Diger terefden Xinhua agentliyi mehkeme proseslerinin hem Cin hem de uygur dillerinde aparildigini her hansi bir qerar verilmeden evvel delilin diqqetle toplanaraq yoxlanildigini qeyd etmisdi 2010 cu ilin fevral ayina qeder edam hokmu verilmis sexslerden en az 26 nefer edam edildi 26 neferin biri han olmaqla digerleri uygur idi Hemcinin edam edilenlerin sirasina bir uygur qadin da daxil idi 2009 cu ilin noyabr ayinda edama mehkum edilen 9 neferin ise 8 i uygur ve 1 i han idi Sonraki narahatliqlar ve tehlukesizlik tedbirleri Avqustun ortalarindan baslayaraq 476 neferin hipoderma iyneleri ile bicaqlandigi bir hucum bas verdi Resmiler hucumlarin Han vetendaslarini hedef aldiqlarina ve Uygur separatcilari terefinden edildiyine inanirdilar Hem hucumlara gore yaranmis narahatliga hem de diger problemlerin hell edilmesinde hokumetin xeyli leng davranmasi hanlarin kutlevi formada etirazlara baslamasina sebeb oldu 3 sentyabrda 5 etirazci numayisler zamani heyatini itirdi 14 nefer ise yaralandi Noveti gun Kommunist Partiyasinin Urumci uzre rehberi Li Zhi polis reisi Liu Yaohua ile birlikde vezifelerinden gonderildiler 2010 cu ilin aprelinde ise Kommunist partiyasinin eyalet uzre rehberi olan da oz vezifesinden azad edilir Seherde heyatin normala donmesini insanlara gostermek ucun elinden geleni edirdi amma sehere getirilmis herbciler hele de saxlanilirdi Verilen melumata gore 2010 cu ilin yanvar ayindan etibaren her gun 5 6 defe patrul teskil edilirmis ve bu patrullarin sayi gece vaxtlari daha da artirilirmis Igtisasin birinci ildonumune az qalmis hakimiyyet orqanlari esas ictimai yerlerde tehlukesizliyi temin etmek ucun Urumqi etrafinda 40 minden cox musahide kamerasi qurasdirmisdi Qanunvericilik ve tehqiqat Avqust ayinin sonlarinda merkezi hokumet usyan igtisaslar genismiqyasli ciddi cinayet zorakiligi terror hucumlari ve diger sosial tehlukesizlik hadiseleri zamani silahli polisin yerlesdirilmesine dair standartlari aciqlayan bir qanun qebul etdi Sentyabrin evvelindeki etirazlardan sonra hokumet butun icazesiz yurusleri numayisleri ve kutlevi etiraz aksiyalarini qadagan edildiyini elan etdi Vilayet hokumeti hemcinin etnik separatizmi qizisdirmaq ucun internetden istifadeni qadagan eden qanun qebul etdi Noyabrda merkezi Cin hokumeti 400 dovlet resmisini Sintszyana gonderdi Gonderilenler arasinda rehber sexslerden Dovlet Surasinin katibi Ma Kay propaqanda departamentinin rehberi Liu Yunsan Birlesmis Cebhenin rehberi Du Qinqlin var idi Bu sexsler Sintszyan hadiselerini arasdirmaq ucun komite qurmali idiler Meqsed ise etirazlardan sonra bu bolgede yeridilmesi planlanan siyasetin mueyyen olunmasi idi 2010 cu ilin aprel ayinda sert insan olan Vanq Lequan partiya daha uzlasdirici sexs olan Zhanq Cunxianla evezlendi Hokumet eyaletin iqtisadi inkisafina komek etmek ucun serq eyaletlerinden Sintszyan bolgesine texminen 15 milyard ABS dollari mebleginde pul kocurmelerini tesdiq etdi ve Qasqarda xususi bir iqtisadi bolge qurmagi planladigini bildirdi Cin simal qerb serhedi olan ve esasen muselmanlar terefinden meskunlasdirilan Sintszyanda sosial riskleri hell etmek ve igtisaslarin erken elametlerini askar etmek ucun ehalinin kocurulme siyasetini tetbiq etdi Yuzlerle kadr gerideqalmis cenub torpaqlarindan Urumcinin qeyri sabit bolgelerine kocuruldu Hemcinin yeni sosial layihe ile eger ailede hami issiz idise onlardan birine dovlet is tapmali idi Telebeler de bu proqrama uzv ola bilerdiler Seherin etrafindaki geceqondu mehelleri yeniden islenilir ve yeni evler tikilirdi Bunda meqsed bolgedeki sosial riski azaltmaq idi Ancaq musteqil musahideciler hesab edirler ki ugur qazanmaq ucun fundamental berabersizlikler aradan qaldirilmali ve dusunce terzi deyismelidir Ilham Tohti yeni siyasetin daha cox han muhaciretini celb ede bileceyini ve uygur ehalisini daha da uzaqlasdiracagini guman etdiyini bildirmisdir Ictimai xidmetler ve internete giris Seherdeki neqliyyat sistemi demek olar ki avqust ayinin evvellerine qeder berpa edildi Xinhua agentliyinin bildirdiyine gore 267 avtobus igtisaslar zamani ziyan gormusdu bu avtobuslarin coxu 12 avqustda yeniden xidmete basladi Dovlet avtobus sirketlerine umumilikde 5 2 milyon kompensasiya odedi Neqliyyat xidmetlerinin berpa edilmesine ve hokumetin bolgeye gelenleri tesviq etmek seylerine baxmayaraq igtisaslardan sonra turizm keskin sekilde asagi dusdu oktyabrda Milli Gun tetilinde Sintizsyana 2008 ci ildeki ile muqayisede 25 daha az turist geldi Urumci ictimai mektebleri sentyabr ayinda cedvel uzre payiz semestri ucun acildi Lakin bu acilislar silahli quvvelerin nezareti altinda bas verdi Bir cox mekteblerde ilk ders gunleri vetenperverliye hesr edilmisdi Diger terefden Urumcide internet ve beynelxalq telefon zengleri hele de mehdud seviyyede saxlanilirdi Bu igtisaslardan sonra texminen 1 il bele davam etdi Noyabr ayinda internet mezmunlarinin ekseriyyetine girmek olmurdu ve beynelxalq telefon zengleri ise qeyri mumkun idi Dekabr ayinin sonuna qeder muxtar bolgeden kenarda yerlesdirilen ekser veb mezmuna bir nece jurnalistden basqa hec kim gire bilmirdi Sakinler normal formada internete girmek ucun 14 saatliq mesafede olan Dunhuanqa getmeli idiler Seherde yalniz 100 yerli internet sayti fealiyyetini davam etdirirdi Bu saytlar ise banklarin yerli filiallarinin sayti dovlet orqanlarinin saytlari idi Xarice zeng etmek ve ya xaricden gelen zengi qebul etmek qeyri mumkun idi Sakinler xaricle yalniz Cinin diger seherlerinde yasayan vasiteciler vasitesiyle elaqe saxlaya bilirdiler Kommunikasiya vasitelerinin bloklanmasi Cinin ozunde bele mubahiselere sebeb oldu Zhejianq Universitetinden Yu Xiaofenq hokumeti bu addimina gore tenqid etdi Bir cox Urumcu sakini bu bloklamalarin onlarin bizneslerine kulli miqdarda ziyan vurdugunu ve igtisaslardan sonra ozlerini berpa ede bilmemelerine sebeb oldugunu bildirirdi Avro Cin formunun rehberi David Qosset ise sosial stabilliye gore butun bunlara dozulmeli oldugunu bildirmisdi Bezi sakinler ise internetin bloklanmasi ile daha keyfiyyetli heyat yasadiqlarini bildirirdiler Dekabrin sonlarinda hokumet xidmetleri yavas yavas berpa etmeye basladi Iki dovlet terefinden nezaret edilen Xinhua ve Gundelik Xalq saytlari bloklanmadan xaric edildi 28 dekabrda Sina com ve 10 yanvar 2010 cu ilde ise Sohu com bloklanmadan cixarildi 6 fevral tarixinde ise daha 27 sayt da cixarildi lakin bu saytlarda fealiyyet hele de mehdudlasdirilmis formada saxlanilirdi Meselen istifadeciler portallarda yazilanlari oxuya biler feqet nese yaza bilmezdi Gundelik Cin qezeti e mail xidmetinin 8 fevraldan artiq islediyini elan etse de BBC nin muxbirinin bildiyi melumata gore bu yalan xeber idi Telefon mesajlasmalari limitler qoyulsa da 17 yanvarda bloklanmadan cixarildi Her bir insana gonderilen gundelik mesaj sayina gore limit qoyulmusdu 2010 cu ilin may ayinda internet tamamile insanlarin istifadesine verildi IstinadlarMacartney Jane www thetimes co uk 13 dekabr 2019 2019 12 13 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Elegant Simon Ramzy Austin time com 2012 11 05 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Barriaux Marianne Sydney Morning Herald 2019 12 13 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Branigan Tania Watts Jonathan The Guardian 2019 12 13 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib www aljazeera com 2019 12 13 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Hu Yinan Lei Xiaoxun Urumqi riot handled decisively properly China Daily 2009 09 22 tarixinde Yan Hao Geng Ruibin ve Yuan Ye Xinjiang riot hits regional anti terror nerve Chinaview cn 2009 10 05 tarixinde Associated Press South China Morning Post accessdate missing url Wong Edward 2019 10 14 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib BBC News 2019 12 13 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Cui Jia Riot woman sentenced to death for killing China Daily 2009 12 15 tarixinde Scores killed in China protests BBC News 6 iyul 2009 2012 03 26 tarixinde Istifade tarixi 6 iyul 2009 Yan Hao Geng Ruibin and Yuan Ye Xinjiang riot hits regional anti terror nerve Chinaview cn Xinhua 18 iyul 2009 17 aprel 2010 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 21 iyul 2009 Initial probe completed and arrest warrants to be issued soon Xinjiang prosecutor says South China Morning Post Associated Press 17 iyul 2009 seh A7 Riley Ann China officials disappeared Uighurs after Xinjiang riots HRW Paper Chase Newsburst University of Pittsburgh School of Law 21 oktyabr 2009 2014 10 19 tarixinde Istifade tarixi 13 oktyabr 2014 Bristow Michael Many missing after China riots BBC News 21 oktyabr 2009 2012 11 26 tarixinde Istifade tarixi 25 fevral 2010 Wong Edward Riots in Western China Amid Ethnic Tension The New York Times 5 iyul 2009 2013 12 28 tarixinde Istifade tarixi 5 iyul 2009 Macartney Jane China in deadly crackdown after Uighurs go on rampage The Times London 5 iyul 2009 2020 05 15 tarixinde Istifade tarixi 5 iyul 2009 Profile Rebiya Kadeer BBC News 17 mart 2005 2012 03 29 tarixinde Istifade tarixi 4 yanvar 2010 Internet Service In China s Xinjiang Will Soon Recover China Tech News 31 dekabr 2009 17 aprel 2010 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 3 yanvar 2010 2000年人口普查中国民族人口资料 民族出版社 Year 2000 China census materials Ethnic groups population Minzu Publishing House sentyabr 2003 ISBN 7 105 05425 5 Jiang Wenran The Globe and Mail 6 iyul 2009 seh parag 10 2009 07 10 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 18 yanvar 2010 But just as in Tibet the local population has viewed the increasing unequal distribution of wealth and income between China s coastal and inland regions and between urban and rural areas with an additional ethnic dimension Most are not separatists but they perceive that most of the economic opportunities in their homeland are taken by the Han Chinese who are often better educated better connected and more resourceful The Uyghurs also resent discrimination against their people by the Han both in Xinjiang and elsewhere Ramzy Austin Time 14 iyul 2009 2012 11 05 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 5 sentyabr 2009 Larson Christina Foreign Policy 9 iyul 2009 8 iyun 2011 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 5 sentyabr 2009 Millward James A 2007 Eurasian crossroads A history of Xinjiang ISBN 978 0 231 13924 3 p 306 Toops Stanley PDF East West Center Washington Working Papers East West Center 1 may 2004 1 2007 07 16 tarixinde orijinalindan PDF arxivlesdirilib Istifade tarixi 2019 12 13 ed Starr 2004 2019 02 12 at the Wayback Machine p 243 Bovingdon Gardner Autonomy in Xinjiang Han nationalist imperatives and Uyghur discontent PDF Political Studies 15 Washington East West Center 2005 seh 4 ISBN 1 932728 20 1 2018 09 12 tarixinde PDF Istifade tarixi 2019 12 13 Gladney Dru C The Chinese Program of Development and Control 1978 2001 S Frederick Starr redaktor Xinjiang China s Muslim borderland M E Sharpe 2004 112 114 ISBN 978 0 7656 1318 9 Dwyer Arienne PDF Political Studies 15 Washington East West Center 2005 seh 2 ISBN 1 932728 29 5 2010 05 24 tarixinde orijinalindan PDF arxivlesdirilib Istifade tarixi 2019 12 13 Dillon Michael Xinjiang China s Muslim Far Northwest RoutledgeCurzon 2004 seh 51 ISBN 0 415 32051 8 Bovingdon Gardner Autonomy in Xinjiang Han nationalist imperatives and Uyghur discontent PDF Political Studies 15 Washington East West Center 2005 seh 19 ISBN 1 932728 20 1 2018 09 12 tarixinde PDF Istifade tarixi 2019 12 13 Congressional Executive Commission on China 1 oktyabr 2005 7 aprel 2010 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 6 may 2010 Uyghurs live in cohesive communities largely separated from Han Chinese practice major world religions have their own written scripts and have supporters outside of China Relations between these minorities and Han Chinese have been strained for centuries Sautman Barry Preferential policies for ethnic minorities in China The case of Xinjiang PDF Working Papers in the Social Sciences Hong Kong University of Science and Technology 32 1997 35 21 July 2011 tarixinde PDF Istifade tarixi 6 may 2010 Moore Malcolm The Daily Telegraph London 7 iyul 2009 2012 10 04 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 7 iyul 2009 Bovingdon Gardner Autonomy in Xinjiang Han nationalist imperatives and Uyghur discontent PDF Political Studies 15 Washington East West Center 2005 34 5 ISBN 1 932728 20 1 2018 09 12 tarixinde PDF Istifade tarixi 2019 12 13 Sautman Barry Preferential policies for ethnic minorities in China The case of Xinjiang PDF Working Papers in the Social Sciences Hong Kong University of Science and Technology 32 1997 29 31 21 July 2011 tarixinde PDF Istifade tarixi 6 may 2010 Pei Minxin Uighur riots show need for rethink by Beijing Financial Times 9 iyul 2009 2020 05 23 tarixinde Istifade tarixi 18 yanvar 2010 Han Chinese view the Uighurs as harbouring separatist aspirations and being disloyal and ungrateful in spite of preferential policies for ethnic minority groups Hierman Brent The Pacification of Xinjiang Uighur Protest and the Chinese State 1988 2002 Problems of Post Communism 54 3 2007 48 62 doi 10 2753 PPC1075 8216540304 Rudelson Justin Ben Adam Central Asia Caucasus Institute Analyst 16 fevral 2000 29 fevral 2012 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 29 yanvar 2010 Gunaratna Rohan Pereire Kenneth George PDF China and Eurasia Forum Quarterly 4 2 2006 59 6 yanvar tarixinde orijinalindan PDF arxivlesdirilib Since the Ghulja incident numerous attacks including attacks on buses clashes between ETIM militants and Chinese security forces assassination attempts attempts to attack Chinese key installations and government buildings have taken place though many cases go unreported No Rapes in Riot Town Radio Free Asia 29 iyun 2010 01 19 tarixinde Istifade tarixi 18 yanvar Beattie Victor VOA news 8 iyul 2009 2009 12 18 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 18 yanvararchiveurl Man held over China ethnic clash BBC News 30 iyun 2009 2009 07 07 tarixinde Istifade tarixi 18 yanvar Bloomberg News 5 iyul 2009 24 sentyabr 2015 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Reuters 5 iyul 2009 2012 09 10 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 18 yanvar 2009 Interview with Dru Gladney Podyayim 9 iyul 2009 22 iyun 2011 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 17 yanvar 2010 Civilians officer killed in Urumqi unrest China Daily Xinhua 6 iyul 2009 18 aprel 2010 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 18 yanvar World Uyghur Congress behind violence expert China Daily Xinhua 7 iyul 2009 18 aprel 2010 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 18 yanvar Violence Video about Urumqi Riot is Fake China Radio International Xinhua 29 iyul 2009 2009 07 31 tarixinde Istifade tarixi 18 yanvar archiveurl https www webcitation org 5p5Olncg2 url http english cri cn 6909 2009 07 29 1221s504925 htm missing pipe 视频 乌鲁木齐 ７ ５ 打砸抢烧严重暴力犯罪事件新闻发布会 video Chinese China Central Television 7 iyul 2009 18 aprel 2010 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 7 iyul Wu Chaofan Urumqi riots part of plan to help Al Qaeda China Daily 16 iyul 2009 18 aprel 2010 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 18 yanvar 2010 Xinjiang riot hits regional anti terror nerve China Daily Xinhua 18 iyul 2009 2009 07 27 tarixinde Istifade tarixi 18 yanvar 2010 Kadeer Rebiya The Real Uighur Story Wall Street Journal 8 iyul 2009 2021 03 08 tarixinde Istifade tarixi 18 yanvar 2010 Sainsbury Michael The violence has ended in Urumqi but shadows remain in hearts and minds The Australian 2 yanvar 2010 Istifade tarixi 2 yanvar 2010 There is little doubt the WUC helped promote protests but there is no evidence they fomented violence The New Nation 9 iyul 2009 2009 10 16 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 18 yanvar Agencies Civilians die in China riots Al Jazeera 5 iyul 2009 2009 07 06 tarixinde Istifade tarixi 5 iyul 2009 Epstein Gady Uighur Unrest Forbes 5 iyul 2009 24 iyul 2014 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 5 iyul 2009 新疆披露打砸抢烧杀暴力犯罪事件当日发展始末 cin 中新网 Chinanews com cn 6 iyul 2009 2019 07 03 tarixinde Istifade tarixi 2019 12 13 Justice justice The July 2009 Protests in Xinjiang China Amnesty International 2 iyul 2010 26 aprel 2015 tarixinde Istifade tarixi 2 iyul 2010 We Are Afraid to Even Look for Them Enforced Disappearances in the Wake of Xinjiang s Protests Human Rights Watch 20 oktyabr 2009 2010 01 03 tarixinde Istifade tarixi 18 yanvar 美新疆问题专家鲍文德访谈 Interview with American Xinjiang problem expert Gardiner Bovingdon Deutsche Welle 23 iyul 2009 2009 07 27 tarixinde Istifade tarixi 5 sentyabr 2009 Interviewer 您认为事件的过程已经非常清楚了吗 Do you think the process of the riots has become clear Bovingdon 不清楚 而且我觉得可以说很不清楚 No it s not clear and I think you can say it s much unclear Demick Barbara 140 slain as Chinese riot police Muslims clash in north western city Los Angeles Times 6 iyul 2009 2010 08 12 tarixinde Istifade tarixi 18 yanvar WUC Condemns China s Brutal Crackdown of a Peaceful Protest in Urumchi City World Uyghur Congress 6 iyul 2009 2011 07 21 tarixinde Istifade tarixi 5 sentyabr 2009 World Uyghur Congress Statement on July 5th Urumqi Incident World Uyghur Congress 7 iyul 2009 2011 07 21 tarixinde Istifade tarixi 5 sentyabr 2009 Kadeer Rebiya Uyghur American Association 20 iyul 2009 24 iyul 2009 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 29 sentyabr 2009 Marquand Robert Q amp A with Uighur spiritual leader Rebiya Kadeer Christian Science Monitor 12 iyul 2009 2009 07 16 tarixinde Istifade tarixi 18 yanvar 2010 Kadeer I was quite surprised by the loss of so many lives Initially the protest was peaceful You could even see Uighurs in the crowd holding Chinese flags There were women and children and that seemed at first like a good thing But the Uighurs were provoked by Chinese security forces dogs armoured cars What has not been noted are the plain clothes police who went in and provoked the Uighurs My view is that the Chinese wanted a riot in order to justify a larger crackdown it s an attempt to create solidarity between the Han and the government at a time when there is insecurity Provoking the crowd justifies that this was a Uighur mob Chinaview cn Xinhua 21 iyul 2009 6 noyabr 2012 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 15 dekabr 2009 Sainsbury Michael The violence has ended in Urumqi but shadows remain in hearts and minds The Australian 2 yanvar 2010 Istifade tarixi 2 yanvar Kindness found amid the violence Shanghai Daily 9 iyul 2009 Barriaux Marianne Three die during riots in China s Xinjiang region state media Sydney Morning Herald Agence France Presse 5 iyul 2009 2009 07 08 tarixinde Istifade tarixi 5 sentyabr 2009 Branigan Tania Watts Jonathan Muslim Uighurs riot as ethnic tensions rise in China The Guardian London 5 iyul 2009 2013 09 07 tarixinde Istifade tarixi 5 iyul 2009 Troops flood into China Riot City BBC News 8 iyul 2009 2009 07 08 tarixinde Istifade tarixi 6 iyul 2009 Traffic curfew lifted tension remains in Urumqi China Daily Xinhua 9 iyul 2009 2009 07 13 tarixinde Istifade tarixi 18 yanvar 2010 Mass arrests over China violence BBC News 7 iyul 2009 2009 09 30 tarixinde Istifade tarixi 18 yanvar 2010 Kuhn Anthony Block Melissa China Ethnic Unrest kills 156 All Things Considered National Public Radio 6 iyul 2009 2009 07 10 tarixinde Istifade tarixi 6 iyul 2009 Clem Will An eerie silence after lockdown in Kashgar South China Morning Post 8 iyul 2009 seh A4 Clem Will Thousands of students detained at college South China Morning Post 9 iyul 2009 seh A3 Buckley Chris Reuters 5 iyul 2009 2014 12 20 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 5 iyul 2009 Xinhua 6 iyun 2009 9 iyul 2009 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 18 yanvar publisher Chinaview cn missing pipe Hu Yinan Lei Xiaoxun Urumqi riot handled decisively properly China Daily 18 iyul 2009 17 aprel 2010 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 18 iyul 2009 Wong Edward Chinese President Visits Volatile Xinjiang The New York Times 25 avqust 2009 2019 10 14 tarixinde Istifade tarixi 4 sentyabr 2009 Macartney Jane Chinese Han mob marches for revenge against Uighurs after rampage The Times London 7 iyul 2009 2011 10 11 tarixinde Istifade tarixi 7 iyul 2009 Death toll from China s ethnic riots hits 184 Newsday Associated Press 10 iyul 2009 2019 07 10 tarixinde Istifade tarixi 2019 12 13 Duncan Max Reuters 18 iyul 2009 2013 10 19 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 18 iyul 2009 Wong Gillian China says police killed 12 in Urumqi rioting Times Free Press Associated Press 18 iyul 2009 2012 10 11 tarixinde Istifade tarixi 5 sentyabr 2009 Elegant Simon Ramzy Austin Time 20 iyul 2009 2009 07 17 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 5 sentyabr 2009 Xinjiang arrests now over 1 500 BBC News 3 avqust 2009 2019 12 13 tarixinde Istifade tarixi 4 sentyabr 2009 Chinaview cn Xinhua 5 avqust 2009 8 avqust 2009 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 13 dekabr 2009 Number of injured in Urumqi riot increases to 1 680 Chinaview cn Xinhua 12 iyul 2009 2009 07 17 tarixinde Istifade tarixi 18 yanvar 2010 Chinaview cn Xinhua 21 iyul 2009 26 avqust 2009 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 18 yanvar 2010 ７ ５ 事件遇害者家属将获补偿21万元 Caijing cin 10 iyul 2009 2012 07 23 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 18 yanvar 2010 Macartney Jane Riot police battle protesters as China s Uighur crisis escalates The Times London 7 iyul 2009 2021 05 24 tarixinde Istifade tarixi 18 yanvar Foster Peter Eyewitness tensions high on the streets of Urumqi The Daily Telegraph London 7 iyul 2009 2010 07 04 tarixinde Istifade tarixi 18 yanvar 2010 Chinaview cn Xinhua 7 iyul 2009 10 iyul 2009 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 12 iyul 2009 Foster Peter China riots 300 Uighurs stage fresh protest in Urumqi The Daily Telegraph London 7 iyul 2009 2009 07 10 tarixinde Istifade tarixi 4 sentyabr 2009 Foster Peter The Daily Telegraph London 9 iyul 2009 2011 10 26 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 4 sentyabr 2009 Fujioka Chisa Reuters 29 iyul 2009 2013 02 16 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 24 aprel 2011 Riots engulf Chinese Uighur city BBC News 7 iyul 2009 2009 09 30 tarixinde Istifade tarixi 18 yanvar 2010 Foster Peter Han Chinese mob takes to the streets in Urumqi in hunt for Uighur Muslims The Daily Telegraph London 7 iyul 2009 2010 05 16 tarixinde Istifade tarixi 18 yanvar Curfew in Chinese city of Urumqi RTE 7 iyul 2009 2009 08 10 tarixinde Istifade tarixi 18 yanvar 2010 Chinese police kill two Uighurs BBC News 13 iyul 2009 2009 07 14 tarixinde Istifade tarixi 13 iyul 2009 Police shoot dead two suspects injure another in Urumqi China Daily 13 iyul 2009 2009 07 16 tarixinde Istifade tarixi 13 iyul 2009 Clem Will Choi Chi yuk Conflicting stories emerge after police shoot dead Uyghur pair South China Morning Post 14 iyul 2009 seh A1 Some Urumqi mosques defy shutdown BBC News 10 iyul 2009 2009 07 12 tarixinde Istifade tarixi 12 iyul 2009 France24 11 iyul 2009 12 iyul 2009 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Euronews 9 avqust 2009 2012 01 14 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 4 sentyabr 2009 Buckley Chris Reuters 10 iyul 2009 2013 02 16 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 12 iyul 2009 China reimposes curfew in Urumqi BBC News 10 iyul 2009 2009 07 15 tarixinde Istifade tarixi 12 iyul 2009 Hille Kathrin Xinjiang widens crackdown on Uighurs The Financial Times 19 iyul 2009 2014 01 10 tarixinde Istifade tarixi 2019 12 13 Reuters com Reuters com 2020 08 06 at the Wayback Machine China jails Uighur journalist for 15 years employer Retrieved on 4 sentyabr 2010 Outspoken Economist Presumed Detained Radio Free Asia 8 iyul 2009 2012 02 24 tarixinde Istifade tarixi 12 iyul 2009 Uyghur Economist Freed Warned Radio Free Asia 2009 28 June 2016 tarixinde Istifade tarixi 31 August 2009 Wines Michael Without Explanation China Releases 3 Activists The New York Times 23 avqust 2009 2020 02 07 tarixinde Istifade tarixi 25 avqust 2009 Minority riots erupt in China s west media reports 140 deaths The Indian Express Associated Press 6 iyul 2009 2009 07 10 tarixinde Istifade tarixi 5 sentyabr 2009 Choi Chi yuk Wu Vivian Overseas media given freedom to cover unrest but some areas still out of bounds South China Morning Post 8 iyul 2009 seh A2 Graham Harrison and Yu Le Emma Reuters 6 iyul 2009 2011 02 21 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 18 yanvar 2010 Internet cut in Urumqi to contain violence media Agence France Presse 7 iyul 2009 2011 03 11 tarixinde Istifade tarixi 18 yanvar 2010 Doran D Arcy Savvy Internet users defy China s censors on riot Agence France Presse 5 iyul 2009 2012 11 26 tarixinde Istifade tarixi 2019 12 13 Starting today Internet service completely restored in Xinjiang cin news china com cn 14 may 2010 17 May 2010 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 14 may 2010 Martin Dan Adelaide Now Agence France Presse 7 iyul 2009 2012 02 03 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 18 yanvar 2010 视频 新疆自治区主席就打砸抢烧事件发表讲话 Xinjiang chairman delivers message to citizens video cin QQ News 6 iyul 2009 2009 07 09 tarixinde Istifade tarixi 18 yanvar 2010 Chinaview cn Xinhua 20 iyul 2009 22 iyul 2009 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib The Jakarta Post Associated Press 20 iyul 2009 19 August 2009 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 18 yanvar 2010 McGregor Richard Beijing handles political management of riots Financial Times 7 iyul 2009 2009 07 08 tarixinde Istifade tarixi 18 yanvar 2010 Report from Urumqi Thousands of Chinese Troops Enter City Torn by Ethnic Clashes video Democracy Now 9 iyul 2009 2009 09 04 tarixinde Istifade tarixi 5 sentyabr 2009 Discussion of media coverage starting at 26 49 hotel and internet blackout at 29 00 Foster Peter Uighur unrest not another Tiananmen The Daily Telegraph London 7 iyul 2009 2012 07 07 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 18 yanvar 2010 Propaganda shows of Han Uygur unity fall flat in Silk Road oasis town South China Morning Post Associated Press 17 iyul 2009 seh A7 Guo Likun Li Huizi Chinaview cn Xinhua 7 iyul 2009 31 avqust 2009 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 18 yanvar 2010 Hu Jin tao sends Zhou Yong kang to Xinjiang to direct safety work China News Wrap 10 iyul 2009 Kwok Kristine Hu s return seen as sign Beijing was caught out South China Morning Post 9 iyul 2009 seh A4 Pomfret James Reuters 30 iyul 2009 2013 12 12 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 18 yanvar 2010 Jacob Jayanth Delhi shuts out Uighur matriarch The Telegraph 26 iyul 2009 2009 08 26 tarixinde Istifade tarixi 29 yanvar 2010 Uighur Kadeer arrives in Tokyo BBC News 28 iyul 2009 2012 03 27 tarixinde Istifade tarixi 29 yanvar 2010 Australia defies China to host Uighur leader Rebiya Kadeer The Daily Telegraph London 31 iyul 2009 2010 05 23 tarixinde Istifade tarixi 29 yanvar 2010 Reuters 7 iyul 2009 2011 02 10 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 18 yanvar 2010 Chinese Authorities Blame Internet for Fanning Uighur Anger VOA News 8 iyul 2009 20 dekabr 2009 tarixinde Istifade tarixi 18 yanvar 2010 Martin Dan Jakarta Globe 6 iyul 2009 10 iyul 2009 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 18 yanvar 2010 The Brunei Times 7 iyul 2009 13 yanvar 2012 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 18 yanvar 2010 Jakarta Post Associated Press 7 iyul 2009 8 iyul 2009 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 18 yanvar 2010 UN human rights chief alarmed by major tragedy in western China UN News Centre 7 iyul 2009 2016 03 03 tarixinde Istifade tarixi 2019 12 13 Khaleej Times Reuters 7 iyul 2009 25 iyul 2011 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 18 yanvar 2010 Chinaview cn Xinhua 11 iyul 2009 17 iyul 2009 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 18 yanvar 2010 Faulconbridge Guy Reuters 8 iyul 2009 2011 08 30 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 18 yanvar 2010 Kazakh Foreign Ministry Above 1 000 Kazakh citizens leave Xinjiang due to riots 2012 03 08 at the Wayback Machine Central Asian News 9 iyul 2009 Central Asia Uighurs look on with fury at bloodshed ABS CBN News Agence France Presse 7 iyul 2009 2009 07 11 tarixinde Istifade tarixi 18 yanvar 2010 Radio Free Europe Radio Liberty Kyrgyz Tighten Controls On Chinese Border 8 iyul 2009 2009 08 06 tarixinde Istifade tarixi 18 yanvar 2010 Leonard Peter Seattle Times ABC News Associated Press 19 iyul 2009 Istifade tarixi 19 iyul 2009 Channel News Asia 8 iyul 2009 2009 09 13 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 18 yanvar 2010 International reaction to Uyghur protest violence audio Radio Australia 7 iyul 2009 2009 07 19 tarixinde Istifade tarixi 18 yanvar 2010 France concerned over Xinjiang riots Sino Daily Agence France Presse 7 iyul 2009 2014 12 20 tarixinde Istifade tarixi 19 dekabr 2014 Radio Free Europe Radio Liberty Uyghurs Abroad Blame China Policies For Unrest 7 iyul 2009 2009 08 10 tarixinde Istifade tarixi 18 yanvar 2010 Norway Post Norwegian Broadcasting Corporation 9 iyul 2009 18 yanvar 2012 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 5 sentyabr 2009 Today s Zaman 7 iyul 2009 8 mart 2012 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 5 aprel 2011 Turkish FM calls on China to end violence Taiwan News Associated Press 8 iyul 2009 2009 07 10 tarixinde Istifade tarixi 18 yanvar 2010 Associated Press 10 iyul 2009 13 iyul 2009 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 5 sentyabr 2009 Turkey attacks China genocide BBC News 10 iyul 2009 2009 09 30 tarixinde Istifade tarixi 18 yanvar 2010 Today s Zaman Associated Press 9 iyul 2009 8 mart 2012 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 18 yanvar 2010 Turkish PM Erdogan likens Xinjiang violence to genocide France 24 Agence France Presse 10 iyul 2009 2009 07 15 tarixinde Istifade tarixi 18 yanvar 2010 22 sentyabr 2015 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 25 oktyabr 2015 Hille Kathrin Strauss Delphine China fury at Turkey s genocide comments Financial Times 15 iyul 2009 2009 07 18 tarixinde Istifade tarixi 15 iyul 2009 Turkey PM told to retract Xinjiang genocide claim The Malaysian Insider 14 iyul 2009 Reuters 14 iyul 2009 2014 11 11 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 15 iyul 2009 Kadeer Rebiya Dragon Fighter One Woman s Epic Struggle for Peace with China Kales Press 2009 seh 273 ISBN 978 0 9798456 1 1 Cable 09BEIJING2041 a wikileaks org 2016 01 11 tarixinde Istifade tarixi 21 oktyabr 2015 Cable 09BEIJING2185 a wikileaks org 2016 01 11 tarixinde Istifade tarixi 21 oktyabr 2015 Naser M Al Tamimi China Saudi Arabia Relations 1990 2012 Marriage of Convenience Or Strategic Alliance Routledge 5 sentyabr 2013 92 ISBN 978 1 134 46153 0 2017 01 09 tarixinde Istifade tarixi 2019 12 13 Afghanistan supports China s territorial integrity Trend News 8 iyul 2009 Istifade tarixi 18 yanvar 2010 olu kecid Chinaview cn Xinhua 11 iyul 2009 15 iyul 2009 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 18 yanvar 2010 Vietnam expresses support for China s handling of Xinjiang unrest Chinaview cn Xinhua 8 iyul 2009 2009 07 12 tarixinde Istifade tarixi 18 yanvar 2010 Chinaview cn Xinhua 9 iyul 2009 29 avqust 2009 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 18 yanvar 2010 Anadolu Ajansi 9 iyul 2009 20 dekabr 2014 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 18 yanvar 2010 Press TV 9 iyul 2009 14 iyul 2009 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 18 yanvar 2010 New Delhi Television Riots in China 1400 people detained Associated Press 7 iyul 2009 2012 09 30 tarixinde Istifade tarixi 18 yanvar 2010 Saad Imelda Channel News Asia 9 iyul 2009 2009 07 12 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 12 iyul 2009 Taiwan condemns riots in Xinjiang urges China to be tolerant Taiwan News Central News Agency 9 iyul 2009 2009 08 05 tarixinde Istifade tarixi 18 yanvar 2010 Uighur activist Rebiya Kadeer denied entry visa to Taiwan The China Post 26 sentyabr 2009 2009 09 29 tarixinde Istifade tarixi 29 yanvar 2010 violence in Xinjiang worries foreign ministry Swissinfo 8 iyul 2009 2012 01 19 tarixinde Istifade tarixi 18 yanvar 2010 Germany Australia urge restraint in China unrest Monsters and Critics 7 iyul 2009 29 yanvar 2013 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 18 yanvar 2010 Radio Serbia 9 iyul 2009 5 avqust 2009 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 18 yanvar 2010 Press Secretary Andrei Popov responds to a media question over the events in Urumqi in Xinjiang Uyghur Autonomous Region of the People s Republic of China Belarus Foreign Ministry 9 iyul 2009 2012 03 14 tarixinde Istifade tarixi 18 yanvar 2010 FM China strongly condemns attacks on its foreign missions China Daily 7 iyul 2009 2009 09 18 tarixinde Istifade tarixi 18 yanvar 2010 Bloomberg 7 iyul 2009 5 noyabr 2012 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 18 yanvar 2010 China shuts Hague embassy after Xinjiang protest Hindustan Times 7 iyul 2009 25 yanvar 2013 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 18 yanvar 2010 Fraser Suzan Uighurs protest in Turkey Norway Associated Press 7 iyul 2009 2020 01 29 tarixinde Istifade tarixi 18 yanvar 2010 Channel News Asia 13 iyul 2009 2012 10 23 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 23 iyul 2011 The Nation 9 iyul 2009 13 iyul 2009 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Sri Lankan News 10 iyul 2009 16 avqust 2011 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 18 yanvar 2010 Chinese protests spread as deaths mount CBC News 7 iyul 2009 2010 07 10 tarixinde Istifade tarixi 18 yanvar 2010 Buckley Chris Reuters 8 iyul 2009 2013 02 16 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 17 yanvar 2009 US commission urges sanctions South China Morning Post Agence France Presse 16 iyul 2009 seh A4 Amnesty International 7 iyul 2009 2010 01 27 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 18 yanvar 2010 China Exercise Restraint in Xinjiang Government Should Allow Independent United Nations Probe Human Rights Watch 6 iyul 2009 2010 01 17 tarixinde Istifade tarixi 18 yanvar 2010 China demands Turkish retraction BBC News 14 iyul 2009 2009 07 17 tarixinde Istifade tarixi 14 iyul 2009 Stack Liam China warns citizens in Algeria of Al Qaeda threat The Christian Science Monitor 15 iyul 2009 2010 11 22 tarixinde Istifade tarixi 18 yanvar 2010 Moore Malcolm Al Qaeda vows revenge on China over Uighur deaths The Daily Telegraph London 14 iyul 2009 2010 04 17 tarixinde Istifade tarixi 18 yanvar 2010 Ward Mark China clampdown on tech in Urumqi BBC News 6 iyul 2009 2010 06 29 tarixinde Istifade tarixi 18 yanvar 2010 Wines Michael In Latest Upheaval China Applies New Strategies to Control Flow of Information The New York Times 7 iyul 2009 2013 01 31 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 18 yanvar 2010 Foreign reporters ordered out of Kashgar International News Safety Institute Agence France Presse 10 iyul 2009 2010 06 21 tarixinde Istifade tarixi 18 yanvar 2010 Jacobs Andrew In Leaked Lecture Details of China s News Cleanups The New York Times 3 iyun 2010 2016 10 09 tarixinde Istifade tarixi 2 iyul 2010 People s Daily criticises double standards in Western media attitudes to 7 5 incident People s Daily cin 10 iyul 2009 2010 02 14 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 18 yanvar 2010 English translation 2011 10 08 at the Wayback Machine on China News Wrap Retrieved 18 yanvar 2010 Doran D Arcy China extends hand to foreign media but tightens grip elsewhere Google Agence France Presse 9 iyul 2009 2012 05 25 tarixinde Istifade tarixi 5 aprel 2011 staff reporter Posted photos source of western media gaffes South China Morning Post 8 iyul 2009 seh A4 2019 07 11 tarixinde Istifade tarixi 2019 12 13 cin 南都周刊网 Southern Metropolis Weekly 26 iyun 2009 14 iyul 2011 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 18 yanvar 2010 Uighur group regrets photo error Al Jazeera 10 iyul 2009 2009 07 14 tarixinde Istifade tarixi 13 iyul 2009 Al Jazeera 7 iyul 2009 10 dekabr 2009 tarixinde orijinalindan video arxivlesdirilib Istifade tarixi 18 yanvar 2010 Branigan Tania China says Uighur leader s family condemn her The Guardian London 3 August 2009 7 September 2013 tarixinde Istifade tarixi 3 August 2009 Uighur leader s family blame her for unrest report Agence France Presse 3 August 2009 China to charge 83 over riots BBC News 4 avqust 2009 2009 09 29 tarixinde Istifade tarixi 4 sentyabr 2009 Qiu Yongzheng Global Times 25 avqust 2009 16 dekabr 2009 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 4 sentyabr 2009 Trials due over Xinjiang riots BBC News 24 August 2009 27 August 2009 tarixinde Istifade tarixi 4 sentyabr 2009 Report More than 200 face trial over China ethnic riots CNN News 24 avqust 2009 2009 08 29 tarixinde Istifade tarixi 4 sentyabr 2009 Nearly 200 arrest warrants issued China Daily 4 sentyabr 2009 2012 10 21 tarixinde Istifade tarixi 4 sentyabr 2009 Stanway David Reuters 26 sentyabr 2009 2013 02 16 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 28 sentyabr 2009 Chinaview cn Xinhua 10 oktyabr 2009 15 yanvar 2010 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 3 dekabr 2009 Watts Jonathan China sentences six men to death over ethnic riots The Guardian London 12 oktyabr 2009 2013 09 08 tarixinde Istifade tarixi 18 yanvar 2010 Bodeen Christopher China court sentences 6 to death in Xinjiang riots USA Today Associated Press 12 oktyabr 2009 2009 10 18 tarixinde Istifade tarixi 18 yanvar 2010 China Xinjiang Trials Deny Justice Proceedings Failed Minimum Fair Trial Standards Human Rights Watch 15 oktyabr 2009 2010 01 17 tarixinde Istifade tarixi 18 yanvar 2010 Le Yu Reuters 26 yanvar 2010 2011 05 21 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 11 aprel 2010 Cui Jia Riot woman sentenced to death for killing China Daily 5 dekabr 2009 17 aprel 2010 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 13 dekabr 2009 MacDonald Scott China sentences 3 more to death over ethnic riots Associated Press 4 dekabr 2009 Nine executed over Xinjiang riots BBC 9 noyabr 2009 2010 09 30 tarixinde Istifade tarixi 1 iyul 2010 Barriaux Marianne China executes nine over Xinjiang unrest Agence France Press 9 noyabr 2009 2009 12 26 tarixinde Istifade tarixi 1 iyul 2010 Xinhua 4 sentyabr 2009 5 sentyabr 2009 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 4 sentyabr 2009 Bodeen Christopher Express India Associated Press 4 sentyabr 2009 11 mart 2012 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 4 sentyabr 2009 Chinese break up needle riots BBC News 4 sentyabr 2009 2009 09 04 tarixinde Istifade tarixi 4 sentyabr 2009 Bodeen Christopher China official 5 killed during Urumqi protests The Guardian London Associated Press 4 sentyabr 2009 2021 05 24 tarixinde Istifade tarixi 4 sentyabr 2009 Tensions high after Urumqi unrest Al Jazeera 5 sentyabr 2009 2011 02 05 tarixinde Istifade tarixi 6 sentyabr 2009 Five die in China ethnic unrest BBC News 4 sentyabr 2009 2019 09 10 tarixinde Istifade tarixi 4 sentyabr 2009 Chinaview cn Xinhua 5 sentyabr 2009 6 sentyabr 2009 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 5 sentyabr 2009 China replaces top Communist boss in Xinjiang region BBC News 24 sentyabr 2010 2010 04 26 tarixinde Istifade tarixi 25 sentyabr 2010 40 000 cameras keep watch on China s Urumqi Agence France Presse 2 iyul 2010 2012 05 25 tarixinde Istifade tarixi 3 iyul 2010 Wines Michael China Approves New Law Governing Armed Police Force The New York Times 27 August 2009 9 October 2016 tarixinde Istifade tarixi 28 August 2009 Harwood Matthew Security Management 28 avqust 2009 16 iyul 2011 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 4 sentyabr 2009 Chinaview cn Xinhua 4 sentyabr 2009 10 sentyabr 2009 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 4 sentyabr 2009 Li Yuhui Notes on the Chinese Government s Handling of the Urumqi Riot in Xinjiang PDF China and Eurasia Forum Quarterly Central Asia Caucasus Institute amp Silk Road Studies Program 7 4 2009 11 15 ISSN 1653 4212 Istifade tarixi 16 fevral 2010 olu kecid Jacobs Andrew Aid Fuels Change of Fortunes on Silk Road New York Times 14 noyabr 2010 2016 10 09 tarixinde Istifade tarixi 6 noyabr 2011 Hills Kathrin 3 iyul 2010 China deploys hundreds of social workers to ease plight of Uighurs pg 1 Financial Times Hills Kathrin 3 iyul 2010 Development unlikely to drown out disharmony pg 4 Financial Times Chinaview cn Xinhua 26 avqust 2009 29 avqust 2009 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 4 sentyabr 2009 Chinaview cn Xinhua 12 avqust 2009 23 avqust 2009 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 4 sentyabr 2009 Chinaview cn 11 oktyabr 2009 6 noyabr 2012 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 3 dekabr 2009 Chinaview cn Xinhua 1 sentyabr 2009 6 noyabr 2012 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 4 sentyabr 2009 Teague Matthew NBC News online 9 avqust 2011 tarixinde orijinalindan video arxivlesdirilib 1 41 2 15 Cui Jia The Missing Link China Daily 5 noyabr 2009 English news cn Xinhua 17 yanvar 2010 6 noyabr 2012 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 11 fevral 2010 Cui Jia More websites back online in Urumqi China Daily 8 fevral 2010 2010 02 11 tarixinde Istifade tarixi 11 fevral 2010 Across China Xinjiang China Daily 10 fevral 2010 2010 02 14 tarixinde Istifade tarixi 11 fevral 2010 Grammaticas Damian Trekking 1 000 km in China for e mail BBC News 11 fevral 2010 2010 02 13 tarixinde Istifade tarixi 11 fevral 2010 English news cn Xinhua 18 yanvar 2010 6 may 2010 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 11 fevral 2010 Bristow Michael China allows texting in Xinjiang six months after riots BBC News 18 yanvar 2010 2010 01 21 tarixinde Istifade tarixi 11 fevral 2010 Xarici kecidlerHadise barede xeberlerXinhua News Agency coverage CCTV special coverage cin Timeline Xinjiang unrest BBCFotolarOutrage in China After Riot Deaths 2011 08 07 at the Wayback Machine Life Race Riots Continue in China s Far West 2012 11 05 at the Wayback Machine Time Ethnic clashes in Urumqi China The Boston Globe

Nəşr tarixi: İyun 18, 2024, 11:03 am
Ən çox oxunan
  • Oktyabr 23, 2024

    KDE Plasma

  • Oktyabr 28, 2024

    Fəzlürrəhman Malik

  • Noyabr 07, 2024

    Fəzail Ağamalıyev

  • September 09, 2024

    Fərəcullah Pişnamazzadə

  • Oktyabr 01, 2024

    Fərid Əliyev (general)

Gündəlik

  • Ensiklopediya

  • Həsən Nəsrullah sui-qəsdi

  • 2024-cü ildə vəfat edənlərin siyahısı

  • Zülfüqar Rüfətoğlu

  • Toni Todd

  • Stounhenc

  • Seneqal

  • Mərkəzi Kəşfiyyat İdarəsi

  • 14 noyabr

  • 2024

NiNa.Az - Studiya

  • Vikipediya

Bülletendə Qeydiyyat

E-poçt siyahımıza abunə olmaqla siz həmişə bizdən ən son xəbərləri alacaqsınız.
Əlaqədə olmaq
Bizimlə əlaqə
DMCA Sitemap Feeds
© 2019 nina.az - Bütün hüquqlar qorunur.
Müəllif hüququ: Dadaş Mammedov
Yuxarı