Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Özbək (Özbəy) Müzəffərəddin (? — v. 1225, Culfa rayonu) — Azərbaycan Atabəyləri dövlətinin son hökmdarı (1210–1225). 1225-ci il Xarəzmşah Cəlaləddinin hücumu zamanı həm sülalə hakimiyyətdən getmiş, həm də dövlət süquta uğramışdır.
| Sultan Müzəffərəddin Özbək (Özbəy) | |
|---|---|
| Atabəy Özbək (Özbəy) | |
 Atabəy Özbək dövrünə aid sikkə | |
| 1210 – 1225 | |
| Əvvəlki | Atabəy Əbu Bəkr |
| Sonrakı | ləğv edilib Qızıl Arslan Xamuş (iddiaçı) |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum yeri | ? |
| Vəfat tarixi | |
| Vəfat yeri | indiki Culfa rayonu |
| Milliyyəti | qıpçaq türkü |
| Uşağı | ? |
| Dini | Sünni İslam |
Hakimiyyəti
Gürcülərin hücumları
Məhəmməd Cahan Pəhləvanın kənizdən olan oğlu. Atabir qardaşı Əbu Bəkrin ölümündən sonra onun tabeliyində olan mülkləri idarə etməyə başlamış, hakimiyyətə gələnədək bölgənin siyasi həyatında fəal iştirak etmişdir. Hakimiyyətinın ilk ilində (1210–1211) gürcülərin Azərbaycana ən böyük hərbi yürüşlərindən biri baş verir. Naxçıvana hücum edən gürcülər şəhəri ələ keçirə bilməyərək, Culfaya doğru yönəlir, Dərədüz dərəsini keçib cənuba – Mərəndə, Təbrizə, Miyanəyə, Zəncana, Qəzvinə, Ərdəbilə və s. hücüm edir, talan və qarətlər törədirlər.
Dövrün müəllifinin yazdığına görə, gürcülər geri qayıdarkən bir çox qalaları ələ keçirir, Naxçıvan və Beyləqan şəhərləri üzərinə xərac qoyurlar.
Monqolların birinci hücumu
Onun hakimiyyəti zamanı (1221 ilin yanvarında) monqollar birinci dəfə Xorasan və İraqi-Əcəmdən keçərək Azərbaycan ərazisinə soxulurlar. Qarşılarına çıxan şəhər və kəndləri viran və talan edən monqollar Özbəkin iqamətgahı Təbriz şəhərinə hücum etsələr də, böyük təzminat müqabilində şəhəri tərk edirlər. Özbəyin monqollara danışıqları Təbrizi hücumdan xilas etməyi bacarır. O, monqolların istəyinə uyğun olaraq Azərbaycandakı Xarəzmşah qarnizonlarının yerlərini monqolara bildirir, onların bir hissəsini öldürtdürür, digər hissəsini isə monqollara təhvil verir.
Özbəkin gürcü hökmdarına və başqa qonşu hakimlərə rəqibliyi unudaraq, ümumi düşmənə qarşı birgə vuruşmaq təklifi cavabsız qalır. Marağanı, Təbrizi, Ərdəbili, Sərabı ələ keçirib, viran və talan edən monqollar, Rəşidəddinin məlumatına görə, Naxçıvanı da viran və talan etməyə, əhalisini qırmağa başlayırlar. Yalnız Naxçıvan hakimi, Özbəkin oğlu Xamuşun monqollara boyun əyməsi qırğının dayandırılmasına səbəb oldu. Mənbələr qıpçaqların və gürcülərin, monqolların birinci yürüşündən sonra baş vermiş hücumları və Özbəkin tədbirləri haqqında da məlumat verir.
Gürcüstan hakiminin müqaviməti nəticə vermədi. Gürcüləri məğlub etdikdən sonra keçilməz meşələrlə qarşılaşan monqollar yenidən Azərbaycana qayıtdılar. Təbrizə hücumlarının qarşısın bu dəfə şəhər hakimi Şəmsəddin Tuğrayi aldı. Suriyaya, oradan Həmədana gedən monqollar yenidən Azərbaycana geri döndülər və buradan 1221-ci ildə üçüncü dəfə Gürcüstana hücum etdilər. Demək olar ki, regiondakı bütün şəhərlər dağıdıldı. Sonda isə monqollar Dərbənd vasitəsiylə şimala keçib, öz vətənlərinə geri döndülər.
Qıpçaqların hücumları
Monqolların getməsindən qısa müddət sonra Dərbənddən ölkəyə 30 minlik Qıpçak ordusu daxil oldu. Onlar Dərbənd hakimindən yaşamaq üçün yer istədilər, istəkləri rədd edildikdən sonra isə Dərbəndi tutub taladılar. Buradan Qəbələyə irəliləyib, o dövrdə Qəbələni ələ keçirən gürcülərlə toqquşsalar da, şəhəri ala bilmədilər. Özbəyin Gəncədəki əmir Qaş0Qara onlarla ilk əvvəldə vuruşsa da, sonradan gürcülərə qarşı dəstək almaq üçün Gəncə ətrafında yerləşdirdi. Lakin sonradan Qıpçaqlar soyğunçuluqla məşğul olmağa başladılar. Son nəticədə isə gürcülər, şirvanlılar və digərləri tərəfindən pərən-pərən salındılar və qovuldular. Bu zaman gürcü qoşunu Beyləqana hücum etdi. Şəhər monqollar tərəfindən dağıdılmışdı və sağ qala bilən şəhər sakinləri hələ indi müdafiə tikililərini bərpa etmək istəyirdilər. Gürcülər hücum edən zaman isə şəhərlilər həmişəki kimi bacla canlarını xilas edə biləcəklərini düşünürdülər. Lakin elə olmadı, gürcülər monqollardan da betər formada şəhəri yandırdılar. Bütün bunlar olarkən isə, Özbək şəhər əhalisinə yardım edir, çünki ancaq içki içmək və iyş-işrətlə məşğul olur.
Xarəzmşahların yürüşləri
Özbəkin dövründə öz hücumları ilə ölkəni ağır vəziyyətə salan gürcülərdən başqa, mərkəzi hakimiyyətə tabe olmaq istəməyən əmirlərlə, eləcə də Xarəzmşahlarla aparılan mübarizə şəraitində Atabəylər (Eldənizlər) dövləti zəifləyir. Özbək Xarəzmşah Məhəmmədin vassalı hesab olunmağa başlayır.
Onun hakimiyyəti zamanı (1221 ilin yanvarında) monqollar birinci dəfə Xorasan və İraqi-Əcəmdən keçərək Azərbaycan ərazisinə soxulurlar. Qarşılarına çıxan şəhər və kəndləri viran və talan edən monqollar Özbəkin iqamətgahı Təbriz şəhərinə hücum etsələr də, böyük təzminat müqabilində şəhəri tərk edirlər. Özbəkin gürcü hökmdarına və başqa qonşu hakimlərə rəqibliyi unudaraq, ümumi düşmənə qarşı birgə vuruşmaq təklifi cavabsız qalır. Marağanı, Təbrizi, Ərdəbili, Sərabı ələ keçirib, viran və talan edən monqollar, Rəşidəddinin məlumatına görə, Naxçıvanı da viran və talan etməyə, əhalisini qırmağa başlayırlar. Yalnız Naxçıvan hakimi, Özbəkin oğlu Xamuşun monqollara boyun əyməsi qırğının dayandırılmasına səbəb oldu. Mənbələr qıpçaqların və gürcülərin, monqolların birinci yürüşündən sonra baş vermiş hücumları və Özbəkin tədbirləri haqqında da məlumat verir. 1224-cü ildə Eldənizlərin mülklərindən olan İraqi-Əcəmi tutmuş Xarəzmşah Məhəmmədin oğlu Qiyasəddin Pirşah Özbəkə alçaldıcı sülh bağlatdırıb, bacısı – Naxçıvan hakimi Cəlaliyyə ilə evlənirsə də, bu müvəffəqiyyəti qoruyub saxlaya bilmir. 1225-ci ildə Pirşahın qardaşı, Hindistandan yürüş etmiş Cəlaləddin Manqburnı İraqdan keçərək, Azərbaycan ərazisinə daxil olur və Marağanı tabe edir. Təbrizdəki iqamətgahın da olan Özbək Cəlaləddinin Marağaya hücumu haqqında məlumat aldıqda, şəhəri tərk edərək, əvvəl Gəncədə, sonra isə Naxçıvandakı Əlincəqalada sığınacaq tapır. Ölkənin idarəsi faktiki olaraq Özbəkin arvadı, sonuncu səlcuq sultanı III Toğrulun qızı Məleykənin əlinə keçir. Mənbənin məlumatına görə, Əlincə qalasında qalan Özbək kəbinli arvadı Məleykənin öz razılığı ilə Cəlaləddinə ərə getməsi xəbəri ona çatandan bir neçə gün sonra vəfat edir. Beləliklə, atabəy Özbəkin ölümü ilə Azərbaycan Atabəyləri dövlətinə son qoyulur. Şəmsəddin Eldənizin övladlarına tabe olan ərazilər Azərbaycanda, Arranda, Şirvanda və Gürcüstanda ağalıq edən xarəzmşah Cəlaləddin Manqburnının əlinə keçir.
İstinadlar
- Luther, K. A. "Özbeg b. Muḥammad Pahlawān". 2019-03-31 tarixində .
- Bosworth, C.E. (1995). "Özbeg b. Muḥammad Pahlawān". In Bosworth, C. E.; van Donzel, E.; Heinrichs, W. P. & Lecomte, G. (eds.). The Encyclopaedia of Islam, New Edition, Volume VIII: Ned–Sam. Leiden: E. J. Brill.
- Bünyadov, 2007. səh. 99
- Bünyadov, 2004. səh. 101
- Bünyadov, 2004. səh. 103
- Bünyadov, 2004. səh. 104
- Bünyadov, 2004. səh. 106
- Bünyadov, 2004. səh. 120
Mənbə
- Bünyadov Z. M., Azərbaycan Atabəyləri dövləti (1136–1225). B., 1985;
- Azərbaycan tarixi, 7 cild -də, c. 2, B., 1998;
- An – Nasavi Şixabad – Din Muxammed, Cizneopisanie sultana Celalad-Dina Mankburnı. B., 1973;
Xarici keçidlər
| SƏLƏF Atabəy Əbu Bəkr |  | Sultan Müzəffərəddin Özbək Atabəylər | | XƏLƏF süqutu |
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu adin diger istifade formalari ucun bax Ozbek deqiqlesdirme Ozbek Ozbey Muzeffereddin v 1225 Culfa rayonu Azerbaycan Atabeyleri dovletinin son hokmdari 1210 1225 1225 ci il Xarezmsah Celaleddinin hucumu zamani hem sulale hakimiyyetden getmis hem de dovlet suquta ugramisdir Sultan Muzeffereddin Ozbek Ozbey Atabey Ozbek Ozbey Atabey Ozbek dovrune aid sikkeAzerbaycanin V boyuk atabeyi1210 1225EvvelkiAtabey Ebu BekrSonrakilegv edilib Qizil Arslan Xamus iddiaci Sexsi melumatlarDogum yeri Vefat tarixi 1225Vefat yeri indiki Culfa rayonuMilliyyeti qipcaq turkuUsagi Dini Sunni IslamHakimiyyetiGurculerin hucumlari Mehemmed Cahan Pehlevanin kenizden olan oglu Atabir qardasi Ebu Bekrin olumunden sonra onun tabeliyinde olan mulkleri idare etmeye baslamis hakimiyyete gelenedek bolgenin siyasi heyatinda feal istirak etmisdir Hakimiyyetinin ilk ilinde 1210 1211 gurculerin Azerbaycana en boyuk herbi yuruslerinden biri bas verir Naxcivana hucum eden gurculer seheri ele kecire bilmeyerek Culfaya dogru yonelir Dereduz deresini kecib cenuba Merende Tebrize Miyaneye Zencana Qezvine Erdebile ve s hucum edir talan ve qaretler toredirler Dovrun muellifinin yazdigina gore gurculer geri qayidarken bir cox qalalari ele kecirir Naxcivan ve Beyleqan seherleri uzerine xerac qoyurlar Monqollarin birinci hucumu Onun hakimiyyeti zamani 1221 ilin yanvarinda monqollar birinci defe Xorasan ve Iraqi Ecemden kecerek Azerbaycan erazisine soxulurlar Qarsilarina cixan seher ve kendleri viran ve talan eden monqollar Ozbekin iqametgahi Tebriz seherine hucum etseler de boyuk tezminat muqabilinde seheri terk edirler Ozbeyin monqollara danisiqlari Tebrizi hucumdan xilas etmeyi bacarir O monqollarin isteyine uygun olaraq Azerbaycandaki Xarezmsah qarnizonlarinin yerlerini monqolara bildirir onlarin bir hissesini oldurtdurur diger hissesini ise monqollara tehvil verir Ozbekin gurcu hokmdarina ve basqa qonsu hakimlere reqibliyi unudaraq umumi dusmene qarsi birge vurusmaq teklifi cavabsiz qalir Maragani Tebrizi Erdebili Serabi ele kecirib viran ve talan eden monqollar Resideddinin melumatina gore Naxcivani da viran ve talan etmeye ehalisini qirmaga baslayirlar Yalniz Naxcivan hakimi Ozbekin oglu Xamusun monqollara boyun eymesi qirginin dayandirilmasina sebeb oldu Menbeler qipcaqlarin ve gurculerin monqollarin birinci yurusunden sonra bas vermis hucumlari ve Ozbekin tedbirleri haqqinda da melumat verir Gurcustan hakiminin muqavimeti netice vermedi Gurculeri meglub etdikden sonra kecilmez meselerle qarsilasan monqollar yeniden Azerbaycana qayitdilar Tebrize hucumlarinin qarsisin bu defe seher hakimi Semseddin Tugrayi aldi Suriyaya oradan Hemedana geden monqollar yeniden Azerbaycana geri donduler ve buradan 1221 ci ilde ucuncu defe Gurcustana hucum etdiler Demek olar ki regiondaki butun seherler dagidildi Sonda ise monqollar Derbend vasitesiyle simala kecib oz vetenlerine geri donduler Qipcaqlarin hucumlari Monqollarin getmesinden qisa muddet sonra Derbendden olkeye 30 minlik Qipcak ordusu daxil oldu Onlar Derbend hakiminden yasamaq ucun yer istediler istekleri redd edildikden sonra ise Derbendi tutub taladilar Buradan Qebeleye irelileyib o dovrde Qebeleni ele keciren gurculerle toqqussalar da seheri ala bilmediler Ozbeyin Gencedeki emir Qas0Qara onlarla ilk evvelde vurussa da sonradan gurculere qarsi destek almaq ucun Gence etrafinda yerlesdirdi Lakin sonradan Qipcaqlar soygunculuqla mesgul olmaga basladilar Son neticede ise gurculer sirvanlilar ve digerleri terefinden peren peren salindilar ve qovuldular Bu zaman gurcu qosunu Beyleqana hucum etdi Seher monqollar terefinden dagidilmisdi ve sag qala bilen seher sakinleri hele indi mudafie tikililerini berpa etmek isteyirdiler Gurculer hucum eden zaman ise seherliler hemiseki kimi bacla canlarini xilas ede bileceklerini dusunurduler Lakin ele olmadi gurculer monqollardan da beter formada seheri yandirdilar Butun bunlar olarken ise Ozbek seher ehalisine yardim edir cunki ancaq icki icmek ve iys isretle mesgul olur Xarezmsahlarin yurusleri Ozbekin dovrunde oz hucumlari ile olkeni agir veziyyete salan gurculerden basqa merkezi hakimiyyete tabe olmaq istemeyen emirlerle elece de Xarezmsahlarla aparilan mubarize seraitinde Atabeyler Eldenizler dovleti zeifleyir Ozbek Xarezmsah Mehemmedin vassali hesab olunmaga baslayir Onun hakimiyyeti zamani 1221 ilin yanvarinda monqollar birinci defe Xorasan ve Iraqi Ecemden kecerek Azerbaycan erazisine soxulurlar Qarsilarina cixan seher ve kendleri viran ve talan eden monqollar Ozbekin iqametgahi Tebriz seherine hucum etseler de boyuk tezminat muqabilinde seheri terk edirler Ozbekin gurcu hokmdarina ve basqa qonsu hakimlere reqibliyi unudaraq umumi dusmene qarsi birge vurusmaq teklifi cavabsiz qalir Maragani Tebrizi Erdebili Serabi ele kecirib viran ve talan eden monqollar Resideddinin melumatina gore Naxcivani da viran ve talan etmeye ehalisini qirmaga baslayirlar Yalniz Naxcivan hakimi Ozbekin oglu Xamusun monqollara boyun eymesi qirginin dayandirilmasina sebeb oldu Menbeler qipcaqlarin ve gurculerin monqollarin birinci yurusunden sonra bas vermis hucumlari ve Ozbekin tedbirleri haqqinda da melumat verir 1224 cu ilde Eldenizlerin mulklerinden olan Iraqi Ecemi tutmus Xarezmsah Mehemmedin oglu Qiyaseddin Pirsah Ozbeke alcaldici sulh baglatdirib bacisi Naxcivan hakimi Celaliyye ile evlenirse de bu muveffeqiyyeti qoruyub saxlaya bilmir 1225 ci ilde Pirsahin qardasi Hindistandan yurus etmis Celaleddin Manqburni Iraqdan kecerek Azerbaycan erazisine daxil olur ve Maragani tabe edir Tebrizdeki iqametgahin da olan Ozbek Celaleddinin Maragaya hucumu haqqinda melumat aldiqda seheri terk ederek evvel Gencede sonra ise Naxcivandaki Elinceqalada siginacaq tapir Olkenin idaresi faktiki olaraq Ozbekin arvadi sonuncu selcuq sultani III Togrulun qizi Meleykenin eline kecir Menbenin melumatina gore Elince qalasinda qalan Ozbek kebinli arvadi Meleykenin oz raziligi ile Celaleddine ere getmesi xeberi ona catandan bir nece gun sonra vefat edir Belelikle atabey Ozbekin olumu ile Azerbaycan Atabeyleri dovletine son qoyulur Semseddin Eldenizin ovladlarina tabe olan eraziler Azerbaycanda Arranda Sirvanda ve Gurcustanda agaliq eden xarezmsah Celaleddin Manqburninin eline kecir IstinadlarLuther K A Ozbeg b Muḥammad Pahlawan 2019 03 31 tarixinde Bosworth C E 1995 Ozbeg b Muḥammad Pahlawan In Bosworth C E van Donzel E Heinrichs W P amp Lecomte G eds The Encyclopaedia of Islam New Edition Volume VIII Ned Sam Leiden E J Brill ISBN 978 90 04 09834 3 Bunyadov 2007 seh 99 Bunyadov 2004 seh 101 Bunyadov 2004 seh 103 Bunyadov 2004 seh 104 Bunyadov 2004 seh 106 Bunyadov 2004 seh 120MenbeBunyadov Z M Azerbaycan Atabeyleri dovleti 1136 1225 B 1985 Azerbaycan tarixi 7 cild de c 2 B 1998 An Nasavi Sixabad Din Muxammed Cizneopisanie sultana Celalad Dina Mankburni B 1973 Xarici kecidlerSELEF Atabey Ebu Bekr Sultan Muzeffereddin Ozbek Atabeyler XELEF suqutu