Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Məsqət — tarixi Azərbaycan ərazisinin bir hissəsi. Massaget tayfalarının məskunlaşdığı həmin ərazi e.ə. VII əsrdən müstəqil Massaget şahlığının ərazisi olsa da, sonradan Qafqaz Albaniyasının, daha sonra isə Şirvanşahlar dövlətinin tərkibinə daxil olmuşdur. Ərazidə ilk siyasi qurum olan Massaget şahlığı isə daha çox fars Əhəməni şahı II Kirin başını kəsərək qətlə yetirmiş cəsur qadın hökmdar Tomrisin adıyla məşhurlaşmışdır.
| Tarixi Azərbaycan əraziləri | |
| Məsqət | |
|---|---|
 | |
| Ümumi məlumatlar | |
| Bölgə | Azərbaycan |
| Əsası qoyulub | e.ə. VII əsr |
| Əhalisi | massagetlər, ləzgilər, tatlar , hunlar, xəzərlər və s. |
Tarixi
V–VII əsr erməni mənbələri maskut tayfalarının məskunlaşdıqları Məsqət vilayətinin adını çəkirlər. Sonralar IX–X əsr ərəb mənbələrində Samur çayı, Xəzər dənizi, ləkzlər ölkəsi və Şəbəranla həmsərhəd olan bərəkətli Məsqət – Maskut (indiki ) vilayətlərindən bəhs edilir. Onun ilkin adı – Maskut, yaxud Maşkut qədim massagetlərin adı ilə bağlıdır.
Ammian Marsellinə (IV əsr) görə, alanlar qədim massagetlərdir və deməli, Məsqətin qədim sakinləridir. "Tarix-i əl-Bab"da Şirvana və Dərbəndə hücumlar edən alanların adı dəfələrlə çəkilir. Dərbəndin cənubunun hidronimikasında, ehtimal ki, alan dili leksikasına mənsub olan Rubas ("Tülkü") və Samur çay adları qalmışdır. Lakin Şirvan Xilafət tərəfindən istila edildikdən sonra bu vilayətin adını eşidən ərəblər onun Fars körfəzi sahillərindəki ərəb əmirliyi ilə həmahəng səsləndiyini görüb onu Məsqət adlandırmağa başladılar.
Əl-Bəlazuri xəbər verir ki, Məsqətin Ənuşirəvanın təyin etdiyi şahları olmuşdur və sonra əlavə edir ki, indi artıq onların məmləkəti yoxdur. Qədim zamanlarda bu vilayətin müstəqil hakimləri olmuşdur, lakin h.218 (833)-ci ildə əl-Bab əmirləri Məsqəti zəbt etdikdən sonra onların müstəqilliyinə son qoyulmuşdur. Vilayətə Mücqubad, Mehyariyə və Samsuyə mülk və qalaları daxil idi.
Maskutlar Cənubi Dağıstanda, Xəzəryanı ovalıqda, Samur və Vəlvələ çaylarının arasında yaşayırdılar. Onların daha cənubda ta Abşeronadək məskunlaşması müşahidə edilir. Göründüyü kimi, Məsqətin əhalisi qarışıq olub, türkdilli massagetlər, habelə Qafqaz və İran tayfalarından ibarət idi.
Əl-Bəlazurinin məlumatına görə, Mərvan ibn Məhəmməd VIII əsrdə islamı qəbul etmiş xəzərləri Məsqətdə, "Samurla Şəbəran arasında ləkzlər vilayətindəki düzənlikdə yerləşdirmişdir".. Məsqət şəhəri Samur çayının yaxınlığında, onun sağ sahilində olub, hələ Sasanilər vaxtından məlum idi.
"Hüdud əl-aləm"də verilən məlumatlara görə Məsqətdən islam ölkələrinə çoxlu qul gətirilirdi. O, Sərirə, yəni avarlar ölkəsinə tabe idi. Əl-Bəlazuri və İbn əl-Fəqih onun müstəqil şəhər olduğunu göstərirlər. Əl- Məsudi xəbər verir ki, burada Sasanilər dövründən daş tikililər var idi. "Tarix-i əl-Bab"da Məsqət X–XI əsrlərdə deyləmlilərin və rusların hücumlarına məruz qalmış bir şəhər kimi dəfələrlə xatırlanır.
XI əsrin ikinci yarısında Şirvanşah I Fəribürz Məsqət vilayətinə sahib olmaq uğrunda əl- Bab əmirləri ilə müharibələr aparmış, onun bütün torpaqlarını zəbt edib Şirvan vilayətinə qatmışdı. XI əsrin ikinci yarısında Məsqət şəhəri, Yəzidiyyə və Bakı kimi türklərin dağıdıcı hücumlarına məruz qalaraq viran edilmişdi. Bundan sonra Şirvanşah Fəribürz öz mülklərinin mərkəzini Məsqətdəki Mehyariyəyə köçürməyi qərara alır. Ortasında qəsr olan şəhərə çevrilmiş Mehyariyə malikanəsinin ətrafına divar çəkildi. Şirvanşah çox vaxt Mehyariyədə yaşayaraq, buradan əl-Baba basqınlar edirdi. H.464 (1071)-cü ildə türk Yağma Şirvanşahdan tələb edir ki, əl-Bab qalasını və Məsqəti təslim etsin. H.468 (1075)-ci ildə Səlcuqlular onları tutdular. Bab və Firuz Qubad şəhərləri də Məsqət vilayətinə daxil idi.
İstinadlar
Bu məqalədəki istinadlar müvafiq ilə göstərilməlidir. |
- İbn Xordadbeh, s,172
- İbn əl-Fəkih, s.288, 293, 298
- Aммиaн Mapцeллин. Пepeв. Ю. A. Kyлakoвckoгo. Иcтopия,вып. III, кн. XXXI, Kиeв, 1908, c.22, 12
- Mинopcкий, c.46, 54, 70, 71, 75, 64, 110
- И. X. Aбдyллaeв. Eщe paз к пpoиcxoждeнию гидpoнимa Caмyp. Maxaчкaлa, 1976, c. 120–131.
- Əl-Bəlazuri, s.7, ərəb mətni, s.5
- Mинopcкий, c.53, 57, 75, 159,64
- Eгишe, c.169
- Фaвcтoc Бyзaнд, c.14–16
- Apмянckaя гeoгpaфия, c.38.
- Aшypбeйли. Toпoнимикa, c.55–56.
- Aммиaн Mapцeллин, c.22, 12.
- Əl-Bəlazuri, s.18, ərəb mətni, c.12–13
- Ə1-Məsudi. Mürüc… s.213
- Mинopcкий, c.161.
- Hüdud əl-aləm, fars mətni, 1.38v
- Ə1-Bəlazuri, s.14, ərəbmətni, s.9
- İbn əl-Fəkih, s.293, 298
- Ə1-Məsudi. Mürüc… s.213.
- S. Aşurbəyli – Şirvanşahlar dövləti, Bakı, 2007
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Mesqet tarixi Azerbaycan erazisinin bir hissesi Massaget tayfalarinin meskunlasdigi hemin erazi e e VII esrden musteqil Massaget sahliginin erazisi olsa da sonradan Qafqaz Albaniyasinin daha sonra ise Sirvansahlar dovletinin terkibine daxil olmusdur Erazide ilk siyasi qurum olan Massaget sahligi ise daha cox fars Ehemeni sahi II Kirin basini keserek qetle yetirmis cesur qadin hokmdar Tomrisin adiyla meshurlasmisdir Tarixi Azerbaycan erazileriMesqetUmumi melumatlarBolge AzerbaycanEsasi qoyulub e e VII esrEhalisi massagetler lezgiler tatlar hunlar xezerler ve s TarixiV VII esr ermeni menbeleri maskut tayfalarinin meskunlasdiqlari Mesqet vilayetinin adini cekirler Sonralar IX X esr ereb menbelerinde Samur cayi Xezer denizi lekzler olkesi ve Seberanla hemserhed olan bereketli Mesqet Maskut indiki vilayetlerinden behs edilir Onun ilkin adi Maskut yaxud Maskut qedim massagetlerin adi ile baglidir Ammian Marselline IV esr gore alanlar qedim massagetlerdir ve demeli Mesqetin qedim sakinleridir Tarix i el Bab da Sirvana ve Derbende hucumlar eden alanlarin adi defelerle cekilir Derbendin cenubunun hidronimikasinda ehtimal ki alan dili leksikasina mensub olan Rubas Tulku ve Samur cay adlari qalmisdir Lakin Sirvan Xilafet terefinden istila edildikden sonra bu vilayetin adini esiden erebler onun Fars korfezi sahillerindeki ereb emirliyi ile hemaheng seslendiyini gorub onu Mesqet adlandirmaga basladilar El Belazuri xeber verir ki Mesqetin Enusirevanin teyin etdiyi sahlari olmusdur ve sonra elave edir ki indi artiq onlarin memleketi yoxdur Qedim zamanlarda bu vilayetin musteqil hakimleri olmusdur lakin h 218 833 ci ilde el Bab emirleri Mesqeti zebt etdikden sonra onlarin musteqilliyine son qoyulmusdur Vilayete Mucqubad Mehyariye ve Samsuye mulk ve qalalari daxil idi Maskutlar Cenubi Dagistanda Xezeryani ovaliqda Samur ve Velvele caylarinin arasinda yasayirdilar Onlarin daha cenubda ta Abseronadek meskunlasmasi musahide edilir Gorunduyu kimi Mesqetin ehalisi qarisiq olub turkdilli massagetler habele Qafqaz ve Iran tayfalarindan ibaret idi El Belazurinin melumatina gore Mervan ibn Mehemmed VIII esrde islami qebul etmis xezerleri Mesqetde Samurla Seberan arasinda lekzler vilayetindeki duzenlikde yerlesdirmisdir Mesqet seheri Samur cayinin yaxinliginda onun sag sahilinde olub hele Sasaniler vaxtindan melum idi Hudud el alem de verilen melumatlara gore Mesqetden islam olkelerine coxlu qul getirilirdi O Serire yeni avarlar olkesine tabe idi El Belazuri ve Ibn el Feqih onun musteqil seher oldugunu gosterirler El Mesudi xeber verir ki burada Sasaniler dovrunden das tikililer var idi Tarix i el Bab da Mesqet X XI esrlerde deylemlilerin ve ruslarin hucumlarina meruz qalmis bir seher kimi defelerle xatirlanir XI esrin ikinci yarisinda Sirvansah I Feriburz Mesqet vilayetine sahib olmaq ugrunda el Bab emirleri ile muharibeler aparmis onun butun torpaqlarini zebt edib Sirvan vilayetine qatmisdi XI esrin ikinci yarisinda Mesqet seheri Yezidiyye ve Baki kimi turklerin dagidici hucumlarina meruz qalaraq viran edilmisdi Bundan sonra Sirvansah Feriburz oz mulklerinin merkezini Mesqetdeki Mehyariyeye kocurmeyi qerara alir Ortasinda qesr olan sehere cevrilmis Mehyariye malikanesinin etrafina divar cekildi Sirvansah cox vaxt Mehyariyede yasayaraq buradan el Baba basqinlar edirdi H 464 1071 cu ilde turk Yagma Sirvansahdan teleb edir ki el Bab qalasini ve Mesqeti teslim etsin H 468 1075 ci ilde Selcuqlular onlari tutdular Bab ve Firuz Qubad seherleri de Mesqet vilayetine daxil idi IstinadlarBu meqaledeki istinadlar muvafiq istinad sablonlari ile gosterilmelidir Ibn Xordadbeh s 172 Ibn el Fekih s 288 293 298 Ammian Mapcellin Pepev Yu A Kylakovckogo Ictopiya vyp III kn XXXI Kiev 1908 c 22 12 Minopckij c 46 54 70 71 75 64 110 I X Abdyllaev Eshe paz k ppoicxozhdeniyu gidponima Camyp Maxachkala 1976 c 120 131 El Belazuri s 7 ereb metni s 5 Minopckij c 53 57 75 159 64 Egishe c 169 Favctoc Byzand c 14 16 Apmyanckaya geogpafiya c 38 Ashypbejli Toponimika c 55 56 Ammian Mapcellin c 22 12 El Belazuri s 18 ereb metni c 12 13 E1 Mesudi Muruc s 213 Minopckij c 161 Hudud el alem fars metni 1 38v E1 Belazuri s 14 erebmetni s 9 Ibn el Fekih s 293 298 E1 Mesudi Muruc s 213 S Asurbeyli Sirvansahlar dovleti Baki 2007Hemcinin baxQafqaz Albaniyasi Sirvansahlar dovleti Azerbaycan tarixi erazi