Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqaləni lazımdır. |
1898-ci il İspan-Amerikan müharibəsi Amerika Birləşmiş Ştatları üçün mühüm əhəmiyyət kəsb edirdi. O,kapitalizmin inkişafının imperialistik mərhələsini açmışdır. Koloniyaların dünyanın böyük dövlətləri tərəfindən yenidən bölüşdürülməsi də, məhz bu dövrdən başlanmışdır. XIX əsrin ortalarından başlayaraq ABŞ Avropada və dünyanın digər regionlarında ictimai-iqtisadi və ictimai-siyasi təsirini nəzərə çarpan dərəcədə artırmışdı.
| İspan-ABŞ müharibəsi | |||
|---|---|---|---|
 | |||
| Tarix | 25 aprel 1898 – 12 avqust 1898 | ||
| Yeri | Karib dənizi və Atlantik okeanı | ||
| Nəticəsi | ABŞ qələbəsi, İspaniya imperiyasının tənəzzülü | ||
| Ərazi dəyişikliyi | Kuba, Filippin, Quam və Perto Rikonun ABŞ tərəfindən işğalı | ||
| Münaqişə tərəfləri | |||
| | |||
| Komandan(lar) | |||
| |||
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |||
İspan-Amerikan müharibəsi göstərdi ki, ABŞ özünü Şimali və Cənubi Amerikanın tamhüquqlu sahibi hesab edir və Qərb yarımkürəsində heç bir xarici qüvvənin iştirakına icazə verməyəcək. Faktiki olaraq 1898-ci ildə ABŞ beynəlxalq əhəmiyyətli dövlət rolunu oynamağa başladı.
Müharibənin başlama səbəbləri
Bütün XIX əsr ərzində ABŞ Kuba ilə bağlı siyasətində 2 istiqamət müəyyənləşdirmişdi: Ya ABŞ Kubanı özünə tabe edəcək, yada ki o, İspan müstəmləkə imperiyasının hissəsi kimi qalacaq. 1808–1809-cu ildən başlayaraq prezident Ceferson, Şimali Amerikalıların Kubada hökmranlığını qurmaq üçün bəyanatlar verməyə başladı. Birləşmiş Ştatlar Kubanın İspaniyanın hakimiyyəti altında qalmasını üstün tutdu və ada üzərində nəzarəti ələ almaq üçün düzgün anı gözlədi. Vəziyyət Texasın və Kaliforniyanın, həmçinin Arizona və Birləşmiş Ştatlar tərəfindən zəbt edilməsindən sonra dəyişdi. ABŞ öz hakimiyyətini Meksika körfəzi sahilində genişləndirdikdən sonra Kubanı ələ keçirtməyə cəhd göstərdi. Lakin İspan tərəfi bundan imtina etdi. Bundan sonra isə ABŞ-nin Şimalı və Cənubu arasında 1861–1865-ci illərdə vətəndaş müharibəsinin baş verməsi ilə bu danışıqlar təxirə salındı.
Köləliyin ləğvi ilə ABŞ-nin inkişafında yeni xüsusiyyətlər ortaya çıxdı. XIX əsrin sonlarında Birləşmiş Ştatlar inkişafın daha sürətli yolu olan İmperialistik inkişaf yolunu tutmuşdur. XIX əsrin sonunda Kuba yenidən ABŞ-İspaniya müharibəsində əsas yeri tutmağa başladı. Əminliklə demək olar ki, Amerikan imperializminin meydana çıxan ilk böyük bazarı Kuba idi. ABŞ-nin daxili bazarları artıq Amerikan müəssisələrinin istehsal etdiyi məhsulların həcminin öhdəsindən gələ bilmədi və buna görə də xarici bazarlara ehtiyac yarandı. Buna görə də İspan-Amerikan müharibəsinin əsas səbəbi bu idi:
1) Qərb yarımkürəsində ABŞ-nin iqtisadi dominantlığını təmin etmək və Asiya bazarlarını ABŞ üçün açmaq. Amerikan kapitalistlərinin Kuba iqtisadiyyatına qoyduğu kapital 1895-ci ildə 50 milyon dollar təşkil edirdi. Bu dövlətlər arasındakı mal dövriyyəsi isə 100 milyon dollara çatmışdır. ABŞ-nin kommersiya şirkətləri və bankları Kuba iqtisadiyyatının əsas sahələrinə nəzarət edirdilər. Bu sahələr sırasına şəkər xammalı, həmçinin ikinci vacib sahə olan tütün sahəsi daxil idi. Amerikanlara şəkər və tütün plantasiyaları və zavodları, dəmir yolları, mədənlər, limanlar, gəmiqayırma və ticarət müəssisələri, maliyyə təşkilatları və s. məxsus idi. Beləliklə, Kubanın maliyyə və iqtisadi həyatı faktiki olaraq ABŞ-nin nəzarəti altında idi. Bütün XIX əsr ərzində Amerikan hokumətləri İngilis və Fransız ordularının Kuba ərazisindən öz bazaları üçün istifadə edərək ABŞ-yə hücum etmək imkanlarının olması barədə fikirlər söyləmişlər. Faktiki olaraq Birləşmiş Ştatlar ehtiyat edirdi ki, bu dövlətlərin hər ikisi, həmçinin Qərb yarımkürəsində dominantliğına səy göstərən dövlətələr Kubanı Amerikan kapitalının yolunda maneəyə çevirə bilər. Buna görə də İspan-Amerikan müharibəsinin ikinci səbəbi bu idi:
2) Avropa dövlətlərinin Qərb yarımkürəsindəki siyasi və iqtisadi təsirini zəiflətmək istəyi.1895-ci ildə Kuba üsyançıları İspaniyadan Kubanın müstəqilliyini tələb edərək qiyam qaldırdılar. İspan ordusu Kubadakı Amerikan vətəndaşlarının və onların mülkiyyətlərinin təhlükəsizliyinə zəmanət verə bilmədi. Beləliklə müharibənin başlanmasının üçüncü səbəbi kimi:
3) Kubada ABŞ vətəndaşlarının və onların mülklərinin üsyançıların hücumlarından qorumaq. Daha bir səbəb isə Kubadakı qiyamı yatırmaq üçün buraya göndərilmiş ispan generalı Veylerin qəddar siyasəti idi. Belə ki, onun qəddar siyasəti nəticəsində müstəmləkə əhalisinin 1/3-i məhv olmuşdur. ABŞ hökuməti hesab edirdi ki, onlar Kuba xalqını İspan hərbi hakimiyyət orqanlarından qorumalı idilər. Müharibənin başlanmasına əsas 2 insident səbəb olmuşdur.
1) Prezident Mak-Kinli haqqında İspan diplomatik nümayəndəsi Kanalehasunun boş fikirlərini ozündə cəmləşdirən məktubun Havanada görüş zamanı ABŞ nümayəndə heyətinə təqdim edilməsi. Lakin İspan hökuməti dərhal səfiri geri çağırdı və elan etdi ki, onun şəxsi fikirlərinə görə məsuliyyət daşımır. ABŞ mətbuatı isə bunu dövlətin təhqiri kimi elan etmişdir.
2)1 fevral 1898-ci ildə Amerikan kreyseri "Meyn" xoşməramlı səfərlə Havana körfəzinə daxil olmuşdur. Həmin vaxtda Amerika sahillərində ispan hərbi gəmiləri yerləşirdi. 15 fevralda "Meyn" partladı və batdı. Onun bütün heyəti (266 nəfər) isə həlak oldu. Kreyserin parçalanmış hissələrini araşdırdıqdan sonra Amerikan komissiyası elan etdi ki, partlayışın səbəbi sualtı mina olmuşdur və bu hadisədə günahı İspan dənizçilərində gördü. Lakin ispan tərəfi isə bildirdi ki, partlayışın səbəbi gəminin daxilindəki baş verən nasazlıqdır və bu partlayışda ispan tərəfinin heç bir günahı yoxdur. Lakin yenə də razılıq əldə olunmadı.
Beləliklə, 1898-ci il fevralın sonunda ABŞ və İspaniya arasındakı gərginlik ən yüksək həddə çatmışdır. "Meyn" in məhv olmaq səbəbi hələ də qeyri-müəyyən qalırdı. Lakin amerikanların gəldiyi nəticəni də həqiqətə uyğun hesab etmək olardı. Ancaq İspaniya ABŞ-la müharibədə qətiyyən maraqlı deyildi və hər yolla bunun qarşısını almağa cəhd edirdi. Lakin belə bir fikir də var idi ki, partlayışı Amerikan hərbi agentləri törətmiş və müharibənin alovlanmasına səbəb olmuşdur.
Müharibənin iştirakçıları
1898-ci il İspan-Amerikan müharibəsinin iştirakçıları sırasında ABŞ və İspaniyadan savayı və da var idi. Bu dövrdə İspaniya mühafizəkarların, liberalların və anarxistlərin hökumətin siyasətinə qarşı təşkil etdikləri etirazlara şahid oldu. Saqasta Liberal hökumətinin xarici siyasəti Kubanın, Puerto Rikonun, Filippinin, Karolin və Marian adalarının, Palay arxipelaqının və Afrikanın bəzi ərazilərinin İspan müstəmləkə imperiyasının tərkibində saxlanılmasına yönəlmişdi. Milli azadlıq hərəkatı ispanların müstəmləkə ağalığının əsaslarını dağıttı.
1892 ci ildə Kubada Kuba inqilabi Partiyası yarandı. Onun məqsədi Kubalıları müstəqillik uğrunda ciddi mübarizəyə hazırlamaq idi. Onun lideri isə məşhur kubalı siyasətçi Xose Marti idi. Partiyanin proqramina aqrar islahat, həmçinin irqi ayrı-seçkilik söz azadlığı, həmçinin azad toplaşmaq və s. demokratik azadlıqlar daxil idi. 24 fevral 1895 ci ildə qiyam başlandı. Bu 1895–1898-ci illəri əhatə edən Milli Azadlıq hərəkatına çevrildi. Lakin 1895-ci il 19 Mayda Xose Marti, həlak oldu. Qiyamda idarəedici rolu hərbçilər: Azadlıq ordusunun baş komandanı və onun köməkçisi və ələ aldılar. Qiyamçıların fəaliyyəti müvəffəqiyyətli idi. Belə ki, 1895-ci ilin qışında artıq Havana mühasirəyə alınmışdı. Həmin dövrdə adanı idarə edən ispan generalı kapitan Madridə ciddi vəziyyət haqqında məlumat verdi və təcili islahat keçirilməsini tələb etdi. İspan hökuməti bundan imtina etdi və 10 fevral 1896 cı ildə general Valeriano Veyleri onunla əvəzlədi. O, inqilabçılarla hər hansı bir əlaqəsi olan kubalıların həbs düşərgələrinə salınmasına və edamına icazə vermişdi. Ciddi cəzalandırıcı əməliyyatlarına görə Veylerə "qəssab" ləqəbi verilmişdir.
1895-ci ildə Prezident Klivlend ABŞ-nin İspaniya-Kuba müharibəsində neytrallığını elan etmişdir.
1896-cı ilin aprelində general Veyer tərəfindən Kuba üsyançılarına kömək etməkdə şübhəli bilinən ABŞ vətəndaşları həbs olunmağa başlandı. ABŞ Konqresi prezidentdən Kubadakı hadisələrə aktiv müdaxilə etməyi tələb etdi. Bu göstərdi ki, ABŞ Kuba qiyamçılarını müharibə edən tərəf kimi tanımış və qanuni əsaslarla onlara yardım göstərmək üçün Ştatlara imkan vermişdir. Lakin Ağ Evdə Klivlendin etirazı bunu təxirə salmışdı. Hər şey 1897-ci ilin martında baş tutmuş seçkidən sonra dəyişdi. Həmin vaxtda Mak-Kinli prezident seçildi. Baxmayaraq ki, o problemin həllini sülh yolu ilə həll etməyi arzulayırdı lakin yeni prezident dərhal Kubanin müdafiəsi məsələsini qaldırdı. Ancaq İspan hökuməti ABŞ-in sülh niyyətlərindən şübhələnirdi. Xüsusilə də Amerikanların müharibə üçün gizli hazırlıq aparmaları, onları belə düşünməyə vadar etmişdi. Hərbi müdaxilədən boyun qaçırmaq ümidilə 1897-ci ilin sonunda general Veyler Kubadan geri çağrıldı. ABŞ hökuməti ümid edirdi ki, təzyiq və təhdidlərlə çox şeyə nail olmaq olar. ABŞ diplomatik heyəti İspaniyada çox provakativ davrandılar. Onlar ispanlara ultimatium verərək, bu müharibənin 1897-ci il noyabrin 1-dək bitirməsini tələb etdilər.
Rəsmi Madrid güzəştə getməyə məcbur oldu. Veylerin geri çağrılması istisna olmaqla, İspaniya Kuba və Puerto-Rikoya muxtariyyət verməyə və bu adalara konstitusiya tətbiq etməyə söz verdi. ABŞ da öz növbəsində neytrallığını qorumağa söz verdi. 1 yanvar 1898 ci ildə Kuba muxtariyyət aldı. Lakin nə üsyançılar, nə də Birləşmiş Ştatlar bunu tanımadılar. 15 fevral 1898 ci ildə isə (əvvəldə qeyd olunduğu kimi) "Mayn" gəmisi qeyri-müəyyən vəziyyətdə partlamış və bu hadisədə ABŞ İspaniyanı günahlandırmışdır. İspaniya isə ABŞ-la hər hansı bir konfliktə girməyə qorxurdu. Lakin bu müharibə ABŞ-nin çox nüfuzlu qüvvələri üçün arzuolunan idi. Senator Loc Con Heyn və 1897-ci ildə Dəniz nazirinin müavini vəzifəsində çalışmış Teodor Ruzvelt İspaniya ilə müharibəyə çoxdan hazırlaşmışdılar. Bütün ştatlarda "Meyni yadda saxla" şüarı dolaşırdı. Amerikan hökuməti bu dövrdə "ikili siyasət" yürüdürdü. Bir tərəfdən Kuba inqilabçılarına pul və silahla yardım göstərir, digər tərəfdən isə ispaniyaya qiyamı yatırmaqda dəstək verirdi. ABŞ-nin siyasəti açıq-aşkar fitnəkar siyasət idi və İspaniyayla Kuba arasındakı konflikti süni şəkildə daha da alovlandırmaqla gələcəkdə müharibəni İspaniyanin boynuna qoymağa çalışırdı. "Meyn" gəmisinin partlamasından sonra ABŞ və İspaniya arasindaki münasibətlər hər gün daha da pisləşirdi. 27 martda Vaşinqton Madriddən həbs düşərgələrinin ləğv edilməsini, ehtiyaci olan kubalilari ərzaq məhsulları ilə təchiz etməyi, 1898-ci il oktyabrın 1-dək Azadlıq ordusu ilə barışıq imzalamağı və bu danışıqlarda ABŞ-nin vasitəçi kimi iştirakının tələb etdi. 31 martda Madrid Amerikanın şərtlərini qəbul etdi, həbs düşərgələrini ləğv etməyi və ehtiyac işində olan kubalılar üçün 3 mln peso təyin etməyi vəd verdi. Lakin ABŞ-nin vasitəçiliyini qəbul etmədi. 7 aprel 1898-ci ildə Avropanın aparıcı dövlətləri (Almaniya, Fransa, Rusiya, Avstriya-Macarıstan, İtaliya) İspaniya ilə sülhü qorumaq barədə ABŞ prezidentinə müraciət etdilər. Roma papası XII Lev vasitəçi olmağa razılıq verdi. Böyük Britaniya Almaniya ilə ixtilaflar səbəbindən ABŞ-ni dəstəkləmişdi. Hər halda aprelin 9 da İspaniya Kubadakı hərbi əməliyyatları dayandırmışdır.
İngiltərənin tutduğu mövqe İspaniyani inandirmişdir ki,əgər ABŞ müharibəyə başlayacaqsa İspaniya hərbi əməliyyatlarda təkcə Kubanı itirməyəcək.10 apreldə ABŞ-nin Madriddəki səfiri Vudvord Mak-Kinliyə teleqram vuraraq bildirdi ki,İspaniya hökuməti ABŞ-nin arzu etdiyi kimi,Kubaya muxtariyyət verə və yaxud onu Birləşmiş Ştatlara güzəştə gedə bilər.Lakin 11 apreldə Mak-Kinli teleqramı gizlətmiş və Konqresə bildirmişdir ki,sülhü qorumaq cəhdləri müvəffəqiyyətlə başa çatmamışdır.
19 aprel 1898 ci ildə ABŞ Konqresi Kubanin müstəqilliyini tanımaq,həmçinin Kuba adasinin xalqini İspan müstəmləkəçiliyindən azad etmək məqsədilə ABŞ-yə hərbi müdaxilə hüququ verən "Müştərək qərar" qəbul etdi.Həmçinin ABŞ söz verdi ki,barışıq əldə olunan kimi adaların idarəsi və hakimiyyət adanın əhalisinə veriləcək.
- 20 apreldə Prezident Mak-Kinli Konqresin qərarını təsdiq etdi.
- 21 apreldə ABŞ İspaniyaya ultimatium verərək Kubanı tərk etməsini tələb etdiBununla da ABŞ-İspaniya əlaqələri kəsildi
- 22 apreldə Şimali Amerika Atlantik Eskadrası adanı mühasirəyə almaq üçün Kyu-Vestdən Kuba istiqamətində yola çıxdı.
- 23 apreldə İspaniya öz imicini qorumaq üçün ABŞ-yə müharibə elan etdi.İspaniya Avropanın güclü dövlətlərinin dəstəyinə # arxalanırdı.Lakin bu dövlətlər açıq-aşkar əldən verilmiş müharibədə iştirak etmək arzusunda deyildilər.
- 24 apreldə Kubanin Hökumət şurası Birləşmiş Ştatları müttəfiq kimi tanıyır.
- 25 apreldə ABŞ Konqresi rəsmən İspaniyaya müharibə elan etdi. Nümayəndələr Palatasında müharibənin lehinə 311,əlehinə 6.Senatda isə lehinə 42,əlehinə 35 səs olmaqla qəbul edildi.Ehtimal ki,əgər senatda Budvorda gələn teleqram haqqında məlumat olsaydı,Mak-Kinlinin müharibə haqda təklifi qəbul edilməzdi.
Müharibənin gedişi
ABŞ-nin dövlət katibi Con Hey ABŞ-İspaniya müharibəsini "Parlaq Kiçik Müharibə" adlandırırdı.
Müharibə elan olundu.Kuba sahillərində Atlantik eskadrası gedib gəlirdi.Lakin adaya orduların enməyi gecikdi.Amerikalılar müharibəni başlamağa bir qədər tələsdilər.Könüllü hissələr hələ də əmələ gətirilməmiş,daimi ordunun və donanmanın hissələri ilə onların hərəkətlərinin koordinasiyasi uyğunlaşdırılmamış,epidemiyalar baş qaldırmışdı.
Müharibədə əsas rolu donanma oynadı.Mak-Kinlinin prezident postuna seçildiyi zamanda ABŞ-nin daimi ordusu 27000 nəfər təşkil edirdi.Müharibənin başlanğıcında ordunun sayı 62000 nəfərə çatdırıldı.Müharibə zamanı isə ordunun heyəti maksimum həddə 280000 nəfərə çatdırıldı.1898 ci ilin apreli və mayında Mak-Kinli orduya 200 000 könüllünün cəlb edilməsini təklif etdi.Baxmayaraq ki buna heç bir ehtiyac yox idi.
İspaniyaya rəğbət bəsləyənlər ümid edirdilər ki,sakitlik həftəsi ərzində İspaniya hökuməti qüvvələr ilə birləşə,özünə müttəfiq tapa və kubalılarla razılığa gələ bilər.lakin bu baş tutmadı. Hərbi əməliyyatlar 2 istiqamətdə-Sakit Okean (Filippin) və Atlantik okean (Kuba və Puerto-Riko) baş verdi.Onlar 2 mərhələyə bölünə bilər.
- 1. Manil dəniz döyüşü
- 2. Santyaqo de Kubada döyüş
Müddət olaraq 3 ay (may-iyun-iyul) götürülmüşdü.
1898-ci il mayın 1 də Sakit okean eskadrası admiral Dyuninin başçılığı altında Filippinin paytaxtı Manila buxtasına soxuldu.Burada İspanlara məxsus Admiral Montexonun başçılığı altında köhnəlmiş donanma dayanmışdı.Döyüş növbətigün baş tutdu.11 ispan gəmisi məhv oldu.Dyuninin eskadrası isə demək olar ki,itkiyə düçar olmamışdı.Yalnız heyətdən 7 nəfər yaralanmışdı.İspanların itkiləri isə 381 nəfər ölü və yaralılar idi.Nəticədə Amerinkanlar Filippin arxipelaqının bütün ərazisində dəniz kommunikasiyaları üzərində nəzarəti ələ almışdılar.Elə bu anda Filippin Milli ordusu Manilanı mühasirəyə aldı.Buradakı ispan qarnizonun vəziyyəti çıxılmaz olmuşdur.
ABŞ-nin sakit okeandakı gözlənilməz fəaliyyəti ABŞ-mətbuatı və Ağ Ev tərəfindən Kubanın azad olunması kimi qələmə verilirdi.lakin bəzi böyük dövlətlər,xüsusilə Almaniya ABŞ-nin Filippini tutmaq planını anladı və müharibə edən tərəflər arasında vasitəçilik etmək üçün Manilaya eskadra göndərdi.Lakin Amerikanlar Almaniyanın vasitəçiliyini qəbul etmədilər.Buna görə də Almanlar Filippinin sahilboyu sularını tərk etməli oldular.
19 mayda qəflətən Amerikan qüvvələri Santyaqo-de-Kuba limanını mühasirəyə aldılar.İspan eskadrasına Admiral Server başçılıq edirdi.Faktiki olaraq,bu gəmilər döyüş qabiliyyətinə malik deyildilər.Lakin onlar adanın müdafiəsində və buradaki amerikan desantlarının möhkəmlənməməsinə qulluq edirdilər.
3 iyulda admiral Server eskadrani Santyaqodan Havanaya köçürmək qərarına gəldi.İspan gəmiləri açıq dənizə çıxan kimi ABŞ donanması ilə qarşılaşdlar.ABŞ donanmasına admiral Sempson ve Şley başçılıq edirdi.Bir neçə saat ərzində ispanlar 3 keryser və 2 esmines itirdilər.Çıxılmaz vəziyyətə düşən admiral Server təslim olmaq məcburiyyətində qaldı.Zabitlər və dənizçilərlə birlikdə əsir götürüldülər.Amerikanların itkiləri isə 1 nəfər ölü və 10 nəfər yaralı idi.
Santyaqo-De-Kubadakı məğlubiyyət nəticəsində İspaniya öz donanmasını itirdi və daha öz dəniz mülklərini qoruya bilmədi. Amerikan desantlarının Santyaqo-De-Kubaya çıxarılması hələ 22 iyunda başlanmışdı.Lakin ispan donanmasının məhvindən sonra desant əməliyyatları irimiqyaslı xarakter aldı. İspan desantlarının Amerikan desantlarına qarşı mübarizəsini çətinləşdirən amillərdən biri də,burada sarı sətəlcəm adlanan epidemiyanın yayılması idi. Amerikan quru qoşunları Kuba üsyançıları ilə birləşmiş və şəhəri mühasirəyə almışdılar.22 iyulda İspan qarnizonu təslim oldu.Atlantik döyüş meydaninda müharibə dayandı. 26 iyulda İspaniya məğlubiyyəti qəbul etdi və sülh imzalanmasını istədi. 12 avqustda ABŞ-la İspaniya arasında hərbi əməliyyatların başa çatdırılması haqqında protokollar imzalandı. 13 avqustda İspan ordusu manilanı təhvil verdi və şəhər Amerikan-Filippin qüvvələrinin nəzarətinə verildi.Sakit okean dğyüş meydaninda da müharibə başa çatdı.Həmin vaxtdan başlayaraq sülh müqaviləsinin işlənib hazırlanmasına başlanıldı.
Müharibənin yekunu və nəticələri
1898-ci il dekabrın 10-da Parisdə ABŞ və İspaniya arasında Sülh müqaviləsi imzalandı. Şərtləri:
- İspaniya Kubanın suverenliyinə qarşı bütün iddialardan əl çəkməli
- İspaniya Puerto-Rikonu və digər adaları, İspaniyanın nəzarəti altında olan Vest-Hindi, həmçinin Maryannadaki Guam adasını və Ladronanı ABŞ-yə güzəştə getdi.
- İspaniya Filippin arxipelaqının ABŞ-yə güzəştə gedir. ABŞ isə İspaniyaya 20 mln dollar dəyərində məbləğ ödəməyi öhdəsinə götürür.
Müqavilədə Kubanın müstəqilliyi haqqında və ABŞ ordularının Kubada qalacağı müddət haqqında da məlumat yox idi. Amerikanlar özlərini işğalçı kimi aparırdılar. Kubanın Azadlıq ordusuna İspanların çıxdığı ərazilərə girmək qadağan edildi. Gələcəkdə fors-major vəziyyətin yaranmaması üçün ABŞ hökuməti Kuba silahlı qüvvələrini buraxmaq haqqında qərar qəbul etmişdilər.
Belə bir qərar Filippinin xalq ordusuna qarşı da qəbul edilmişdi. Lakin komandan Aginaldo silahı yerə qoymadı və Amerikan işğalçılarına qarşı qiyam qaldırdı. Qiyam 1902-ci ildə Filippinin müstəqilliyinin təntənə ilə qeyd olunmasıyla başa çatdı. Amerikan emissarı Parter, Kuba üsyanşılarının başçısı Qomesi əmin etmişdi ki, ABŞ Azadlıq ordusun ləğvindən sonra Kubaya müstəqillik verəcək. Tərəddüdsüz olaraq general Kuba ordusunun buraxılması haqqında qərar qəbul etdi. O zaman ABŞ ordusunun Kubadan təxliyə olunmasına başlanıldı.
Kubanın işğalından sonra ABŞ kapitalının adaya qısa vaxt ərzində daxil olmasına heç bir maneə qalmamışdı. Amerikan hərbçiləri, siyasətçiləri və biznesmenləri Kubada iqtisadi mövqelərini gücləndirmək üçün mümkün olan hər şeyi edirdilər ki, Kubanın bütün iqtisadiyyatını ABŞ bazarları və inhisarçıları ilə əlaqələndirməyə çalışırdılar. Kubalıların böyük bir qismi iqtisadiyyatın dirçəlməsində yeganə ümidi ABŞ la intensiv əməkdaşlıqda görürdü.
ABŞ-nin tərəfində əhalinin varlı təbəqələri dururdu və ABŞ-ni bu inqilabın qarantı hesab edirdilər. 14 fevral 1901-ci ildə Kubanın Müəssislər Məclisi konstitusiya qəbul etdi. 20 may 1902-ci ildə Kuba üzərində milli bayraqlar dalğalanmağa başladı. İlk prezident seçkisində Estrada Palma qələbə qazandı.
Lakin Kubanın müstəqilliyi ABŞ konqresi tərəfindən qəbul edilan və 22 may 1903-cü ildə qüvvəyə minən "Plattın düzəlişi" ilə məhdudlaşdırıldı. Düzəlişin şərtlərinə görə Kubanın xarici siyasəti ABŞ-nin nəzarəti altında olur, həmçinin Kubanın xarici dövlətlərdən borc götürməsi qadağan edilmişdi. Həmçinin Amerikan hökuməti Kubanın daxili siyasətinə nəzarət etmək hüququnu da əldə etdi və adada iğtişaşların baş verəcəyi anda polis funksiyasını yerinə yetirəcək. Kuba ərazisində bir neçə ABŞ hərbi bazası yerləşdirildi. Faktiki olaraq respublika ABŞ-nin protektorati oldu.
ABŞ-la müharibədəki məğlubiyyət İspaniya üçün faciə kimi qiymətləndirilmişdi. 1898-ci il ispanlarda milli təhqir hiss yaratdi. Hərbi məğlubiyyətin səbəblərini dərhal ölkənin iqtisadi, sosial və siyasi problemləri ilə əlaqələndirdilər.Sagasta Liberal hökuməti 1899-cu ildə istefaya getdi.
Müharibədən sonra ABŞ faktiki olaraq 300 min km² ərazisi və 10 mln əhalisi olan dünyanın böyük müstəmləkə imperiyalarından birinə çevrilmişdi. İspaniya isə ABŞ-in təsir zonası olan Qərb yarımkürəsindən sıxışdırılıb çıxarıldı. Dünyanın yenidən bölüşdürülməsinə davam edərək, ABŞ digər böyük güclərin hələ zəbt etmədiyi okean adalarını tutmaq barədə düşünürdü. Bu adalar ABŞ-yə Asiyada və Çində öz təsirini gücləndirməyə şərait yaradırdı. Bütün əsr ərzində ABŞ-nin xarici siyasəti əvvəlcə Qərb yarımkürəsində, sonra isə Asiyada iqtisadi və siyasi təsirini tətbiq etmak idi.
İspan-Amerikan müharibəsi dünyanın müstəmləkələrini böyük dövlətlərin və xalqların arasında bölüşdürülməsini üzə çıxaran və dünyanın ilk imperialistik hərbi konflikti kimi tanınmışdır.
İstinadlar
- "Military Map, Island of Puerto Rico". World Digital Library. 1898. 2013-10-23 tarixində . İstifadə tarixi: 2013-10-22.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin 1898 ci il Ispan Amerikan muharibesi Amerika Birlesmis Statlari ucun muhum ehemiyyet kesb edirdi O kapitalizmin inkisafinin imperialistik merhelesini acmisdir Koloniyalarin dunyanin boyuk dovletleri terefinden yeniden bolusdurulmesi de mehz bu dovrden baslanmisdir XIX esrin ortalarindan baslayaraq ABS Avropada ve dunyanin diger regionlarinda ictimai iqtisadi ve ictimai siyasi tesirini nezere carpan derecede artirmisdi Ispan ABS muharibesiTarix 25 aprel 1898 12 avqust 1898Yeri Karib denizi ve Atlantik okeaniNeticesi ABS qelebesi Ispaniya imperiyasinin tenezzuluErazi deyisikliyi Kuba Filippin Quam ve Perto Rikonun ABS terefinden isgaliMunaqise terefleriABS Kuba Filippinler IspaniyaKomandan lar Vikianbarda elaqeli mediafayllar Ispan Amerikan muharibesi gosterdi ki ABS ozunu Simali ve Cenubi Amerikanin tamhuquqlu sahibi hesab edir ve Qerb yarimkuresinde hec bir xarici quvvenin istirakina icaze vermeyecek Faktiki olaraq 1898 ci ilde ABS beynelxalq ehemiyyetli dovlet rolunu oynamaga basladi Muharibenin baslama sebebleriButun XIX esr erzinde ABS Kuba ile bagli siyasetinde 2 istiqamet mueyyenlesdirmisdi Ya ABS Kubani ozune tabe edecek yada ki o Ispan mustemleke imperiyasinin hissesi kimi qalacaq 1808 1809 cu ilden baslayaraq prezident Ceferson Simali Amerikalilarin Kubada hokmranligini qurmaq ucun beyanatlar vermeye basladi Birlesmis Statlar Kubanin Ispaniyanin hakimiyyeti altinda qalmasini ustun tutdu ve ada uzerinde nezareti ele almaq ucun duzgun ani gozledi Veziyyet Texasin ve Kaliforniyanin hemcinin Arizona ve Birlesmis Statlar terefinden zebt edilmesinden sonra deyisdi ABS oz hakimiyyetini Meksika korfezi sahilinde genislendirdikden sonra Kubani ele kecirtmeye cehd gosterdi Lakin Ispan terefi bundan imtina etdi Bundan sonra ise ABS nin Simali ve Cenubu arasinda 1861 1865 ci illerde vetendas muharibesinin bas vermesi ile bu danisiqlar texire salindi Koleliyin legvi ile ABS nin inkisafinda yeni xususiyyetler ortaya cixdi XIX esrin sonlarinda Birlesmis Statlar inkisafin daha suretli yolu olan Imperialistik inkisaf yolunu tutmusdur XIX esrin sonunda Kuba yeniden ABS Ispaniya muharibesinde esas yeri tutmaga basladi Eminlikle demek olar ki Amerikan imperializminin meydana cixan ilk boyuk bazari Kuba idi ABS nin daxili bazarlari artiq Amerikan muessiselerinin istehsal etdiyi mehsullarin hecminin ohdesinden gele bilmedi ve buna gore de xarici bazarlara ehtiyac yarandi Buna gore de Ispan Amerikan muharibesinin esas sebebi bu idi 1 Qerb yarimkuresinde ABS nin iqtisadi dominantligini temin etmek ve Asiya bazarlarini ABS ucun acmaq Amerikan kapitalistlerinin Kuba iqtisadiyyatina qoydugu kapital 1895 ci ilde 50 milyon dollar teskil edirdi Bu dovletler arasindaki mal dovriyyesi ise 100 milyon dollara catmisdir ABS nin kommersiya sirketleri ve banklari Kuba iqtisadiyyatinin esas sahelerine nezaret edirdiler Bu saheler sirasina seker xammali hemcinin ikinci vacib sahe olan tutun sahesi daxil idi Amerikanlara seker ve tutun plantasiyalari ve zavodlari demir yollari medenler limanlar gemiqayirma ve ticaret muessiseleri maliyye teskilatlari ve s mexsus idi Belelikle Kubanin maliyye ve iqtisadi heyati faktiki olaraq ABS nin nezareti altinda idi Butun XIX esr erzinde Amerikan hokumetleri Ingilis ve Fransiz ordularinin Kuba erazisinden oz bazalari ucun istifade ederek ABS ye hucum etmek imkanlarinin olmasi barede fikirler soylemisler Faktiki olaraq Birlesmis Statlar ehtiyat edirdi ki bu dovletlerin her ikisi hemcinin Qerb yarimkuresinde dominantligina sey gosteren dovleteler Kubani Amerikan kapitalinin yolunda maneeye cevire biler Buna gore de Ispan Amerikan muharibesinin ikinci sebebi bu idi 2 Avropa dovletlerinin Qerb yarimkuresindeki siyasi ve iqtisadi tesirini zeifletmek isteyi 1895 ci ilde Kuba usyancilari Ispaniyadan Kubanin musteqilliyini teleb ederek qiyam qaldirdilar Ispan ordusu Kubadaki Amerikan vetendaslarinin ve onlarin mulkiyyetlerinin tehlukesizliyine zemanet vere bilmedi Belelikle muharibenin baslanmasinin ucuncu sebebi kimi 3 Kubada ABS vetendaslarinin ve onlarin mulklerinin usyancilarin hucumlarindan qorumaq Daha bir sebeb ise Kubadaki qiyami yatirmaq ucun buraya gonderilmis ispan generali Veylerin qeddar siyaseti idi Bele ki onun qeddar siyaseti neticesinde mustemleke ehalisinin 1 3 i mehv olmusdur ABS hokumeti hesab edirdi ki onlar Kuba xalqini Ispan herbi hakimiyyet orqanlarindan qorumali idiler Muharibenin baslanmasina esas 2 insident sebeb olmusdur 1 Prezident Mak Kinli haqqinda Ispan diplomatik numayendesi Kanalehasunun bos fikirlerini ozunde cemlesdiren mektubun Havanada gorus zamani ABS numayende heyetine teqdim edilmesi Lakin Ispan hokumeti derhal sefiri geri cagirdi ve elan etdi ki onun sexsi fikirlerine gore mesuliyyet dasimir ABS metbuati ise bunu dovletin tehqiri kimi elan etmisdir 2 1 fevral 1898 ci ilde Amerikan kreyseri Meyn xosmeramli seferle Havana korfezine daxil olmusdur Hemin vaxtda Amerika sahillerinde ispan herbi gemileri yerlesirdi 15 fevralda Meyn partladi ve batdi Onun butun heyeti 266 nefer ise helak oldu Kreyserin parcalanmis hisselerini arasdirdiqdan sonra Amerikan komissiyasi elan etdi ki partlayisin sebebi sualti mina olmusdur ve bu hadisede gunahi Ispan denizcilerinde gordu Lakin ispan terefi ise bildirdi ki partlayisin sebebi geminin daxilindeki bas veren nasazliqdir ve bu partlayisda ispan terefinin hec bir gunahi yoxdur Lakin yene de raziliq elde olunmadi Belelikle 1898 ci il fevralin sonunda ABS ve Ispaniya arasindaki gerginlik en yuksek hedde catmisdir Meyn in mehv olmaq sebebi hele de qeyri mueyyen qalirdi Lakin amerikanlarin geldiyi neticeni de heqiqete uygun hesab etmek olardi Ancaq Ispaniya ABS la muharibede qetiyyen maraqli deyildi ve her yolla bunun qarsisini almaga cehd edirdi Lakin bele bir fikir de var idi ki partlayisi Amerikan herbi agentleri toretmis ve muharibenin alovlanmasina sebeb olmusdur Muharibenin istirakcilari1898 ci il Ispan Amerikan muharibesinin istirakcilari sirasinda ABS ve Ispaniyadan savayi ve da var idi Bu dovrde Ispaniya muhafizekarlarin liberallarin ve anarxistlerin hokumetin siyasetine qarsi teskil etdikleri etirazlara sahid oldu Saqasta Liberal hokumetinin xarici siyaseti Kubanin Puerto Rikonun Filippinin Karolin ve Marian adalarinin Palay arxipelaqinin ve Afrikanin bezi erazilerinin Ispan mustemleke imperiyasinin terkibinde saxlanilmasina yonelmisdi Milli azadliq herekati ispanlarin mustemleke agaliginin esaslarini dagitti 1892 ci ilde Kubada Kuba inqilabi Partiyasi yarandi Onun meqsedi Kubalilari musteqillik ugrunda ciddi mubarizeye hazirlamaq idi Onun lideri ise meshur kubali siyasetci Xose Marti idi Partiyanin proqramina aqrar islahat hemcinin irqi ayri seckilik soz azadligi hemcinin azad toplasmaq ve s demokratik azadliqlar daxil idi 24 fevral 1895 ci ilde qiyam baslandi Bu 1895 1898 ci illeri ehate eden Milli Azadliq herekatina cevrildi Lakin 1895 ci il 19 Mayda Xose Marti helak oldu Qiyamda idareedici rolu herbciler Azadliq ordusunun bas komandani ve onun komekcisi ve ele aldilar Qiyamcilarin fealiyyeti muveffeqiyyetli idi Bele ki 1895 ci ilin qisinda artiq Havana muhasireye alinmisdi Hemin dovrde adani idare eden ispan generali kapitan Madride ciddi veziyyet haqqinda melumat verdi ve tecili islahat kecirilmesini teleb etdi Ispan hokumeti bundan imtina etdi ve 10 fevral 1896 ci ilde general Valeriano Veyleri onunla evezledi O inqilabcilarla her hansi bir elaqesi olan kubalilarin hebs dusergelerine salinmasina ve edamina icaze vermisdi Ciddi cezalandirici emeliyyatlarina gore Veylere qessab leqebi verilmisdir 1895 ci ilde Prezident Klivlend ABS nin Ispaniya Kuba muharibesinde neytralligini elan etmisdir 1896 ci ilin aprelinde general Veyer terefinden Kuba usyancilarina komek etmekde subheli bilinen ABS vetendaslari hebs olunmaga baslandi ABS Konqresi prezidentden Kubadaki hadiselere aktiv mudaxile etmeyi teleb etdi Bu gosterdi ki ABS Kuba qiyamcilarini muharibe eden teref kimi tanimis ve qanuni esaslarla onlara yardim gostermek ucun Statlara imkan vermisdir Lakin Ag Evde Klivlendin etirazi bunu texire salmisdi Her sey 1897 ci ilin martinda bas tutmus seckiden sonra deyisdi Hemin vaxtda Mak Kinli prezident secildi Baxmayaraq ki o problemin hellini sulh yolu ile hell etmeyi arzulayirdi lakin yeni prezident derhal Kubanin mudafiesi meselesini qaldirdi Ancaq Ispan hokumeti ABS in sulh niyyetlerinden subhelenirdi Xususile de Amerikanlarin muharibe ucun gizli hazirliq aparmalari onlari bele dusunmeye vadar etmisdi Herbi mudaxileden boyun qacirmaq umidile 1897 ci ilin sonunda general Veyler Kubadan geri cagrildi ABS hokumeti umid edirdi ki tezyiq ve tehdidlerle cox seye nail olmaq olar ABS diplomatik heyeti Ispaniyada cox provakativ davrandilar Onlar ispanlara ultimatium vererek bu muharibenin 1897 ci il noyabrin 1 dek bitirmesini teleb etdiler Resmi Madrid guzeste getmeye mecbur oldu Veylerin geri cagrilmasi istisna olmaqla Ispaniya Kuba ve Puerto Rikoya muxtariyyet vermeye ve bu adalara konstitusiya tetbiq etmeye soz verdi ABS da oz novbesinde neytralligini qorumaga soz verdi 1 yanvar 1898 ci ilde Kuba muxtariyyet aldi Lakin ne usyancilar ne de Birlesmis Statlar bunu tanimadilar 15 fevral 1898 ci ilde ise evvelde qeyd olundugu kimi Mayn gemisi qeyri mueyyen veziyyetde partlamis ve bu hadisede ABS Ispaniyani gunahlandirmisdir Ispaniya ise ABS la her hansi bir konflikte girmeye qorxurdu Lakin bu muharibe ABS nin cox nufuzlu quvveleri ucun arzuolunan idi Senator Loc Con Heyn ve 1897 ci ilde Deniz nazirinin muavini vezifesinde calismis Teodor Ruzvelt Ispaniya ile muharibeye coxdan hazirlasmisdilar Butun statlarda Meyni yadda saxla suari dolasirdi Amerikan hokumeti bu dovrde ikili siyaset yurudurdu Bir terefden Kuba inqilabcilarina pul ve silahla yardim gosterir diger terefden ise ispaniyaya qiyami yatirmaqda destek verirdi ABS nin siyaseti aciq askar fitnekar siyaset idi ve Ispaniyayla Kuba arasindaki konflikti suni sekilde daha da alovlandirmaqla gelecekde muharibeni Ispaniyanin boynuna qoymaga calisirdi Meyn gemisinin partlamasindan sonra ABS ve Ispaniya arasindaki munasibetler her gun daha da pislesirdi 27 martda Vasinqton Madridden hebs dusergelerinin legv edilmesini ehtiyaci olan kubalilari erzaq mehsullari ile techiz etmeyi 1898 ci il oktyabrin 1 dek Azadliq ordusu ile barisiq imzalamagi ve bu danisiqlarda ABS nin vasiteci kimi istirakinin teleb etdi 31 martda Madrid Amerikanin sertlerini qebul etdi hebs dusergelerini legv etmeyi ve ehtiyac isinde olan kubalilar ucun 3 mln peso teyin etmeyi ved verdi Lakin ABS nin vasiteciliyini qebul etmedi 7 aprel 1898 ci ilde Avropanin aparici dovletleri Almaniya Fransa Rusiya Avstriya Macaristan Italiya Ispaniya ile sulhu qorumaq barede ABS prezidentine muraciet etdiler Roma papasi XII Lev vasiteci olmaga raziliq verdi Boyuk Britaniya Almaniya ile ixtilaflar sebebinden ABS ni desteklemisdi Her halda aprelin 9 da Ispaniya Kubadaki herbi emeliyyatlari dayandirmisdir Ingilterenin tutdugu movqe Ispaniyani inandirmisdir ki eger ABS muharibeye baslayacaqsa Ispaniya herbi emeliyyatlarda tekce Kubani itirmeyecek 10 aprelde ABS nin Madriddeki sefiri Vudvord Mak Kinliye teleqram vuraraq bildirdi ki Ispaniya hokumeti ABS nin arzu etdiyi kimi Kubaya muxtariyyet vere ve yaxud onu Birlesmis Statlara guzeste gede biler Lakin 11 aprelde Mak Kinli teleqrami gizletmis ve Konqrese bildirmisdir ki sulhu qorumaq cehdleri muveffeqiyyetle basa catmamisdir 19 aprel 1898 ci ilde ABS Konqresi Kubanin musteqilliyini tanimaq hemcinin Kuba adasinin xalqini Ispan mustemlekeciliyinden azad etmek meqsedile ABS ye herbi mudaxile huququ veren Musterek qerar qebul etdi Hemcinin ABS soz verdi ki barisiq elde olunan kimi adalarin idaresi ve hakimiyyet adanin ehalisine verilecek 20 aprelde Prezident Mak Kinli Konqresin qerarini tesdiq etdi 21 aprelde ABS Ispaniyaya ultimatium vererek Kubani terk etmesini teleb etdiBununla da ABS Ispaniya elaqeleri kesildi 22 aprelde Simali Amerika Atlantik Eskadrasi adani muhasireye almaq ucun Kyu Vestden Kuba istiqametinde yola cixdi 23 aprelde Ispaniya oz imicini qorumaq ucun ABS ye muharibe elan etdi Ispaniya Avropanin guclu dovletlerinin desteyine arxalanirdi Lakin bu dovletler aciq askar elden verilmis muharibede istirak etmek arzusunda deyildiler 24 aprelde Kubanin Hokumet surasi Birlesmis Statlari muttefiq kimi taniyir 25 aprelde ABS Konqresi resmen Ispaniyaya muharibe elan etdi Numayendeler Palatasinda muharibenin lehine 311 elehine 6 Senatda ise lehine 42 elehine 35 ses olmaqla qebul edildi Ehtimal ki eger senatda Budvorda gelen teleqram haqqinda melumat olsaydi Mak Kinlinin muharibe haqda teklifi qebul edilmezdi Muharibenin gedisiSakit okeaninda veziyyetManila limaninda doyusIspan herbi gemisi Santiyaqo ugrunda geden doyuslerde zedelenmesi 3 iyul 1898 ci il ABS nin dovlet katibi Con Hey ABS Ispaniya muharibesini Parlaq Kicik Muharibe adlandirirdi Muharibe elan olundu Kuba sahillerinde Atlantik eskadrasi gedib gelirdi Lakin adaya ordularin enmeyi gecikdi Amerikalilar muharibeni baslamaga bir qeder telesdiler Konullu hisseler hele de emele getirilmemis daimi ordunun ve donanmanin hisseleri ile onlarin hereketlerinin koordinasiyasi uygunlasdirilmamis epidemiyalar bas qaldirmisdi Muharibede esas rolu donanma oynadi Mak Kinlinin prezident postuna secildiyi zamanda ABS nin daimi ordusu 27000 nefer teskil edirdi Muharibenin baslangicinda ordunun sayi 62000 nefere catdirildi Muharibe zamani ise ordunun heyeti maksimum hedde 280000 nefere catdirildi 1898 ci ilin apreli ve mayinda Mak Kinli orduya 200 000 konullunun celb edilmesini teklif etdi Baxmayaraq ki buna hec bir ehtiyac yox idi Ispaniyaya regbet besleyenler umid edirdiler ki sakitlik heftesi erzinde Ispaniya hokumeti quvveler ile birlese ozune muttefiq tapa ve kubalilarla raziliga gele biler lakin bu bas tutmadi Herbi emeliyyatlar 2 istiqametde Sakit Okean Filippin ve Atlantik okean Kuba ve Puerto Riko bas verdi Onlar 2 merheleye bolune biler 1 Manil deniz doyusu 2 Santyaqo de Kubada doyus Muddet olaraq 3 ay may iyun iyul goturulmusdu 1898 ci il mayin 1 de Sakit okean eskadrasi admiral Dyuninin basciligi altinda Filippinin paytaxti Manila buxtasina soxuldu Burada Ispanlara mexsus Admiral Montexonun basciligi altinda kohnelmis donanma dayanmisdi Doyus novbetigun bas tutdu 11 ispan gemisi mehv oldu Dyuninin eskadrasi ise demek olar ki itkiye ducar olmamisdi Yalniz heyetden 7 nefer yaralanmisdi Ispanlarin itkileri ise 381 nefer olu ve yaralilar idi Neticede Amerinkanlar Filippin arxipelaqinin butun erazisinde deniz kommunikasiyalari uzerinde nezareti ele almisdilar Ele bu anda Filippin Milli ordusu Manilani muhasireye aldi Buradaki ispan qarnizonun veziyyeti cixilmaz olmusdur ABS nin sakit okeandaki gozlenilmez fealiyyeti ABS metbuati ve Ag Ev terefinden Kubanin azad olunmasi kimi qeleme verilirdi lakin bezi boyuk dovletler xususile Almaniya ABS nin Filippini tutmaq planini anladi ve muharibe eden terefler arasinda vasitecilik etmek ucun Manilaya eskadra gonderdi Lakin Amerikanlar Almaniyanin vasiteciliyini qebul etmediler Buna gore de Almanlar Filippinin sahilboyu sularini terk etmeli oldular 19 mayda qefleten Amerikan quvveleri Santyaqo de Kuba limanini muhasireye aldilar Ispan eskadrasina Admiral Server basciliq edirdi Faktiki olaraq bu gemiler doyus qabiliyyetine malik deyildiler Lakin onlar adanin mudafiesinde ve buradaki amerikan desantlarinin mohkemlenmemesine qulluq edirdiler 3 iyulda admiral Server eskadrani Santyaqodan Havanaya kocurmek qerarina geldi Ispan gemileri aciq denize cixan kimi ABS donanmasi ile qarsilasdlar ABS donanmasina admiral Sempson ve Sley basciliq edirdi Bir nece saat erzinde ispanlar 3 keryser ve 2 esmines itirdiler Cixilmaz veziyyete dusen admiral Server teslim olmaq mecburiyyetinde qaldi Zabitler ve denizcilerle birlikde esir goturulduler Amerikanlarin itkileri ise 1 nefer olu ve 10 nefer yarali idi Santyaqo De Kubadaki meglubiyyet neticesinde Ispaniya oz donanmasini itirdi ve daha oz deniz mulklerini qoruya bilmedi Amerikan desantlarinin Santyaqo De Kubaya cixarilmasi hele 22 iyunda baslanmisdi Lakin ispan donanmasinin mehvinden sonra desant emeliyyatlari irimiqyasli xarakter aldi Ispan desantlarinin Amerikan desantlarina qarsi mubarizesini cetinlesdiren amillerden biri de burada sari setelcem adlanan epidemiyanin yayilmasi idi Amerikan quru qosunlari Kuba usyancilari ile birlesmis ve seheri muhasireye almisdilar 22 iyulda Ispan qarnizonu teslim oldu Atlantik doyus meydaninda muharibe dayandi 26 iyulda Ispaniya meglubiyyeti qebul etdi ve sulh imzalanmasini istedi 12 avqustda ABS la Ispaniya arasinda herbi emeliyyatlarin basa catdirilmasi haqqinda protokollar imzalandi 13 avqustda Ispan ordusu manilani tehvil verdi ve seher Amerikan Filippin quvvelerinin nezaretine verildi Sakit okean dgyus meydaninda da muharibe basa catdi Hemin vaxtdan baslayaraq sulh muqavilesinin islenib hazirlanmasina baslanildi Muharibenin yekunu ve neticeleri1898 ci il dekabrin 10 da Parisde ABS ve Ispaniya arasinda Sulh muqavilesi imzalandi Sertleri Ispaniya Kubanin suverenliyine qarsi butun iddialardan el cekmeli Ispaniya Puerto Rikonu ve diger adalari Ispaniyanin nezareti altinda olan Vest Hindi hemcinin Maryannadaki Guam adasini ve Ladronani ABS ye guzeste getdi Ispaniya Filippin arxipelaqinin ABS ye guzeste gedir ABS ise Ispaniyaya 20 mln dollar deyerinde mebleg odemeyi ohdesine goturur Muqavilede Kubanin musteqilliyi haqqinda ve ABS ordularinin Kubada qalacagi muddet haqqinda da melumat yox idi Amerikanlar ozlerini isgalci kimi aparirdilar Kubanin Azadliq ordusuna Ispanlarin cixdigi erazilere girmek qadagan edildi Gelecekde fors major veziyyetin yaranmamasi ucun ABS hokumeti Kuba silahli quvvelerini buraxmaq haqqinda qerar qebul etmisdiler Bele bir qerar Filippinin xalq ordusuna qarsi da qebul edilmisdi Lakin komandan Aginaldo silahi yere qoymadi ve Amerikan isgalcilarina qarsi qiyam qaldirdi Qiyam 1902 ci ilde Filippinin musteqilliyinin tentene ile qeyd olunmasiyla basa catdi Amerikan emissari Parter Kuba usyansilarinin bascisi Qomesi emin etmisdi ki ABS Azadliq ordusun legvinden sonra Kubaya musteqillik verecek Tereddudsuz olaraq general Kuba ordusunun buraxilmasi haqqinda qerar qebul etdi O zaman ABS ordusunun Kubadan texliye olunmasina baslanildi Kubanin isgalindan sonra ABS kapitalinin adaya qisa vaxt erzinde daxil olmasina hec bir manee qalmamisdi Amerikan herbcileri siyasetcileri ve biznesmenleri Kubada iqtisadi movqelerini guclendirmek ucun mumkun olan her seyi edirdiler ki Kubanin butun iqtisadiyyatini ABS bazarlari ve inhisarcilari ile elaqelendirmeye calisirdilar Kubalilarin boyuk bir qismi iqtisadiyyatin dircelmesinde yegane umidi ABS la intensiv emekdasliqda gorurdu ABS nin terefinde ehalinin varli tebeqeleri dururdu ve ABS ni bu inqilabin qaranti hesab edirdiler 14 fevral 1901 ci ilde Kubanin Muessisler Meclisi konstitusiya qebul etdi 20 may 1902 ci ilde Kuba uzerinde milli bayraqlar dalgalanmaga basladi Ilk prezident seckisinde Estrada Palma qelebe qazandi Lakin Kubanin musteqilliyi ABS konqresi terefinden qebul edilan ve 22 may 1903 cu ilde quvveye minen Plattin duzelisi ile mehdudlasdirildi Duzelisin sertlerine gore Kubanin xarici siyaseti ABS nin nezareti altinda olur hemcinin Kubanin xarici dovletlerden borc goturmesi qadagan edilmisdi Hemcinin Amerikan hokumeti Kubanin daxili siyasetine nezaret etmek huququnu da elde etdi ve adada igtisaslarin bas vereceyi anda polis funksiyasini yerine yetirecek Kuba erazisinde bir nece ABS herbi bazasi yerlesdirildi Faktiki olaraq respublika ABS nin protektorati oldu ABS la muharibedeki meglubiyyet Ispaniya ucun facie kimi qiymetlendirilmisdi 1898 ci il ispanlarda milli tehqir hiss yaratdi Herbi meglubiyyetin sebeblerini derhal olkenin iqtisadi sosial ve siyasi problemleri ile elaqelendirdiler Sagasta Liberal hokumeti 1899 cu ilde istefaya getdi Muharibeden sonra ABS faktiki olaraq 300 min km erazisi ve 10 mln ehalisi olan dunyanin boyuk mustemleke imperiyalarindan birine cevrilmisdi Ispaniya ise ABS in tesir zonasi olan Qerb yarimkuresinden sixisdirilib cixarildi Dunyanin yeniden bolusdurulmesine davam ederek ABS diger boyuk guclerin hele zebt etmediyi okean adalarini tutmaq barede dusunurdu Bu adalar ABS ye Asiyada ve Cinde oz tesirini guclendirmeye serait yaradirdi Butun esr erzinde ABS nin xarici siyaseti evvelce Qerb yarimkuresinde sonra ise Asiyada iqtisadi ve siyasi tesirini tetbiq etmak idi Ispan Amerikan muharibesi dunyanin mustemlekelerini boyuk dovletlerin ve xalqlarin arasinda bolusdurulmesini uze cixaran ve dunyanin ilk imperialistik herbi konflikti kimi taninmisdir Istinadlar Military Map Island of Puerto Rico World Digital Library 1898 2013 10 23 tarixinde Istifade tarixi 2013 10 22