Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
İnkulturasiya — fərdin sosial həyat və mədəniyyət normalarını mənimsəməsi prosesidir. İnkulturasiya nəzəriyyəsinin ilk konsepsiyası rus alimləri D.A.Nefedyev və V.L. Kanuzelev tərəfindən irəli sürülmüşdür (2020-ci ildə Anqarskda sosial adaptasiya problemləri mövzusunda elmi konfrans).
Anlayışlar
Müxtəlif humanitar elmlərdə bu proses "inkulturasiya" və "sosiallaşma" anlayışları ilə ifadə olunur. Bu anlayışlar məzmununa görə bir-biri ilə üst -üstə düşür, çünki hər ikisi eyni cəmiyyətin insanları tərəfindən mədəni normaların mənimsənilməsini nəzərdə tutur. Ancaq onları qarışdırmaq olmaz. Sosiallaşma, fərdin sosial mühitə ahəngdar şəkildə daxil olması, üzv olaraq uğurla fəaliyyət göstərməsinə imkan verən cəmiyyətin dəyərlər sistemini mənimsəməsi kimi başa düşülür. Sosiallaşmadan fərqli olaraq, inkulturasiya anlayışı insana müəyyən bir mədəniyyətdə davranış ənənələrini və normalarını öyrətməyi nəzərdə tutur. Bu, insanla mədəniyyəti arasındakı mübadilə prosesində baş verir, bir tərəfdən mədəniyyət insan şəxsiyyətinin əsas xüsusiyyətlərini təyin edir, digər tərəfdən isə insanın özü öz mədəniyyətinə təsir edir. Beləliklə, doğma mədəniyyəti ilə birləşən fərd tərbiyəli bir insana çevrilir.
Matsumotoya görə, "sosiallaşma" termini insanların cəmiyyətdəki davranış qaydalarını öyrənmə prosesinə və mexanizmlərinə (yəni deyilənə, kimə, nə vaxt və hansı kontekstdə) aiddir. İnkulturasiya termini artıq sosiallaşma prosesinin məhsullarını — insanın inkişafı prosesində mənimsənilən mədəniyyətin subyektiv daxili psixoloji aspektlərini də əhatə edir. "Mədəniyyətə giriş" və "sosiallaşma" terminləri arasındakı fərqlər və oxşarlıqlar "mədəniyyət" və "cəmiyyət" anlayışları arasındakı fərq və oxşarlıqlarla əlaqələndirilir.
Melvill Cin Herskovitsin mədəni və antropoloji konsepsiyasında əsas anlayış, inkulturasiya anlayışı ilə yaxından əlaqəli olan "mədəniyyət"dir. Mədəniyyət — fərdin müəyyən bir mədəniyyət formasına daxil olmasıdır. Mədəniyyətin əsas məzmunu düşüncə və hərəkətlərin xüsusiyyətlərinin, mədəniyyəti təşkil edən davranış modellərinin mənimsənilməsidir. M. Herskovitsin mədəniyyətin inkişaf prosesini şərh etməsinin özəlliyi, uşaqlıqdan illərindən qidalanma, nitq, davranış və buna bənzər bacarıqların əldə edilməsindən başlayaraq, yetkinlikdə öyrənmə və bacarıqların təkmilləşdirilməsi şəklində davam etməsidir.
İnkulturasiya, insanın müəyyən mədəniyyət növünə xas olan müəyyən bir tarixi dövr üçün bacarıq, davranış və davranış normalarının tədricən inkişafıdır. Bu, bir insanın gündəlik həyatda qaydaları, normaları, praktik tövsiyələri uzun müddət ərzində tədricən mənimsəməsidir.
İnkulturasiya prosesinin məzmunu aşağıdakı bilik və bacarıqların əldə edilməsidir:
- həyat təminatı: peşəkar fəaliyyət, ev işi, mal və xidmətlərin alınması və istehlakı;
- şəxsi inkişaf: ümumi və peşə təhsili, ictimai fəaliyyət, həvəskar fəaliyyət;
- sosial ünsiyyət: rəsmi və qeyri-rəsmi ünsiyyət, səyahət, fiziki hərəkət;
- enerji itkisinin bərpası: qida istehlakı, şəxsi gigiyena, passiv istirahət, yuxu.
Sosiallaşma məqsədlərindən fərqli olaraq, inkulturasiyanın nəticəsinin intellektual olduğunu qeyd etmək vacibdir.
Mərhələləri
Həyatı boyu hər bir insan həyat dövrünün mərhələləri adlanan müəyyən dövrlərdən keçir. İlkin mərhələ uşağın doğulması ilə başlayır və yeniyetməliyin sonuna qədər davam edir. Valideynlər uşağa hədiyyə üçün təşəkkür etməyi öyrətdikdə və ya uşaq insanların oxşar vəziyyətlərdə necə davrandığını müşahidə etdikdə inkulturasiya baş verə bilər. Bu dövrdə uşaqlarda gündəlik həyat üçün adekvat bilik və bacarıqların formalaşmasının xüsusi yolları vardır. Çox zaman bu oyun şəklində olur. Oyunlar aşağıdakı növlər var:
- fiziki məşq və fiziki fəaliyyətin inkişafı;
- strateji, hər hansı bir fəaliyyətin mümkün nəticələrini proqnozlaşdırmaq və bu nəticələrin ehtimalını qiymətləndirmək qabiliyyətini inkişaf etdirmək;
- stoxastik (təsadüfilik), uşağı təsadüfi proseslər, şans (uğursuzluq), idarə olunmayan hallar, risklə tanış etmək;
- Uşağın gələcəkdə yerinə yetirməli olduğu funksiyaları öyrəndiyi rol oyunu.
Oyunlarda zəka, fantaziya, təxəyyül və öyrənmə qabiliyyəti kimi şəxsi xüsusiyyətlər inkişaf edir. İnkulturasiyanın ikinci mərhələsi artıq yetkinlərə aiddir. Bir şəxs bir sıra vacib keyfiyyətlərə sahib olduqda yetkin hesab olunur:
- orqanizmin lazımi dərəcədə fiziki yetkinlik dərəcəsinə çatması, bir qayda olaraq, nəsil artırmaq qabiliyyətini bir qədər üstələyir;
- məişət və ictimai əmək bölgüsü sahələrində öz bilik və bacarıqlarını mənimsəmək;
- müxtəlif sosial-mədəni qrupların tərkibində praktik fəaliyyətlə kifayət qədər mədəni bilik və sosial təcrübə əldə etmək və mədəniyyətin müxtəlif "bacarıqları" ilə (elm, sənət, din, hüquq, əxlaq) tanış olmaq;
- əmək bölgüsü sistemi yetkin iştirakçılardan ibarət sosial cəmiyyətlərdən birinə aid olmaq;
Yetkinlik dövründə inkulturasiya dəyişikliklərə yol açır və sabitliyin durğunluğa çevrilməməsinə kömək edir, beləliklə, mədəniyyət nəinki qorunur, həm də inkişaf edir.
Ətraf mühitin təsiri
Hər bir insan həyatı boyu bir çox sosial rolu mənimsəməlidir, çünki sosiallaşma və inkulturasiya prosesləri həyatı boyu davam edir. Xarici alimlərin araşdırmaları, insanın mənimsəməli olduğu mədəni məlumatları ötürməyin üç yolunun olduğunu göstərir:
- sosial-mədəni məlumatların valideynlərdən uşaqlara ötürüldüyü şaquli ötürmə;
- üfüqi ötürmə, həmyaşıdları ilə ünsiyyətdə olduğu zaman mədəni təcrübə və ənənənin mənimsənilməsi;
- dolayı ötürülmə, fərd həm təcrübədə, həm də ixtisaslaşdırılmış inkulturasiya institutlarında (məktəb və universitetlərdə), ətrafdakı yetkin qohumlarından, qonşularından, müəllimlərindən öyrənir.
Psixoloji mexanizmləri
Elm adamları, ümumiyyətlə, inkulturasiyanın dörd psixoloji mexanizmini ayırd edirlər: təqlid, eyniləşdirmə, utanc hissi və günahkarlıq.
— uşağın şüurlu olaraq, müəyyən bir davranış modelini təqlid etmək istəyidir. Adətən, nümunə kimi, valideynlərdən istifadə olunur, ancaq uşaqlar davranışlarında müəllimlər, məşhur insanlar tərəfindən yönləndirilə bilər.
İdentifikasiya— uşaqların valideyn davranışlarını, münasibətlərini və dəyərlərini özlərinə bənzətmək üçün bir yoldur. Övladlar valideynlərin və onlarla yaxın əlaqədə olan insanların şəxsi xüsusiyyətlərini dərk edirlər. Uşaqlar, adətən, valideynləri kimi peşə seçirlər və onlara bənzəyirlər.
Əgər təqlid və identifikasiya inkulturasiyanın pozitiv mexanizmləridirsə, bunlardan fərqli olaraq, utanc hissi və günah neqativ təsir bağışlayır. Bəzən günah iş tutduğunuzda sizə cəza verilməyəndə utanc hissi keçirir, özünüzü günahkar hesab edirsiniz. Bu zaman pis hərəkət etdiyinizi söyləyən vicdanınızın səsi kifayətdir, yəni özünü cəzalandırmadan bəhs edilir.
Həmçinin bax
İstinadlar
- Melville J. Herskovits (1895–1963) Papers
Ədəbiyyat
- Белик А. А. Культурология. Антропологические теории культур: Учебное пособие — М.: РГГУ, 2000
- Грушевицкая Т. Г. Основы межкультурной коммуникации: Учебник для вузов — М.: ЮНИТИ-ДАНА, 2002
- Деметрадзе М.Р. Центральная зона современных социокультурных ценностей. Социализация как способ повышения человеческого фактора в обществах постсоветского пространства. // М.: ООО "НБ-Медиа", 2012. — 121 с.
- Инкультурация и социализация // Кравченко А. И. Культурология: Учебное пособие для вузов. — 3-е изд.- М.: Академический проект, 2001
- Мацумото Д. Психология и культура — 3-е изд.,междунар. — СПб.: прайм-ЕВРОЗНАК; М.: Олма-Пресс, 2002
- Токарев С. А. История зарубежной этнографии. М., 1978
- Флиер А. Я. Культурология для культурологов. М.: Академический проект, 2000
- "Ясперс К." Истоки истории и её цель. Вып.1. М., 1991
- Grace, Lindsay. "Handbook of Research on Computational Arts and Creative Informatics: The Challenge of Enculturation in the Arts, 2009, IGI Global Press; ; 312–324.
- Femandez J. W. Tolerance in a Repugnant World and Other Dilemmas in the Cultural Re-lativism of M. J. Herskovits // Ethos 1990
- Herskovits М. Cultural Anthropology. N.Y., 1955
- Nobuo, Shimahara. Current Anthropology, Vol. 11, No. 2
- Thijl Sunier Civil enculturation: Nation-state, school, and ethnic difference in four European countries (недоступная ссылка) // Journal of International Migration and Integration / Revue de l'integration et de la migration internationale. 2000, Volume 1, Issue 3, pp 305–329
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Inkulturasiya ferdin sosial heyat ve medeniyyet normalarini menimsemesi prosesidir Inkulturasiya nezeriyyesinin ilk konsepsiyasi rus alimleri D A Nefedyev ve V L Kanuzelev terefinden ireli surulmusdur 2020 ci ilde Anqarskda sosial adaptasiya problemleri movzusunda elmi konfrans AnlayislarMuxtelif humanitar elmlerde bu proses inkulturasiya ve sosiallasma anlayislari ile ifade olunur Bu anlayislar mezmununa gore bir biri ile ust uste dusur cunki her ikisi eyni cemiyyetin insanlari terefinden medeni normalarin menimsenilmesini nezerde tutur Ancaq onlari qarisdirmaq olmaz Sosiallasma ferdin sosial muhite ahengdar sekilde daxil olmasi uzv olaraq ugurla fealiyyet gostermesine imkan veren cemiyyetin deyerler sistemini menimsemesi kimi basa dusulur Sosiallasmadan ferqli olaraq inkulturasiya anlayisi insana mueyyen bir medeniyyetde davranis enenelerini ve normalarini oyretmeyi nezerde tutur Bu insanla medeniyyeti arasindaki mubadile prosesinde bas verir bir terefden medeniyyet insan sexsiyyetinin esas xususiyyetlerini teyin edir diger terefden ise insanin ozu oz medeniyyetine tesir edir Belelikle dogma medeniyyeti ile birlesen ferd terbiyeli bir insana cevrilir Matsumotoya gore sosiallasma termini insanlarin cemiyyetdeki davranis qaydalarini oyrenme prosesine ve mexanizmlerine yeni deyilene kime ne vaxt ve hansi kontekstde aiddir Inkulturasiya termini artiq sosiallasma prosesinin mehsullarini insanin inkisafi prosesinde menimsenilen medeniyyetin subyektiv daxili psixoloji aspektlerini de ehate edir Medeniyyete giris ve sosiallasma terminleri arasindaki ferqler ve oxsarliqlar medeniyyet ve cemiyyet anlayislari arasindaki ferq ve oxsarliqlarla elaqelendirilir Melvill Cin Herskovitsin medeni ve antropoloji konsepsiyasinda esas anlayis inkulturasiya anlayisi ile yaxindan elaqeli olan medeniyyet dir Medeniyyet ferdin mueyyen bir medeniyyet formasina daxil olmasidir Medeniyyetin esas mezmunu dusunce ve hereketlerin xususiyyetlerinin medeniyyeti teskil eden davranis modellerinin menimsenilmesidir M Herskovitsin medeniyyetin inkisaf prosesini serh etmesinin ozelliyi usaqliqdan illerinden qidalanma nitq davranis ve buna benzer bacariqlarin elde edilmesinden baslayaraq yetkinlikde oyrenme ve bacariqlarin tekmillesdirilmesi seklinde davam etmesidir Inkulturasiya insanin mueyyen medeniyyet novune xas olan mueyyen bir tarixi dovr ucun bacariq davranis ve davranis normalarinin tedricen inkisafidir Bu bir insanin gundelik heyatda qaydalari normalari praktik tovsiyeleri uzun muddet erzinde tedricen menimsemesidir Inkulturasiya prosesinin mezmunu asagidaki bilik ve bacariqlarin elde edilmesidir heyat teminati pesekar fealiyyet ev isi mal ve xidmetlerin alinmasi ve istehlaki sexsi inkisaf umumi ve pese tehsili ictimai fealiyyet heveskar fealiyyet sosial unsiyyet resmi ve qeyri resmi unsiyyet seyahet fiziki hereket enerji itkisinin berpasi qida istehlaki sexsi gigiyena passiv istirahet yuxu Sosiallasma meqsedlerinden ferqli olaraq inkulturasiyanin neticesinin intellektual oldugunu qeyd etmek vacibdir MerheleleriHeyati boyu her bir insan heyat dovrunun merheleleri adlanan mueyyen dovrlerden kecir Ilkin merhele usagin dogulmasi ile baslayir ve yeniyetmeliyin sonuna qeder davam edir Valideynler usaga hediyye ucun tesekkur etmeyi oyretdikde ve ya usaq insanlarin oxsar veziyyetlerde nece davrandigini musahide etdikde inkulturasiya bas vere biler Bu dovrde usaqlarda gundelik heyat ucun adekvat bilik ve bacariqlarin formalasmasinin xususi yollari vardir Cox zaman bu oyun seklinde olur Oyunlar asagidaki novler var fiziki mesq ve fiziki fealiyyetin inkisafi strateji her hansi bir fealiyyetin mumkun neticelerini proqnozlasdirmaq ve bu neticelerin ehtimalini qiymetlendirmek qabiliyyetini inkisaf etdirmek stoxastik tesadufilik usagi tesadufi prosesler sans ugursuzluq idare olunmayan hallar riskle tanis etmek Usagin gelecekde yerine yetirmeli oldugu funksiyalari oyrendiyi rol oyunu Oyunlarda zeka fantaziya texeyyul ve oyrenme qabiliyyeti kimi sexsi xususiyyetler inkisaf edir Inkulturasiyanin ikinci merhelesi artiq yetkinlere aiddir Bir sexs bir sira vacib keyfiyyetlere sahib olduqda yetkin hesab olunur orqanizmin lazimi derecede fiziki yetkinlik derecesine catmasi bir qayda olaraq nesil artirmaq qabiliyyetini bir qeder usteleyir meiset ve ictimai emek bolgusu sahelerinde oz bilik ve bacariqlarini menimsemek muxtelif sosial medeni qruplarin terkibinde praktik fealiyyetle kifayet qeder medeni bilik ve sosial tecrube elde etmek ve medeniyyetin muxtelif bacariqlari ile elm senet din huquq exlaq tanis olmaq emek bolgusu sistemi yetkin istirakcilardan ibaret sosial cemiyyetlerden birine aid olmaq Yetkinlik dovrunde inkulturasiya deyisikliklere yol acir ve sabitliyin durgunluga cevrilmemesine komek edir belelikle medeniyyet neinki qorunur hem de inkisaf edir Etraf muhitin tesiriHer bir insan heyati boyu bir cox sosial rolu menimsemelidir cunki sosiallasma ve inkulturasiya prosesleri heyati boyu davam edir Xarici alimlerin arasdirmalari insanin menimsemeli oldugu medeni melumatlari oturmeyin uc yolunun oldugunu gosterir sosial medeni melumatlarin valideynlerden usaqlara oturulduyu saquli oturme ufuqi oturme hemyasidlari ile unsiyyetde oldugu zaman medeni tecrube ve enenenin menimsenilmesi dolayi oturulme ferd hem tecrubede hem de ixtisaslasdirilmis inkulturasiya institutlarinda mekteb ve universitetlerde etrafdaki yetkin qohumlarindan qonsularindan muellimlerinden oyrenir Psixoloji mexanizmleriElm adamlari umumiyyetle inkulturasiyanin dord psixoloji mexanizmini ayird edirler teqlid eynilesdirme utanc hissi ve gunahkarliq usagin suurlu olaraq mueyyen bir davranis modelini teqlid etmek isteyidir Adeten numune kimi valideynlerden istifade olunur ancaq usaqlar davranislarinda muellimler meshur insanlar terefinden yonlendirile biler Identifikasiya usaqlarin valideyn davranislarini munasibetlerini ve deyerlerini ozlerine benzetmek ucun bir yoldur Ovladlar valideynlerin ve onlarla yaxin elaqede olan insanlarin sexsi xususiyyetlerini derk edirler Usaqlar adeten valideynleri kimi pese secirler ve onlara benzeyirler Eger teqlid ve identifikasiya inkulturasiyanin pozitiv mexanizmleridirse bunlardan ferqli olaraq utanc hissi ve gunah neqativ tesir bagislayir Bezen gunah is tutdugunuzda size ceza verilmeyende utanc hissi kecirir ozunuzu gunahkar hesab edirsiniz Bu zaman pis hereket etdiyinizi soyleyen vicdaninizin sesi kifayetdir yeni ozunu cezalandirmadan behs edilir Hemcinin baxAkkulturasiya Diffuzionizm Interkulturalizm Medeniyyet Medeniyyetlerarasi unsiyyet Sosializasiya Medeni daireler nezeriyyesi TranskulturasiyaIstinadlarMelville J Herskovits 1895 1963 PapersEdebiyyatBelik A A Kulturologiya Antropologicheskie teorii kultur Uchebnoe posobie M RGGU 2000 Grushevickaya T G Osnovy mezhkulturnoj kommunikacii Uchebnik dlya vuzov M YuNITI DANA 2002 Demetradze M R Centralnaya zona sovremennyh sociokulturnyh cennostej Socializaciya kak sposob povysheniya chelovecheskogo faktora v obshestvah postsovetskogo prostranstva M OOO NB Media 2012 121 s ISBN 978 5 8188 0199 5 Inkulturaciya i socializaciya Kravchenko A I Kulturologiya Uchebnoe posobie dlya vuzov 3 e izd M Akademicheskij proekt 2001 Macumoto D Psihologiya i kultura 3 e izd mezhdunar SPb prajm EVROZNAK M Olma Press 2002 Tokarev S A Istoriya zarubezhnoj etnografii M 1978 Flier A Ya Kulturologiya dlya kulturologov M Akademicheskij proekt 2000 Yaspers K Istoki istorii i eyo cel Vyp 1 M 1991 Grace Lindsay Handbook of Research on Computational Arts and Creative Informatics The Challenge of Enculturation in the Arts 2009 IGI Global Press ISBN 978 1 60566 352 4 312 324 Femandez J W Tolerance in a Repugnant World and Other Dilemmas in the Cultural Re lativism of M J Herskovits Ethos 1990 Herskovits M Cultural Anthropology N Y 1955 Nobuo Shimahara Current Anthropology Vol 11 No 2 Thijl Sunier Civil enculturation Nation state school and ethnic difference in four European countries nedostupnaya ssylka Journal of International Migration and Integration Revue de l integration et de la migration internationale 2000 Volume 1 Issue 3 pp 305 329