Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Aspaziya ya da Miletli Aspaziya (yun. Ἀσπασία; e.ə. 470, Milet – e.ə. 400, Afina) — Afinalı dövlət xadimi Perikllə olan əlaqəsi ilə tanınmış Miletli qadın. Həyatı haqqında çox az məlumat vardır. Yetkinlik dövrünün böyük hissəsini Afinada yaşayan Aspaziyanın, Periklə və Afina siyasətinə təsir etməsi mümkündür. Platon, Aristofan, Ksenofont ilə birlikdə dövrün digər yazıçılarının əsərlərində ondan bəhs edilmişdir.
| Aspaziya | |
|---|---|
| q.yun. Ἀσπασία | |
 | |
| Doğum tarixi | e.ə. 470 |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | e.ə. 400 |
| Vəfat yeri | |
| Həyat yoldaşları |
|
| Fəaliyyəti | rhetorician, filosof, orator, yazıçı |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Antik yazıçılar Aspaziyanın eyni vaxtda bir fahişəxana işlətdiyini və fahişə olduğunu da yazmışlar. Ancaq bu məlumatların, Perikli alçaltmağa çalışan komik yazıçılar tərəfindən irəli sürüldüyünü söyləyən müasir tarixçilər tərəfindən mübahisəli məsələ kimi təqdim edilir. Hətta, bəzi tədqiqatçılar Aspaziyanın hetera ya da fahişə olduğu haqqındakı tarixi ənənəni şübhə altına alaraq, Perikllə evlənmiş ola biləcəyini də irəli sürməkdədir. Aspaziyanın Perikldən olan oğlu Gənc Perikl daha sonra Afinada general olmuş və sonra edam edilmişdir. Periklin ölümündən sonra, Aspaziyanın digər bir afinalı dövlət xadimi və general olan ilə evləndiyi barədə məlumat vardır.
Mənşəyi və erkən həyatı
Aspaziya, müasir dövrdə ilində olan, antik yunan dövründə İoniya şəhəri Miletdə doğulmuşdur. Atasının adının Axiochus olduğundan başqa ailəsi haqqında məlumat yoxdur, ancaq aldığı mükəmməl təhsili yalnız zəngin ailələrin verə biləcəyi düşünülsə, belə bir ailədən gəldiyi aydındır. Bəzi antik mənbələr isə Aspaziyanın Kariyalı bir müharibə qəniməti olduğunu bildirir, ancaq bu məlumatlar ciddi olaraq müdafiə edilmir. [β]
Afinaya ilk dəfə hansı şərtlərlə getdiyi bilinmir. IV əsrə aid, üzərində Axiochus ilə Aspaziyanin adları olan bir məzar daşının tapılması, tarixçi Peter K. Biknelin Aspaziyanın ailə keçmişini və Afina ilə olan əlaqələrinə dair yeni mülahizəni irəli sürməsinə səbəb olmuşdur. Biknelin versiyası, Aspaziya ilə E.ə. 460 –cı ildə Afinadan sürgün edilən və bu dövrü Miletdə yaşadığı güman edilən skambonideli II Alkiviadı (məşhur Alkiviadın babası) eyniləşmişdir. Biknelin fikrincə, Alkiviad sürgün edilərək Miletə getmiş, burada Axiochus adında birinin qızı ilə evlənmişdir. Daha sonra Alkiviad, yeni arvadı və onun kiçik bacısı Aspaziya ile birlikdə Afinaya qayıtmışdır. Biknel eyni zamanda bu nikahdan olan ilk uşağın adının Axiochus, ikinci uşağın adının da Aspasios olduğunu iddia edir. Habelə Periklin Aspaziya ile tanış olmasının, Alkiviadın ailəsi ilə olan yaxın əlaqələri sayəsində olduğu fikrini də irəli sürməkdədir.
Afinadakı həyatı
Antik yazıçıların və bəzi müasir dövr tarixçilərinin mübahisəli ifadələrinə görə Aspaziya, Afinada hetera (elitar fahişə) olmuş və ehtimal ki, bir fahişəxana işlətmişdir.[α] Hetera, aristokratiyaya xidmət edən peşəkar fahişələrə verilen addır. Fiziki gözəlliklərindən əlavə, çox zaman Aspaziyanın vəziyyətində olduğu kimi yüksək təsilə malik olmaları, müstəqil olmaları və vergi vermələri ilə digər afinalı qadınlardan seçilirdilər. Aspaziya, müstəqil qadınlar olaraq adlandırıla biləcək olan heteralar içərisinde, Afina cəmiyyətində öndə gedən bir fiqur olması ilə nümunə olmuşdur.Plutarx Aspaziyanı bir başqa məşhur ioniyalı hetera olan Thargelia ilə müqayisə etmişdir.
Əcnəbi və ehtimal ki, hetera olması Aspaziyanı ənənəvi olaraq afinalı qadınları evinə bağlayan qanuni məcburiyyətlərdən xilas etmiş və şəhərin ictimai həyatında iştirak etməsinə şərait yaratmışdır. Aspaziya, 440-cı illərin əvvəllərində Periklin məşuqəsi oldu. Perikl boşandıqdan sonra (təx. ) Aspaziya ilə bərabər yaşamağa başlamışdır, ancaq evliliklərin qanuniləşib-qanuniləşmədiyi mübahisəlidir. [γ] Oğulları Gənc Perikl E.ə. 440-cı ildə doğulmuş olmalıdır. Əgər E.ə. 428-ildə Lisiklə bir uşaq doğan Aspaziya bu dövrdə gənc olmalıdır.
Sosial zümrələrdə Aspaziya, bir fiziki gözəllik obyekti olmaqdan çox natiqlik qabiliyyəti və məsləhətçilik bacarığı ilə diqqət çəkmişdir. Plutarxa görə, Afinadakı evləri, içində Sokratın de olduğu tanınmış bir çox yazıçı və mütəfəkkiri cəlb edən bir intellektual mərkəzə çevrilmişdir. Bioqrafiyasında, Afinalı kişilərin, əxlaqsız həyatına baxmayaraq nitqini eşitmələri üçün üçün arvadlarını da Aspaziyanın evinə gətirdiyi yazılmışdır. [δ]
Şəxsinə qarşı təzyiqlər
Demokratik Afinada mütləq idarə olmadığından Perikl, Aspaziya və dostları kimi idarəçilər qanun qarşısında tam özbaşına deyildilər. Aspaziyanın Perikl ilə olan əlaqəsi ve buna bağlı siyasi nüfuzu etirazla qarşılanmışdır. tarixçi , Aspaziyanın xüsusilə Samos müharibəsindən sonrakı illərdə populyar olmadığını irəli sürür. E.ə. 440-cı ildə , Milet ilə ətəklərindəki İoniyanın antik şəhəri uğrunda müharibə edirdilər. Məğlub olmuş miletlilər, samoslulara qarşı mühakimə açmaq üçün Afinaya gəldi. Afinalılar, iki tərəfə də müharibəni dayandırıb, məsələni Afinanın hakimliyinə buraxmalarını əmr edəndə samoslular buna qarşı çıxdı. Bunun qarşılığında Perikl Samosa əsgər göndərilməsi üçün bir qərar çıxardı. Bu hərbi səfər, çətin keçdi ve afinalılar samosluları məğlub edənə qədər, ağır itkilərlə üzləşdi. Plutarxa görə, Miletdən gələn Aspaziya Samos müharibəsindən cavabdeh idi və Perik onu məmnun etmək üçün Samosa hücum etmişdi.
| "Bəzi gənc sərxoşlar Meqaraya gedib fahişə Simaethanı oğurladı, bundan qəzəblənən meqaralılar qarşılığında Aspaziyanın evindən iki fahişəni qaçırdı, sonda üç fahişə üçün bütün Yunanistanı alov bürüdü. Sonra Perikl Olimp sakini kimi şimsəkləri çaxdı, Yunanistanı bir-birinə qatdı və gülünc bir qərar çıxardı: Meqaralılar həm şəhərimizdən həm bazarlarımızdan, həm limanlarımızdan, həm də torpaqlarımızdan sürgün edilməlidir. yun. καὶ ταῦτα μὲν δὴ σμικρὰ κἀπιχώρια, |
| Aristofanin komediyası, Axarniyalılar (523–533) |
Peloponnes müharibəsi (E.ə. 431–E.ə. 404) başlamazdan əvvəl Perikl, bəzi yaxın dostları və Aspaziya, xeyli sayda şəxsi və qanuni hücumla üz-üzə qaldı. Aspaziya, xüsusilə Periklin pozğunluğunu ödəmək üçün, afinalı qadınları yoldan çıxarmaqda ittiham edildi. [ε] Plutarxa görə Aspaziya tanrılara hörmətsizlik iddiası ilə, komik şair şikayəti iıə məhkəməyə çıxarıldı. [στ] Bütün bu ittihamlar ehtimal ki, sübut edilməmiş iftiralar idi, ancaq bu hadisələr afinalı lider üçün çox çətin idi. Aspaziya, Periklin nadir görünən emosionallığı sayəsində bəraət alsa da, [ζ] dostu Fidi, həbsdə öldü. Bir başqa dostu Anaksaqor dini inancı səbəbiylə Afina Məclisi tərəfindən hücuma uğradı. Kagana görə Aspaziyanın məhkəməsi və bəraəti hekayəsi daha sonra uydurulmuşdur. Britaniya Kolumbiyası Universitetində Klassik Dövr professoru olan Entoni J. Podlecki Plutarxın, və ya mənbəsinin böyük ehtimalla bir komediyadakı səhnəni yanlış anladığını bildirmişdir. Kagan, bu hekayələrə inansaq da, Aspaziyanın Periklin köməyi ilə və ya köməyi olmadan hansısa zərərə uğramadığını iddia edir.
Aristofan da, Aspaziyanı Peloponnes müharibəsindəki məsuliyyətindən bəhs edir. Meqaranı afinalılar və müttəfiqlərilə ticarət etməyi qadağan edən Periklin , meqaralılar tərəfindən Aspaziyanın evinden qaçırılan fahişələrə qarşı bir qisas olduğunu irəli sürür. Aristofanın şəxsi səbəblərə görə Sparta ilə müharibəyə başlamaqdan Aspaziyanı cavabdeh tutması daha əvvəlki Milet və Samos hadisəsinin yadda qalmasından ola bilər. Plutarx Eupolis və Kratinus kimi başqa komik şairlərin də rişxəndli qeydlərindən də bəhs edir. Podleckiyə görə , Aspaziyanın həm Samos, həm də Peloponnes müharibəsinin səbəbkarı olduğunu irəli sürmüşdür.
Aspaziyaya "Yeni ",[η] "Deyanira",[η] "Hera" [θ] və "Yelena" adları verilmişdir. [ι] Periklin Aspaziya ilə olan əlaqəsinə qarşı daha sonrakı hücumlar tərəfındən yazılmışdır. Hətta siyasətçi olan Periklin oğlu, , evindəki hadisələrə görə atasına iftira atmaqdan çəkinməmişdir.
Həyatının sonrakı dövrü və ölümü
E.ə. 429-cu ildə, Afina vəba epidemiyası zamanı Periklin bacısı və ilk arvadından olan iki oğlu, Ksantipp və Paral öldü. Kefi pozulan və daim ağlayan Perikli Aspaziyanın dostluğu belə təskin ede bilməmişdir. Ölümünden əvvəl afinalılar E.əş 451-ci ildəki vətəndaşlıq qanununu dəyişdirərək Aspaziydan olan yarı afinalı oğlu Gənc Perikin vətəndaş və hüquqi varis olmasına imkan verdilər. Həm ana, həm də atadan afinalı olmayanlara vətəndaşlıq haqqını məhdudlaşdıran bu qanunu ilk olarak Periklin təklif etdiyi nəzərə alındığında, bunun çox maraqlı bir qərar olduğu görülür. Perikl e.ə 429-cu ilin payızında vəfat etdi.
Plutarx indi itmiş Aspaziya haqqında yazdığı dialoqdan istifadə edərək Aspaziyanın Periklin ölümündən sonra afinalı lider və general Lisikl ilə yaşadığı, ondan bir oğlu olduğu və Aspaziyanın Lisikli Afinanın ən qabaqcıl adamı etdiyini yazar. [β] Lisikl E.ə. 428-ci ildə müharibə əsnasında öldü. Lisiklin ölümündən sonra Aspaziya haqqında yazılı bir məlumat yoxdur. Məsələn oğlu Perikl general olduğunda və sonra edam edildiyində yaşayıb-yaşamadığı bilinmir. Bir çox tarixçinin Aspaziyanın ölümü için verdiyi (təx. E.ə. 401-E.ə. 400) tarixi Aeschinesin Aspasia dialoqundakı xronologiyaya görə Aspaziyanın Sokratın E.ə. 399-cı ildəki ölümündən əvvəl öldüyü məlumatdan çıxarmaqdadır.
Fəlsəfi əsərlərdəki istinadlar
Antik fəlsəfi əsərlər
Aspaziya, Platon, Ksenofont, Aeschines Socraticus və fəlsəfi əsərlərində yer alır. Bəzi alimlərə görə Platon Aspaziyanın zəkası və ağlından elə təsirlənmişdir ki, Mantinealı Diotima obrazına əsas götürmüşdür. Bəzıləri isə Diotimanın həqiqətən yaşamış olduğunu iddia edir. Pensilvaniya Universitetində fəlsəfə professoru olan Çarlz Kana görə Diotima bir çox tərəfdən Aeschinesin Aspaziyasına Platonun cavabıdır.
| "İndi, samoslulara qarşı belə davranmasının Aspaziyanı məmnun etmək üçün olduğu düşünüldüyündən artıq burada dövlətin öndə gələn adamlarını məmnun etməyi bacaran və mütəfəkkirlərin, ondan uzun təriflərlə danışmasına nail olan bu qadının nə qədər böyük bir sənət və qüdrət sahibi olduğu sualını soruşmaq uygun olar. " |
| Plutarx, Perikl, XXIV |
da, Platon Aspaziyanın Perikllə olan əlaqəsini tənqid edərkən, Sokratdan sitat gətirərək ələsalıcı formada Aspaziyanın bir çox natiqə təhsil verdiyini söylər. Sokratın niyyəti Periklin xitabət qabiliyyətini pisləyərək, yenə ələsalıcı şəkildə afinalı dövlət xadiminin Aspaziya tərəfindən öyrədilməsi səbəbindən tərəfindən təhsil verilən birindən daha üstün olacağını deməkdir. Eyni vaxtda Qəbirüstü nitqin müəllifliyini də Aspaziyaya verən Sokrat, müasirlərinin Periklə olan hörmətinə hücum edir. Kana görə Platon, Aspaziyanın Perikl və Sokratın xitabət müəllimi olduğu fikrini Aeschinesdən almışdır. Platonun Aspaziyası və Aristofanın qadınların xitabət mövzusunda bacarıqlı olmadığı düşüncesinə bariz iki istisnadır, ancaq bu iki obraz bizə qadınların Afinadakı əsl statusu mövzusunda məlumat vermir. Truman Universitetində tarix professoru olan Marta L. Rouz "yalnızca komediyalarda itlər məhkəməyə müraciət edir, quşlar idarə edir, ya da qadınlar nitq söyləyir".
Ksenofont, da və da Aspaziyanı iki dəfə yada salır. Hər ikisində də Sokrat Critobulusa, Aspaziyanın tövsiyələrinə əməl etməsini deyir. Memorabiliada Sokrat, Aspaziyadan sitat gətirərək çöpçatanın kişinin yaxşı cəhətləri haqqında doğru məlumat verə biləcəyini deyir.Oeconomicusda Sokrat, Aspaziyanın ev idarəsi və ər-arvad arasındakı iqtisadi əlaqə haqqında daha məlumatlı olduğundan hörmətlə söz açır.
Aeschines Socraticus və Antisthenes bir Sokrat dialoqlarına Aspaziyanın adını vermişlər, ancaq hər iki dialoq da ancak parçalar halınde masir dövrə gəlib çatmışdır. Aeschines Socraticusun Aspaziyası haqqında ana mənbələrimiz Athenaeus, Plutarx, və Siserondur. Dialoqda, Sokrat Calliasa oğlu Hipponicusu təhsil alması üçün Aspasziyaya göndərməsini tövsiyə edir. Callias, qadın müəllim fikrindən çəkinəndə Sokrat Aspaziyanın Perikli və ölümündən sonra da Lisikli müsbət mənada təsiri altına aldığını bildirir. Dialoqun Siseron tərəfindən olaraq qorunmuş olan bir bölümündə əvvəlcə Ksenofontun arvadına sonra da Ksenofonta (bu məşhur tarixçi Ksenofont deyil) müdrikliyə gedən yolun özünü tanımaqdan keçdiyi mövzusunda tövsiyə verən "qadın Sokrat" olaraq yer alır. Aeschines Aspaziyanı bir müəllim və mükəmməlliyin ilham qaynağı olaraq göstərir və bu fəzilətləri hetera olması ilə əlaqələndirir. Kana göre Aeschinesin Aspaziyasındakı hər bir bölüm yalnız uydurma deyil, eyni zamanda inanılmazdır.
Antisthenesin Aspaziyasından yalnız iki ya da üç sitat qalmışdır. Bu dialoqda daha çox iftira olmasından əlavə Periklin bioqrafiyasına dair hekayələr də var. Antisthenes yalnız Aspaziyaya deyil, oğulları da daxil olmaqla Periklin bütün ailesinə hücum edir. Mütəfəkkir böyük dövlət xadiminin fəzilətli həyatın yerinə zövqü seçdiyine inanır. Dolayısı ilə Aspaziya zövq içərisinde həyatı temsil edir.
Müasir ədəbiyyat
Aspaziya müasir ədəbiyyatın bəzi mühüm əsərlərində görünür. Perikl ilə olan romantik əlaqəsi, keçmiş əsrlərin bəzi məşhur yazıçı və şairlərinə ilham vermişdir. Xüsusilə XIX əsrin romantikləri ilə XIX əsrin tarixi romançıları onların hekayəsində tükənməyən ilham mənbəsi tapmışlar. 1835-ci ildə ABŞ-da quldarlıq əleyhdarı yazıçı və jurnalist , Perikl və Aspaziyanın dövründə keçən Filothea adlı klassik bir məhəbbət romanını nəşr etdirdi. Bu kitab yazıçının ən uğurlu və diqqətli əsəri olaraq görülməktdəir, çünki qadın obrazlar, xüsusilə də Aspaziya böyük bir gözəllik və diqqətlə qələmə alınmışdır.
1836-cı ildə ingilis yazıçı və şair , ən məşhur kitablarından biri olan Perikl və Aspaziyanı yazdı. Bu kitab, içində saysız şeir olan uydurma məktubların köməyilə klassik Afina dövrünü araşdırır. Məktublar əsasən tarixi reallıqlara uymasa da ruhunu anlamağa çalışır., Aspaziyanın şəxsiyyətindən təsirlənən bir başqa yazıçı və şairdir. 1876-cı ildə Perikl Dövrünün davranış və əxlaq qaydalarından bəhs edən Aspaziyanı yazmışdı. Romantizm cərəyanından təsirlənən italyan şair , beş şeirlik bir seriya yayımladı. Bu Leopardi şeirlərinin ilham mənbəyi, Fanni Targioni Tozzetti adlı qadına qarşı olan ümidsiz və qarşılıqsız məhəbbətinin nəticəsində yaşadığı ağrılı təcrübələrdir. Leopardi bu qadına, Miletli Aspaziyadan hərəkət edərək, Aspaziya adını verir.
1918-ci ildə yazıçı-dramaturq Corc Kram Kuk ilk uzun pyesi olan The Athenian Women (Afinalı Qadınlar)ı yazdı. Pyesdə Aspaziya sülh üçün tətil edən bir qadın olaraq göstərilir. D.D. Anderson, The Literature of the Midwest, 120</ref> Kuk antik yunan dövründə müharibə əleyhdarlığı mövsunu işləmişdir. ABŞ-dən olan yazıçı The Immortal Marriage (Ölümsüz Evlilik) (1927) adlı əsərinde Perikl ilə Aspaziyanın hekayəsindən söz açır və Samos Müharibəsi, Peloponnes müharibəsi ilə Afina vəba epidemiyası dövrünü açıqlar. Glory and the Lightning (Ehtişam və İldırım) (1974) adlı əsəri Aspaziya ilə Periklin tarixi əlaqəsindən söz açan bir başqa romandır.
Şöhrəti və fəlsəfədəki yeri
Aspaziyanın adı Periklin ehtişamı və şöhrətinə çox yaxından bağlıdır. Plutarx onu həm siyasi, həm de düşüncə yönündən mühüm bir şəxsiyyət olaraq qəbul edir və "dövlətin öndə gələn adamlarını məmnun etməyi bacaran və mütəfəkkirlərin haqqında uzun təriflərlə danışmasına nail olan" bu qadına heyranlığını bildirir. Bioqrafiya yazıçısı, Aspaziyanın çox şöhrətləndiyini, hətta İran şahı II Artakserks ilə döyüşən Gənc Sirusun, adı Milto olan arvadlarından birinə Aspaziyanın adını verdiyini söylər. Sirus müharibədə öldükdən sonra, bu qadın əsir alınaraq şaha aparılır və daha sonra şah üzərində böyük bir nüfuz qazanır. Aspaziyadan bir "fəzilət modeli", "heyranlıq duyulan Olimpiyalının heyranlıq duyduğu" deye danışar və "onun siyasi bilgisi və müdrikliyini, bacarığı və nüfuzunu" tərifləyir. bir yazıda, Aspasziyanın bir nitq yazaraq bir adama məhkəmədə onun adına oxuması üçün öyrətdiyindən bəhs edərək, Aspaziyanın xitabət qabiliyyətini təsdiqləyir. X əsr Bizans ensiklopediyası ya görə Aspaziya "kəlmələrlə qıvraq bir zəkaya sahib" bir sofistdir və xitabət öyrətmişdir.
| "Sonra ise Fəziləti təsvir etməliyəm; və bu sırada çoxu antik dövrdən bir çox model göstərmə imkanım olacaq; biri xanımın özü kimi İoniyadandır. Sənətçilər Aeschines və onun ustadı Sokrat, rəssamların ən yaxşsıdır, çünki qəlbləri işlərinə aid idi. Heyranlıq duyulan olimpiyalının heyranlıq duyduğu miletli Aspaziyadan daha yaxşı bir fəzilət modeli seçə bilmərik; onun onun siyasi bilgisi və müdrikliyi, bacarığı və nüfuzu mükəmməel ölçülərilə molbertimizə keçəcəkdir. Aspaziya yalnız miniatür olarak gəldiysə də bizim fərqlərimiz nəhəng olmalıdır. " |
| Lucian, A Portrait-Study (Bir Portret Çalışması), XVII |
Bu əyərləndirmələrdən hərəkət edərək, Pensilvaniya Universitetində professor Şeril qlen kimi tədqiqatçılar, Aspaziyanın antik Yunanıstanda cəmiyyət içində ortaya çıxmış tək qadın olduğunu müdafiə edir və Periklin snitqlərinin yazılmasında təsirii olmuş olacağını düşünməkdədir. Bəzi alimlər Aspaziyanın yaxşı ailələrin gənc qadınları qçqn bir akademiya açdğına və hətta tapdığına inanır. Ancaq Nortvestern Universitetindən Klassik Dövr professoru Robert U. Uolles "Aspaziyanın Periklə necə danışması lazım gəldiyini öyrətdiyi zarafatını, dolayısı ilə usta bir natiq və mütəfəkkir olduğunu tarixi olaraq qəbul edə bilmərik" deyə vurğulamışdır. Uollesə görə Aspaziyaya Platon tərəfindən biçilen intellektual rol, bir Antik Yunan komediyasından gəlməkdədir. Kagan Aspaziyanı "gözəl, müstəqil, parlaq zək sahibi, Yunanıstanın ən ağıllıları ilə danışa biləcək və əri ilə hansısa məsələni müzakirə edərək həll edə biləcək" biri olaraq tanıdır. Kent Universitetində sosial antropologiya professoru və Klassik Dövr mütəxəssisi olan Rocer Just, Aspaziyanın istisna bir şəxsiyyət olduğunu v yalnız onun varlığının belə, bir kişinin sosial və intellektual bərabəri olan hər qadının hetera olmaq vəziyyətində qaldığını göstərdiyini deyirr. Mütəfəkkir və ilahiyyatçı Sr. Prudence Allenə görə Aspaziya, qadınların mütəfəkkir olma potensialını şairanə ilhamlarından bir addım daha uzağa aparmışdır.
Həyatı: gerçək, yoxsa?
ifadə etdiyi kimi əsas problem Aspaziya haqqında bildiklərimizin çoxunun yalnız təxminlərdən ibarət olmasıdır. Fukidid Aspaziyadan danışmır, yeganə mənbəmiz, Aspaziyanın tarixi bir şəxsiyyət olub-olmadığı ilə maraqlanmamış ədib və mütəfəkkirlərin şübhəli təsvir və təxminləridir. Dolayısı ilə Aspaziyanın şəxsiyyətində ziddiyyətli izahlarla qarşılaşırıq. Aspaziya, ya kimi yaxşı arvad, ya da kimi fahişədir. Müasir alimlərin Aspaziyanın tarixi həqiqətinə duyduqları şübhənin mənbəyi də budur.
Uollesə görə "Aspaziyanın heç bir tarixi gerçəkliyi yoxdur və ola da bilməz". Dolayısı ilə Ayova Universitetində Klassik Dövr professoru Madeleine M. Henry "Aspaziya haqqnda antik dövrdə ortaya çıxan bioqrafik hekayələr olduqca rəngarəngdir, demək olar ki, heç birinin isbatı yoxdur və XX əsrdə belə həyatda qalmağı bacarmışdır" deyir və nəticə olaraq "Aspaziynın] həyatı üçün yalnız çox zəif ehtimallar var" demişdir. Klassik Dövr və tarix professorları Charles W. Fornara və Loren J. Samons II-yə görə isə "bildiyimiz qədər əsl Aspaziya, hekayələrdə danışılan prototipindən daha da yaxşı olmuş ola bilər".
Qeydlər
α. ^ Henry, antik yazıçı və şairlərin Aspaziyanın bir fahişəxana işlətdiyi və fahişə olduğundan bəhs edən yazılarına bir iftira olduğundan yazmışdır. Henry bu hücumların Afinanın liderini alçaltmqa məqsədilə edildiyini irəli sürür, çünki Perikl vətəndaşlıq qanunu səbəbilə Aspaziya ilə evlənə bilməmiş və qeyri-qanuni şəkildə onunla yaşamağa məcbur olmuşdur. Bu səbələrlə tarixçi Nicole Loraux, antik yazıçıların Aspaziyanın hetera ya da fahişə olduğuna dair şahidliklərinə də şübhə ilə baxır. Fornara və Samons da Aspaziyanın fahişə olduğu və fahişə evlərini işlətdiyi V əsr ənənsini qəbul etmirlər.
β. ^ Miçiqan Universitetində fəlsəfə professoru Debra Nailsə gör əgər Aspaziya azad bir qadın olmasaydı, Perikldən olan oğlunu varis edən qərar və daha sonra Lisikl ilə evlənməsi (Nails, Aspaziya ilə Lisiklin evləndiyini ehtimal edir) demək olar ki, mümkün ola bilməzdi.
γ. ^ Fornara və Samons Periklin Aspaziya ilə evləndiyini, ancaq vətəndaşlıq qanununun onu arvad olaraq qəbul etmədiyini müdafiə edir. Uolles əəgər Aspaziya ilə evlənmişsə, onda Periklin afinalı aristokratların əlaqələri yaxşı olan əcnəbilərlə evlənmə ənənəsini davam etdirdiyini irəli sürür. Henry Periklin vətəndaşlıq qanunu səbəbilə Aspaziya ilə evlənməsinə maneə yarandığı, dolayısı ilə də evlənmədən bərabər yaşadıqlarına inanır. Komik bir mətnə istinad edən Henry Aspaziyanın bir pallake, yəni cariyə olduğunu deyir. Tarixçi Uilyam Smit Aspaziyanın Perikl ilə olan əlaqəsini "müasir şahzadələrin özlərinə bərabər olmayanlarla evlənməsinə bənzər" olduğunu yazır. Tarixçi Arnold c. Qomme isə "müasirləri Periklin Aspaziya ilə evli olduğunu qeyd edirlər" deyir.
δ. ^ Kanın fikrincə, Sokratın dostları və arvadları ilə birgə Aspaziyanı ziyarətləri və Aspaziyanın Lisikllə olan əlaqəsi böyük ehtimalla tarixi bir həqiqət deyil. Aeschinesin Afina hekayələrinin tarixi doğruluğuna laqeyd qaldığına, və bu hekayələrin Lisiklin ölüm tarixinin unudulduğu, ancaq gördüyü işləein hələ də xatırlandığı bir zamanda uydurulduğuna inanır.
ε. ^ Kagan əgər Aspaziyanın məhkəməsi həqiqətən oldusa "bir başqa vaxtdansa 438-ci ildə olduğuna inanmaq üçün kifayət qədər səbəbimizin olduğunu" təxmin edir.
στ. ^ Ayova Üniversitetində professor Ceyms F. MacGlyuya görə Aspaziyaya qarşı Hermippin iddia irəli sürməsi o qədər də mümkün deyil. "Plutarx və ya mənbələrinin məhkəmə ilə teatrı səhs saldıqlarını" bildirir.
ζ. ^ Afiney Periklin Aspaziyaya qarşı ittihamları rədd edərkən "həyatı və malı təhlükədə olduğu vaxtlardan daha artıq ağladığını" deyən Antistendən sitat gətirir.
η. ^ Omfala və Deyanira müvafiq olaraq Herakla bir il sahiblik etmiş Lidiya kraliçası və onun ölümünə səbəbkar olmuş arvadı idi. Afina dramaturqları e.ə. V əsrin ortalarından etibarən Omfalanın hekayəsinə maraq göstərirdilər. Komiklər Omfala-Aspaziyanın nəzarətində olan Perikli Herakla bənzədirdilər. Aspaziya Cratinusun Kheirones və Eupolisin Philoi əsərlərində Omfala adlandırılmışdır.
θ. ^ Yəni "Olimpiyalı" Periklin arvadı kimi. Antik yunan müəllifləri Perikli "Olimpiyalı" adlandırırdılar, çünki o, "Yunanıstanı titrədir, işıqlandırır və ələ keçirir, nitq deyəndə də Zevsin silahından istifadə edir".
ι. ^ Cratinus (Dionysalexandros əsərində) Perikl və Aspaziyanı Yelena və Parisə bənzədir; necə ki, Parisin Yelenaya olan hissləri spartalı Menelayla olan müharibənin başlanmasına səbəb oldu, eləcə də Perikl yadelli Aspaziyanın təsiri altında Afina ilə Spartanın müharibəsinə başladı. Həmçinin Eupolis Aspaziyanı Prospaltoi əsərində Yelena adlandırır.
İstinadlar
- Аспазия (rus.). // Энциклопедический словарь / под ред. И. Е. Андреевский Сент-Питерсберг: Брокгауз — Ефрон, 1890. Т. II. С. 299–300.
- Любкер Ф. Aspasia (rus.). // Реальный словарь классических древностей по Любкеру / под ред. Ф. Ф. Зелинский, А. И. Георгиевский, М. С. Куторга, Ф. Гельбке, П. В. Никитин, В. А. Канский, пер. А. Д. Вейсман, Ф. Гельбке, Л. А. Георгиевский, А. И. Давиденков, В. А. Канский, П. В. Никитин, И. А. Смирнов, Э. А. Верт, О. Ю. Клеменчич, Н. В. Рубинский СПб: Общество классической филологии и педагогики, 1885. С. 169–170.
- S. Monoson, Plato's Democratic Entanglements, 195
- R.W. Wallace, Review of Henry's book 2008-12-11 at the Wayback Machine
- J. Lendering, Aspasia of Miletus 2013-09-12 at the Wayback Machine
- P.J. Bicknell, Axiochus Alkibiadou, Aspasia and Aspasios, 240–250
- Aristophanes, Acharnians, 523–527 2008-02-09 at the Wayback Machine
- R. Just,Women in Athenian Law and Life",144
- "Aspasia". Encyclopaedia Britannica. (2002).
- A. Southall, The City in Time and Space, 63
- B. Arkins,Sexuality in Fifth-Century Athens[ölü keçid]
- Plutarch, Pericles, XXIV 2009-01-25 at the Wayback Machine
- M. Ostwald, Athens as a Cultural Center, 310
- P.A. Stadter, A Commentary on Plutarch's Pericles, 239 2008-02-09 at the Wayback Machine
- H.G. Adams, A Cyclopaedia of Female Biography, 75–76
- Fornara-Samons, Athens from Cleisthenes to Pericles, 31 2019-09-25 at the Wayback Machine
- D. Kagan, The Outbreak of the Peloponnesian War, 197
- Thucydides, I, 115 2008-02-09 at the Wayback Machine
- Plutarx, Perikl, XXV 2008-02-09 at the Wayback Machine
- Plutarch, Pericles, XXXII 2008-02-09 at the Wayback Machine
- Plutarch, Pericles, XXXVI 2008-02-09 at the Wayback Machine
- A.J. Podlecki, Pericles and his Circle, 33
- D. Kagan, The Outbreak of the Peloponnesian War, 201
- A. Powell, The Greek World, 259–261
- A.J. Podlecki, Pericles and his Circle, 126
- Fornara-Samons, Athens from Cleisthenes to Pericles, 162–166 2019-09-25 at the Wayback Machine
- Athenaeus, Deipnosophistae, 533c-d
- Plutarch, Pericles, XXXVII 2008-02-09 at the Wayback Machine
- W. Smith, A History of Greece, 271
- Thucydides, III, 19 2008-02-09 at the Wayback Machine
- For year of death, see OCD "Aspasia"
- K. Wider, "Women philosophers in the Ancient Greek World", 21–62
- I. Sykoutris, Symposium (Introduction and Comments), 152–153
- C.H. Kahn, Plato and the Socratic Dialogue, 26–27
- P. Allen, The Concept of Woman, 29–30
- Plato, Menexenus, 236a 2008-02-09 at the Wayback Machine
- S. Monoson, Plato's Democratic Entanglements, 182–186
- K. Rothwell, Politics & Persuasion in Aristophanes' Ecclesiazusae, 22
- M.L. Rose, The Staff of Oedipus, 62
- Xenophon, Memorabilia, 2, 6.36 2008-02-09 at the Wayback Machine
- Xenophon, Oeconomicus, 3.14
- Cicero, De Inventione, I, 51–53
- C.H. Kahn, Aeschines on Socratic Eros, 96–99
- C.H. Kahn, Plato and the Socratic Dialogue, 34
- Bolansée-Schepens-Theys-Engels, Biographie, 104
- C.H. Kahn, Plato and the Socratic Dialogue, 9
- E.A. Duyckinc-G.L. Duyckinck, Cyclopedia of American Literature, 198
- R. MacDonald Alden, Readings in English Prose, 195
- M. Brose, A Companion to European Romanticism, 271
- M Noe, Analysis of the Midwestern Character 2007-01-22 at the Wayback Machine
- L.A. Tritle, The Peloponnesian War, 199
- K. Paparrigopoulos, Ab, 220
- Lucian, A Portrait Study, XVII
- L. McClure, Spoken like a Woman, 20
- Suda, article Aspasia 2017-10-03 at the Wayback Machine
- C. Glenn, Remapping Rhetorical Territory , 180–199
- C. Glenn, Locating Aspasia on the Rhetorical Map, 23
- Jarratt-Onq, Aspasia: Rhetoric, Gender, and Colonial Ideology, 9–24
- D.Kagan, Pericles of Athens and the Birth of Democracy, 182
- J.E. Taylor, Jewish Women Philosophers of First-Century Alexandria, 187
- M. Henry, Prisoner of History, 3, 10, 127–128
- M. Henry, Prisoner of History, 138–139
- N. Loraux, Aspasie, l'étrangère, l'intellectuelle, 133–164
- M. Henry, Prisoner of History, 21
- W. Smith, A History of Greece, 261
- A.W. Gomme, Essays in Greek History & Literature, 104
- J.F. McGlew, Citizens on Stage, 53
- Athenaeus, Deipnosophistae, XIII, 589
- P.A. Stadter, A Commentary on Plutarch's Pericles, 240 2008-02-09 at the Wayback Machine
- Aristofan, Axarniyalılar, 528–531 2008-09-25 at the Wayback Machine və Diodorus, XII, 40 2008-04-11 at the Wayback Machine
- M. Padilla, Labor's Love Lost: Ponos and Eros in the Trachiniae 2012-03-10 at the Wayback Machine
Mənbə
Ana mənbələr (Antik Yunan və Romalılar)
- Aristophanes, Acharnians. Orijinal mətn üçün Perseus program
- Athenaeus, . İngiliscə tərcümə University of Wisconsin Digital Collections Center .
- Cicero, De Inventione, I. Orijinal mətn üçün Latin Library.
- , Library, XII. Orijinal mətn üçün Perseus program.
- Lucian, A Portrait Study. İngiliscə tərcümə: sacred-texts
- Plato, Menexenus. Orijinal mətn üçün Perseus program.
- Plutarch, Pericles. Orijinal mətn üçün Perseus program.
- Thucydides, The Peloponnesian War, I and III. Orijinal mətn üçün Perseus program
- Xenophon, Memorabilia. Orijinal mətn üçün Perseus program
- Xenophon, Oeconomicus. İngiliscə tərcümə H.G. Dakyns.
Yardımçı mənbələr
- Adams, Henry Gardiner (1857). A Cyclopaedia of Female Biography. Groombridge.
- Allen, Prudence (1997). "The Pluralists: Aspasia", The Concept of Woman: The Aristotelian Revolution, 750 B.C. — A.D. 1250. Wm. B. Eerdmans Publishing. .
- Arkins, Brian (1994). "Sexuality in Fifth-Century Athens". "Classics Ireland" 1.. 2006–08–29 tarihinde erişildi.
- "Aspasia". Encyclopaedia Britannica. (2002).
- Bicknell, Peter J. (1982). "Axiochus Alkibiadou, Aspasia and Aspasios". "L'Antiquité Classique" 51 (No.3): 240–250.
- Bolansée, Schepens, Theys, Engels (1989). "Antisthenes of Athens", Die Fragmente Der Griechischen Historiker: A. Biography. Brill Academic Publishers. .
- Cecilia Cozzi. Aspasia, story of a woman, historical novel (italian), David and Matthaus, 2014 Italy.
- Margaret, Brose (2005). "Ugo Foscolo and Giacomo Leopardi", A Companion to European Romanticism edited by Michael Ferber. Blackwell Publishing. .
- Duyckinck, G.L., Duyckinc, E.A. (1856). Cyclopedia of American Literature. C. Scribner.
- Fornara Charles W., Loren J. Samons II (1991). Athens from Cleisthenes to Pericles. Berkeley: University of California Press.
- Glenn, Cheryl (1997). "Locating Aspasia on the Rhetorical Map", Listening to Their Voices. Univ of South Carolina Press. .
- Glenn (1994). "Sex, Lies, and Manuscript: Refiguring Aspasia in the History of Rhetoric". "Composition and Communication" 45 (No.4): 180–199.
- Gomme, Arnold W. (1977). "The Position of Women in Athens in the Fifth and Fourth Centurie BC", Essays in Greek History & Literature. Ayer Publishing. .
- Anderson, D.D. (2001). "The Origins and Development of the Literature of the Midwest", Dictionary of Midwestern Literature: Volume One: The Authors by Philip A Greasley. Indiana University Press. .
- Jarratt, Susan, Onq, Rory (1995). "Aspasia: Rhetoric, Gender, and Colonial Ideology", Reclaiming Rhetorica edited by Andrea A. Lunsford. Berkeley: Pittsburgh: University of Pitsburgh Press. .
- MacDonald Alden, Raymond (2005). "Walter Savage Landor", Readings in English Prose of the Nineteenth Century. Kessinger Publishing. .
- Henri, Madeleine M. (1995). Prisoner of History. Aspasia of Miletus and her Biographical Tradition. Oxford University Press. .
- Kagan, Donald (1991). Pericles of Athens and the Birth of Democracy. The Free Press. .
- Kagan, Donald (1989). "Athenian Politics on the Eve of the War", {{{başlık}}}. Ithaca: Cornell University Press. .
- Kahn, Charles H. (1997). "Antisthenes", Plato and the Socratic Dialogue. Cambridge University Press. .
- Kahn, Charles H. (1994). "Aeschines on Socratic Eros", The Socratic Movement edited by Paul A. Vander Waerdt. Cornell University Press. .
- Just, Roger (1991). "Personal Relationships", Women in Athenian Law and Life. Routledge (UK). .
- Loraux, Nicole (2003). "Aspasie, l'étrangère, l'intellectuelle", La Grèce au Féminin (in French). Belles Lettres. .
- McClure, Laura (1999). "The City of Words: Speech in the Athenian Polis", Spoken Like a Woman: Speech and Gender in Athenian Drama. Princeton University Press. .
- McGlew, James F. (2002). "Exposing Hypocrisie: Pericles and Cratinus' Dionysalexandros", Citizens on Stage: Comedy and Political Culture in the Athenian Democracy. University of Michigan Press. .
- Monoson, Sara (2002). "Plato's Opposition to the Veneration of Pericles", Plato's Democratic Entanglements. Hackett Publishing. .
- Nails, Debra (2000). The People of Plato: A Prosopography of Plato and Other Socratics. Princeton University Press. .
- Ostwald, M. (1992). "Athens as a Cultural Center", The Cambridge Ancient History edited by David M. Lewis, John Boardman, J. K. Davies, M. Ostwald (Volume V). Cambridge University Press. .
- Paparrigopoulos, Konstantinos (-Karolidis, Pavlos) (1925), History of the Hellenic Nation (Volume Ab). Eleftheroudakis (in Greek).
- Podlecki, A.J. (1997). Perikles and His Circle. Routledge (UK). .
- Powell, Anton (1995). "Athens' Pretty Face: Anti-feminine Rhetoric and Fifth-century Controversy over the Parthenon", The Greek World. Routledge (UK). .
- Rose, Martha L. (2003). "Demosthenes' Stutter: Overcoming Impairment", The Staff of Oedipus. University of Michigan Press. .
- Rothwell, Kenneth Sprague (1990). "Critical Problems in the Ecclesiazusae", Politics and Persuasion in Aristophanes' Ecclesiazusae. Brill Academic Publishers. .
- Smith, William (1855). "Death and Character of Pericles", A History of Greece. R. B. Collins.
- Southall, Aidan (1999). "Greece and Rome", The City in Time and Space. .
- Stadter, Philip A. (1989). A Commentary on Plutarch's Pericles. University of North Carolina Press. .
- Sykoutris, Ioannis (1934). Symposium (Introduction and Comments) -in Greek. Estia.
- Taylor, 2001. "Minor Socratic Dialogues: Hippias Major, Hippias Minor, Ion, Menexenus", Plato: The Man and His Work. Courier Dover Publications. .
- Taylor, Joan E. (2004). "Greece and Rome", Jewish Women Philosophers of First-Century Alexandria. Oxford University Press. .
- Tritle, Lawrence A. (2004). "Annotated Bibliography", The Peloponnesian War. Greenwood Press. .
- Wider, Kathleen (1986). "Women philosophers in the Ancient Greek World: Donning the Mantle". "Hypatia" 1 (No.1): 21–62.
Oxumaq üçün
- Atherton, Gertrude (2004). The Immortal Marriage (İngilizce). Kessinger Publishing. .
- Becq de Fouquières, Louis (1872). Aspasie de Milet (Fransızca). Didier.
- Hamerling, Louis (1893). Aspasia: a Romance of Art and Love in Ancient Hellas (İngilizce). Geo. Gottsberger Peck.
- Savage Landor, Walter (2004). Pericles And Aspasia (İngilizce). Kessinger Publishing. .
Xarici keçidlər
|
|
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Aspaziya ya da Miletli Aspaziya yun Ἀspasia e e 470 Milet e e 400 Afina Afinali dovlet xadimi Periklle olan elaqesi ile taninmis Miletli qadin Heyati haqqinda cox az melumat vardir Yetkinlik dovrunun boyuk hissesini Afinada yasayan Aspaziyanin Perikle ve Afina siyasetine tesir etmesi mumkundur Platon Aristofan Ksenofont ile birlikde dovrun diger yazicilarinin eserlerinde ondan behs edilmisdir Aspaziyaq yun ἈspasiaDogum tarixi e e 470Dogum yeri MiletVefat tarixi e e 400Vefat yeri AfinaHeyat yoldaslari Perikl e e 445 Fealiyyeti rhetorician filosof orator yazici Vikianbarda elaqeli mediafayllar Antik yazicilar Aspaziyanin eyni vaxtda bir fahisexana isletdiyini ve fahise oldugunu da yazmislar Ancaq bu melumatlarin Perikli alcaltmaga calisan komik yazicilar terefinden ireli surulduyunu soyleyen muasir tarixciler terefinden mubahiseli mesele kimi teqdim edilir Hetta bezi tedqiqatcilar Aspaziyanin hetera ya da fahise oldugu haqqindaki tarixi eneneni subhe altina alaraq Periklle evlenmis ola bileceyini de ireli surmekdedir Aspaziyanin Periklden olan oglu Genc Perikl daha sonra Afinada general olmus ve sonra edam edilmisdir Periklin olumunden sonra Aspaziyanin diger bir afinali dovlet xadimi ve general olan ile evlendiyi barede melumat vardir Menseyi ve erken heyatiAspaziya muasir dovrde ilinde olan antik yunan dovrunde Ioniya seheri Miletde dogulmusdur Atasinin adinin Axiochus oldugundan basqa ailesi haqqinda melumat yoxdur ancaq aldigi mukemmel tehsili yalniz zengin ailelerin vere bileceyi dusunulse bele bir aileden geldiyi aydindir Bezi antik menbeler ise Aspaziyanin Kariyali bir muharibe qenimeti oldugunu bildirir ancaq bu melumatlar ciddi olaraq mudafie edilmir b Afinaya ilk defe hansi sertlerle getdiyi bilinmir IV esre aid uzerinde Axiochus ile Aspaziyanin adlari olan bir mezar dasinin tapilmasi tarixci Peter K Biknelin Aspaziyanin aile kecmisini ve Afina ile olan elaqelerine dair yeni mulahizeni ireli surmesine sebeb olmusdur Biknelin versiyasi Aspaziya ile E e 460 ci ilde Afinadan surgun edilen ve bu dovru Miletde yasadigi guman edilen skambonideli II Alkiviadi meshur Alkiviadin babasi eynilesmisdir Biknelin fikrince Alkiviad surgun edilerek Milete getmis burada Axiochus adinda birinin qizi ile evlenmisdir Daha sonra Alkiviad yeni arvadi ve onun kicik bacisi Aspaziya ile birlikde Afinaya qayitmisdir Biknel eyni zamanda bu nikahdan olan ilk usagin adinin Axiochus ikinci usagin adinin da Aspasios oldugunu iddia edir Habele Periklin Aspaziya ile tanis olmasinin Alkiviadin ailesi ile olan yaxin elaqeleri sayesinde oldugu fikrini de ireli surmekdedir Afinadaki heyati 1824 1904 Sokrat Aspaziyanin evinde Alkibiadesi axtararken 1861 Antik yazicilarin ve bezi muasir dovr tarixcilerinin mubahiseli ifadelerine gore Aspaziya Afinada hetera elitar fahise olmus ve ehtimal ki bir fahisexana isletmisdir a Hetera aristokratiyaya xidmet eden pesekar fahiselere verilen addir Fiziki gozelliklerinden elave cox zaman Aspaziyanin veziyyetinde oldugu kimi yuksek tesile malik olmalari musteqil olmalari ve vergi vermeleri ile diger afinali qadinlardan secilirdiler Aspaziya musteqil qadinlar olaraq adlandirila bilecek olan heteralar icerisinde Afina cemiyyetinde onde geden bir fiqur olmasi ile numune olmusdur Plutarx Aspaziyani bir basqa meshur ioniyali hetera olan Thargelia ile muqayise etmisdir Ecnebi ve ehtimal ki hetera olmasi Aspaziyani enenevi olaraq afinali qadinlari evine baglayan qanuni mecburiyyetlerden xilas etmis ve seherin ictimai heyatinda istirak etmesine serait yaratmisdir Aspaziya 440 ci illerin evvellerinde Periklin mesuqesi oldu Perikl bosandiqdan sonra tex Aspaziya ile beraber yasamaga baslamisdir ancaq evliliklerin qanunilesib qanunilesmediyi mubahiselidir g Ogullari Genc Perikl E e 440 ci ilde dogulmus olmalidir Eger E e 428 ilde Lisikle bir usaq dogan Aspaziya bu dovrde genc olmalidir Sosial zumrelerde Aspaziya bir fiziki gozellik obyekti olmaqdan cox natiqlik qabiliyyeti ve meslehetcilik bacarigi ile diqqet cekmisdir Plutarxa gore Afinadaki evleri icinde Sokratin de oldugu taninmis bir cox yazici ve mutefekkiri celb eden bir intellektual merkeze cevrilmisdir Bioqrafiyasinda Afinali kisilerin exlaqsiz heyatina baxmayaraq nitqini esitmeleri ucun ucun arvadlarini da Aspaziyanin evine getirdiyi yazilmisdir d Sexsine qarsi tezyiqlerDemokratik Afinada mutleq idare olmadigindan Perikl Aspaziya ve dostlari kimi idareciler qanun qarsisinda tam ozbasina deyildiler Aspaziyanin Perikl ile olan elaqesi ve buna bagli siyasi nufuzu etirazla qarsilanmisdir tarixci Aspaziyanin xususile Samos muharibesinden sonraki illerde populyar olmadigini ireli surur E e 440 ci ilde Milet ile eteklerindeki Ioniyanin antik seheri ugrunda muharibe edirdiler Meglub olmus miletliler samoslulara qarsi muhakime acmaq ucun Afinaya geldi Afinalilar iki terefe de muharibeni dayandirib meseleni Afinanin hakimliyine buraxmalarini emr edende samoslular buna qarsi cixdi Bunun qarsiliginda Perikl Samosa esger gonderilmesi ucun bir qerar cixardi Bu herbi sefer cetin kecdi ve afinalilar samoslulari meglub edene qeder agir itkilerle uzlesdi Plutarxa gore Miletden gelen Aspaziya Samos muharibesinden cavabdeh idi ve Perik onu memnun etmek ucun Samosa hucum etmisdi Bezi genc serxoslar Meqaraya gedib fahise Simaethani ogurladi bundan qezeblenen meqaralilar qarsiliginda Aspaziyanin evinden iki fahiseni qacirdi sonda uc fahise ucun butun Yunanistani alov burudu Sonra Perikl Olimp sakini kimi simsekleri caxdi Yunanistani bir birine qatdi ve gulunc bir qerar cixardi Meqaralilar hem seherimizden hem bazarlarimizdan hem limanlarimizdan hem de torpaqlarimizdan surgun edilmelidir yun kaὶ taῦta mὲn dὴ smikrὰ kἀpixwria pornhn dὲ Simai8an ἰontes Megarade neaniai kleptoysi me8ysokottaboi 525 kᾆ8 oἱ Megarῆs ὀdynais pefysiggwmenoi ἀnte3eklepsan Ἀspasias porna dyo kἀnteῦ8en ἀrxὴ toῦ polemoy kateῤῥagh Ἕllhsi pᾶsin ἐk triῶn laikastriῶn ἐnteῦ8en ὀrgῇ Periklehs oὑlympios 530 ἤstrapt ἐbronta 3ynekyka tὴn Ἑllada ἐti8ei nomoys ὥsper skolia gegrammenoys ὡs xrὴ Megareas mhte gῇ mht ἐn ἀgorᾷAristofanin komediyasi Axarniyalilar 523 533 Peloponnes muharibesi E e 431 E e 404 baslamazdan evvel Perikl bezi yaxin dostlari ve Aspaziya xeyli sayda sexsi ve qanuni hucumla uz uze qaldi Aspaziya xususile Periklin pozgunlugunu odemek ucun afinali qadinlari yoldan cixarmaqda ittiham edildi e Plutarxa gore Aspaziya tanrilara hormetsizlik iddiasi ile komik sair sikayeti iie mehkemeye cixarildi st Butun bu ittihamlar ehtimal ki subut edilmemis iftiralar idi ancaq bu hadiseler afinali lider ucun cox cetin idi Aspaziya Periklin nadir gorunen emosionalligi sayesinde beraet alsa da z dostu Fidi hebsde oldu Bir basqa dostu Anaksaqor dini inanci sebebiyle Afina Meclisi terefinden hucuma ugradi Kagana gore Aspaziyanin mehkemesi ve beraeti hekayesi daha sonra uydurulmusdur Britaniya Kolumbiyasi Universitetinde Klassik Dovr professoru olan Entoni J Podlecki Plutarxin ve ya menbesinin boyuk ehtimalla bir komediyadaki sehneni yanlis anladigini bildirmisdir Kagan bu hekayelere inansaq da Aspaziyanin Periklin komeyi ile ve ya komeyi olmadan hansisa zerere ugramadigini iddia edir Aristofan da Aspaziyani Peloponnes muharibesindeki mesuliyyetinden behs edir Meqarani afinalilar ve muttefiqlerile ticaret etmeyi qadagan eden Periklin meqaralilar terefinden Aspaziyanin evinden qacirilan fahiselere qarsi bir qisas oldugunu ireli surur Aristofanin sexsi sebeblere gore Sparta ile muharibeye baslamaqdan Aspaziyani cavabdeh tutmasi daha evvelki Milet ve Samos hadisesinin yadda qalmasindan ola biler Plutarx Eupolis ve Kratinus kimi basqa komik sairlerin de risxendli qeydlerinden de behs edir Podleckiye gore Aspaziyanin hem Samos hem de Peloponnes muharibesinin sebebkari oldugunu ireli surmusdur Aspaziyaya Yeni h Deyanira h Hera 8 ve Yelena adlari verilmisdir i Periklin Aspaziya ile olan elaqesine qarsi daha sonraki hucumlar terefinden yazilmisdir Hetta siyasetci olan Periklin oglu evindeki hadiselere gore atasina iftira atmaqdan cekinmemisdir Heyatinin sonraki dovru ve olumuPeriklin bustu Altes Museum Kohne Muzey Berlin E e 429 cu ilde Afina veba epidemiyasi zamani Periklin bacisi ve ilk arvadindan olan iki oglu Ksantipp ve Paral oldu Kefi pozulan ve daim aglayan Perikli Aspaziyanin dostlugu bele teskin ede bilmemisdir Olumunden evvel afinalilar E es 451 ci ildeki vetendasliq qanununu deyisdirerek Aspaziydan olan yari afinali oglu Genc Perikin vetendas ve huquqi varis olmasina imkan verdiler Hem ana hem de atadan afinali olmayanlara vetendasliq haqqini mehdudlasdiran bu qanunu ilk olarak Periklin teklif etdiyi nezere alindiginda bunun cox maraqli bir qerar oldugu gorulur Perikl e e 429 cu ilin payizinda vefat etdi Plutarx indi itmis Aspaziya haqqinda yazdigi dialoqdan istifade ederek Aspaziyanin Periklin olumunden sonra afinali lider ve general Lisikl ile yasadigi ondan bir oglu oldugu ve Aspaziyanin Lisikli Afinanin en qabaqcil adami etdiyini yazar b Lisikl E e 428 ci ilde muharibe esnasinda oldu Lisiklin olumunden sonra Aspaziya haqqinda yazili bir melumat yoxdur Meselen oglu Perikl general oldugunda ve sonra edam edildiyinde yasayib yasamadigi bilinmir Bir cox tarixcinin Aspaziyanin olumu icin verdiyi tex E e 401 E e 400 tarixi Aeschinesin Aspasia dialoqundaki xronologiyaya gore Aspaziyanin Sokratin E e 399 ci ildeki olumunden evvel olduyu melumatdan cixarmaqdadir Felsefi eserlerdeki istinadlarAntik felsefi eserler Aspaziya Platon Ksenofont Aeschines Socraticus ve felsefi eserlerinde yer alir Bezi alimlere gore Platon Aspaziyanin zekasi ve aglindan ele tesirlenmisdir ki Mantineali Diotima obrazina esas goturmusdur Bezileri ise Diotimanin heqiqeten yasamis oldugunu iddia edir Pensilvaniya Universitetinde felsefe professoru olan Carlz Kana gore Diotima bir cox terefden Aeschinesin Aspaziyasina Platonun cavabidir Indi samoslulara qarsi bele davranmasinin Aspaziyani memnun etmek ucun oldugu dusunulduyunden artiq burada dovletin onde gelen adamlarini memnun etmeyi bacaran ve mutefekkirlerin ondan uzun teriflerle danismasina nail olan bu qadinin ne qeder boyuk bir senet ve qudret sahibi oldugu sualini sorusmaq uygun olar Plutarx Perikl XXIV da Platon Aspaziyanin Periklle olan elaqesini tenqid ederken Sokratdan sitat getirerek elesalici formada Aspaziyanin bir cox natiqe tehsil verdiyini soyler Sokratin niyyeti Periklin xitabet qabiliyyetini pisleyerek yene elesalici sekilde afinali dovlet xadiminin Aspaziya terefinden oyredilmesi sebebinden terefinden tehsil verilen birinden daha ustun olacagini demekdir Eyni vaxtda Qebirustu nitqin muellifliyini de Aspaziyaya veren Sokrat muasirlerinin Perikle olan hormetine hucum edir Kana gore Platon Aspaziyanin Perikl ve Sokratin xitabet muellimi oldugu fikrini Aeschinesden almisdir Platonun Aspaziyasi ve Aristofanin qadinlarin xitabet movzusunda bacariqli olmadigi dusuncesine bariz iki istisnadir ancaq bu iki obraz bize qadinlarin Afinadaki esl statusu movzusunda melumat vermir Truman Universitetinde tarix professoru olan Marta L Rouz yalnizca komediyalarda itler mehkemeye muraciet edir quslar idare edir ya da qadinlar nitq soyleyir Ksenofont da ve da Aspaziyani iki defe yada salir Her ikisinde de Sokrat Critobulusa Aspaziyanin tovsiyelerine emel etmesini deyir Memorabiliada Sokrat Aspaziyadan sitat getirerek copcatanin kisinin yaxsi cehetleri haqqinda dogru melumat vere bileceyini deyir Oeconomicusda Sokrat Aspaziyanin ev idaresi ve er arvad arasindaki iqtisadi elaqe haqqinda daha melumatli oldugundan hormetle soz acir Hector Leruanun 1682 1740 resmi Perikl ve Aspaziya Fidinin emalatxanasinda Afinanin neheng heykeline heyranliqla baxarken Aeschines Socraticus ve Antisthenes bir Sokrat dialoqlarina Aspaziyanin adini vermisler ancaq her iki dialoq da ancak parcalar halinde masir dovre gelib catmisdir Aeschines Socraticusun Aspaziyasi haqqinda ana menbelerimiz Athenaeus Plutarx ve Siserondur Dialoqda Sokrat Calliasa oglu Hipponicusu tehsil almasi ucun Aspasziyaya gondermesini tovsiye edir Callias qadin muellim fikrinden cekinende Sokrat Aspaziyanin Perikli ve olumunden sonra da Lisikli musbet menada tesiri altina aldigini bildirir Dialoqun Siseron terefinden olaraq qorunmus olan bir bolumunde evvelce Ksenofontun arvadina sonra da Ksenofonta bu meshur tarixci Ksenofont deyil mudrikliye geden yolun ozunu tanimaqdan kecdiyi movzusunda tovsiye veren qadin Sokrat olaraq yer alir Aeschines Aspaziyani bir muellim ve mukemmelliyin ilham qaynagi olaraq gosterir ve bu feziletleri hetera olmasi ile elaqelendirir Kana gore Aeschinesin Aspaziyasindaki her bir bolum yalniz uydurma deyil eyni zamanda inanilmazdir Antisthenesin Aspaziyasindan yalniz iki ya da uc sitat qalmisdir Bu dialoqda daha cox iftira olmasindan elave Periklin bioqrafiyasina dair hekayeler de var Antisthenes yalniz Aspaziyaya deyil ogullari da daxil olmaqla Periklin butun ailesine hucum edir Mutefekkir boyuk dovlet xadiminin feziletli heyatin yerine zovqu secdiyine inanir Dolayisi ile Aspaziya zovq icerisinde heyati temsil edir Muasir edebiyyat Aspaziya olaraq oz portreti 1794 Aspaziya muasir edebiyyatin bezi muhum eserlerinde gorunur Perikl ile olan romantik elaqesi kecmis esrlerin bezi meshur yazici ve sairlerine ilham vermisdir Xususile XIX esrin romantikleri ile XIX esrin tarixi romancilari onlarin hekayesinde tukenmeyen ilham menbesi tapmislar 1835 ci ilde ABS da quldarliq eleyhdari yazici ve jurnalist Perikl ve Aspaziyanin dovrunde kecen Filothea adli klassik bir mehebbet romanini nesr etdirdi Bu kitab yazicinin en ugurlu ve diqqetli eseri olaraq gorulmektdeir cunki qadin obrazlar xususile de Aspaziya boyuk bir gozellik ve diqqetle qeleme alinmisdir 1836 ci ilde ingilis yazici ve sair en meshur kitablarindan biri olan Perikl ve Aspaziyani yazdi Bu kitab icinde saysiz seir olan uydurma mektublarin komeyile klassik Afina dovrunu arasdirir Mektublar esasen tarixi realliqlara uymasa da ruhunu anlamaga calisir Aspaziyanin sexsiyyetinden tesirlenen bir basqa yazici ve sairdir 1876 ci ilde Perikl Dovrunun davranis ve exlaq qaydalarindan behs eden Aspaziyani yazmisdi Romantizm cereyanindan tesirlenen italyan sair bes seirlik bir seriya yayimladi Bu Leopardi seirlerinin ilham menbeyi Fanni Targioni Tozzetti adli qadina qarsi olan umidsiz ve qarsiliqsiz mehebbetinin neticesinde yasadigi agrili tecrubelerdir Leopardi bu qadina Miletli Aspaziyadan hereket ederek Aspaziya adini verir 1918 ci ilde yazici dramaturq Corc Kram Kuk ilk uzun pyesi olan The Athenian Women Afinali Qadinlar i yazdi Pyesde Aspaziya sulh ucun tetil eden bir qadin olaraq gosterilir D D Anderson The Literature of the Midwest 120 lt ref gt Kuk antik yunan dovrunde muharibe eleyhdarligi movsunu islemisdir ABS den olan yazici The Immortal Marriage Olumsuz Evlilik 1927 adli eserinde Perikl ile Aspaziyanin hekayesinden soz acir ve Samos Muharibesi Peloponnes muharibesi ile Afina veba epidemiyasi dovrunu aciqlar Glory and the Lightning Ehtisam ve Ildirim 1974 adli eseri Aspaziya ile Periklin tarixi elaqesinden soz acan bir basqa romandir Sohreti ve felsefedeki yeriAspaziya Aspaziyanin adi Periklin ehtisami ve sohretine cox yaxindan baglidir Plutarx onu hem siyasi hem de dusunce yonunden muhum bir sexsiyyet olaraq qebul edir ve dovletin onde gelen adamlarini memnun etmeyi bacaran ve mutefekkirlerin haqqinda uzun teriflerle danismasina nail olan bu qadina heyranligini bildirir Bioqrafiya yazicisi Aspaziyanin cox sohretlendiyini hetta Iran sahi II Artakserks ile doyusen Genc Sirusun adi Milto olan arvadlarindan birine Aspaziyanin adini verdiyini soyler Sirus muharibede oldukden sonra bu qadin esir alinaraq saha aparilir ve daha sonra sah uzerinde boyuk bir nufuz qazanir Aspaziyadan bir fezilet modeli heyranliq duyulan Olimpiyalinin heyranliq duydugu deye danisar ve onun siyasi bilgisi ve mudrikliyini bacarigi ve nufuzunu terifleyir bir yazida Aspasziyanin bir nitq yazaraq bir adama mehkemede onun adina oxumasi ucun oyretdiyinden behs ederek Aspaziyanin xitabet qabiliyyetini tesdiqleyir X esr Bizans ensiklopediyasi ya gore Aspaziya kelmelerle qivraq bir zekaya sahib bir sofistdir ve xitabet oyretmisdir Sonra ise Fezileti tesvir etmeliyem ve bu sirada coxu antik dovrden bir cox model gosterme imkanim olacaq biri xanimin ozu kimi Ioniyadandir Senetciler Aeschines ve onun ustadi Sokrat ressamlarin en yaxssidir cunki qelbleri islerine aid idi Heyranliq duyulan olimpiyalinin heyranliq duydugu miletli Aspaziyadan daha yaxsi bir fezilet modeli sece bilmerik onun onun siyasi bilgisi ve mudrikliyi bacarigi ve nufuzu mukemmeel olculerile molbertimize kececekdir Aspaziya yalniz miniatur olarak geldiyse de bizim ferqlerimiz neheng olmalidir Lucian A Portrait Study Bir Portret Calismasi XVII Bu eyerlendirmelerden hereket ederek Pensilvaniya Universitetinde professor Seril qlen kimi tedqiqatcilar Aspaziyanin antik Yunanistanda cemiyyet icinde ortaya cixmis tek qadin oldugunu mudafie edir ve Periklin snitqlerinin yazilmasinda tesirii olmus olacagini dusunmekdedir Bezi alimler Aspaziyanin yaxsi ailelerin genc qadinlari qcqn bir akademiya acdgina ve hetta tapdigina inanir Ancaq Nortvestern Universitetinden Klassik Dovr professoru Robert U Uolles Aspaziyanin Perikle nece danismasi lazim geldiyini oyretdiyi zarafatini dolayisi ile usta bir natiq ve mutefekkir oldugunu tarixi olaraq qebul ede bilmerik deye vurgulamisdir Uollese gore Aspaziyaya Platon terefinden bicilen intellektual rol bir Antik Yunan komediyasindan gelmekdedir Kagan Aspaziyani gozel musteqil parlaq zek sahibi Yunanistanin en agillilari ile danisa bilecek ve eri ile hansisa meseleni muzakire ederek hell ede bilecek biri olaraq tanidir Kent Universitetinde sosial antropologiya professoru ve Klassik Dovr mutexessisi olan Rocer Just Aspaziyanin istisna bir sexsiyyet oldugunu v yalniz onun varliginin bele bir kisinin sosial ve intellektual beraberi olan her qadinin hetera olmaq veziyyetinde qaldigini gosterdiyini deyirr Mutefekkir ve ilahiyyatci Sr Prudence Allene gore Aspaziya qadinlarin mutefekkir olma potensialini sairane ilhamlarindan bir addim daha uzaga aparmisdir Heyati gercek yoxsa ifade etdiyi kimi esas problem Aspaziya haqqinda bildiklerimizin coxunun yalniz texminlerden ibaret olmasidir Fukidid Aspaziyadan danismir yegane menbemiz Aspaziyanin tarixi bir sexsiyyet olub olmadigi ile maraqlanmamis edib ve mutefekkirlerin subheli tesvir ve texminleridir Dolayisi ile Aspaziyanin sexsiyyetinde ziddiyyetli izahlarla qarsilasiriq Aspaziya ya kimi yaxsi arvad ya da kimi fahisedir Muasir alimlerin Aspaziyanin tarixi heqiqetine duyduqlari subhenin menbeyi de budur Uollese gore Aspaziyanin hec bir tarixi gercekliyi yoxdur ve ola da bilmez Dolayisi ile Ayova Universitetinde Klassik Dovr professoru Madeleine M Henry Aspaziya haqqnda antik dovrde ortaya cixan bioqrafik hekayeler olduqca rengarengdir demek olar ki hec birinin isbati yoxdur ve XX esrde bele heyatda qalmagi bacarmisdir deyir ve netice olaraq Aspaziynin heyati ucun yalniz cox zeif ehtimallar var demisdir Klassik Dovr ve tarix professorlari Charles W Fornara ve Loren J Samons II ye gore ise bildiyimiz qeder esl Aspaziya hekayelerde danisilan prototipinden daha da yaxsi olmus ola biler QeydlerVikianbarda Aspaziya ile elaqeli mediafayllar var a Henry antik yazici ve sairlerin Aspaziyanin bir fahisexana isletdiyi ve fahise oldugundan behs eden yazilarina bir iftira oldugundan yazmisdir Henry bu hucumlarin Afinanin liderini alcaltmqa meqsedile edildiyini ireli surur cunki Perikl vetendasliq qanunu sebebile Aspaziya ile evlene bilmemis ve qeyri qanuni sekilde onunla yasamaga mecbur olmusdur Bu sebelerle tarixci Nicole Loraux antik yazicilarin Aspaziyanin hetera ya da fahise olduguna dair sahidliklerine de subhe ile baxir Fornara ve Samons da Aspaziyanin fahise oldugu ve fahise evlerini isletdiyi V esr enensini qebul etmirler b Miciqan Universitetinde felsefe professoru Debra Nailse gor eger Aspaziya azad bir qadin olmasaydi Periklden olan oglunu varis eden qerar ve daha sonra Lisikl ile evlenmesi Nails Aspaziya ile Lisiklin evlendiyini ehtimal edir demek olar ki mumkun ola bilmezdi g Fornara ve Samons Periklin Aspaziya ile evlendiyini ancaq vetendasliq qanununun onu arvad olaraq qebul etmediyini mudafie edir Uolles eeger Aspaziya ile evlenmisse onda Periklin afinali aristokratlarin elaqeleri yaxsi olan ecnebilerle evlenme enenesini davam etdirdiyini ireli surur Henry Periklin vetendasliq qanunu sebebile Aspaziya ile evlenmesine manee yarandigi dolayisi ile de evlenmeden beraber yasadiqlarina inanir Komik bir metne istinad eden Henry Aspaziyanin bir pallake yeni cariye oldugunu deyir Tarixci Uilyam Smit Aspaziyanin Perikl ile olan elaqesini muasir sahzadelerin ozlerine beraber olmayanlarla evlenmesine benzer oldugunu yazir Tarixci Arnold c Qomme ise muasirleri Periklin Aspaziya ile evli oldugunu qeyd edirler deyir d Kanin fikrince Sokratin dostlari ve arvadlari ile birge Aspaziyani ziyaretleri ve Aspaziyanin Lisiklle olan elaqesi boyuk ehtimalla tarixi bir heqiqet deyil Aeschinesin Afina hekayelerinin tarixi dogruluguna laqeyd qaldigina ve bu hekayelerin Lisiklin olum tarixinin unuduldugu ancaq gorduyu isleein hele de xatirlandigi bir zamanda uydurulduguna inanir e Kagan eger Aspaziyanin mehkemesi heqiqeten oldusa bir basqa vaxtdansa 438 ci ilde olduguna inanmaq ucun kifayet qeder sebebimizin oldugunu texmin edir st Ayova Universitetinde professor Ceyms F MacGlyuya gore Aspaziyaya qarsi Hermippin iddia ireli surmesi o qeder de mumkun deyil Plutarx ve ya menbelerinin mehkeme ile teatri sehs saldiqlarini bildirir z Afiney Periklin Aspaziyaya qarsi ittihamlari redd ederken heyati ve mali tehlukede oldugu vaxtlardan daha artiq agladigini deyen Antistenden sitat getirir h Omfala ve Deyanira muvafiq olaraq Herakla bir il sahiblik etmis Lidiya kralicasi ve onun olumune sebebkar olmus arvadi idi Afina dramaturqlari e e V esrin ortalarindan etibaren Omfalanin hekayesine maraq gosterirdiler Komikler Omfala Aspaziyanin nezaretinde olan Perikli Herakla benzedirdiler Aspaziya Cratinusun Kheirones ve Eupolisin Philoi eserlerinde Omfala adlandirilmisdir 8 Yeni Olimpiyali Periklin arvadi kimi Antik yunan muellifleri Perikli Olimpiyali adlandirirdilar cunki o Yunanistani titredir isiqlandirir ve ele kecirir nitq deyende de Zevsin silahindan istifade edir i Cratinus Dionysalexandros eserinde Perikl ve Aspaziyani Yelena ve Parise benzedir nece ki Parisin Yelenaya olan hissleri spartali Menelayla olan muharibenin baslanmasina sebeb oldu elece de Perikl yadelli Aspaziyanin tesiri altinda Afina ile Spartanin muharibesine basladi Hemcinin Eupolis Aspaziyani Prospaltoi eserinde Yelena adlandirir IstinadlarAspaziya rus Enciklopedicheskij slovar pod red I E Andreevskij Sent Pitersberg Brokgauz Efron 1890 T II S 299 300 Lyubker F Aspasia rus Realnyj slovar klassicheskih drevnostej po Lyubkeru pod red F F Zelinskij A I Georgievskij M S Kutorga F Gelbke P V Nikitin V A Kanskij per A D Vejsman F Gelbke L A Georgievskij A I Davidenkov V A Kanskij P V Nikitin I A Smirnov E A Vert O Yu Klemenchich N V Rubinskij SPb Obshestvo klassicheskoj filologii i pedagogiki 1885 S 169 170 S Monoson Plato s Democratic Entanglements 195 R W Wallace Review of Henry s book 2008 12 11 at the Wayback Machine J Lendering Aspasia of Miletus 2013 09 12 at the Wayback Machine P J Bicknell Axiochus Alkibiadou Aspasia and Aspasios 240 250 Aristophanes Acharnians 523 527 2008 02 09 at the Wayback Machine R Just Women in Athenian Law and Life 144 Aspasia Encyclopaedia Britannica 2002 A Southall The City in Time and Space 63 B Arkins Sexuality in Fifth Century Athens olu kecid Plutarch Pericles XXIV 2009 01 25 at the Wayback Machine M Ostwald Athens as a Cultural Center 310 P A Stadter A Commentary on Plutarch s Pericles 239 2008 02 09 at the Wayback Machine H G Adams A Cyclopaedia of Female Biography 75 76 Fornara Samons Athens from Cleisthenes to Pericles 31 2019 09 25 at the Wayback Machine D Kagan The Outbreak of the Peloponnesian War 197 Thucydides I 115 2008 02 09 at the Wayback Machine Plutarx Perikl XXV 2008 02 09 at the Wayback Machine Plutarch Pericles XXXII 2008 02 09 at the Wayback Machine Plutarch Pericles XXXVI 2008 02 09 at the Wayback Machine A J Podlecki Pericles and his Circle 33 D Kagan The Outbreak of the Peloponnesian War 201 A Powell The Greek World 259 261 A J Podlecki Pericles and his Circle 126 Fornara Samons Athens from Cleisthenes to Pericles 162 166 2019 09 25 at the Wayback Machine Athenaeus Deipnosophistae 533c d Plutarch Pericles XXXVII 2008 02 09 at the Wayback Machine W Smith A History of Greece 271 Thucydides III 19 2008 02 09 at the Wayback Machine For year of death see OCD Aspasia K Wider Women philosophers in the Ancient Greek World 21 62 I Sykoutris Symposium Introduction and Comments 152 153 C H Kahn Plato and the Socratic Dialogue 26 27 P Allen The Concept of Woman 29 30 Plato Menexenus 236a 2008 02 09 at the Wayback Machine S Monoson Plato s Democratic Entanglements 182 186 K Rothwell Politics amp Persuasion in Aristophanes Ecclesiazusae 22 M L Rose The Staff of Oedipus 62 Xenophon Memorabilia 2 6 36 2008 02 09 at the Wayback Machine Xenophon Oeconomicus 3 14 Cicero De Inventione I 51 53 C H Kahn Aeschines on Socratic Eros 96 99 C H Kahn Plato and the Socratic Dialogue 34 Bolansee Schepens Theys Engels Biographie 104 C H Kahn Plato and the Socratic Dialogue 9 E A Duyckinc G L Duyckinck Cyclopedia of American Literature 198 R MacDonald Alden Readings in English Prose 195 M Brose A Companion to European Romanticism 271 M Noe Analysis of the Midwestern Character 2007 01 22 at the Wayback Machine L A Tritle The Peloponnesian War 199 K Paparrigopoulos Ab 220 Lucian A Portrait Study XVII L McClure Spoken like a Woman 20 Suda article Aspasia 2017 10 03 at the Wayback Machine C Glenn Remapping Rhetorical Territory 180 199 C Glenn Locating Aspasia on the Rhetorical Map 23 Jarratt Onq Aspasia Rhetoric Gender and Colonial Ideology 9 24 D Kagan Pericles of Athens and the Birth of Democracy 182 J E Taylor Jewish Women Philosophers of First Century Alexandria 187 M Henry Prisoner of History 3 10 127 128 M Henry Prisoner of History 138 139 N Loraux Aspasie l etrangere l intellectuelle 133 164 M Henry Prisoner of History 21 W Smith A History of Greece 261 A W Gomme Essays in Greek History amp Literature 104 J F McGlew Citizens on Stage 53 Athenaeus Deipnosophistae XIII 589 P A Stadter A Commentary on Plutarch s Pericles 240 2008 02 09 at the Wayback Machine Aristofan Axarniyalilar 528 531 2008 09 25 at the Wayback Machine ve Diodorus XII 40 2008 04 11 at the Wayback Machine M Padilla Labor s Love Lost Ponos and Eros in the Trachiniae 2012 03 10 at the Wayback MachineMenbeAna menbeler Antik Yunan ve Romalilar Aristophanes Acharnians Orijinal metn ucun Perseus program Athenaeus Ingilisce tercume University of Wisconsin Digital Collections Center Cicero De Inventione I Orijinal metn ucun Latin Library Library XII Orijinal metn ucun Perseus program Lucian A Portrait Study Ingilisce tercume sacred texts Plato Menexenus Orijinal metn ucun Perseus program Plutarch Pericles Orijinal metn ucun Perseus program Thucydides The Peloponnesian War I and III Orijinal metn ucun Perseus program Xenophon Memorabilia Orijinal metn ucun Perseus program Xenophon Oeconomicus Ingilisce tercume H G Dakyns Yardimci menbeler Adams Henry Gardiner 1857 A Cyclopaedia of Female Biography Groombridge Allen Prudence 1997 The Pluralists Aspasia The Concept of Woman The Aristotelian Revolution 750 B C A D 1250 Wm B Eerdmans Publishing ISBN 0 8028 4270 4 Arkins Brian 1994 Sexuality in Fifth Century Athens Classics Ireland 1 2006 08 29 tarihinde erisildi Aspasia Encyclopaedia Britannica 2002 Bicknell Peter J 1982 Axiochus Alkibiadou Aspasia and Aspasios L Antiquite Classique 51 No 3 240 250 Bolansee Schepens Theys Engels 1989 Antisthenes of Athens Die Fragmente Der Griechischen Historiker A Biography Brill Academic Publishers ISBN 90 04 11094 1 Cecilia Cozzi Aspasia story of a woman historical novel italian David and Matthaus 2014 Italy ISBN 978 88 98899 01 2 Margaret Brose 2005 Ugo Foscolo and Giacomo Leopardi A Companion to European Romanticism edited by Michael Ferber Blackwell Publishing ISBN 1 4051 1039 2 Duyckinck G L Duyckinc E A 1856 Cyclopedia of American Literature C Scribner Fornara Charles W Loren J Samons II 1991 Athens from Cleisthenes to Pericles Berkeley University of California Press Glenn Cheryl 1997 Locating Aspasia on the Rhetorical Map Listening to Their Voices Univ of South Carolina Press ISBN 1 57003 172 X Glenn 1994 Sex Lies and Manuscript Refiguring Aspasia in the History of Rhetoric Composition and Communication 45 No 4 180 199 Gomme Arnold W 1977 The Position of Women in Athens in the Fifth and Fourth Centurie BC Essays in Greek History amp Literature Ayer Publishing ISBN 0 8369 0481 8 Anderson D D 2001 The Origins and Development of the Literature of the Midwest Dictionary of Midwestern Literature Volume One The Authors by Philip A Greasley Indiana University Press ISBN 0 253 33609 0 Jarratt Susan Onq Rory 1995 Aspasia Rhetoric Gender and Colonial Ideology Reclaiming Rhetorica edited by Andrea A Lunsford Berkeley Pittsburgh University of Pitsburgh Press ISBN 0 7661 9484 1 MacDonald Alden Raymond 2005 Walter Savage Landor Readings in English Prose of the Nineteenth Century Kessinger Publishing ISBN 0 8229 5553 9 Henri Madeleine M 1995 Prisoner of History Aspasia of Miletus and her Biographical Tradition Oxford University Press ISBN 0 19 508712 7 Kagan Donald 1991 Pericles of Athens and the Birth of Democracy The Free Press ISBN 0 684 86395 2 Kagan Donald 1989 Athenian Politics on the Eve of the War baslik Ithaca Cornell University Press ISBN 0 8014 9556 3 Kahn Charles H 1997 Antisthenes Plato and the Socratic Dialogue Cambridge University Press ISBN 0 521 64830 0 Kahn Charles H 1994 Aeschines on Socratic Eros The Socratic Movement edited by Paul A Vander Waerdt Cornell University Press ISBN 0 8014 9903 8 Just Roger 1991 Personal Relationships Women in Athenian Law and Life Routledge UK ISBN 0 415 05841 4 Loraux Nicole 2003 Aspasie l etrangere l intellectuelle La Grece au Feminin in French Belles Lettres ISBN 2 251 38048 5 McClure Laura 1999 The City of Words Speech in the Athenian Polis Spoken Like a Woman Speech and Gender in Athenian Drama Princeton University Press ISBN 0 691 01730 1 McGlew James F 2002 Exposing Hypocrisie Pericles and Cratinus Dionysalexandros Citizens on Stage Comedy and Political Culture in the Athenian Democracy University of Michigan Press ISBN 0 472 11285 6 Monoson Sara 2002 Plato s Opposition to the Veneration of Pericles Plato s Democratic Entanglements Hackett Publishing ISBN 0 691 04366 3 Nails Debra 2000 The People of Plato A Prosopography of Plato and Other Socratics Princeton University Press ISBN 0 87220 564 9 Ostwald M 1992 Athens as a Cultural Center The Cambridge Ancient History edited by David M Lewis John Boardman J K Davies M Ostwald Volume V Cambridge University Press ISBN 0 521 23347 X Paparrigopoulos Konstantinos Karolidis Pavlos 1925 History of the Hellenic Nation Volume Ab Eleftheroudakis in Greek Podlecki A J 1997 Perikles and His Circle Routledge UK ISBN 0 415 06794 4 Powell Anton 1995 Athens Pretty Face Anti feminine Rhetoric and Fifth century Controversy over the Parthenon The Greek World Routledge UK ISBN 0 415 06031 1 Rose Martha L 2003 Demosthenes Stutter Overcoming Impairment The Staff of Oedipus University of Michigan Press ISBN 0 472 11339 9 Rothwell Kenneth Sprague 1990 Critical Problems in the Ecclesiazusae Politics and Persuasion in Aristophanes Ecclesiazusae Brill Academic Publishers ISBN 90 04 09185 8 Smith William 1855 Death and Character of Pericles A History of Greece R B Collins Southall Aidan 1999 Greece and Rome The City in Time and Space ISBN 0 521 78432 8 Stadter Philip A 1989 A Commentary on Plutarch s Pericles University of North Carolina Press ISBN 0 8078 1861 5 Sykoutris Ioannis 1934 Symposium Introduction and Comments in Greek Estia Taylor 2001 Minor Socratic Dialogues Hippias Major Hippias Minor Ion Menexenus Plato The Man and His Work Courier Dover Publications ISBN 0 486 41605 4 Taylor Joan E 2004 Greece and Rome Jewish Women Philosophers of First Century Alexandria Oxford University Press ISBN 0 19 925961 5 Tritle Lawrence A 2004 Annotated Bibliography The Peloponnesian War Greenwood Press ISBN 0 313 32499 9 Wider Kathleen 1986 Women philosophers in the Ancient Greek World Donning the Mantle Hypatia 1 No 1 21 62 Oxumaq ucunAtherton Gertrude 2004 The Immortal Marriage Ingilizce Kessinger Publishing ISBN 1 4179 1559 5 Becq de Fouquieres Louis 1872 Aspasie de Milet Fransizca Didier Hamerling Louis 1893 Aspasia a Romance of Art and Love in Ancient Hellas Ingilizce Geo Gottsberger Peck Savage Landor Walter 2004 Pericles And Aspasia Ingilizce Kessinger Publishing ISBN 0 7661 8958 9 Xarici kecidlerBioqrafik Aspasia of Athens Brainard Jennifer Britannica 11th Edition 2016 03 04 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Aspasia Encyclopaedia Romana Aspasia of Miletus Prisoner of History by Madeleine Henry Gill N S Lendering Jona 2013 09 12 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib O Grady Patricia 2006 12 01 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2012 06 20 Aspasia from PBS s The Greeks The Greeks Crucible of Civilization on PBS Muxtelif Aspasia in Greek Comedy Gill N S Aspasia the Ancient Philosopher and Teacher of Athens Gill N S Thoughts on Aspasia and Diotima Ratliff Clancy