Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
İsmayıl Əbdülxalıq oğlu Axundov (8 dekabr 1897, Şamaxı – 28 yanvar 1952, Bakı) — Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Parlamentinin xüsusi qərarına əsasən, dövlət hesabına ali təhsil almaq üçün xaricə göndərilmiş tələbələrdən biri, ilk azərbaycanlı epidemioloq görkəmli alim.
| İsmayıl Axundov | |
|---|---|
| İsmayıl Əbdülxalıq oğlu Axundov | |
 | |
| Doğum tarixi | |
| Doğum yeri | Şamaxı, Şamaxı qəzası, Bakı quberniyası, Rusiya imperiyası |
| Vəfat tarixi | (55 yaşında) |
| Vəfat yeri | Moskva, RSFSR, SSRİ |
| Atası | Əbdülxalıq Axundov |
| Anası | Sitarə xanım |
| Fəaliyyəti | alim |
| Mükafatları | |
Həyatı
İsmayıl Axundov 1897-ci il dekabrın 8-də Şamaxı şəhərində anadan olmuşdur. Kiçik yaşlarından valideynlərini itirən İsmayıl bir müddət dayısının, sonra isə qardaşının himayəsində yaşamışdır. O 1908-ci ildə Bakıda 2-ci kişi gimnaziyasına daxil olmuş və 1918-ci ildə həmin məktəbi bitirmişdir. 1919-cu ildə Bakı Dövlət Universitetinin tibb fakultəsinə daxil olan İsmayıl Axundovun istedadını nəzərə alan Azərbaycan Demokratik Respublikası 1920-ci ilin əvvəlində onu dövlət hesabına Almaniyaya – Lüdviq Maksimilyan adına Münhen Universitetinin tibb fakultəsində təhsilini davam etdirməyə göndərmişdir.
Aprel işğalından sonra fəaliyyəti
Azərbaycanda sovet hakimiyyəti qurulduqdan sonra xaricdə dövlət hesabına təhsil alan azərbaycanlı tələbələrin vəziyyətini öyrənən Azərbaycanlı Tələbələr İttifaqının 1923–1925 illər üçün məlumatında Axundovun təhsilinin bitməsinə 2 il qaldığı göstərilirdi. Görkəmli həkim-cərrah Mustafa Topçubaşov Almaniyada olarkən İsmayıl Axundovdan cərrahlıq ixtisasından epidemioloq ixtisasına keçməsini xahiş etmişdi. Bunun səbəbi Azərbaycan əhalisini əldən salan malyariya xəstəliyinə qarşı mübarizədə ixtisaslı həkim kadrlarının çatışmaması idi. 1926-cı ildə Münhen Universitetini əla qiymətlərlə bitirən İsmayıl assistent kimi həmin universitetdə saxlanılmışdır. 1927-ci ildə Hamburq şəhərində tropik xəstəliklər üzrə mütəxəssis kimi ixtisaslaşan İ.Axundovun istedadı məşhur epidemioloq alimi, professor nəzərindən yayınmamış və o, İsmayıla öz yanında işləməyi təklif etmişdir. İ.Axundov bu təklifi qəbul etmişdir. Almaniyada olduğu müddətdə o, malyariyanın epidemiologiyasına, kimyəvi profilaktikasına və keçiricilərinə aid bir sıra maraqlı tədqiqat işləri aparmış, elmi məqalələr dərc etdirmişdir. Bunun nəticəsi olaraq 1928- ci ildə Almaniyada böyük uğurla doktorluq dissertasiyası müdafiə etmişdir. Onun Almaniyada çap etdirdiyi əsərlərdən, elmi işlərdən Yaponiya, Hollandiya, bir sıra Amerika və Afrika ölkələri alimləri də xəbərdar idi və bu işlərin surətinin göndərilməsi barədə ona müraciət etmişdilər. Həmin illərdə onu yoluxucu xəstəliklərin tüğyan etdiyi Konqo, Əlcəzair, Tunis, Nigeriya kimi Afrika ölkələrində epidemiyaya qarşı mübarizə aparmağa göndərirlər. 1927-ci ildə Bernard Nohth adına Hamburq Tropik Xəstəliklər İnstitutunda namizədlik dissertasiyası müdafiə edən İsmayıl Axundov ilk azərbaycanlı epidemioloq olur. Onun Afrikada əldə etdiyi uğurlu nəticələri və ümumən parazitologiya sahəsindəki böyük potensialını görən Yaponiya və İtaliya universitetlərində işləmək üçün İsmayıl Axundova dəvətlər gəlir.
Azərbaycandakı fəaliyyəti
İsmayıl yalnız Azərbaycandan gələn dəvəti qəbul edir. O, 1928-ci ildə Hamburq İnstitutundakı işini, oradakı mənzilini qoyub Mustafa Topçubaşovun dəvəti ilə Bakıya qayıdaraq Epidemiologiya və Mikrobiologiya İnstitutunda entomoloji şöbəyə rəhbərlik edib. 20-30-cu illərdə Azərbaycanda epidemiologiya sahəsində vəziyyət əsrin əvvəllərindəki ağır durumdan heç nə ilə fərqlənmirdi. Bölgələrdə, ucqarlarda öldürücü klimatik şərait hökm sürürdü, malyariya "1 nömrəli qatil" adlandırılmışdı, həkim kadrlar yox idi ölkənin tropikoloq mütəxəssislərə böyük ehtiyacı var idi. Təcrübəli həkim alim kimi vətənə dönən İsmayıl Axundov Azərbaycanda sahəsində ilk professor olmuşdur. Malyariya bütün ölkəni bürümüşdü. Suvarma arxları, gölməçələrdə məskən salan ağcaqanadların yaydığı malyariya çox geniş yayılmışdı. Hətta kiçik təyyarələrlə aparılan infeksiya ocaqlarının dərmanlama tədbirləri də fayda vermirdi. Həmin illərdə o, tələbələri ilə birlikdə infeksiya mənbələri ilə mübarizəyə başladı. Qısa müddət ərzində o, bölgələrdə olan bacarıqlı gənc tibb işçilərini seçib respublikada ilk epidemioloq-parazitoloqlar yetişdirməklə məşğul oldu. İsmayıl Axundovun malyariyaya qarşı apardığı mübarizədə əsas yol xəstəliyin mənbəyini məhv etmək, ağcaqanadların süfrə qoyduğu arx, axmazlar və gölməçələri qurutmaqdan və gigiyena maarifləndirilməsi yolu ilə xəstələrin sayını minimum endirmək idi. Onun təklif etdiyi üsullardan biri ölkəmizin çay və göllərində geniş yayılmış diridoğan qambuziya balığından istifadə edilməsi idi. Həmin balıq ağcaqanad süfrələri ilə qidalandığından malyariya mənbələrini məhv etmək, necə deyərlər, elə beşikdəcə boğmaq mümkün idi.
Tələbəsinin fəaliyyətini uzaq Almaniyadan izləyən prof. Martini Axundovun malyariya ilə mübarizədəki uğurlarına sevinmiş, məktublarının birində hər iki alimin birgə əməyini yüksək dəyərləndirmişdir. Azərbaycan Tropik Xəstəliklər İnstitutunda entomoloji şöbənin müdiri (1929-46), eyni zamanda Azərbaycan Tibb İnstitutunda ölkə patologiyası kafedrasının dosenti (1931-42), Bakı Tropik Stansiyasının direktoru (1934-39), tropik xəstəliklər kafedrasının müdiri (1939-40), səhiyyə nazirliyinin malyariya ilə mübarizə şöbəsinin rəisi (1943-52) vəzifələrində çalışmışdır. 1941-43 illərdə Zaqafqaziya hərbi dairəsinin baş epidemioloqu olmuşdur. 1943 ildə Azərbaycan Dövlət Tibb İnstitutunda epidemiologiya kafedrasını yaratmış və ömrünün sonuna kimi onun müdiri işləmişdir. Tədqiqatları malyariyanın və tropik xəstəliklərin epidemiologiyası və profilaktikası problemlərinə həsr edilmişdir. 40-dan çox elmi əsərin müəllifidir.
Repressiya illərində
30-cu illərdə mütərəqqi Azərbaycan ziyalılarına qarşı repressiyalar başlandığı dövrdə, İsmayıl Axundovun Belçikada təhsil almış böyük qardaşı professor Ağa Axundov həbs edilərək Krasnoyarska sürgün olunmuşdur. O,qardaşının həbs olunduğu gün, özünün də repressiyaya məruz qalacağından ehtiyat edərək, Almaniya ilə bağlı sənədlərinin çox hissəsini yandırmışdır.
Ölümü
1952-ci ildə Moskvada olarkən mehmanxanada baş verən yanğın onun həyatına son qoymuşdur. Vaxtsız ölüm professor İsmayıl Axundovun yüksək ideallar uğrunda apardığı işləri də yarımçıq qoymuşdur.
Ailəsi
Atası Məşədi Abdulla oğlu Əbdülxalıq Şamaxının məşhur təbiblərindən idi. Onun şəxsi əczaxanası olmuşdur. Əbdülxaliq bəy orada xəstələri qəbul və müalicə etmiş və habelə onlara özünün hazırladığı dərmanları təmənnasız vermişdir. Anası Sitarə xanım 1902-ci ilin zəlzələsində məsciddə namaz qılarkən həlak olmuşdur.
Mükafatları
Onun böyük elmi-pedoqoji və təşkilatçı fəaliyyəti dövlət tərəfindən də müxtəlif illərdə dəyərləndirilmişdir. Beləki o , , "", "" medalları ilə və digər mükafatlarla təltif olunmuşdur.
Əsərləri
- Malyariya və Culicidae Azərbaycanda, Bakı, 1940.
Həmçinin bax
Ədəbiyyat
Дулаева З., Страницы истории национальной интеллигенции, "Azərbaycan Tarixi Muzeyi - 2003", B., 2003
İstinadlar
- Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Ensiklopediyası I cild, Bakı, "Lider Nəşriyyat", 2004, s. 118
- "Arxivlənmiş surət". 2020-02-21 tarixində . İstifadə tarixi: 2018-04-24.
- . 2018-02-09 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-04-24.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Vikipediyada bu soyadli muxtelif adamlar haqqinda meqaleler var bax Axundov Vikipediyada bu soyadli muxtelif adamlar haqqinda meqaleler var bax Ismayil Axundov Ismayil Ebdulxaliq oglu Axundov 8 dekabr 1897 Samaxi 28 yanvar 1952 Baki Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti Parlamentinin xususi qerarina esasen dovlet hesabina ali tehsil almaq ucun xarice gonderilmis telebelerden biri ilk azerbaycanli epidemioloq gorkemli alim Ismayil AxundovIsmayil Ebdulxaliq oglu AxundovDogum tarixi 25 yanvar 1897Dogum yeri Samaxi Samaxi qezasi Baki quberniyasi Rusiya imperiyasiVefat tarixi 28 yanvar 1952 55 yasinda Vefat yeri Moskva RSFSR SSRIAtasi Ebdulxaliq AxundovAnasi Sitare xanimFealiyyeti alimMukafatlariHeyatiIsmayil Axundov 1897 ci il dekabrin 8 de Samaxi seherinde anadan olmusdur Kicik yaslarindan valideynlerini itiren Ismayil bir muddet dayisinin sonra ise qardasinin himayesinde yasamisdir O 1908 ci ilde Bakida 2 ci kisi gimnaziyasina daxil olmus ve 1918 ci ilde hemin mektebi bitirmisdir 1919 cu ilde Baki Dovlet Universitetinin tibb fakultesine daxil olan Ismayil Axundovun istedadini nezere alan Azerbaycan Demokratik Respublikasi 1920 ci ilin evvelinde onu dovlet hesabina Almaniyaya Ludviq Maksimilyan adina Munhen Universitetinin tibb fakultesinde tehsilini davam etdirmeye gondermisdir Aprel isgalindan sonra fealiyyetiAzerbaycanda sovet hakimiyyeti qurulduqdan sonra xaricde dovlet hesabina tehsil alan azerbaycanli telebelerin veziyyetini oyrenen Azerbaycanli Telebeler Ittifaqinin 1923 1925 iller ucun melumatinda Axundovun tehsilinin bitmesine 2 il qaldigi gosterilirdi Gorkemli hekim cerrah Mustafa Topcubasov Almaniyada olarken Ismayil Axundovdan cerrahliq ixtisasindan epidemioloq ixtisasina kecmesini xahis etmisdi Bunun sebebi Azerbaycan ehalisini elden salan malyariya xesteliyine qarsi mubarizede ixtisasli hekim kadrlarinin catismamasi idi 1926 ci ilde Munhen Universitetini ela qiymetlerle bitiren Ismayil assistent kimi hemin universitetde saxlanilmisdir 1927 ci ilde Hamburq seherinde tropik xestelikler uzre mutexessis kimi ixtisaslasan I Axundovun istedadi meshur epidemioloq alimi professor nezerinden yayinmamis ve o Ismayila oz yaninda islemeyi teklif etmisdir I Axundov bu teklifi qebul etmisdir Almaniyada oldugu muddetde o malyariyanin epidemiologiyasina kimyevi profilaktikasina ve keciricilerine aid bir sira maraqli tedqiqat isleri aparmis elmi meqaleler derc etdirmisdir Bunun neticesi olaraq 1928 ci ilde Almaniyada boyuk ugurla doktorluq dissertasiyasi mudafie etmisdir Onun Almaniyada cap etdirdiyi eserlerden elmi islerden Yaponiya Hollandiya bir sira Amerika ve Afrika olkeleri alimleri de xeberdar idi ve bu islerin suretinin gonderilmesi barede ona muraciet etmisdiler Hemin illerde onu yoluxucu xesteliklerin tugyan etdiyi Konqo Elcezair Tunis Nigeriya kimi Afrika olkelerinde epidemiyaya qarsi mubarize aparmaga gonderirler 1927 ci ilde Bernard Nohth adina Hamburq Tropik Xestelikler Institutunda namizedlik dissertasiyasi mudafie eden Ismayil Axundov ilk azerbaycanli epidemioloq olur Onun Afrikada elde etdiyi ugurlu neticeleri ve umumen parazitologiya sahesindeki boyuk potensialini goren Yaponiya ve Italiya universitetlerinde islemek ucun Ismayil Axundova devetler gelir Azerbaycandaki fealiyyetiIsmayil yalniz Azerbaycandan gelen deveti qebul edir O 1928 ci ilde Hamburq Institutundaki isini oradaki menzilini qoyub Mustafa Topcubasovun deveti ile Bakiya qayidaraq Epidemiologiya ve Mikrobiologiya Institutunda entomoloji sobeye rehberlik edib 20 30 cu illerde Azerbaycanda epidemiologiya sahesinde veziyyet esrin evvellerindeki agir durumdan hec ne ile ferqlenmirdi Bolgelerde ucqarlarda oldurucu klimatik serait hokm sururdu malyariya 1 nomreli qatil adlandirilmisdi hekim kadrlar yox idi olkenin tropikoloq mutexessislere boyuk ehtiyaci var idi Tecrubeli hekim alim kimi vetene donen Ismayil Axundov Azerbaycanda sahesinde ilk professor olmusdur Malyariya butun olkeni burumusdu Suvarma arxlari golmecelerde mesken salan agcaqanadlarin yaydigi malyariya cox genis yayilmisdi Hetta kicik teyyarelerle aparilan infeksiya ocaqlarinin dermanlama tedbirleri de fayda vermirdi Hemin illerde o telebeleri ile birlikde infeksiya menbeleri ile mubarizeye basladi Qisa muddet erzinde o bolgelerde olan bacariqli genc tibb iscilerini secib respublikada ilk epidemioloq parazitoloqlar yetisdirmekle mesgul oldu Ismayil Axundovun malyariyaya qarsi apardigi mubarizede esas yol xesteliyin menbeyini mehv etmek agcaqanadlarin sufre qoydugu arx axmazlar ve golmeceleri qurutmaqdan ve gigiyena maariflendirilmesi yolu ile xestelerin sayini minimum endirmek idi Onun teklif etdiyi usullardan biri olkemizin cay ve gollerinde genis yayilmis diridogan qambuziya baligindan istifade edilmesi idi Hemin baliq agcaqanad sufreleri ile qidalandigindan malyariya menbelerini mehv etmek nece deyerler ele besikdece bogmaq mumkun idi Telebesinin fealiyyetini uzaq Almaniyadan izleyen prof Martini Axundovun malyariya ile mubarizedeki ugurlarina sevinmis mektublarinin birinde her iki alimin birge emeyini yuksek deyerlendirmisdir Azerbaycan Tropik Xestelikler Institutunda entomoloji sobenin mudiri 1929 46 eyni zamanda Azerbaycan Tibb Institutunda olke patologiyasi kafedrasinin dosenti 1931 42 Baki Tropik Stansiyasinin direktoru 1934 39 tropik xestelikler kafedrasinin mudiri 1939 40 sehiyye nazirliyinin malyariya ile mubarize sobesinin reisi 1943 52 vezifelerinde calismisdir 1941 43 illerde Zaqafqaziya herbi dairesinin bas epidemioloqu olmusdur 1943 ilde Azerbaycan Dovlet Tibb Institutunda epidemiologiya kafedrasini yaratmis ve omrunun sonuna kimi onun mudiri islemisdir Tedqiqatlari malyariyanin ve tropik xesteliklerin epidemiologiyasi ve profilaktikasi problemlerine hesr edilmisdir 40 dan cox elmi eserin muellifidir Repressiya illerinde30 cu illerde mutereqqi Azerbaycan ziyalilarina qarsi repressiyalar baslandigi dovrde Ismayil Axundovun Belcikada tehsil almis boyuk qardasi professor Aga Axundov hebs edilerek Krasnoyarska surgun olunmusdur O qardasinin hebs olundugu gun ozunun de repressiyaya meruz qalacagindan ehtiyat ederek Almaniya ile bagli senedlerinin cox hissesini yandirmisdir Olumu1952 ci ilde Moskvada olarken mehmanxanada bas veren yangin onun heyatina son qoymusdur Vaxtsiz olum professor Ismayil Axundovun yuksek ideallar ugrunda apardigi isleri de yarimciq qoymusdur AilesiAtasi Mesedi Abdulla oglu Ebdulxaliq Samaxinin meshur tebiblerinden idi Onun sexsi eczaxanasi olmusdur Ebdulxaliq bey orada xesteleri qebul ve mualice etmis ve habele onlara ozunun hazirladigi dermanlari temennasiz vermisdir Anasi Sitare xanim 1902 ci ilin zelzelesinde mescidde namaz qilarken helak olmusdur MukafatlariOnun boyuk elmi pedoqoji ve teskilatci fealiyyeti dovlet terefinden de muxtelif illerde deyerlendirilmisdir Beleki o Seref nisani ordeni Qafqazin mudafiesine gore medali 1941 1945 ci iller Boyuk Veten muharibesinde Almaniya uzerinde qelebeye gore 1941 1945 ci iller Boyuk Veten muharibesinde resadetli emeye gore medallari ile ve diger mukafatlarla teltif olunmusdur EserleriMalyariya ve Culicidae Azerbaycanda Baki 1940 Hemcinin baxCumhuriyyet telebeleriEdebiyyatDulaeva Z Stranicy istorii nacionalnoj intelligencii Azerbaycan Tarixi Muzeyi 2003 B 2003IstinadlarAzerbaycan Xalq Cumhuriyyeti Ensiklopediyasi I cild Baki Lider Nesriyyat 2004 s 118 Arxivlenmis suret 2020 02 21 tarixinde Istifade tarixi 2018 04 24 2018 02 09 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2018 04 24