Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Əli İhsan Sabis (türk. Ali İhsan Sabis; 30 avqust 1882, İstanbul – 9 dekabr 1957, İstanbul) — Osmanlı İmperiyasının altıncı ordusunun komandiri. Müharibədən sonra o, Britaniya işğalçıları tərəfindən Maltaya sürgün edildi. Türkiyəyə qayıtdıqdan sonra Türkiyənin Birinci Ordu komandanlığına təyin edildi, lakin Dumlupınar döyüşündən bir az əvvəl istefaya göndərildi.
| Əli İhsan Sabis | |
|---|---|
| türk. Ali İhsan Sabis | |
 | |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | |
| Doğum yeri | İstanbul |
| Vəfat tarixi | (75 yaşında) |
| Vəfat yeri | İstanbul |
| Dəfn yeri | |
| Vətəndaşlığı | |
| Təhsili |
|
| Hərbi fəaliyyəti | |
| Mənsubiyyəti | Osmanlı imperiyası Türkiyə Respublikası |
| Xidmət illəri | Osmanlı: 1902–1919 Türkiyə: 25 sentyabr 1921 – 22 iyun 1922 |
| Rütbəsi | Orgeneral |
| Döyüşlər | Balkan müharibələri, Birinci Dünya müharibəsi, Türkiyə İstiqlaliyyət müharibəsi |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyatı
30 avqust 1882-ci ildə İstanbulun Cahangir məhəlləsində anadan olmuşdur. Orta məktəbi və Beşiktaş Hərbi Liseyini bitirdikdən sonra 1895-ci ildə Halıcıoğlunda Artilleriya məktəbinə girdi. 1901-ci ildə Hərbi Akademiyaya daxil oldu və 1904-cü ildə həmin akademiyanı bitirdi.
Birinci Dünya Müharibəsi
Birinci Dünya müharibəsində Qafqaz və İraq cəbhəsində komandir vəzifəsində çalışıb. 1916-cı ildə Qut-ül Amarə mühasirəsi zamanı Sabisə hücum edən Britaniya ordusu üzərində qələbə qazandı. 1914-cü ildə Tortumda komandir kimi fəaliyyət göstərdikdən sonra Sarıqamış, Dilman və Vana təyin olundu. 9, 4 və 13-cü korpusların komandiri olmuşdur. 1917-ci ildə general-leytenant dərəcəsinə yüksəldi.
2 aprel 1918-ci ildə rus qoşunlarının xarabalığa çevirib tərk etdiyi Vanı erməni hərbi dəstələrindən azad etdi. Nuru Paşanın komandanlığı altında Qafqaz İslam Ordusunun tərkibində Azərbaycana göndərildi və 8 iyun 1918-ci ildə Təbrizi ələ keçirdi. 1918-ci ildə İranın Şəhriban bölgəsindəki Britaniya qüvvələrinə qarşı çıxdı və ordu korpusunu xilas edə bildi. Eyni ilin sentyabr ayında Xəlil (Qut) Paşanın yerinə 6-cı ordunun komandani təyin edildi.
30 oktyabr 1918-ci ildə Mudros müqaviləsi imzalananda Mosul və ətraf ərazilər hələ Əli İhsan Paşanın komandanlığındakı türk əsgərlərinə tabe idi. İngilis generalı Marşalın atəşkəsdən sonra Mosul və Zaxodakı mülki xristian əhalisini kütləvi olaraq qətlə yetirdiyini iddia edən ingilislər türk qoşunlarının Mosulu tərk etməsini tələb etdilər. Əli İhsan Paşa əvvəlcə bu tələbi rədd etdi, lakin Suriya cəbhəsində Mustafa Kamal Paşanın tabeliyində olan İldırım orduları qrupunun Şamdan sonra Hələbdə ingilis qoşunu qarşısında Adanaya qədər çəkilməsi nəticəsində dəmiryolu xətlərinin sonuna qədər geri çəkilməsi səbəbindən çətin vəziyyətdə qaldı. İstanbul bələdiyyəsinin göstərişlərinə uyğun olaraq Nusaybinə köçdü və Mosulu tərk etməli oldu.
Malta sürgünü
Müharibədən sonra ingilis baş komandanlığının əmri ilə 23 fevral 1919-cu ildə Konyada həbs olunaraq Maltaya sürgün edildi. Van, Mosul və Urmiyada xristianlara qarşı qətliam törətməkdə və Qut-ül Amarə mühasirəsi zamanı əsir götürülən ingilis əsgərlərini öldürməkdə ittiham olunurdu. İngilislər tərəfindən hazırlanan ittihamnaməyə əsasən Əli İhsan Paşa 19158-ci ilin aprel ayı ərzində Dilman döyüşündə Van şəhərində məskunlaşan erməniləri öldürmüş, iyul ayında Urmiya şəhərində fransız kilsəsinə sığınan 620 kəndli, eləcə də, sentyabrda aralarında amerikalı müxbir Con Noşinin də olduğu 20 nəfər xəstə və yaralını xəstəxanadan çıxararaq öldürmüş, həmin ayda Mosulda 270 mülki erməni vətəndaşını qətl etmişdir.
Lakin müharibə cinayətləri məhkəməsi təşkil olunmadığı üçün bu cinayətlər sübut olunmadı. Əli İhsan Paşa 1921-ci ilin iyun ayında digər Malta məhbusları ilə birlikdə sərbəst buraxıldı.
Türkiyə İstiqlaliyyət Müharibəsi
Geri döndükdən sonra 27 sentyabr 1921-ci ildə Türkiyə İstiqlaliyyət müharibəsində iştirak etdi və general-leytenant rütbəsi ilə Qərb cəbhəsinin 1-ci ordu komandanlığına təyin edildi. Moskva müqaviləsi ilə Batum və Azərbaycanın SSRİ-nin tərkibinə daxil edilməsi qərarına qarşı çıxdığı üçün və Əli Fuad Paşanın əvəzinə Qərb cəbhəsi komandanlığına təyin olunmuş İsmət Paşanın özündən daha aşağı rütbəyə sahib olmasına baxmayaraq cəbhə komandanı olması, Əli İhsan Paşanın İsmət Paşanın əmrinə tabe olmaq istəməməsi, bundan əlavə, ordu daxilində Mustafa Kamal Paşa və İsmət Paşa əleyhinə təbliğat aparması səbəbilə Böyük hücumdan əvvəl, 21 iyun 1922-ci ildə Mustafa Kamal Paşa tərəfindən ordu komandanı vəzifəsindən azad edildi və TBMM-nin qərarı ilə istefa verdi.
İkinci Dünya müharibəsi dövründə jurnalistlər hərbi mövzuda məqalələr yazırdılar və adətən alman ordusunun inkişafını dəstəkləyirdilər. Türkiyə müharibənin sonlarına doğru Almaniyaya qarşı çıxdığı bir vaxtda qəzetlərdə almanları dəstəkləyən məqalələrdən əlavə başda ölkə rəhbəri İsmət İnönü olmaqla dövlət və hökumət müəssisələrinə ittiham məktubları göndərməyə başladı. Beləcə 1922-ci ildə istefaya göndərilən o zamankı Qərb cəbhəsinin komandiri İnönüdən dolayı yolla qisas alırdı. Hadisə sübut olunduqdan sonra 24 fevral 1944-cü ildə həbs olundu və 10 fevral 1947-ci ildə 15 ay həbs cəzasına məhkum edildi. 1950-ci ildə Demokratik Partiya hakimiyyətə gəldikdən sonra amnistiyaya düşərək siyasi hüquqlarına qovuşdu. 1954-cü ildə TBMM-nin üzvü oldu. 1957-ci ildə vəfat etdi.
Həmçinin bax
İstinadlar
- T. C. Genelkurmay Harp Tarihi Başkanlığı Yayınları, Türk İstiklâl Harbine Katılan Tümen ve Daha Üst Kademlerdeki Komutanların Biyografileri, Genkurmay Başkanlığı Basımevi, Ankara, 1972, p. 144. (türk.)
- Mango, Andrew. Ataturk: The Biography of the Founder of Modern Turkey. Woodstock, NY: The Overlook Press. 1999. 191. ISBN .
- "Musul'u böyle kaybettik. Radikal". 2013-12-20 tarixində . İstifadə tarixi: 2018-06-13.
- Malta Belgeleri: İngiltere Dışişleri Bakanlığı 'Türk Savaş Suçluları' Dosyası, Belge Y. 2007.
- Akın, Rıdvan, Türk Syasal Tarihi, İstanbul 2010
- Özakman, Turgut, Şu Çılgın Türkler, Ankara, 2005
Xarici keçidlər
- Kutül-Amare Zəfəri heç vaxt unudulmayacaq
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Eli Ihsan Sabis turk Ali Ihsan Sabis 30 avqust 1882 Istanbul 9 dekabr 1957 Istanbul Osmanli Imperiyasinin altinci ordusunun komandiri Muharibeden sonra o Britaniya isgalcilari terefinden Maltaya surgun edildi Turkiyeye qayitdiqdan sonra Turkiyenin Birinci Ordu komandanligina teyin edildi lakin Dumlupinar doyusunden bir az evvel istefaya gonderildi Eli Ihsan Sabisturk Ali Ihsan SabisSexsi melumatlarDogum tarixi 30 avqust 1882Dogum yeri IstanbulVefat tarixi 9 dekabr 1957 75 yasinda Vefat yeri IstanbulDefn yeri Zencirliquyu qebiristanligiVetendasligi TurkiyeTehsili Osmanli Herbi Mektebi d Herbi fealiyyetiMensubiyyeti Osmanli imperiyasi Turkiye RespublikasiXidmet illeri Osmanli 1902 1919 Turkiye 25 sentyabr 1921 22 iyun 1922Rutbesi OrgeneralDoyusler Balkan muharibeleri Birinci Dunya muharibesi Turkiye Istiqlaliyyet muharibesi Vikianbarda elaqeli mediafayllarHeyati30 avqust 1882 ci ilde Istanbulun Cahangir mehellesinde anadan olmusdur Orta mektebi ve Besiktas Herbi Liseyini bitirdikden sonra 1895 ci ilde Halicioglunda Artilleriya mektebine girdi 1901 ci ilde Herbi Akademiyaya daxil oldu ve 1904 cu ilde hemin akademiyani bitirdi Birinci Dunya MuharibesiBirinci Dunya muharibesinde Qafqaz ve Iraq cebhesinde komandir vezifesinde calisib 1916 ci ilde Qut ul Amare muhasiresi zamani Sabise hucum eden Britaniya ordusu uzerinde qelebe qazandi 1914 cu ilde Tortumda komandir kimi fealiyyet gosterdikden sonra Sariqamis Dilman ve Vana teyin olundu 9 4 ve 13 cu korpuslarin komandiri olmusdur 1917 ci ilde general leytenant derecesine yukseldi 2 aprel 1918 ci ilde rus qosunlarinin xarabaliga cevirib terk etdiyi Vani ermeni herbi destelerinden azad etdi Nuru Pasanin komandanligi altinda Qafqaz Islam Ordusunun terkibinde Azerbaycana gonderildi ve 8 iyun 1918 ci ilde Tebrizi ele kecirdi 1918 ci ilde Iranin Sehriban bolgesindeki Britaniya quvvelerine qarsi cixdi ve ordu korpusunu xilas ede bildi Eyni ilin sentyabr ayinda Xelil Qut Pasanin yerine 6 ci ordunun komandani teyin edildi 30 oktyabr 1918 ci ilde Mudros muqavilesi imzalananda Mosul ve etraf eraziler hele Eli Ihsan Pasanin komandanligindaki turk esgerlerine tabe idi Ingilis generali Marsalin ateskesden sonra Mosul ve Zaxodaki mulki xristian ehalisini kutlevi olaraq qetle yetirdiyini iddia eden ingilisler turk qosunlarinin Mosulu terk etmesini teleb etdiler Eli Ihsan Pasa evvelce bu telebi redd etdi lakin Suriya cebhesinde Mustafa Kamal Pasanin tabeliyinde olan Ildirim ordulari qrupunun Samdan sonra Helebde ingilis qosunu qarsisinda Adanaya qeder cekilmesi neticesinde demiryolu xetlerinin sonuna qeder geri cekilmesi sebebinden cetin veziyyetde qaldi Istanbul belediyyesinin gosterislerine uygun olaraq Nusaybine kocdu ve Mosulu terk etmeli oldu Malta surgunuMuharibeden sonra ingilis bas komandanliginin emri ile 23 fevral 1919 cu ilde Konyada hebs olunaraq Maltaya surgun edildi Van Mosul ve Urmiyada xristianlara qarsi qetliam toretmekde ve Qut ul Amare muhasiresi zamani esir goturulen ingilis esgerlerini oldurmekde ittiham olunurdu Ingilisler terefinden hazirlanan ittihamnameye esasen Eli Ihsan Pasa 19158 ci ilin aprel ayi erzinde Dilman doyusunde Van seherinde meskunlasan ermenileri oldurmus iyul ayinda Urmiya seherinde fransiz kilsesine siginan 620 kendli elece de sentyabrda aralarinda amerikali muxbir Con Nosinin de oldugu 20 nefer xeste ve yaralini xestexanadan cixararaq oldurmus hemin ayda Mosulda 270 mulki ermeni vetendasini qetl etmisdir Lakin muharibe cinayetleri mehkemesi teskil olunmadigi ucun bu cinayetler subut olunmadi Eli Ihsan Pasa 1921 ci ilin iyun ayinda diger Malta mehbuslari ile birlikde serbest buraxildi Turkiye Istiqlaliyyet MuharibesiGeri dondukden sonra 27 sentyabr 1921 ci ilde Turkiye Istiqlaliyyet muharibesinde istirak etdi ve general leytenant rutbesi ile Qerb cebhesinin 1 ci ordu komandanligina teyin edildi Moskva muqavilesi ile Batum ve Azerbaycanin SSRI nin terkibine daxil edilmesi qerarina qarsi cixdigi ucun ve Eli Fuad Pasanin evezine Qerb cebhesi komandanligina teyin olunmus Ismet Pasanin ozunden daha asagi rutbeye sahib olmasina baxmayaraq cebhe komandani olmasi Eli Ihsan Pasanin Ismet Pasanin emrine tabe olmaq istememesi bundan elave ordu daxilinde Mustafa Kamal Pasa ve Ismet Pasa eleyhine tebligat aparmasi sebebile Boyuk hucumdan evvel 21 iyun 1922 ci ilde Mustafa Kamal Pasa terefinden ordu komandani vezifesinden azad edildi ve TBMM nin qerari ile istefa verdi Ikinci Dunya muharibesi dovrunde jurnalistler herbi movzuda meqaleler yazirdilar ve adeten alman ordusunun inkisafini destekleyirdiler Turkiye muharibenin sonlarina dogru Almaniyaya qarsi cixdigi bir vaxtda qezetlerde almanlari destekleyen meqalelerden elave basda olke rehberi Ismet Inonu olmaqla dovlet ve hokumet muessiselerine ittiham mektublari gondermeye basladi Belece 1922 ci ilde istefaya gonderilen o zamanki Qerb cebhesinin komandiri Inonuden dolayi yolla qisas alirdi Hadise subut olunduqdan sonra 24 fevral 1944 cu ilde hebs olundu ve 10 fevral 1947 ci ilde 15 ay hebs cezasina mehkum edildi 1950 ci ilde Demokratik Partiya hakimiyyete geldikden sonra amnistiyaya duserek siyasi huquqlarina qovusdu 1954 cu ilde TBMM nin uzvu oldu 1957 ci ilde vefat etdi Hemcinin baxMudros muqavilesi Qut ul Amare muhasiresiIstinadlarT C Genelkurmay Harp Tarihi Baskanligi Yayinlari Turk Istiklal Harbine Katilan Tumen ve Daha Ust Kademlerdeki Komutanlarin Biyografileri Genkurmay Baskanligi Basimevi Ankara 1972 p 144 turk Mango Andrew Ataturk The Biography of the Founder of Modern Turkey Woodstock NY The Overlook Press 1999 191 ISBN 1 58567 011 1 Musul u boyle kaybettik Radikal 2013 12 20 tarixinde Istifade tarixi 2018 06 13 Malta Belgeleri Ingiltere Disisleri Bakanligi Turk Savas Suclulari Dosyasi Belge Y 2007 Akin Ridvan Turk Syasal Tarihi Istanbul 2010 Ozakman Turgut Su Cilgin Turkler Ankara 2005Xarici kecidlerKutul Amare Zeferi hec vaxt unudulmayacaq