Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqaləni lazımdır. |
Əbu Hamid əl-Qəzali (daha dəqiqi: Qəzzali), tam adı Əbu Hamid Məhəmməd ibn Məhəmməd əl-Qəzali (ərəbcə: ابو حامد محمد بن محمد الغزالى, qısaca: الغزالى); 1058 və ya təq. 1056, Tus – 19 dekabr 1111, Tus) — müsəlman teoloqu, filosofu, sufisi.
| Əbu Hamid əl-Qəzali | |
|---|---|
| ərəb. أبو حامد محمد بن محمد الغزالي | |
 | |
| Doğum tarixi | 1058 və ya təq. 1056 |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 19 dekabr 1111 |
| Vəfat yeri | |
| Dəfn yeri | |
| Vətəndaşlığı | |
| Əsas maraqları | islam fəlsəfəsi, teologiya, sufilik, kəlam |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyatı
Heç mübaliğəsiz bu xorasanlının İslam aləmində görülən ən güclü şəxsiyyət və ən yaxşı beyinlərdən biri olduğu söylənə bilər. Ona verilən "Huccet-ul-İslam" (İslamın dəlili, sübutu) ləqəbi də bunu göstərir. Əbu Həmid Muhammed Qəzali Hicri 450 / Miladi 1059-cu ildə şair Firdovsinin Xorasandakı vətəni olan Tus civarında bir qəsəbədə Qəzələdə doğulmuşdur. O və qardaşı Əhməd atalarını itirdikləri sırada hələ kiçik yaşda bir uşaq idilər. (Qardaşından daha sonra bir sufi olaraq bəhs ediləcəkdir) Fəqət ölümündən öncə onları bir dostunun vəsiyyətinə əmanət etmişdir. Müdrik (hakim) bir mütəsəvvif (sufi) bu zat onlara ilk meyillərini təmin etdi. Daha sonra gənc Əbu Həmid Nişapura getdi. Nişapur o sırada Xorasanın və İslam aləminin ən vacib mədəniyyət mərkəzlərindən biri idi. Qəzali burada dövrünün Əşari məktəbi ustadı olan İmam-ul-Haremeyni tanıdı və onun şagirdi oldu.
İmam -ul — Haremeynin ölümü üzərinə məşhur Səlcuqlu vəziri Nizam-ül-Mülk ilə əlaqələri oldu və onun qurduğu Mədrəsə-i Nizamiyyə adını daşıyan Bağdad Universitetinə 484/1091-ci ildə professor təyin edildi. Bu dövr Qəzalinin həyatında əsas təyinedici mərhələni ehtiva edir. Orada şəxsiyyətinin inkişafını və təsirlənməsi üçün əlverişli mühiti tapdı və fəlsəfi biliyini dərinləşdirdi. Qəzalinin iki əsəri həyatının bu dövrünə dövrü ilə əlaqədardır. Əvvəlcə "Filosofların məqsədləri" (Makaasid-ul-Felasife) adlı əsərinin anılması gərəkdir ki, bu əsər qərbdə maraq cəlb edən bir yol qət etmişdir. 1145-ci ildə Toledoda Dominicus Gundissalinus tərəfindən "Logica et philosophia Algazelis Arabis" adı altında latıncaya tərcümə olunmuşdur. Fəqət əsərin müqəddiməsi və nəticə bölümü tərcümə edilmədiyindən Qəzalinin öncə filosofların görünüşünü açıqlayıb sonra onlara etiraz yönəltdiyi latınca tərcümədə də anlaşılmamış qalmış; bu əsər dolayısı ilə Qəzali bizim Latın Sxolastikləri nəznində Fərabi və İbni Sinanın yoldaşı bir filosof zənn edilmiş və beləcə "Ərəb" filosoflara yönəltilən müzakirə çevrəsində Qəzali də daxil edilmişdir. Qəzalinin bu dövrdə yazdığı ikinci əsər də filosoflara yönəltdiyi məşhur və şiddətli hücumdur. Aşağıda bunun üzərinə bir-iki söz söylənəcəkdir. Fəqət bu anda İslamda fəlsəfi və mənəvi düşüncənin davamlılığını bir az daha yaxşı tanıdığımıza görə Qəzalinin bu tənqidinin fəlsəfəyə şərqdə bir daha özünə gəlməyəcək şəkildə bir zərbə endirdiyini — son əsrdə deyildiyi kimi — irəli sürmək gülünc bir iddia olacaqdır. Bu gün məsələn bəzi iranlı şeyxlərə qərbli tarixçilərin Qəzalinin fəlsəfə tənqidinə bəxş etdikləri önəmdən bəhs etmək onların böyük bir heyrətə düşməsinə yol aça bilər. Eyni heyranlıq bir Suhreverdi, bir Heydər Amoli, bir Mir Damadda da ola bilərdi.
Həyatının 36-cı ili Qəzali üçün bir dönüş nöqtəsini göstərir. Bu yaşında ikən, yəqinə, kəsin biliyə, zehni kəsinliyə (certitude intelectuelle) çatma problemi onun üçün elə bir şüur problemi oldu ki, çox ciddi bir iç ziddiyyətə sürükləndi, məslək və ailə həyatı da bu ziddiyyət ilə sarsıldı, 488/1095-ci ildə universiteti və ailəsini tərk etdi. İç aləmində kəsin bilik və inancı (certitude interieure) həqiyqətin əminliyi olan yəqini əldə etmə təşəbbüsünə hər şeyi fəda etdi. Nizamiyyə Universitetinin rektoru, Sünni İslamın Ortodoks inancları ilə eyniləşdirilən Əşari təliminin sözcüsü olan Qəzalinin fövqaladə bir şəxsiyyət gücünə sahib olduğu anlaşılmaqdadır. Bağdadı tərk edən Qəzali yəqinə çatan dar yola özünü həsr etdi. On il boyunca sufi geyimində və insanlardan kəsilmiş olaraq İslam aləmində səfər etdi. Səfərləri onu Şam və Qüdsə (Bu məqamda Qüds hələki xaçlıların əlinə keçməmişdi) İskəndəriyyə və Qahirəyə, Məkkə və Mədinəyə gətirib çıxartdı. Xeyli vaxtını təfəkkürə və təsəvvüf əhlinin mənəvi üsullarına həsr etdi. Ziddiyyətini məğlub etdikdən və şübhələrinə qalib gəldikdən sonra vətəninə qayıtdı. Nişapurda bir neçə il dərs verdikdən sonra 501/1111-ci ildə 19 Dekabr günü əlli iki yaşında və deməli İbn Sinadan çox gənc olaraq vəfat etdi.
İstinadlar
Bu məqalədəki istinadlar müvafiq ilə göstərilməlidir. |
- Али-заде А. Газали Мухаммад (rus.). // Исламский энциклопедический словарь Москва: Ансар, 2007.
- Bibliothèque nationale de France BnF identifikatoru (fr.): açıq məlumat platforması. 2011.
- https://archive.org/details/frank-griffel-al-ghazalis-philosophical-theology. S. 23–25.
- Encyclopædia Iranica (ing.). / N. Sims-Williams, A. Ashraf, H. Borjian, M. Ashtiany USA: Columbia University, 1982. ISSN 2330-4804
- AA.VV. Encyclopaedia of Islam, Encyclopédie de l’Islam (fr.). 1991. Vol. 2. P. 1038.
- İslam Fəlsəfəsi Tarixi — Anri Korben.
- Hilmi Ziya Ülken / İslâm Felsefe ve İtikadının Garba Tesiri (1962).
- Büyük Larousse (c.7, s. 4430–4431, 1986).
- Ana Britannica (c. 9, s. 319–320, 1987).
- GH Alfabetik Genel Kültür Ansiklopedisi (c. 8, s. 1449, 1993).
- Mustafa Çağrıcı / Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (c.13, s. 489–534, 1996).
- Büyük Türk Klasikleri (c. 3, s. 260, 2004).
- İhsan Işık / Ünlü Fikir ve Kültür Adamları (Türkiye Ünlüleri Ansiklopedisi, C. 3, 2013) — Encyclopedia of Turkey's Famous People (2013).
- Resimli ve Metin Örnekli Türkiye Edebiyatçılar ve Kültür Adamları Ansiklopedisi (12. Cilt, 2017).
Xarici keçidlər
- Nizami və Qəzzali
- İmam Muhamməd Qəzali [ölü keçid]
- İmam Qəzalinin böyük cihadı. İ. Zərqan 2013-09-05 at the Wayback Machine
- Məhəmməd Qəzzalinin özünüdərk konsepsiyası
- Sultan Səncər və Qəzzali
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Ebu Hamid el Qezali daha deqiqi Qezzali tam adi Ebu Hamid Mehemmed ibn Mehemmed el Qezali erebce ابو حامد محمد بن محمد الغزالى qisaca الغزالى 1058 ve ya teq 1056 Tus 19 dekabr 1111 Tus muselman teoloqu filosofu sufisi Ebu Hamid el Qezaliereb أبو حامد محمد بن محمد الغزالي Dogum tarixi 1058 ve ya teq 1056Dogum yeri Tus IranVefat tarixi 19 dekabr 1111Vefat yeri Tus IranDefn yeri MeshedVetendasligi Boyuk Selcuq ImperiyasiEsas maraqlari islam felsefesi teologiya sufilik kelam Vikianbarda elaqeli mediafayllarHeyatiHec mubaligesiz bu xorasanlinin Islam aleminde gorulen en guclu sexsiyyet ve en yaxsi beyinlerden biri oldugu soylene biler Ona verilen Huccet ul Islam Islamin delili subutu leqebi de bunu gosterir Ebu Hemid Muhammed Qezali Hicri 450 Miladi 1059 cu ilde sair Firdovsinin Xorasandaki veteni olan Tus civarinda bir qesebede Qezelede dogulmusdur O ve qardasi Ehmed atalarini itirdikleri sirada hele kicik yasda bir usaq idiler Qardasindan daha sonra bir sufi olaraq behs edilecekdir Feqet olumunden once onlari bir dostunun vesiyyetine emanet etmisdir Mudrik hakim bir mutesevvif sufi bu zat onlara ilk meyillerini temin etdi Daha sonra genc Ebu Hemid Nisapura getdi Nisapur o sirada Xorasanin ve Islam aleminin en vacib medeniyyet merkezlerinden biri idi Qezali burada dovrunun Esari mektebi ustadi olan Imam ul Haremeyni tanidi ve onun sagirdi oldu Imam ul Haremeynin olumu uzerine meshur Selcuqlu veziri Nizam ul Mulk ile elaqeleri oldu ve onun qurdugu Medrese i Nizamiyye adini dasiyan Bagdad Universitetine 484 1091 ci ilde professor teyin edildi Bu dovr Qezalinin heyatinda esas teyinedici merheleni ehtiva edir Orada sexsiyyetinin inkisafini ve tesirlenmesi ucun elverisli muhiti tapdi ve felsefi biliyini derinlesdirdi Qezalinin iki eseri heyatinin bu dovrune dovru ile elaqedardir Evvelce Filosoflarin meqsedleri Makaasid ul Felasife adli eserinin anilmasi gerekdir ki bu eser qerbde maraq celb eden bir yol qet etmisdir 1145 ci ilde Toledoda Dominicus Gundissalinus terefinden Logica et philosophia Algazelis Arabis adi altinda latincaya tercume olunmusdur Feqet eserin muqeddimesi ve netice bolumu tercume edilmediyinden Qezalinin once filosoflarin gorunusunu aciqlayib sonra onlara etiraz yoneltdiyi latinca tercumede de anlasilmamis qalmis bu eser dolayisi ile Qezali bizim Latin Sxolastikleri nezninde Ferabi ve Ibni Sinanin yoldasi bir filosof zenn edilmis ve belece Ereb filosoflara yoneltilen muzakire cevresinde Qezali de daxil edilmisdir Qezalinin bu dovrde yazdigi ikinci eser de filosoflara yoneltdiyi meshur ve siddetli hucumdur Asagida bunun uzerine bir iki soz soylenecekdir Feqet bu anda Islamda felsefi ve menevi dusuncenin davamliligini bir az daha yaxsi tanidigimiza gore Qezalinin bu tenqidinin felsefeye serqde bir daha ozune gelmeyecek sekilde bir zerbe endirdiyini son esrde deyildiyi kimi ireli surmek gulunc bir iddia olacaqdir Bu gun meselen bezi iranli seyxlere qerbli tarixcilerin Qezalinin felsefe tenqidine bexs etdikleri onemden behs etmek onlarin boyuk bir heyrete dusmesine yol aca biler Eyni heyranliq bir Suhreverdi bir Heyder Amoli bir Mir Damadda da ola bilerdi Heyatinin 36 ci ili Qezali ucun bir donus noqtesini gosterir Bu yasinda iken yeqine kesin biliye zehni kesinliye certitude intelectuelle catma problemi onun ucun ele bir suur problemi oldu ki cox ciddi bir ic ziddiyyete suruklendi meslek ve aile heyati da bu ziddiyyet ile sarsildi 488 1095 ci ilde universiteti ve ailesini terk etdi Ic aleminde kesin bilik ve inanci certitude interieure heqiyqetin eminliyi olan yeqini elde etme tesebbusune her seyi feda etdi Nizamiyye Universitetinin rektoru Sunni Islamin Ortodoks inanclari ile eynilesdirilen Esari teliminin sozcusu olan Qezalinin fovqalade bir sexsiyyet gucune sahib oldugu anlasilmaqdadir Bagdadi terk eden Qezali yeqine catan dar yola ozunu hesr etdi On il boyunca sufi geyiminde ve insanlardan kesilmis olaraq Islam aleminde sefer etdi Seferleri onu Sam ve Qudse Bu meqamda Quds heleki xaclilarin eline kecmemisdi Iskenderiyye ve Qahireye Mekke ve Medineye getirib cixartdi Xeyli vaxtini tefekkure ve tesevvuf ehlinin menevi usullarina hesr etdi Ziddiyyetini meglub etdikden ve subhelerine qalib geldikden sonra vetenine qayitdi Nisapurda bir nece il ders verdikden sonra 501 1111 ci ilde 19 Dekabr gunu elli iki yasinda ve demeli Ibn Sinadan cox genc olaraq vefat etdi IstinadlarBu meqaledeki istinadlar muvafiq istinad sablonlari ile gosterilmelidir Ali zade A Gazali Muhammad rus Islamskij enciklopedicheskij slovarMoskva Ansar 2007 Bibliotheque nationale de France BnF identifikatoru fr aciq melumat platformasi 2011 https archive org details frank griffel al ghazalis philosophical theology S 23 25 Encyclopaedia Iranica ing N Sims Williams A Ashraf H Borjian M Ashtiany USA Columbia University 1982 ISSN 2330 4804 AA VV Encyclopaedia of Islam Encyclopedie de l Islam fr 1991 Vol 2 P 1038 Islam Felsefesi Tarixi Anri Korben Hilmi Ziya Ulken Islam Felsefe ve Itikadinin Garba Tesiri 1962 Buyuk Larousse c 7 s 4430 4431 1986 Ana Britannica c 9 s 319 320 1987 GH Alfabetik Genel Kultur Ansiklopedisi c 8 s 1449 1993 Mustafa Cagrici Turkiye Diyanet Vakfi Islam Ansiklopedisi c 13 s 489 534 1996 Buyuk Turk Klasikleri c 3 s 260 2004 Ihsan Isik Unlu Fikir ve Kultur Adamlari Turkiye Unluleri Ansiklopedisi C 3 2013 Encyclopedia of Turkey s Famous People 2013 Resimli ve Metin Ornekli Turkiye Edebiyatcilar ve Kultur Adamlari Ansiklopedisi 12 Cilt 2017 Xarici kecidlerNizami ve Qezzali Imam Muhammed Qezali olu kecid Imam Qezalinin boyuk cihadi I Zerqan 2013 09 05 at the Wayback Machine Mehemmed Qezzalinin ozunuderk konsepsiyasi Sultan Sencer ve Qezzali