Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
31 mart hadisəsi (türk. 31 mart olayı) – İkinci Məşrutiyyətin elanından sonra hökumətə qarşı tərtib olunan böyük hərbi çevriliş. Nəticədə Sultan Əbdülhəmid taxtdan endirilərək Salonikiyə sürgünə göndərilmiş, yerinə kiçik qardaşı Mehmed Rəşad taxta çıxarılmışdır.
Hadisənin arxa planı
Rumi təqvimlə 31 mart 1325-ci ildə (miladi təqvimlə 13 aprel 1909) baş verdiyi üçün bu adla anılan hadisə İttihad və Tərəqqi cəmiyyətinin hakimiyyətinə qarşı yönəlmişdi. İkinci məşrutiyyətin elan edilməsindən sonra ən güclü siyasi təşkilata çevrilən və hökumət kabinetində iştirak etməsə də, hakimiyyətə tez-tez müdaxilə edən İttihadçılar iqtidarda qeyri-sabitlik yaratmışdı.4 avqust 1908-ci ildə nazirlərin təyinatı məsələsində İttihadçılarla narazılığa düşən Səid Paşa hökuməti istehfa etdi və yerinə Kamil Paşa sədarətə gətirildi (5 avqust). Bu hadisə İttihadçılara qarşı olan müxalif qüvvələri daha da qəzəbləndirdi. Müxalif cəbhəni, 14 sentyabrda qurulan Əhrar cəmiyyətindəki Sultanzadə Səbahəddin bəy və tərəfdarları ilə İttihadçıları dindən dönmüş olaraq görən mühafizəkarlar təşkil edirdi. Digər yandan Avstriya-Macarıstan imperiyası Osmanlı məclisinə vəkil göndərilməsinin qarşısını almaq üçün 5 oktyabrda Bosniya-Herseqovinanı işğal etdi. Həmin gün Bolqarıstan müstəqilliyini elan etdi. Bir gün sonra isə Krit adası Yunanıstana birləşdirildi. Bu hadisələr isə daxildəki çalxantıları artırdı. Özlərini təhlükədə hiss edən İttihadçılar, üçüncü ordu bölüyünə bağlı 4 batalyonu məşrutiyyətin qorunması və İstanbulun təhlükəsizliyi bəhanəsiylə 19 oktyabrda Salonikidən İstanbula gətirtdi. 17 dekabrda toplanan məclisdə İttihadçılar üstünlük qazandı. Əhrar cəmiyyəti tərəfdarı olan Kamil Paşa hökuməti İttihadçıların təziqi ilə istehfa etdi və 14 fevralda İttihad yanlısı olan Hüseyn Hilmi Paşa sədarətə gətirildi. 7 apreldə İttihadçılara qarşı sərt tənqidlər dərc edən Sərbəsti qəzetinin redaktoru Həsən Fəhmi bəy sui-qəsdlə öldürüldü. Bir gün sonra baş tutan cənazə mərasimi İttihadçılara qarşı mitinqə çevrildi.
Gedişatı
Salonikidən İttihadçıları qorumaq üçün gətirilən batalyon əsgərləri onların iç üzünü görmüş, 12 apreli 13 aprelə bağlayan gecə ayaqlandılar. Bir neçə zabiti Daşqışlağında həbs edən əsgərlər İstanbuldakı digər ordu birliklərini də özlərinə qoşaraq Ayasofya məscidi yaxınlığındakı Məclis-i Məbusan binası önündə toplandılar. Əllərində ağ, yaşıl və qırmızı bayraqlar tutan 3-4 min üsyançıya dah sonra Vulkan qəzeti redaktoru Dərviş Vəhdəti rəhbərlyindəki minə yaxın mədrəsə tələbəsi də qatıldı. Üsyançılara mane olmaq istəyən bir neçə üləma isə qətlə yetirildi.
İstanbuldakı hadisələrlə yanaşı, əyalətlərdə və xüsusilə də Balkan yarımadasında böyük iğtişaşlara səbəb olan 31 mart hadisəsi 11 gün davam etdi. İşğal altında olan Məclis-i Məbusanda üsyançıların başlıca tələblərinin hökumətin istehfası, Kamil Paşanın sədarətə, İsmayıl Kamalın isə məclis rəhbərlİyinə gətirilməsi, İttihad və Tərəqqi cəmiyyətinin ləğv edilməsi və hadisəyə adı qarışanlar haqqında əfv qərarı çıxarılması olduğunu bildirdi.Məclisdə səsvermə üçün yetərli sayda vəkil olmamasına baxmayaraq silah zoruyla bu tələblərin qəbul edilməsi haqqında məclis bəyannaməsi qəbul edildi. Teleqrafla saraya bildirilən qərar sultan tərəfindən də təsdiq edildi.
Sədrəzəm həmin gün günorta saatlarında istehfa etdi. Bu əsnada məlumat vermək üçün saraya göndərilən ədliyə naziri Nazim bəy yanlışlıqla öldürüldü. Ulduz sarayını bomblamaqla ittiham olunan Əli Kabuli bəy, Ulduz sarayında Sultan Əbdülhəmidin gözləri önündə qətlə yetirildi. Üsyanın ikinci günü xarici işlər naziri Əhməd Tofiq Paşa sədrəzəm oldu.
İttihad və Tərəqqi cəmiyyətinin öndə gələn üzvləri gizləndi və ya İstanbuldan uzaqlaşdı. Ancaq bu siyasi təşkilat hələ də əyalətlərdə və xüsusilə də Makedoniya bölgəsində hakim mövqedə idi. Məşrutiyyətin qorunması və üsyanın yatırılması üçün dərhal əyalətlərdən əsgər toplanıb İstanbula yeridilməsinə qərar verildi. İkinci və üçüncü ordu birliklərindən ibarət olan və “Hərəkat ordusu” adlanan bu ordu 19 apreldə qatarla Yaşılköyə gətirildi. Hərəkat ordusu rəhbəri Hüseyn Hüsnü Paşa ertəsi gün Hadımköyə qayıtdı və 22 apreldə ordu rəhbərliyini ələ almaq üçün Mahmud Şövkət Paşa Yaşılköyə gəldi. Bununn ardından məclis üzvlərindən bəziləri 22 apreldə Yaşılköyə gələrək burada ordu komandirləri ilə görüşdülər. 24 apreldə Hərəkat ordusu şəhərə yeridildi və şəhərin idarəsini ələ aldı. Yüzlərlə insan öldürüldü. İttihadçılar yenidən İstanbula qayıtdılar. Ardından təşkil olunan məhkəmədə Dərviş Vəhdəti də daxil olmaqla, bir çox şəxs meydanlarda qurulan dar ağaclarında edam edildi. Həbs olunan bəzi siyasi şəxslər isə İngiltərənin müdaxiləsi ilə azadlığa buraxıldı. Hadisələrdən sultanı da təqsirləndirən məclis 27 apreldə Sultan Əbdülhəmidi taxtdan endirdi və vəliəhd Mehmed Rəşad taxta çıxarıldı. Bu əsnada sultan, sədrəzəm Tofiq Paşaya səltənəti qardaşına buraxa biləcəyini, ancaq 31 mart hadisələrində heç bir günahının olmadığını bir komitə vasitəsilə sübut edilməsini tələb etdi. Tofiq Paşa vəziyyəti Səid Paşaya bildirsə də, Səid Paşa “Əgər sultan bəraət qazanarsa, bizim halımız necə olar ?” deyərək təklifə etiraz etmişdir.
31 mart şəhidlərinin xatirəsinə inşa olunan abidənin açılış mərasimi isə 23 may 1911-ci ildə baş tutdu. Hürriyət abidəsi adlanan abidədə 2 zabit və 42 əsgərin məzarı yerləşir.
Qalereya
-
![image]()
Hərəkat ordusu Bakırköydə -
![image]()
Hərəkat ordusu Taksim meydanında -
![image]()
Sultan Əbdülhəmidə taxtdan endirildiyini bildirən heyət -
![image]()
31 mart hadisəsi məhkumları -
![image]()
Hürriyət abidəsi
İstinadlar
Bu məqalədəki istinadlar müvafiq ilə göstərilməlidir. |
- İsmail Hami Danişmend, 31 Mart Vak’ası, İstanbul 1961
- Ali Birinci, “31 Mart Vak’asının Bir Yorumu”, Türkler (nşr. Hasan Celal Güzel v.dğr.), Ankara 2002, XIII, 193-211
- Celâl Bayar, Ben de Yazdım, İstanbul 1965-66, I, 180-185
- Ayfer Özçelik, Sahibini Arayan Meşrutiyet: Meclis-i Mebusan’ın Açılışı, 31 Mart ve 1909 Adana Olayları, İstanbul 2001, s. 169-232
- Zekeriya Türkmen, Osmanlı Meşrutiyetinde Ordu-Siyaset Çatışması, İstanbul 1993, s. 23-97, 103-112
- C. R. von Sax, Nachtrag zur Geschichte des Machtverfalls der Türkei, Wien 1913, II, 569-571
- Yusuf Hikmet Bayur, Türk İnkılâbı Tarihi, İstanbul 1983, I/2, s. 135-136, 182-217
- Sina Akşin, 31 Mart Olayı, İstanbul 1972
- Kâzım Karabekir, İttihat ve Terakki Cemiyeti: 1896-1909, İstanbul 1993, s. 35-82
- Meclis-i Mebusan Zabıt Ceridesi (Devre: 1, İçtima Senesi: 1), Ankara 1982, III, 14-27, 31-100, 204-260, 600-652, 700-750 vd.
- Ahmed Bedevî Kuran, İnkılâp Tarihimiz ve Jön Türkler, İstanbul 1945, s. 249-261, 276-277;
- Ali Cevat, İkinci Meşrutiyet’in İlânı ve Otuzbir Mart Hadisesi (haz. Faik Reşit Unat), Ankara 1960, s. 49, 60-61, 79-87, 186-187
Mənbə
- V. R. Swenson, “Military Rising in Istanbul 1909”, Journal of Contemporary History, V/4, London 1970, s. 171-184;
- Ahmet Turan Alkan, “Ordu Siyaset İlişkisinin Tarihine Bir Derkenar: 31 Mart Vakası ve Sonuçları”, Yeni Türkiye, VI/31, Ankara 2000, s. 420-429;
- Hasan Unal, “Britain and Ottoman Domestic Politics: From the Young Turk Revolution to the Counter-Revolution, 1908-9”, MES, XXXVII/2 (2001), s. 1-22;
- Zekeriya Kurşun - Kemal Kahraman, “Derviş Vahdetî”, DİA, IX, 198-200;
- Azmi Özcan, “İttihâd-ı Muhammedî Cemiyeti”, a.e., XXIII, 475;
- Şükrü Hanioğlu, “İttihat ve Terakkî Cemiyeti”, a.e., XXIII, 481-482
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu adin diger istifade formalari ucun bax 31 mart hadisesi turk 31 mart olayi Ikinci Mesrutiyyetin elanindan sonra hokumete qarsi tertib olunan boyuk herbi cevrilis Neticede Sultan Ebdulhemid taxtdan endirilerek Salonikiye surgune gonderilmis yerine kicik qardasi Mehmed Resad taxta cixarilmisdir Hadisenin arxa planiHerekat ordusu rehberleri Onde solda Huseyn Husnu Pasa ortada Mahmud Sovket Pasa arxada soldan ikinci Ismet bey Inonu ucuncu Hafiz Haqqi bey dorduncu Enver bey Rumi teqvimle 31 mart 1325 ci ilde miladi teqvimle 13 aprel 1909 bas verdiyi ucun bu adla anilan hadise Ittihad ve Tereqqi cemiyyetinin hakimiyyetine qarsi yonelmisdi Ikinci mesrutiyyetin elan edilmesinden sonra en guclu siyasi teskilata cevrilen ve hokumet kabinetinde istirak etmese de hakimiyyete tez tez mudaxile eden Ittihadcilar iqtidarda qeyri sabitlik yaratmisdi 4 avqust 1908 ci ilde nazirlerin teyinati meselesinde Ittihadcilarla naraziliga dusen Seid Pasa hokumeti istehfa etdi ve yerine Kamil Pasa sedarete getirildi 5 avqust Bu hadise Ittihadcilara qarsi olan muxalif quvveleri daha da qezeblendirdi Muxalif cebheni 14 sentyabrda qurulan Ehrar cemiyyetindeki Sultanzade Sebaheddin bey ve terefdarlari ile Ittihadcilari dinden donmus olaraq goren muhafizekarlar teskil edirdi Diger yandan Avstriya Macaristan imperiyasi Osmanli meclisine vekil gonderilmesinin qarsisini almaq ucun 5 oktyabrda Bosniya Herseqovinani isgal etdi Hemin gun Bolqaristan musteqilliyini elan etdi Bir gun sonra ise Krit adasi Yunanistana birlesdirildi Bu hadiseler ise daxildeki calxantilari artirdi Ozlerini tehlukede hiss eden Ittihadcilar ucuncu ordu boluyune bagli 4 batalyonu mesrutiyyetin qorunmasi ve Istanbulun tehlukesizliyi behanesiyle 19 oktyabrda Salonikiden Istanbula getirtdi 17 dekabrda toplanan meclisde Ittihadcilar ustunluk qazandi Ehrar cemiyyeti terefdari olan Kamil Pasa hokumeti Ittihadcilarin teziqi ile istehfa etdi ve 14 fevralda Ittihad yanlisi olan Huseyn Hilmi Pasa sedarete getirildi 7 aprelde Ittihadcilara qarsi sert tenqidler derc eden Serbesti qezetinin redaktoru Hesen Fehmi bey sui qesdle olduruldu Bir gun sonra bas tutan cenaze merasimi Ittihadcilara qarsi mitinqe cevrildi GedisatiSalonikiden Ittihadcilari qorumaq ucun getirilen batalyon esgerleri onlarin ic uzunu gormus 12 apreli 13 aprele baglayan gece ayaqlandilar Bir nece zabiti Dasqislaginda hebs eden esgerler Istanbuldaki diger ordu birliklerini de ozlerine qosaraq Ayasofya mescidi yaxinligindaki Meclis i Mebusan binasi onunde toplandilar Ellerinde ag yasil ve qirmizi bayraqlar tutan 3 4 min usyanciya dah sonra Vulkan qezeti redaktoru Dervis Vehdeti rehberlyindeki mine yaxin medrese telebesi de qatildi Usyancilara mane olmaq isteyen bir nece ulema ise qetle yetirildi Istanbuldaki hadiselerle yanasi eyaletlerde ve xususile de Balkan yarimadasinda boyuk igtisaslara sebeb olan 31 mart hadisesi 11 gun davam etdi Isgal altinda olan Meclis i Mebusanda usyancilarin baslica teleblerinin hokumetin istehfasi Kamil Pasanin sedarete Ismayil Kamalin ise meclis rehberlIyine getirilmesi Ittihad ve Tereqqi cemiyyetinin legv edilmesi ve hadiseye adi qarisanlar haqqinda efv qerari cixarilmasi oldugunu bildirdi Meclisde sesverme ucun yeterli sayda vekil olmamasina baxmayaraq silah zoruyla bu teleblerin qebul edilmesi haqqinda meclis beyannamesi qebul edildi Teleqrafla saraya bildirilen qerar sultan terefinden de tesdiq edildi Sedrezem hemin gun gunorta saatlarinda istehfa etdi Bu esnada melumat vermek ucun saraya gonderilen edliye naziri Nazim bey yanlisliqla olduruldu Ulduz sarayini bomblamaqla ittiham olunan Eli Kabuli bey Ulduz sarayinda Sultan Ebdulhemidin gozleri onunde qetle yetirildi Usyanin ikinci gunu xarici isler naziri Ehmed Tofiq Pasa sedrezem oldu Ittihad ve Tereqqi cemiyyetinin onde gelen uzvleri gizlendi ve ya Istanbuldan uzaqlasdi Ancaq bu siyasi teskilat hele de eyaletlerde ve xususile de Makedoniya bolgesinde hakim movqede idi Mesrutiyyetin qorunmasi ve usyanin yatirilmasi ucun derhal eyaletlerden esger toplanib Istanbula yeridilmesine qerar verildi Ikinci ve ucuncu ordu birliklerinden ibaret olan ve Herekat ordusu adlanan bu ordu 19 aprelde qatarla Yasilkoye getirildi Herekat ordusu rehberi Huseyn Husnu Pasa ertesi gun Hadimkoye qayitdi ve 22 aprelde ordu rehberliyini ele almaq ucun Mahmud Sovket Pasa Yasilkoye geldi Bununn ardindan meclis uzvlerinden bezileri 22 aprelde Yasilkoye gelerek burada ordu komandirleri ile gorusduler 24 aprelde Herekat ordusu sehere yeridildi ve seherin idaresini ele aldi Yuzlerle insan olduruldu Ittihadcilar yeniden Istanbula qayitdilar Ardindan teskil olunan mehkemede Dervis Vehdeti de daxil olmaqla bir cox sexs meydanlarda qurulan dar agaclarinda edam edildi Hebs olunan bezi siyasi sexsler ise Ingilterenin mudaxilesi ile azadliga buraxildi Hadiselerden sultani da teqsirlendiren meclis 27 aprelde Sultan Ebdulhemidi taxtdan endirdi ve veliehd Mehmed Resad taxta cixarildi Bu esnada sultan sedrezem Tofiq Pasaya selteneti qardasina buraxa bileceyini ancaq 31 mart hadiselerinde hec bir gunahinin olmadigini bir komite vasitesile subut edilmesini teleb etdi Tofiq Pasa veziyyeti Seid Pasaya bildirse de Seid Pasa Eger sultan beraet qazanarsa bizim halimiz nece olar deyerek teklife etiraz etmisdir 31 mart sehidlerinin xatiresine insa olunan abidenin acilis merasimi ise 23 may 1911 ci ilde bas tutdu Hurriyet abidesi adlanan abidede 2 zabit ve 42 esgerin mezari yerlesir QalereyaHerekat ordusu Bakirkoyde Herekat ordusu Taksim meydaninda Sultan Ebdulhemide taxtdan endirildiyini bildiren heyet 31 mart hadisesi mehkumlari Hurriyet abidesiIstinadlarBu meqaledeki istinadlar muvafiq istinad sablonlari ile gosterilmelidir Ismail Hami Danismend 31 Mart Vak asi Istanbul 1961 Ali Birinci 31 Mart Vak asinin Bir Yorumu Turkler nsr Hasan Celal Guzel v dgr Ankara 2002 XIII 193 211 Celal Bayar Ben de Yazdim Istanbul 1965 66 I 180 185 Ayfer Ozcelik Sahibini Arayan Mesrutiyet Meclis i Mebusan in Acilisi 31 Mart ve 1909 Adana Olaylari Istanbul 2001 s 169 232 Zekeriya Turkmen Osmanli Mesrutiyetinde Ordu Siyaset Catismasi Istanbul 1993 s 23 97 103 112 C R von Sax Nachtrag zur Geschichte des Machtverfalls der Turkei Wien 1913 II 569 571 Yusuf Hikmet Bayur Turk Inkilabi Tarihi Istanbul 1983 I 2 s 135 136 182 217 Sina Aksin 31 Mart Olayi Istanbul 1972 Kazim Karabekir Ittihat ve Terakki Cemiyeti 1896 1909 Istanbul 1993 s 35 82 Meclis i Mebusan Zabit Ceridesi Devre 1 Ictima Senesi 1 Ankara 1982 III 14 27 31 100 204 260 600 652 700 750 vd Ahmed Bedevi Kuran Inkilap Tarihimiz ve Jon Turkler Istanbul 1945 s 249 261 276 277 Ali Cevat Ikinci Mesrutiyet in Ilani ve Otuzbir Mart Hadisesi haz Faik Resit Unat Ankara 1960 s 49 60 61 79 87 186 187MenbeV R Swenson Military Rising in Istanbul 1909 Journal of Contemporary History V 4 London 1970 s 171 184 Ahmet Turan Alkan Ordu Siyaset Iliskisinin Tarihine Bir Derkenar 31 Mart Vakasi ve Sonuclari Yeni Turkiye VI 31 Ankara 2000 s 420 429 Hasan Unal Britain and Ottoman Domestic Politics From the Young Turk Revolution to the Counter Revolution 1908 9 MES XXXVII 2 2001 s 1 22 Zekeriya Kursun Kemal Kahraman Dervis Vahdeti DIA IX 198 200 Azmi Ozcan Ittihad i Muhammedi Cemiyeti a e XXIII 475 Sukru Hanioglu Ittihat ve Terakki Cemiyeti a e XXIII 481 482